KAZUISTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

56

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2013

do wzrostu ciśnienia śródbrzuszne-
go i osłabienia struktury ściany jamy
brzusznej na skutek zaburzeń meta-
bolicznych organizmu w przebiegu
nadczynności kory nadnerczy i cu-
krzycy czy innych zaburzeń hormo-
nalnych.

Wystąpienie przepukliny jest często

zależne od współistnienia czynników
genetycznych i środowiskowych (3).
Lokalizacja wrót przepukliny, rów-
nież istotna klinicznie, pozwala wy-
szczególnić przepuklinę brzuszną
zewnętrzną, która jest związana z de-
fektem budowy ścian jamy brzusznej
w każdym jej miejscu oprócz okolicy
pępka, kanału pachwinowego, kana-
łu udowego i moszny (4). Przepukli-
nę tych okolic, odpowiednio: pępko-
wą, pachwinową, udową i mosznową,
wyróżnia się oddzielnie jako miejsca
występowania defektów budowy na-
turalnych otworów ciała (5).

Wrodzona przepuklina pachwino-

wa ma podłoże genetyczne i powsta-
je na skutek defektu budowy roz-
cięgna pierścienia pachwinowego.
Najczęściej jest dziedziczona u bas-
setów, cairn terrierów, pekińczyków,
basenji oraz west highland white ter-
rierów. Zazwyczaj dotyczy młodych
psów samców na skutek opóźnień
w procesie zstępowania jąder i tym
samym opóźnień w zamykaniu się
pierścienia pachwinowego (4). Na-
tomiast nabyta przepuklina pachwi-
nowa najczęściej występuje u nieste-
rylizowanych suk w średnim wieku,
co tłumaczy się wpływem czynników
anatomicznych i hormonalnych (5).

Przepukliną określa się przemieszcze-
nie narządu z właściwej mu przestrze-
ni anatomicznej. Przemieszczanie się
narządów z obrębu jamy brzusznej na-
zywamy przepuklinami brzusznymi.
Klasyfi kacja przepuklin brzusznych
jest bardzo różnorodna – w zależno-
ści od budowy przepukliny, lokalizacji
wrót, etiologii powstania przepukliny,
zawartości worka przepuklinowego,
a także możliwości odprowadzenia
go na miejsce. Szczególnie ta ostatnia
cecha jest ważna z punktu widzenia
sposobu leczenia i rokowania. Prze-
pukliny odprowadzalne są zazwyczaj
wrodzonymi przepuklinami praw-
dziwymi, otoczonymi nieuszkodzo-
ną otrzewną, i nie wymagają natych-
miastowej interwencji chirurgicznej
w odróżnieniu od przepuklin rzeko-
mych, niepokrytych w pełni otrzew-
ną, przez co narażonych na powsta-
nie zrostów z otaczającymi tkankami
i związaną z tym możliwością uwięź-
nięcia lub zadzierzgnięcia zawarto-
ści przepukliny (2). Przepukliny rze-
kome najczęściej są nabyte i powstają
na skutek urazu bądź operacji w obrę-
bie jamy brzusznej. Wrodzone prze-
pukliny brzuszne mogą być wynikiem
działania czynników genetycznych
i związanych z tym nieprawidłowości
w metabolizmie kolagenu (3), bądź
zaburzeń rozwoju płodu, spowodo-
wanych niedoborem składników od-
żywczych lub działaniem toksyn. Na-
byte przepukliny brzuszne mogą być
skutkiem urazu, a czynnikiem uspo-
sabiającym do ich wystąpienia jest
otyłość, w przebiegu której dochodzi

lek. wet. Natalia Blanda*, lek. wet. Piotr Panek**

*specjalista chorób psów i kotów w Przychodni Weterynaryjnej Nativet
**specjalista chirurgii weterynaryjnej, Zoetis Polska Sp. z o.o.

Inguinal hernia as a pregnancy complication in bitches

Przepuklina pachwinowa

u suki w kontekście zaburzenia przebiegu ciąży

Streszczenie

Przepuklina pachwinowa u suk ma cha-
rakter nabyty i jest skutkiem działania hor-
monów w przebiegu cieczki lub ciąży. Jej
powstaniu sprzyja budowa anatomiczna
kanału pachwinowego u suk. Zawartość
worka przepuklinowego mogą stanowić
sieć, pęcherz moczowy, jelita lub maci-
ca. Przemieszczenie ciężarnej macicy do
kanału pachwinowego stanowi czynnik
zwiększonego ryzyka utraty ciąży.

