Papierami wartoś ciowymi nazywamy dokumenty stwierdzają ce istnienie określo-

nych praw mają tkowych. Papierami wartościowymi o charakterze finansowym są :

akcje, obligacje, weksle, czeki. Do papierów wartościowych zalicza się dokumenty

wydawane przez domy składowe: rewersy, listy przewozowe, konosamenty. Do-

kumenty te umożliwiają dysponowanie towarami poprzez przeniesienie posiadania

tych dokumentów.

Posiadaczowi papieru wartościowego przysługuje prawo, na które ten papier opiewa.

Papiery wartościowe są zbywalne, co powoduje przeniesienie na nabywcę praw.

Kodeks cywilny wyróżnia:

Papiery imienne, wystawione na oznaczoną osobę wskazaną w dokumencie,

Papiery na zlecenie, które legitymują jako uprawnioną osobę w nich wymienioną

oraz każdego, na kogo uprawnienia z dokumentu zostały przeniesione,

Papiery na okaziciela, które legitymują jako uprawniona osobę bę dą cą posiada-

czem tego papieru,

Przeniesieniu praw z papierów wartościowych powoduje wydanie tego papieru na-

bywcy.

Akcje

Akcja jest papierem wartościowym o określonej wartości nominalnej, upoważnia wła-

ściciela do udziału w głosowaniu na zgromadzeniu akcjonariuszy, udziału w zyskach.

Akcje mogą być akcjami imiennymi lub akcjami na okaziciela. Wszystkie akcje są

zbywalne. Zbycie akcji na okaziciela nastę puje poprzez przeniesienie własności akcji

jako papieru wartościowego i wydanie ich nabywcy. Zbycie akcji imiennych może być

ograniczone w statucie spółki. Zbycie tych akcji odbywa się poprzez pisemne

oświadczenie złożone na samej akcji lub na osobnym dokumencie, nastę pnie na-

bywca otrzymuje akcje. Obecnie przekazanie akcji odbywa się poprzez zapis elek-

troniczny.

Akcje uprzywilejowane dają właścicielowi dodatkowe uprawnienia: wyższa dywiden-

da, wię ksza liczba głosów ( z jednej akcji maksymalnie 5)

Kapitał spółki dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Akcjonariusz nie od-

powiada osobiście za długi spółki, a jego ryzyko ogranicza się do wysokości nomi-

nalnej wartości akcji.

Wartoś ć emisyjna akcji to cena, po jakiej akcje są sprzedawane.

Wartoś ć bież ąca akcji to cena, jaką moż na uzyskać zbywając akcje.

Obligacje

Obligacje są papierami wartościowymi emitowanymi przez: Skarb Państwa, NBP,

samorzą d gospodarczy, osoby prawne prowadzą cą działalność gospodarczą . Obli-

gacje są zobowią zaniem emitenta do zwrotu w określonym terminie kwoty pienię żnej

określonej w obligacji jej właścicielowi. Emitent obligacji poprzez sprzedaż otrzymuje

środki pienię żne, które musi zwrócić po pewnym czasie wraz z odsetkami. Nabywca

natomiast otrzymuje po upływie terminu obligacyjnego odsetki lub premie. Obligacje

mogą być imienne i na okaziciela. Zbywanie obligacji przebiega analogicznie do zb y-

cia akcji.

Obligacje zawierają : nazwę emitenta wartość nominalną , jej numer i serię , miejsce i

datę emisji, wysokość oprocentowania, warunki wykupu,

Obligacje są papierami zbywalnymi, co powoduje przeniesienie wszystkich upraw-

nień i korzyści na nabywcę . Przeniesienie własności obligacji na okaziciela nastę puje

w drodze wydania obligacji nabywcy.

1

Obrót papierami wartoś ciowymi

Obrót papierami wartościowymi reguluje ustawa z sierpnia 1997 r. Publicznym obro-

tem papierami wartościowymi jest obrót przy wykorzystaniu masowego przekazu,

jeżeli propozycja skierowana jest do wię cej niż 300 osób, lub do nieoznaczonego

odbiorcy. Publiczny obrót papierami wartościowymi odbywa się wyłą cznie poprzez

biura maklerskie.

