KRYSTYNA DATA

Instytut Jêzyka Polskiego PAN, Kraków

W jaki sposób jêzykoznawcy opisuj¹ emocje?

Autorzy wiêkszoœci prac dotycz¹cych emocji opisuj¹ g³ównie nazywanie

emocji i sposoby mówienia o nich, a niewiele zajmuj¹ siê samym wyra¿aniem

tych¿e. Wynika to z braku odpowiednich materia³ów, które stanowi³yby podsta-

wê analizy. Dotychczasowe prace jêzykoznawcze o emocjach i ich odbiciu w jê-

zyku mo¿na podzieliæ na dwie grupy:

1) dotycz¹ce nazywania uczuæ i sposobów mówienia o nich,

2) opisuj¹ce sposoby wyra¿ania uczuæ.

W pierwszej grupie jest wiele opracowañ. S¹ to przede wszystkim teoretycz-

no-metodologiczne prace Iwony Nowakowskiej-Kempnej na temat klasyfikacji

nazw uczuæ oraz ich konceptualizacji (Nowakowska-Kempna 1986; 1995).

O funkcjach wyra¿ania emocji pisze tak¿e Aleksy Awdiejew (1987: 115-125).

Z kolei emocjonaln¹ funkcj¹ wypowiedzi zaj¹³ siê Stanis³aw Grabias, poœwiêca-

j¹c temu zagadnieniu podrozdzia³ swojej ksi¹¿ki (1994: 256-263). Oprócz tego

jest te¿ wiele artyku³ów szczegó³owych, np. Anna Pajdziñska na podstawie ana-

lizy frazeologizmów pisze o tym, jak mówimy o uczuciach (Pajdziñska 1990: 86-

107).

Natomiast w drugiej grupie s¹ g³ównie prace jêzykoznawców badaj¹cych

ekspresywizmy, np. S. Grabiasa (1981) i E. Rudnickiej-Firy, która w swojej pra-

cy analizuje i opisuje wyrazy nacechowane emocjonalnie w Dziadach A. Mickie-

wicza (Rudnicka-Fira 1986). Tak¿e autorzy opracowañ szczegó³owych zajmuj¹

siê t¹ problematyk¹, np. Maciej Grochowski w jednym z artyku³ów przeprowa-

dza syntaktyczn¹ analizê wykrzykników (Grochowski 1988), Wiliam Hrycyna,

Bo¿ena Sieradzka pisz¹ o polskich i angielskich wykrzyknikach w³aœciwych

(Hrycyna, Sieradzka 1996).

Analizuj¹c emocje, mo¿na wydzieliæ ró¿ne sposoby ich wyra¿ania, w zale¿-

noœci od tego, czy s¹ one wyra¿ane w akcie komunikacji ustnej czy pisemnej.

Najszersze mo¿liwoœci s¹ w komunikacji ustnej – nieoficjalnej. Nadawca jest bo-

wiem w bezpoœrednim kontakcie z odbiorc¹ i mo¿e u¿yæ do wyra¿enia swych

emocji nie tylko œrodków jêzykowych, ale tak¿e pozajêzykowych, takich jak ge-

sty, mimika, elementy paralingwistyczne. Emocje mog¹ byæ wyra¿ane przez

krzyk, p³acz, gesty i dzia³ania, a nawet np. przez skakanie, tarzanie siê, rwanie

Acta Universitatis Wratislaviensis No 2229

JJêêzzyykk aa K

Kuullttuurraa

• tom 14 • Wroc³aw 2000

w³osów, bicie, œpiewanie itp. Niektóre z tych sposobów wyra¿ania maj¹ swoje

odbicie we frazeologizmach, por.: skakaæ z radoœci, tarzaæ siê ze œmiechu, rwaæ

w³osy z g³owy, œpiewaæ z radoœci.