Słowa kluczowe

przepuklina, przepuklina pachwinowa,
ciąża, zarodek

Abstract

Acquired inguinal hernia in bitches is as-
sociated with estrus or pregnancy sug-
gesting hormonal imbalance as a cau-
se. The specifi c anatomy of the inguinal
canal in bitches is a predisposing factor
in a process of hernia development. Or-
gans like omentum, urinary bladder, in-
testine or uterus can become trapped
within hernia. Uterine inguinal hernia-
tions are associated with the increased
risk of pregnancy loss.

Keywords

hernia, inguinal hernia, pregnancy, em-
bryo

KAZUISTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

57

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2013

Kanał pachwinowy leży w trójkącie
pomiędzy więzadłem pachwinowym,
tylnym brzegiem mięśnia skośnego
wewnętrznego brzucha i bocznym
brzegiem mięśnia prostego brzu-
cha (6), oddzielony cienką powięzią
od kanału udowego zawierającego
tętnicę i żyłę udową oraz nerw udo-
wo-piszczelowy (4). U samic kanał
pachwinowy jest krótszy i szerszy
w porównaniu z samcami, a pierście-
nie pachwinowe zewnętrzny i we-
wnętrzny niemalże nakładają się
na siebie, nie tworząc kanału, a ra-
czej szczelinę, predysponującą do wy-
stąpienia przepukliny w tym miejscu.
Poza tym przebiegające przez kanał
więzadło obłe macicy nieznacznie
go rozszerza (5). Niemałe znaczenie
mają też hormony, a w szczególno-
ści estrogeny, o czym świadczy wy-
stępowanie przepukliny pachwino-
wej podczas cieczki czy w przebiegu
ciąży (5). Skutkiem działania estroge-
nów jest zwiotczenie i rozszerzenie
pierścieni pachwinowych. Nasilenie
i rodzaj objawów klinicznych prze-
pukliny pachwinowej u suk zależą

od rodzaju przemieszczonego narzą-
du i charakteru przepukliny. W przy-
padku przepuklin odprowadzalnych
w okolicy pachwinowej stwierdza się
różnej wielkości niebolesną wypu-
kłość. Stan kliniczny zwierzęcia nie
odbiega od normy. Ułożenie suki
na grzbiecie ułatwia odprowadzenie
treści przepukliny. Treść może sta-
nowić sieć, pęcherz moczowy, jeli-
ta, macica. W przypadku gdy mamy
do czynienia z przepukliną nieod-
prowadzalną (z reguły uwięźniętą),
deformacja może być bolesna, a stan
ogólny pacjenta – zmieniony. Rozpo-
znanie w tym przypadku bywa trud-
niejsze i wymaga zastosowania badań
dodatkowych (USG, RTG, biopsja
aspiracyjna cienkoigłowa). Diagnosty-
ka różnicowa obejmuje guz gruczo-
łu mlekowego, obecność tłuszczaka,
krwiaka, ropnia, powiększonego wę-
zła chłonnego (7).

Przepuklina pachwinowa może sta-

nowić ryzyko utraty ciąży (1). Dłu-
gość ciąży u suk, liczona od momentu
pokrycia, wynosi 63 dni (57-68 dni),
natomiast liczona od piku LH, trak-

towanego jako dzień 0 ciąży, 65 dni
± 1 dzień (9). Rozbieżność czasu
trwania ciąży wynika z kilku unika-
towych dla cyklu płciowego suk fak-
tów: opóźnienia dojrzewania oocytów
o 2-3 dni od owulacji z zachowaniem
ich zdolności do zapłodnienia przez
kolejnych 3-5 dni, zdolności plemni-
ków do zapłodnienia w drogach rod-
nych suki przez 5-7 dni, opóźnienia
implantacji zarodka. Pozostałe cechy
charakterystyczne to: przedowula-
cyjny wzrost poziomu progesteronu
w surowicy, skorelowany z przedowu-
lacyjną luteinizacją pęcherzyków,
utrzymujący się około dwóch miesię-
cy zarówno u suki ciężarnej, jak i nie-
ciężarnej, a także łożyskowa synte-
za relaksyny (8). W okresie owulacji
u suk pojawia się odruch tolerancji
i możliwe jest krycie. Moment owu-
lacji można określać też na podsta-
wie wyglądu sromu, wyników badania
cytologicznego pochwy, waginosko-
pii i badania poziomu progestero-
nu w surowicy. Zazwyczaj owulacja
występuje 1-2 dni po wylewie LH,
przy poziomie progesteronu we krwi

KAZUISTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

58

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2013

Ryc. 1. Wygląd okolicy pachwinowej suki przed zabiegiem; Ryc. 2. Zarodki wyjęte z ampuł płodowych po usunięciu macicy; Ryc. 3. Wymiar ciemieniowo-siedzeniowy zarodka wy-
noszący 1,26 cm; Ryc. 4. Wymiar ciemieniowo-siedzeniowy zarodka wynoszący 1,11 cm; Ryc. 5. Widok ampuł płodowych w lewym rogu macicy; Ryc. 6. Wygląd rany pooperacyjnej
10 dni po zabiegu

1

3

5

2

4

6

KAZUISTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

59

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2013

wynoszącym 5-10 ng/ml, a płodne
krycia są możliwe na 4 dni przed owu-
lacją i 6 dni po owulacji. W przypad-
ku wczesnych kryć ciąża trwa 68 dni,
w przypadku późnych – 57 dni (9).

Stała dostępność progesteronu pro-

dukowanego przez ciałko żółte jest
niezbędna dla inicjacji i podtrzyma-
nia ciąży. Niezbędny poziom mini-
malny wynosi ≥ 2 ng/ml (8). Proge-
steron stymuluje różnicowanie się
endometrium i wydzielanie gruczo-
łów endometrialnych, zapewnia od-
powiedni rozwój łożyska, hamuje
kurczliwość mięśni macicy. Do hor-
monów wykazujących działanie sty-
mulujące produkcję progesteronu
przez komórki lutealne ciałka żół-
tego należy przysadkowa prolakty-
na (8). Jej poziom w surowicy krwi
wzrasta w połowie ciąży, stąd przyj-
muje się, iż w pierwszej połowie fazy
lutealnej funkcja ciałka żółtego jest
niezależna od hormonów przysad-
kowych (9) i utrzymuje się do końca
ciąży i laktacji. Użycie agonistów do-
paminy lub leków wykazujących inny
mechanizm zahamowania wydziela-
nia prolaktyny zaburza funkcjonowa-
nie ciałka żółtego, wywołuje luteolizę,
zablokowanie syntezy progesteronu
i utratę ciąży (8). Oprócz prolaktyny
do hormonów wspomagających funk-
cję ciałka żółtego należą też estroge-
ny, LH i relaksyna. W początkowym
okresie rui właściwej poziom estroge-
nów szybko opada (9), ale na skutek
ich syntezy w ciałku żółtym stopnio-
wo rośnie, począwszy od 10.-15. dnia
po wylewie LH (8). Estrogeny stymu-
lują też rozwój gruczołów mlekowych
i laktacji (10). Relaksyna jest produ-
kowana w łożysku od 21.-24. dnia
po wylewie LH do końca ciąży, a jej
poziom w surowicy jest podwyższony
jeszcze 30 dni po porodzie. Stanowi
białko specyfi czne dla ciąży, co wyko-
rzystuje się w testach ciążowych dla
suk. Relaksyna w sposób bezpośred-
ni stymuluje produkcję progesteronu
w ciałku żółtym, jak i pośrednio, wpły-
wając na syntezę prolaktyny w przy-
sadce (8).

Okres prenatalny rozwoju psa dzie-

li się na trzy okresy:
1. okres zapłodnienia (wczesnozarod-

kowy), obejmujący zapłodnienie
i wędrówkę dzielącej się zygoty
w kierunku macicy (2-17 dni);

2. okres późnozarodkowy, rozpoczyna-

jący się implantacją (17.-19. dzień)
i zakończony w momencie pełnej
organogenezy zarodka (19-35);