Obrót pierwotny to zbywanie papierów wartościowych przez emitenta. Obrót wtór-

ny to zbycie papierów wartościowych przez każda inna osobę , i odbywa się głównie

na giełdzie papierów wartościowych.

Giełda papierów wartościowych to zespół osób i urzą dzeń zorganizowany, aby

wszyscy uczestnicy rynku papierów wartościowych mieli jednakowy dostę p do infor-

macji rynkowej dotyczą cej kupna, sprzedaży papierów wartościowych. Giełdy papie-

rów wartościowych głównie są spółkami akcyjnymi o charakterze niezarobkowym,

umożliwiają dokonywanie wtórnego obrotu papierami wartościowymi, głównie akcja-

mi.

Organizacja giełdy określa statut i regulamin giełdy i wymaga zezwolenia Prezesa

Rady Ministrów, opinii Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

Transakcje giełdowe przeprowadzane są przez biura maklerskie. Biura maklerskie

dodatkowo zarzą dzają cudzymi papierami wartościowymi na zlecenie ich właściciela,

oraz prowadza doradztwo giełdowe.

Prawo wekslowe

Weksle są narzę dziem kredytu, zapłata za dostarczone towary i usługi nastę puje do-

piero w terminie płatności weksla. Weksel spełnia rolę gwarancyjną , płatniczą , może

być przekazywany inny osobom. W treści weksla nie jest określona przyczyna dla

której weksel został wystawiony. Wystawa weksla zobowią zuje się do zapłacenia

określonej sumy lub poleca jej zapłacenie osobie trzeciej. Każdy, kto złożył obok wy-

stawcy weksla swój podpis staje się podmiotem zobowią zania wekslowego.

Weksel trasowany

Weksel trasowany jest bezwzglę dnym poleceniem zapłaty określonej sumy skiero-

wanym przez wystawce do osoby, która ma zapłacić (trasata) na rzecz remitenta.

Weksel trasowany musi zawierać : nazwę weksel, polecenie bezwarunkowe zapłace-

nia określonej sumy pienię dzy, nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata), ozna-

czenie terminu płatności, oznaczenie miejsca płatności, nazwisko osoby, na rzecz,

której lub, na której zlecenie zaplata ma być dokonana, oznaczenie daty i miejsca

wystawienia weksla, podpis wystawcy weksla.

Wystawca weksla trasowanego poleca zapłacenie sumy wekslowej trasatowi.

Trasat to osoba, której wystawca weksla trasowanego poleca zapłacenie sumy we-

kslowej. Z chwilą przyję cia weksla przez trasata (podpisanie weksla) trasat staje się

akceptantem.

Remitent to osoba, na rzecz, której lub, na której zlecenie zapłata ma być dokonana.

Jest osobą uprawnioną do żą dania zapłaty sumy wekslowej, czyli wierzycielem we-

kslowym. Remitent staje się dłużnikiem, gdy przeniesie weksel na inną osobę przez

indos – podpis na grzbiecie weksla.

Indosant lub żyrant jest osobą przenoszą cą weksel za pomocą indosu na inną oso-

bę . Indos przenosi wszystkie prawa z weksla. Powinien być napisany na wekslu lub

załą czonej z nim karcie dodatkowej (przedłużniku) i podpisany przez indosanta.

Pierwszym indosantem jest remitent.

Indosariusz to osoba nabywają ca weksel na podstawie indosu.

2

Porę czyciel to osoba porę czają ca za całość lub czę ść sumy wekslowej. Porę czenie

wekslowe może dać każda osoba trzecia. Porę czenie dokonane jest przez umiesz-

czenie na wekslu lub przedłużniku wyrazu „porę czam” wraz z podpisem porę czycie-

la. Porę czyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za którego porę czył.

Wyrę czyciel to osoba wskazana przez wystawcę , indosanta lub porę czyciela, która

ma przyją ć lub zapłacić weksel w potrzebie.