Trudno jest opisaæ wyra¿anie uczuæ, bo – jak twierdzi Anna Wierzbicka:

„Uczucie to jest coœ, co siê czuje, a nie coœ, co siê prze¿ywa w s³owach. W s³o-

wach mo¿na zapisaæ myœli – nie mo¿na w s³owach zapisaæ uczuæ”. Autorka uwa-

¿a, ¿e uczucie jest pozbawione struktury – wiêc niewyra¿alne (Wierzbicka 1971:

30). Jednak opisujemy i wyra¿amy nasze uczucia tak¿e za pomoc¹ jêzyka.

W przytoczonym wczeœniej artykule A. Pajdziñska pisze: „Ci¹gle próbujemy wy-

raziæ niewyra¿alne” (1990: 87). Do tego stwierdzenia mo¿na dodaæ, ¿e te¿ ci¹gle

próbujemy opisaæ nieopisywalne. Œwiadcz¹ o tym liczne prace, których autorzy

staraj¹ siê opisaæ emocje, wykorzystuj¹c najnowsze teorie, np. teoriê aktów mo-

wy, gdzie wa¿nym elementem jest realizacja intencji mówi¹cego poprzez funk-

cje pragmatyczne. Zalicza siê do nich najczêœciej:

FUNKCJE MODALNE – Nadawca, u¿ywaj¹c jêzyka, ukazuje swój stosunek

do rzeczywistoœci;

FUNKCJE WYRA¯ENIA EMOCJI – Nadawca ujawnia swój stosunek

uczuciowy do przedstawionych procesów lub stanów rzeczy;

FUNKCJE DZIA£ANIA – Nadawca chce czegoœ dokonaæ, jest to model za-

chowania jêzykowego, którego treœæ jest zawarta w znaczeniu wypowiedzi (Aw-

diejew 1987: 107-130).

Z kolei S. Grabias uwa¿a, ¿e „wszystkie wypowiedzi realizuj¹ce intencje

nadawcy da siê pomieœciæ w dwu podstawowych ramach interpretacyjnych –

afektywnej Czujê... i wolicjonalnej Chcê spowodowaæ... Stwierdza dalej, ¿e „jê-

zykoznawca interesuje siê tylko obrazem prze¿yæ wewnêtrznych, który zawarty

jest w znakach jêzykowych”. Wed³ug niego „emocja to typ ekspresji, polegaj¹cy

na uzewnêtrznianiu siê uczuæ (szczególnie afektów)”. Mo¿e to byæ wyra¿enie

stosunku nadawcy do rzeczywistoœci b¹dŸ jego wewnêtrznego stanu emocjo-

nalnego. Poprzez wyra¿anie emocji nadawca ukazuje cechy swojej osobowoœci.

Wyra¿aj¹c emocje, nadawca równoczeœnie ocenia zjawiska pozytywnie lub nega-

tywnie.

S. Grabias wyró¿nia 5 klas znaków emocjonalnych, a wœród nich pierwsza

i druga s³u¿¹ wy³¹cznie emocji:

1) oznaki emocji – interpretowane w formule czujê: Aj! – ÿczujê ból’, Eee! –

ÿlekcewa¿ê to’;

2) znaki stanów emocjonalnych: Do diab³a! – ÿczujê z³oœæ’; Ojasny gwint! –

ÿczujê z³oœæ i dziwiê siê’;

3) znaki stanów emocjonalnych i przyczyn emocji: Œwinia! – 1.ÿOn jest nie-

kole¿eñski’; 2. ÿCzujê z powodu jego postêpowania oburzenie’ – oprócz emocji

element intelektualny;

4) znaki stanów emocjonalnych i przyczyn emocji z komponentem sterowa-

nia uczuciami odbiorców: On glêdzi – 1. ÿOn mówi du¿o i nudnie’; 2. ÿS¹dzê, ¿e

wiesz, ¿e to Ÿle’; 3. ÿŒmiej siê z niego’;

246

KRYSTYNA DATA

5) znaki steruj¹ce uczuciami odbiorców: On kradnie – 1. ÿS¹dzê, ¿e wiesz,

¿e to Ÿle’; 2. ÿGardŸ nim (unikaj go)’. (Grabias 1994: 254-257).

Dwie ostatnie klasy odnosz¹ siê do mówienia o uczuciach. Stany emocjonal-

ne mog¹ siê przejawiaæ w ka¿dej wypowiedzi, mog¹ byæ wyra¿ane lub komuni-

kowane.