3. okres płodowy (od 35. dnia do uro-

dzenia), charakteryzujący się szyb-
kim wzrostem, kostnieniem i rozwi-
janiem się cech charakterystycznych
dla gatunku (11). Zarodek rozwija
się w kierunku czaszkowo-ogono-
wym w procesie różnicowania się
listków zarodkowych: ektodermy,
mezodermy i endodermy w poszcze-
gólne tkanki i narządy.
35-dniowy płód może być już rozpo-

znany jako pies. W tym czasie powsta-
ją charakterystyczne cechy zewnętrz-
ne, pigmentacja, rosną włosy i pazury,
następuje zamknięcie i połączenie po-
wiek, wzrost zewnętrznego przewodu
słuchowego, wydłużenie tułowia i róż-
nicowanie płciowe. Normalny rozwój
płciowy zależy od prawidłowej płci
chromosomalnej, gonadalnej i fenoty-
powej. Gen determinujący płeć, SRY,
znajduje się w obrębie chromosomu
Y (11). W jego obecności płeć płodu
jest męska, co skutkuje rozwojem ją-
der, przy jego braku płeć jest żeńska
i rozwijają się jajniki. Płeć płodu jest
determinowana w chwili zapłodnie-
nia, natomiast rozwój narządów płcio-
wych rozpoczyna się po 30. dniu cią-
ży. Proces zstępowania jąder, czyli ich
migracji z umiejscowienia wewnątrz-
brzusznego do moszny, ma dwie fazy.
Pierwsza obejmuje przemieszczanie
jąder wewnątrz jamy brzusznej, z jej
pokładów górnych do dolnych (12),
druga – wędrówkę przez kanał pa-
chwinowy do moszny, gdzie jądra
przymocowują się za pośrednictwem
specjalnego więzadła (gubernacu-
lum, jądrowód) do określonej czę-
ści wyrostka pochwowego otrzewnej
i wraz z nim opuszczają się do jamy
moszny. Odpowiednikiem jądrowo-
du u dorosłych samców jest więzadło
ogona najądrza (13). Druga faza pro-
cesu zstępowania jąder rozpoczyna
się 3-4 dni po porodzie i kończy się
około 35. dnia życia psa (11). U suk
za położenie jajników w jamie brzusz-
nej odpowiedzialne jest więzadło wie-
szadłowe przednie, a jego odpowied-
nikiem u dorosłej suki jest więzadło
obłe macicy (13).

Badanie ultranonograficzne jest

skuteczną, bezpieczną i mało inwa-

zyjną metodą oceny przebiegu ciąży
u suk. Celem badania USG w prze-
biegu ciąży jest ocena prawidłowo-
ści rozwoju płodu, ocena wieku cią-
ży i wyznaczenie terminu porodu.
Do pomiarów służących tym ostat-
nim zaliczamy wymiar średnicy wo-
reczka ciążowego we wczesnej ciąży,
długość ciemieniowo-siedzeniowa
(CRL), wymiar średnicy ciała (BD)
i dwuciemieniowy (BPD) w drugiej
połowie ciąży (11). Pierwsze obja-
wy ultrasonografi czne ciąży można
zaobserwować 18.-19. dnia od wyle-
wu LH w postaci pęcherzyków cią-
żowych, okrągłych struktur wypeł-
nionych płynem, o średnicy około
1-2 mm. Pierwsze badanie najlepiej
jest wykonać po 30. dniu od ostatnie-
go krycia, biorąc pod uwagę chociaż-
by żywotność plemników, w 23.-25.
dniu ciąży. W tym czasie można już
zobrazować zarodek (dzień 22.-23.)
i skurcze serca zarodka (dzień 23.-
24.). Ruchy płodu można zaobserwo-
wać w 34.-36. dniu ciąży (8).

Opis przypadku

Do przychodni została przyprowa-
dzona suczka w wieku 2 lat, miesza-
niec rasy foksterier. Powodem wizyty
było niewielkie zaniepokojenie wła-
ścicieli zwierzęcia powiększającym
się guzem okolicy pachwinowej. Poza
tym właściciele nie zaobserwowali in-
nych zmian w wyglądzie i zachowaniu
podopiecznej. Ostatnia cieczka miała
miejsce około miesiąc temu.