Weksel in blanco

Weksel in blanco zawiera podpis wystawcy, nie określa jednak sumy wekslowej lub

terminu płatności. Najczę ściej ma charakter gwarancyjny, gdy strony nie mogą z góry

określić roszczeń ani terminów płatności. Przeniesienie praw z weksla in blanco na-

stę puje w drodze indosu, który dokonany jest przez umieszczenie podpisu na odwro-

cie weksla. Jeżeli indos jest in blanco posiadacz weksla:

• może wypełnić indos nazwiskiem własnym lub innej osoby

• może indosować weksel dalej in blanco lub na inna osobę

• może przenieść weksel na inną osobę bez wypełnienia indosu in blanco i bez

indosowania

Indosant może zabronić dalszego indosowania, umieszcza na wekslu „nie na zlece-

nie” lub inne zastrzeżenie. W takim przypadku nie odpowiada wobec nastę pnych in-

dosariuszy.

Indos spełnia funkcję :

• Przenośną - przenosi wszystkie prawa z wekslai, musi być bezwarunkowy

• Gwarancyjną – przez umieszczenie indosu, indosant staje się współdłużnikiem

solidarnym ze zobowią zania wekslowego i odpowiada za przyję cie i zapłatę

weksla, chyba, że dokonał zastrzeżenia „bez zobowią zań” lub „bez obliga”

Prawny posiadacz weksla to ten, kto ma weksel i wykaże prawo swoje nieprzerwa-

nym szeregiem indosów, chociaż ostatni indos był in blanco.

Weksel może być płatny za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas

po dacie lub oznaczonym dniu.

Weksel płatny za okazaniem jest płatny po przedstawieniu, powinien być przedsta-

wiony do zapłaty w cią gu roku od dnia wystawienia. Wystawca może zastrzec, że

weksel płatny za okazaniem nie może być przedstawiony do zapłaty przed oznaczo-

nym terminem.

Trasat może przy zapłacie żą dać wydania weksla pokwitowanego przez posiadacza.

Gdy trasat ( przy wekslu własnym) wykupuje weksel w terminie, zobowią zanie we-

kslowe zostaje spełnione.

Odmowa przyję cia lub zapłaty sumy wekslowej przez trasata, daje posiadaczowi

weksla możliwość wykonania tzw. poszukiwania zwrotnego przeciw indosantom. Od-

powiedzialność z weksla cią ży na każdym, kto weksel wystawił, przyją ł, indosował,

lub porę czył, odpowiada wobec posiadacze solidarnie. Posiadacz może dochodzić

swych roszczeń przeciwko jednemu, kilku lub wszystkim dłużnikom bez potrzeby za-

chowania porzą dku, w jakim się zobowią zali. Warunkiem poszukiwania zwrotnego

jest dokonanie protestu.

Odmowa przyję cia lub zapłaty weksla powinna być stwierdzona aktem publicznym

sporzą dzonym przez notariusza. Akt publiczny musi określać : nazwisko osoby, któ-

ra żą da protestu, oraz osoby, przeciw której protest jest skierowany, stwierdzenie, że

osoba, przeciw której protest ma być dokonany, odmówiła zadość uczynienia skiero-

wanemu do niej żą daniu, oznaczenie miejsca i dnia, w którym wezwania dokonano,

oraz podpis organu sporzą dzają cego protest.

3

Protest powinien być napisany na odwrotnej stronie weksla lub na karcie dołą czonej

do weksla.

Wystawca, indosant lub porę czyciel przez zastrzeżenie „bez kosztów”, „bez protestu”

mogą zwolnić posiadacza weksla od protestu z powodu nieprzyję cia lub niezaplacnia

jako warunku zwrotnego.

Od zobowią zanego zwrotnie posiadacz weksla może żą dać sumy wekslowe wraz z

odsetkami od dnia płatności, kosztów protestu i powiadomień.

Dłuż nik wekslowy, który weksel wykupił ma roszczenie zwrotne w stosunku do

wszystkich swoich poprzedników.

Poszukiwanie zwrotne realizuje się na drodze są dowej lub pozasą dowej (zwrot po-

kwitowania wekslowego w zamian za zapłaconą sumę zwrotną ).

Roszczenia wekslowe przeciw akceptantowi ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat

od dnia płatności weksla. Roszczenia posiadacza weksla przeciw indosantom i wy-

stawcy ulegają przedawnieniu z upływem roku od dnia protestu, w przypadku za-

strzeżenia „bez protestu” liczą c od dnia płatności.