Jeszcze inn¹ typologiê proponuje S. Grabias, dziel¹c emocje na stany moty-

wuj¹ce zachowania pozytywne b¹dŸ negatywne.

1. Emocje pozytywne:

1.1. skierowane na nosiciela stanu, np. zadowolenie: Mi³o mi, Fajnie siê czujê.

1.2. skierowane na zjawiska poza nosicielem stanów emocjonalnych:

1.2.1. na osoby, np. podziw: Co za dziewczyna!, akceptacja: Fajny facet.

1.2.2. na zjawiska nieosobowe i ich stany, np. podziw: Coœ piêknego!

2. Emocje negatywne z tym samym podzia³em szczegó³owym jak wy¿ej.

Natomiast A. Awdiejew proponuje rozpatrywaæ emocje w 6 grupach:

1) funkcje emotywne w stosunku do samego siebie;

2) funkcje emotywne w stosunku do odbiorcy;

3) funkcje emotywne w stosunku do osoby trzeciej;

4) funkcje emotywne w stosunku do stanu rzeczy dotycz¹cego nadawcy i je-

go sytuacji;

5) funkcje emotywne w stosunku do stanu rzeczy dotycz¹cego odbiorcy i je-

go sytuacji;

6) funkcje emotywne w stosunku do stanu rzeczy dotycz¹cego osoby trze-

ciej i jej sytuacji.

Wydaje siê, ¿e nale¿a³oby wyró¿niæ tu jeszcze funkcjê emotywn¹ dotycz¹c¹

samego nadawcy, a nie tylko jego stosunku do samego siebie, poniewa¿, jak s³u-

sznie uwa¿a S. Grabias, poszczególne stany emocjonalne mog¹ byæ komuniko-

wane, wyra¿ane lub mog¹ siê przejawiaæ (Grabias 1994: 261-263). Jêzykoznaw-

cy zajmowali siê dot¹d œrodkami wyra¿ania uczuæ w sposób ogólny, niewiele jest

prac materia³owych, analizuj¹cych konkretne u¿ycia tych œrodków w zale¿noœci

od uwarunkowañ spo³ecznych i sytuacyjnych.

Bardzo przejrzysty przegl¹d sposobów wyra¿ania uczuæ w jêzyku angiel-

skim jest podany w podrêczniku Gramatyka angielska dla Polaków Tomasza

Krzeszowskiego. Autor dzieli uczucia na dwie grupy:

o s o b i s t e Рpozytywne, np.: radoϾ, podziw, zaskoczenie, zadowolenie,

– negatywne, np.: niezadowolenie, rozczarowanie, zaniepokojenie, tak¿e przed-

k³adanie, wyra¿ane czasownikiem prefer ÿwoleæ, przedk³adaæ’, zalicza do tej

grupy;

w o b e c i n n y c h: pozdrowienia, ¿al, wdziêcznoœæ, ¿yczenia, wrogoœæ.

Do wyra¿ania uczuæ osobistych s³u¿¹ wykrzykniki, wypowiedzi wykrzyknikowe,

powtórzenia wyrazów, specjalne zwroty, okoliczniki zdaniowe i czasowniki,

uczucia wobec innych wyra¿ane s¹ specjalnymi formu³ami. Oczywiœcie autor

gramatyki nie podaje tu pe³nego zestawu uczuæ, które mog¹ byæ wyra¿ane, ani

pe³nego zestawu œrodków do ich wyra¿ania, wybiera tylko wa¿niejsze. Sposoby

W jaki sposób jêzykoznawcy opisuj¹ emocje?

247

ich jêzykowego wyra¿ania po angielsku porównuje ze sposobami wyra¿ania tych

samych uczuæ po polsku. Liczba œrodków jêzykowych u¿ywanych do wyra¿ania

uczuæ zale¿y od kompetencji komunikacyjnej u¿ytkownika danego jêzyka (Krze-

szowski 1984: 256-270).