Suczka była w dobrym stanie kli-

nicznym, temperatura ciała i podsta-
wowe parametry życiowe były w za-
kresie norm. Omacywanie okolicy
pachwinowej pozwoliło stwierdzić od-
prowadzalną przepuklinę pachwinową
po stronie lewej i nieodprowadzalną
wyniosłość o konsystencji sprężystej,
niebolesną, niezwiązaną z tkanką gru-
czołu mlekowego po prawej stronie
ciała zwierzęcia. Wykonano badanie
morfologiczne i biochemiczne krwi
zwierzęcia oraz badanie ultrasono-
grafi czne. Wyniki badania krwi mie-
ściły się w zakresie norm fi zjologicz-
nych. Badanie USG prawej okolicy
pachwinowej wykazało przepuklinę,
której zawartość stanowiła ciężar-
na macica. Zobrazowano 3 płodowe
pęcherze zawierające zarodki o wy-
miarach ciemieniowo-siedzeniowych,

KAZUISTYKA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

60

www.weterynaria.elamed.pl

LISTOPADGRUDZIEŃ • 1112/2013

odpowiednio: 1,26 cm, 1,11 cm,
1,20 cm (ryc. 2, 3, s. 58), zarejestrowa-
no prawidłową pracę serca płodów.
USG macicy poza przepukliną wyka-
zało obecność najprawdopodobniej
5 ampuł zawierających żywe zarodki
o wymiarach ciemieniowo-siedzenio-
wych podobnych do tych stwierdza-
nych w obrębie przepukliny.

Postawiono diagnozę obustron-

nej przepukliny pachwinowej z prze-
mieszczeniem ciężarnej macicy
po prawej stronie. Wiek ciąży okre-
ślono na 28. dzień, na podstawie wy-
miarów średnicy jamy kosmówkowej
i wymiarów ciemieniowo-siedzenio-
wych zarodka. Brano pod uwagę dwie
możliwości postępowania. Pierwsza
polegała na przeprowadzeniu opera-
cji obustronnej przepukliny pachwi-
nowej z repozycją ciężarnej macicy
i próbie utrzymania ciąży zakończo-
nej w odpowiednim czasie zaplano-
wanym cięciem cesarskim. Druga
możliwość obejmowała operację obu-
stronnej przepukliny pachwinowej
z owariohisterektomią. Usunięcie ma-
cicy i jajników jest zalecane w przy-
padku przemieszczenia się macicy
do kanału pachwinowego. Właściciele
zwierzęcia wybrali drugą możliwość,
traktując ją jako najlepszą decyzję dla
swojej podopiecznej.

Psa poddano operacji następne-

go dnia po zdiagnozowaniu schorze-
nia. Do premedykacji użyto miesza-
niny medetomidyny w dawce 10 μg/
kg m.c. i butorfanolu w dawce 0,1 mg/
kg m.c. Po kateteryzacji żyły odpro-
mieniowej pacjentkę zaindukowano,
podając dożylnie mieszaninę mede-
tomidyny, ketaminy i butorfanolu,
a w trakcie zabiegu suplementowa-
no mieszaninę stosownie do potrzeb.
Zabieg chirurgiczny wykonano z do-
stępu pośrodkowego, gdzie otwarcie
jamy brzusznej nastąpiło w linii bia-
łej, cięciem długości około 5 cm, które
rozpoczęto od około 1,5 cm poniżej
pępka. Cięcie skórne zostało przedłu-
żone do spojenia łonowego, tak aby
obustronnie uwidocznić zawartość
worków przepuklinowych. W prawym
znajdował się róg macicy z trzema
dobrze rozwiniętymi ampułami pło-
dowymi, w lewym – tkanka tłuszczo-
wa. Ampuły płodowe były już na tyle
rozwinięte, że odprowadzenie zawar-
tości worka przepuklinowego do jamy