Weksel własny

Weksel własny jest bezwarunkowym przyrzeczeniem zapłacenia oznaczonej sumy

pienię żnej przez wystawcę . Wystawca jest zobowią zanym, remitent jest uprawnio-

nym z weksla. W wekslu własnym głównym dłużnikiem jest od począ tku wystawca.

Zobowią zanie z weksla ma charakter bezwarunkowy i abstrakcyjny.

Na treść weksla własnego składa się : nazwa weksel, przyrzeczenie bezwarunkowe

zapłacenia oznaczonej sumy pienię żnej, oznaczenie terminu i miejsca płatności, na-

zwisko osoby, na rzecz której lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, ozna-

czenie daty i miejsca wystawienia weksla, podpis wystawcy weksla.

Weksel własny bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem.

W barku osobnego oznaczenia miejsce wystawienia weksla uważa się za miejsce

płatności, a także za miejsce zamieszkania wystawcy.

Weksle własne czę sto wystawiane są in blanco jako weksle niezupełne w chwili wy-

stawienia, mogą być puszczone do obiegu, chyba że wystawca umieścił na wekslu

zastrzeżenie „nie na zlecenie”

Prawo czekowe

Czek jest dokumentem o charakterze papieru wartościowego, stanowi bezwarunko-

we polecenie zapłacenia oznaczonej sumy pienię żnej skierowane przez wystawce do

trasata, trasatem jest zawsze bank. Czek jest środkiem zapłaty.

Czek musi zawierać : nazwę czek, polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej

sumy pienię żnej, oznaczenie osoby, która ma zapłacić (trasata – zawsze bank),

oznaczenie miejsca płatności, oznaczenie miejsca i daty wystawienia czeku, podpis

wystawcy czeku.

Kto umieścił swój podpis na czeku, staje się podmiotem zobowią zania czekowego.

Warunkiem wystawienia czeku jest posiadanie w banku rachunku czekowego. Czek

jest płatny za okazaniem. Czek może być wystawiony:

• na okaziciela

• na określoną osobę z dodaniem wyraźnego zastrzeżenia „na zlecenie” lub bez

zastrzeżenia – taki czek może być indosowany

• na określoną osobę z dodaniem zastrzeżenia „nie na zlecenie”- czek taki nie

może być przeniesiony przez indos

Czek na okaziciela przenosi się na inną osobę przez jego wydanie.

4

Indos czeku powinien być na nim napisany i podpisany przez indosanta, musi być

bezwarunkowy i dotyczyć całości sumy czekowej. Indos może być dokonany na

rzecz wymienionego indosariusza lub go nie wymieniać (indos in blanco). Indos

przenosi wszystkie prawa z czeku. Zapłatę czeku można zabezpieczyć porę czeniem

czekowym. Porę czyciel czekowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo porę czył. Pro-

test czeku dokonywany jest w trybie analogicznym jak protest weksla.

Posiadacz czeku powinien o niezapłaceniu czeku zawiadomić w cią gu czterech dni

indosanta oraz wystawcę . Z kolei każdy indosant powinien w cią gu dwóch dni zawia-

domić swojego poprzednika, aż do wystawcy. Wszystkie osoby zobowią zane z czeku

odpowiadają wobec posiadacza solidarnie. Posiadacz czeku może żą dać od zobo-

wią zanego zwrotnie niezapłaconej sumy czekowe, odsetek, oraz kosztów. Ten, kto

czek wykupił, ma roszczenie wobec swych poprzedników. Roszczenia z tytułu zwrot-

nego poszukiwania ulegają przedawnieniu z upływem sześciu miesię cy.

Czek powinien być przedstawiony bankowi do zapłaty w cią gu dziesię ciu dni.

Prawo czekowe wymienia ponadto czeki zakreślone i rozrachunkowe.

Zakreś lić czek może wystawca lub posiadacz przez umieszczenie na jego przednie

stronie dwu linii równoległych, oznacza to, że trasat może zapłacić czek tylko banko-

wi lub swojemu stałemu klientowi.

Czek rozrachunkowy polega na tym, że jest on nie do wypłaty, lecz do rozrachunku

księ gowego, wystawca zamieszcza zastrzeżenie „przelać na rachunek”. Rozrachu-

nek księ gowy ma skutki zapłaty.

5