Jêzyk polski nie ma jeszcze pe³nej gramatyki komunikacyjnej. Pewne próby

komunikacyjnego opisu jêzyka mo¿na znaleŸæ w podrêcznikach polskiego dla

obcokrajowców, np. Waldemar Martyniuk w podrêczniku Mów do mnie jeszcze,

w czêœci æwiczeniowej, podaje sposoby jêzykowego wyra¿ania uczuæ. Mo¿na

tam znaleŸæ œrodki jêzykowe s³u¿¹ce do wyra¿ania takich uczuæ, jak: antypatia,

niepewnoϾ, oburzenie, protest, pewnoϾ, reakcja na przedstawianie, sprze-

ciw, sympatia, wspó³czucie. Przy wybranych æwiczeniach studenci maj¹ za zada-

nie uporz¹dkowanie wyra¿eñ emocjonalnych od najbardziej pozytywnych do ne-

gatywnych wed³ug skali –!, –, 0, +, +! (Martyniuk 1986).

Bardzo dok³adny teoretyczny podzia³ uczuæ-afektów i uczuæ-postaw emocjo-

nalnych jest przedstawiony we wspomnianej pracy I. Nowakowskiej-Kempnej.

Autorka podzieli³a uczucia na 21 grup w pierwszym typie i na 12 w drugim.

Podzia³ ten mo¿e s³u¿yæ tak¿e do opisu sposobów wyra¿ania emocji (Nowakow-

ska-Kempna 1986: tab. 1, 2). Opis wyra¿ania emocji wed³ug tego podzia³u po-

winien uwzglêdniaæ sposoby oddawania, wyra¿ania i pokazywania znaczenia

uczucia. Poza stron¹ semantyczn¹ przy opisie sposobów wyra¿ania uczuæ wa¿na

jest te¿ technika: w jaki sposób i za pomoc¹ jakich œrodków s¹ one uzewnêtrz-

niane. Podzia³ uczuæ opracowany przez I. Nowakowsk¹-Kempn¹ mo¿e byæ punk-

tem wyjœcia do takiego opisu, który uwzglêdnia sposoby i œrodki ich wyra¿ania.

Jak ju¿ wspomnia³am, podstawowym œrodkiem wyra¿ania uczuæ s¹ wykrzykni-

ki, dok³adnie opisane s¹ one w artykule W. Hrycyny i B. Sieradzkiej. Autorzy wy-

korzystuj¹ w swoim artykule w pewnym stopniu podzia³y uczuæ I. Nowakow-

skiej-Kempnej, dziel¹ oni wykrzykniki w³aœciwe na wyra¿aj¹ce;

I. emocje pozytywne – radoœæ i zadowolenie, podziw oraz wspó³czucie.

II. emocje negatywne – lêk; zdenerwowanie i z³oœæ; niezadowolenie, nie-

chêæ i wstrêt; rozczarowanie i rezygnacja; cierpienie i ¿al; obojêtnoœæ i lekcewa-

¿enie, ironia; zdziwienie i niedowierzanie;

III. odczucia, doznania psychiczno-fizyczne. W ka¿dej z grup podane s¹ w³a-

œciwe dla niej wykrzykniki w jêzyku polskim i angielskim, a na koñcu artyku-

³u znajduje siê ich spis alfabetyczny (Hrycyna, Sieradzka 1996).

Do jêzykowego wyra¿ania emocji s³u¿¹ nie tylko wykrzykniki, ale tak¿e in-

ne œrodki; przy ich opisywaniu mo¿na wykorzystaæ wspomniany podzia³ I. No-

wakowskiej-Kempnej. Na przyk³ad uczucia-afekty w grupie gniewu mo¿na wy-

raziæ przez:

`wypowiedzi wykrzyknikowe, np.: Nic o tym nie wiesz! Nie zagl¹daj do ga-

rów! Spylaj stamt¹d! IdŸ z dymem!;

`wypowiedzi typu okolicznikowego, np.: ku mojej rozpaczy, na moj¹ zgubê!;

`powtórzenia wyrazów, np.: a idŸ¿e, idŸ¿e, idŸ¿e ty!;

– u¿ywanie wyrazów i zwrotów nacechowanych ekspresywnie, np.: i znów

248

KRYSTYNA DATA

cholera smrodzi! wywalaj st¹d! dziœ bedzie sie psiakrew z wywietrznikiem pie-

przy³ tutej.