brzusznej bez znacznego poszerze-
nia wrót przepukliny było niemożli-
we. Prawy róg macicy na swoim prze-
biegu wewnątrz jamy brzusznej nie
zawierał ampuł płodowych, więc zde-
cydowano o odcięciu jajnika z pra-
wym rogiem macicy i wyciągnięcie
podwiązanego rogu przez pierścień
przepuklinowy na zewnątrz. Następ-
nie poniżej ostatniej ampuły płodo-
wej została założona przewiązka za-
mykająca jego światło i róg macicy
został odcięty. Kikut rogu odprowa-
dzono do jamy brzusznej i po odcię-
ciu lewego jajnika wraz z lewym ro-
giem macicy założono przewiązkę
odwrotnie od szyjki macicy i usunię-
to pozostałą część. Następnie, po-
przez założenie szwów węzełkowych
materiałem wchłanialnym Monosyn
2/0, zamknięto oba pierścienie prze-
puklinowe. Ścianę brzucha zamknięto
prostym szwem ciągłym z tego same-
go materiału, zszyto tkankę podskór-
ną, a ranę skórną zamknięto szwem
śródskórnym.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę wyniki badania
retrospektywnego 35 psów z prze-
pukliną pachwinową, wykazujące-
go, że u 30 spośród nich nie wystą-
piła ona na skutek urazu, z czego
13 stanowiły niesterylizowane sami-
ce, 11 – samce (4 kilkumiesięczne)
i 6 – wysterylizowane samice (14),
można stwierdzić, że mechanizmy po-
wstawania przepukliny pachwinowej
u psów są wciąż nie do końca pozna-
ne. Czasami stwierdza się współwy-
stępowanie przepukliny pachwino-
wej i kroczowej u samców, co, być
może, oznacza wspólną patogenezę.
W przypadku przepukliny kroczowej
jest to produkcja estrogenów przez
starzejące się jądra i brak androge-
nów, skutkujące osłabieniem struktu-
ry więzadeł i mięśni przepony mied-
nicy, choć sugeruje się również rolę
relaksyny, znajdującej się w płynie
pochodzącym z torbieli w przebiegu
jednoczesnego występowania torbie-
lowatego przerostu prostaty (5). Czę-
sto też przepuklina pachwinowa nie
wywołuje objawów klinicznych i jest
stwierdzana przypadkowo – podczas
badania klinicznego psa. We wspo-
mnianym badaniu retrospektywnym
w obrębie worka przepukliny naj-

częściej występowały tłuszcz i sieć,
w pozostałych przypadkach – jeli-
ta cienkie.

Przemieszczenie ciężarnej macicy

zdarza się stosunkowo rzadko i stanowi
zagrożenie dla przebiegu ciąży, a niele-
czone, również dla życia suki.

‰

Piśmiennictwo
1. Verstegen J., Dhaliwal G., Verstegen-

Onclin K.: Canine and feline pregnancy
loss due to viral and non-infectious causes:
A review. „Theriogenology”, 2008, vol. 70,
s. 304-319.

2. Bellenger C.R.: Inquinal and scrotal

herniation in 61 dogs. „Aust. Vet Prac”,
1996, 26, 58.

3. Jansen P.L i wsp.: The biology of hernia

formation. „Surgery”, 2004, vol. 136,
nr 1.

4. Lew M i wsp.: Leczenie przepuklin brzusz-

nych zewnętrznych z zastosowaniem siatki
chirurgicznej u psów. „Medycyna Wet.”,
2006, 62, 10.

5. Shahar R. i wsp.: A possible association

between acquired nontraumatic inguinal
and perineal hernia in adult male dogs.
„Can Vet J.”, 1996, vol. 37.

6. Schebitz H., Brass W.: Techniki operacyjne

u psów i kotów. PRO-Trade, Bratislava
2007.

7. Ceregrzyn M.: Kompendium lekarza wete-

rynarii i hodowcy. Psy rasowe. MI Polska,
Warszawa 2008.

8. Verstegen-Onclin K., Verstegen J.:

Endocrinology of pregnancy in the dog:
A review. „Theriogenology” 2008, vol. 70,
s. 291-299.

9. Zduńczyk S., Janowski T.: Zaburzenia

rozrodu psów i kotów. Wydawnictwo
UWM, Olsztyn, 2007.

10. Concannon P., England G., Shille V.: Em-

bryo development, hormonal requirements
and maternal responses during canine
pregnancy. „J Reprod Fertil Suppl”, 2001,
vol. 57, s. 169-179.

11. Pretzer S.D.: Canine embryonic and fetal

development: A review. „Theriogenology”
2008, vol. 70, s. 300-303.

12. Koskimies P. i wsp.: Female mice carrying

a ubiquitin promoter-Insl3 transgene have
descended ovaries and inguinal hernias but
normal fertility. „Molecular and Cellular
Endocrinology”, 2003, vol. 206, s. 159-
166.

13. Akajewski A.: Anatomia zwierząt do-

mowych 2. Państwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Leśne, Warszawa 1985.

14. Waters D.J., Roy R.G., Stone E.A.:

A retrospective study of inquinal hernia
in 35 dogs, „Vet Surg.” 1993, Vol. 22 (1),
s. 44-49.

lek. wet. Natalia Blanda

Przychodnia Weterynaryjna Nativet

10-692 Olsztyn

ul. Piotrowskiego 10f