Uczucia-postawy emocjonalne te¿ s¹ wyra¿ane w ró¿ny sposób, np. w gru-

pie podziwu przez wyd³u¿enie samog³oski i odpowiedni dobór œrodków leksy-

kalnych: a dobrze no; podobnie w grupie antypatii: ale ta Ela jest œwinia; w gru-

pie pogardy: z tak¹ szczerbat¹. Przytoczone przyk³ady cytujê z Wyboru tekstów

jêzyka mówionego (1979).

Jednak g³ówn¹ rolê w wyra¿aniu emocji odgrywaj¹ czynniki prozodyczne:

rozk³ad akcentów, intonacja, barwa g³osu itp.; np. emocje w grupie gniewu wy-

ra¿amy przez podniesienie g³osu, wyd³u¿anie samog³osek itp. Rola czynników

prozodycznych, jak dot¹d, nie zosta³a zbadana i opisana. Wynika to z trudnoœci

zwi¹zanych z przeprowadzeniem tego typu badañ.

Do wyra¿ania emocji wykorzystywane s¹ tak¿e czynniki s³owotwórcze,

np. deminutywa, augmentatywa, wyra¿aj¹ce uczucia w sposób poœredni, np.: nie

wojuj! nie wojuj Agata! dzie sie bije Agatke? – tak mówi babcia do wnuczki, wy-

ra¿aj¹c zniecierpliwienie jej zachowaniem, grozi jej klapsem, ale groŸba ta jest

z³agodzona u¿yciem deminutywnej formy imienia.

Stany emocjonalne nie zawsze s¹ wyra¿ane wprost, ale z jêzykowego

kszta³tu wypowiedzi mo¿na wnioskowaæ o stanie emocjonalnym nadawcy, czê-

sto wbrew jego woli, mówimy wtedy o przejawianiu siê emocji. Pauzy i przerwa-

nia toku wypowiedzi, zmiana intonacji, zaburzenia w sk³adni mog¹ byæ spowo-

dowane miêdzy innymi np. zdenerwowaniem, lêkiem, strachem, cierpieniem, ra-

doœci¹ nadawcy tworz¹cego dany tekst.

U¿ycie ró¿nych œrodków wyra¿ania emocji zale¿y w du¿ym stopniu od uwa-

runkowañ spo³ecznych i sytuacyjnych. Mo¿liwoœci wyboru s¹ ograniczone typem

sytuacji komunikacyjnej i sposobem przekazu, s¹ one najszersze i maj¹ najmniej-

sze ograniczenia przy tekstach tworzonych spontanicznie w sytuacjach nieoficjal-

nych przy równorzêdnych rolach pe³nionych przez interlokutorów. W sytua-

cjach oficjalnych przy rolach nierównorzêdnych na u¿ycie œrodków emocjonal-

nych osoba podrzêdna mo¿e sobie pozwoliæ w sytuacji wyj¹tkowej (np. relacja

profesor – student). Tak wiêc najmniej mo¿liwoœci wyboru jest przy tworzeniu te-

kstów oficjalnych-pisanych a¿ do nieograniczonych w tekstach nieoficjalnych-

mówionych, poprzez etapy poœrednie: teksty oficjalne-mówione i nieoficjalne-pi-

sane. U¿ycie ró¿nych œrodków wyra¿ania uczuæ mo¿e byæ pomocne przy wyró¿-

nianiu odmiennych typów tekstów, np. rozmowa, dyskusja, k³ótnia. Teksty

mówione nacechowane s¹ œrodkami wyra¿aj¹cymi uczucia w ró¿nym stopniu,

w zale¿noœci od szeroko pojêtej konsytuacji, tematu i celu danego aktu komuni-

kacji.

W tekstach pisanych rzadko mamy do czynienia z wyra¿aniem uczuæ w spo-

sób bezpoœredni, tak jest tylko w listach prywatnych i pozornie w utworach dra-

matycznych, w innych przypadkach mamy do czynienia z nazywaniem uczuæ

i mówieniem, komunikowaniem o nich lub przytaczaniem, np. z radoœci¹ krzyk-

n¹³: hura!

W jaki sposób jêzykoznawcy opisuj¹ emocje?

249

Analiza tekstów mówionych i opracowañ dotycz¹cych uczuæ prowadzi do

wniosku, ¿e konieczne jest sporz¹dzenie szczegó³owego opisu œrodków wyra¿a-

nia uczuæ i emocji z podaniem ich funkcji w ró¿nych typach wypowiedzi zarów-

no pisanych, jak i mówionych. By³oby to po¿yteczne przy nauczaniu jêzyka pol-

skiego nie tylko cudzoziemców, ale tak¿e rodzimych u¿ytkowników jêzyka.

O potrzebie takiego opisu œwiadczy to, ¿e nowe podrêczniki do szko³y podstawo-

wej nastawione s¹ „z jednej strony na kszta³cenie umiejêtnoœci produkowania

komunikatów, z drugiej na ich odbieranie” (K³akówna 1993: 8). Wci¹¿ brakuje

jednak naukowych opracowañ specjalistycznych, które u³atwi³yby pracê autorom

podrêczników.

Sumuj¹c niniejsze rozwa¿ania, trzeba stwierdziæ, ¿e przy badaniu sposobów

wyra¿ania uczuæ i emocji powinno siê sprecyzowaæ œciœle te dwa terminy, wyró¿-

niæ dwa podstawowe sposoby wyra¿ania: poœredni i bezpoœredni, a dopiero w na-

stêpnym etapie opisaæ œrodki s³u¿¹ce do ich wyra¿ania. Bardzo wa¿ne jest te¿ to,

jakie teksty s¹ przedmiotem analizy i w jakich powsta³y sytuacjach. Bezpoœrednio

wyra¿amy uczucia przede wszystkim w sytuacjach nieoficjalnych, tworz¹c teksty

mówione-spontaniczne i u¿ywamy wtedy najwiêcej œrodków do ich uzewnêtrz-

nienia, pocz¹wszy od jêzykowych poprzez paralingwistyczne do pozajêzyko-

wych.

Bibliografia

Awdiejew A. (1987), Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeñ, Kraków.

Grabias S. (1981), Oekspresywnoœci jêzyka, Lublin.

– (1994), Jêzyk w zachowaniach spo³ecznych, Lublin.

Grochowski M. (1988), Wprowadzenie do analizy syntaktycznej wykrzykników, „Polonica” XIII,

s. 85-100.

Hrycyna W., Sieradzka B. (1996), Osemantyce polskich i angielskich wykrzykników w³aœciwych

wyra¿aj¹cych emocje. II konferencja przek³adowa, Kraków, s. 190-208.

K³akówna A. (1993), Sztuka pisania. Æwiczenia redakcyjne dla klas IV-VI. Metodyczny podrêcznik

nauczyciela, Warszawa.

Krzeszowski T. (1984), Gramatyka angielska dla Polaków, Warszawa.

Martyniuk W. (1986), „Mów do mnie jeszcze!” Podrêcznik jêzyka polskiego dla œredniozaawanso-

wanych, Kraków.

Nowakowska-Kempna I. (1986), Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wyk³adnikami predykaty-

wów uczuæ, Katowice.

– (1995), Konceptualizacja uczuæ w jêzyku polskim. Prolegomena, Warszawa.

Pajdziñska A. (1990), Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizê frazeologizmów do jêzykowego

obrazu œwiata, [w:] Jêzykowy obraz œwiata, pod red. J. Bartmiñskiego, Lublin, s. 87-107.

Rudnicka-Fira E. (1986), Wyrazy nacechowane emocjonalnie (ekspresywizmy) w „Dziadach”

Adama Mickiewicza, [w:] Jêzyk. Teoria – dydaktyka, Materia³y VII Konferencji M³odych Jê-

zykoznawców-Dydaktyków, Trzemeœnia, 2-4 VI 1982, pod red. M. Preyznera, Kielce.

Wierzbicka A. (1971), Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa.

Wybór (1979), Wybór tekstów jêzyka mówionego mieszkañców Krakowa, pod red. B. Dunaja, Kra-

ków.

250

KRYSTYNA DATA

How Linguists Describe Emotions?

Summary

The subject of this paper are the ways in which emotions are described in linguistic papers.

Papers concerning emotions are divided into two groups: (1) there are papers the aim of which is

to name the feelings; (2) the second group is devoted to the issue of dealing with the ways in which

feelings are expressed. The first group comprises papers concerning the lexicalisation of feelings

and their conceptualisation, the function of the expression of emotions and emotional function of

statement; the other group comprises detailed works whose authors deal mainly with expressive

words. There are more papers whose authors describe the naming of emotions, their functions and

ways of speaking about them than papers devoted to the ways of expressing the feelings.

The author suggests that it is necessary to describe in detail the means of expression of emo-

tions in different types of statements, depending on social and situational conditions because their

choice is limited by the type of communicative situations and the ways of communication. In

respect to analysis of feelings and emotions, one should distinguish two ways of accomplishing it,

i.e. the indirect and direct one, and then to describe the means used to express them. Emotions are

expressed directly first of all in unofficial situations and in spontaneous spoken utterances. We apply

various means to express them, from the language, through paralinguistic means, to wholly non-

linguistic means. In order to express emotions through language, prosodical (intonation, accent, the

length of vowels), lexical (exclamations, word repetition, expressive words) and word-formation

factors (diminutive, augmentative) and syntax (simple short sentences, elliptical sentences) are

used. Emotions may be expressed indirectly by changing the tone of voice, errors in syntax and dis-

ruption of speech. A detailed description of means of the expression of feelings and emotions would

be useful in teaching and description of the communicative grammar of Polish language.

Comment les linguistes décrivent-ils les émotions?

Résumé

Dans cet article, nous parlons des moyens utilisés pour décrire les émotions dans les

travaux de linguistique. Les publications actuelles peuvent

Ãtre divisées en deux groupes:

celles qui nomment les sentiments et s’occupent des moyens de parler de sentiments, et celles
qui décrivent les moyens d’exprimer les sentiments.

Dans le premier groupe, on rencontre les travaux sur la lexicalisation des sentiments et

leurs conceptualisations, leurs fonctions émotives d’expressivité. Il y a plus de travaux où les
auteurs décrivent la nominalisation des émotions, leurs fonctions et leurs moyens de com-
munication, que de travaux qui parlent de moyens d’exprimer les sentiments.

Or nous pensons qu’il est nécessaire de décrire les moyens d’exprimer les émotions dans

les différents types d’énoncés déterminés par les structures sociales et les situations, parce que
leur choix est délimité par la situation communicative où ils interviennent et par les moyens
qui permettent de les transmettre. Lors de l’analyse des sentiments et des émotions, il faut dis-
tinguer les moyens directs des moyens indirects, et décrire les moyens qui servent à les
exprimer. Les émotions s’expriment surtout de manière directe, dans des situations non-offi-
cielles, dans des énoncés oraux spontanés; c’est dans ces situations que nous employons beau-
coup de moyens (linguistiques, paralinguistiques, etc.) pour les manifester. Pour exprimer des
émotions, il faut tenir compte de divers facteurs: facteurs prosodiques (intonation, accent,

W jaki sposób jêzykoznawcy opisuj¹ emocje?

251

allongement des voyelles, etc.), facteurs lexicaux (interjections, reprises de mots), facteurs
morphologiques (diminutif, augmentatif). Les émotions peuvent aussi s’exprimer indirecte-
ment grâce à des modifications du timbre de la voix, des fautes de syntaxe, des pauses dans le
discours.

Une description détaillée des moyens d’exprimer les sentiments et les émotions serait

utile pour l’apprentissage de la grammaire communicative de la langue polonaise ainsi que
pour l’élaboration des manuels.

252

KRYSTYNA DATA