Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2010/2011, blok humanistyczny

str. 1

ETAP SZKOLNY

21 pa

ź

dziernika 2010 r.

godz. 12.00

czas trwania 60 minut

XI Dolno

ś

l

ą

ski Konkurs dla Gimnazjalistów

„zDolny

Ś

l

ą

zak Gimnazjalista”

Blok humanistyczny

Kuratorium O

ś

wiaty we Wrocławiu

•

Dolno

ś

l

ą

ski O

ś

rodek Doskonalenia Nauczycieli we Wrocławiu

Uczestnik konkursu (wpisz czytelnie, drukowanymi literami)

Nazwisko

Imi

ę

/ imiona

Data urodzenia

Miejsce urodzenia

Szkoła

Klasa

Tabela odpowiedzi
Zakre

ś

l X wła

ś

ciw

ą

odpowied

ź

. W ka

ż

dym zadaniu tylko jedna odpowied

ź

jest poprawna. W razie pomyłki otocz bł

ę

dnie zaznaczon

ą

odpowied

ź

kółkiem i jeszcze raz zaznacz X dobr

ą

odpowied

ź

.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1
0

1
1

1
2

1
3

1
4

1
5

1
6

1
7

1
8

1
9

2
0

2
1

2
2

2
3

2
4

2
5

2
6

2
7

2
8

2
9

3
0

3
1

3
2

3
3

3
4

3
5

3
6

3
7

3
8

3
9

4
0

A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A
B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B B
C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C C
D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D D

Sprawdzenie poprawno

ś

ci odpowiedzi (wypełnia nauczyciel) W ka

ż

dej z poni

ż

szych kratek wpisa

ć

0 lub 1 zgodnie z kluczem odpowiedzi

Suma uzyskanych punktów: …………………..

Sprawdzaj

ą

cy ................................

Tytułomania

Ka

ż

dy, kto chce napisa

ć

co

ś

na temat j

ę

zyka popularyzacji nauki, ma

ś

wiadomo

ść

,

ż

e jego sytuacja jest

bardzo trudna. To tak, jakby jeden z najbardziej znanych współczesnych iluzjonistów, David Copperfield, zamiast
demonstrowa

ć

swoje umiej

ę

tno

ś

ci, zacz

ą

ł nagle na scenie odsłania

ć

jej tajniki i to w konwencji popisów

estradowych.

Napisa

ć

tekst popularnonaukowy o j

ę

zyku popularyzacji to tak

ż

e dosy

ć

karkołomne zadanie. Zawsze

jednak gdy pojawia si

ę

jaka

ś

trudno

ść

, lepiej j

ą

obna

ż

y

ć

, czyli z wady uczyni

ć

cnot

ę

. Dlatego wła

ś

nie spróbuj

ę

ujawni

ć

kolejne etapy powstawania tego tekstu. Najwa

ż

niejszym elementem typowego artykułu naukowego s

ą

hipotezy, argumenty czy wnioski, wypowied

ź

popularnonaukowa powinna za

ś

mie

ć

swoj

ą

fabuł

ę

, dzi

ę

ki której

mo

ż

na pokaza

ć

dochodzenie do wiedzy i doda

ć

tekstowi nieco dynamiki. (...) Aby nauka nie wydawała si

ę

trudna,

mo

ż

na te

ż

obok problemu badawczego pokaza

ć

człowieka – jego w

ą

tpliwo

ś

ci, pomyłki i rado

ść

odkrycia, czyli to

wszystko, co zwykle jest niewidoczne, a sprawia,

ż

e nawet najbardziej skomplikowane zagadnienia staj

ą

si

ę

przyst

ę

pniejsze.

Moje zmagania z popularyzacj

ą

nauki rozpocz

ę

łam od tytułu; wszyscy od tego zaczynaj

ą

. Czasami po kilku

nieudanych próbach trzeba si

ę

podda

ć

i zostawi

ć

decyzj

ę

o tytule na sam koniec. Tak stało si

ę

i tym razem, gdy

ż

wpisanie nagłówka zapowiadaj

ą

cego tekst było ostatnim etapem mojej pracy. Okazało si

ę

nawet,

ż

e tytułowanie

pochłon

ę

ło mnie całkowicie. Zwłaszcza gdy u

ś

wiadomiłam sobie,

ż

e wszystkie informacje, z których korzystałam

przy wymy

ś

laniu zapowiedzi rozwa

ż

a

ń

o j

ę

zyku popularnonaukowym, s

ą

wa

ż

nymi cechami tego stylu mówienia.

Nagłówek w tym typie tekstów jest wi

ę

c tak istotny,

ż

e nie wystarczy go wymy

ś

li

ć

, ale trzeba co

ś

wi

ę

cej

o nim napisa

ć

. Dobry tytuł to cecha, która bardzo zbli

ż

a j

ę

zyk popularnonaukowy do publicystyki. (...)

Gdy tylko odnalazłam podobie

ń

stwo mi

ę

dzy iluzjonist

ą

a popularyzatorem wiedzy, zaraz pomy

ś

lałam,

ż

e

Wiedza to magia, a Arkana nauki i Tajemnice j

ę

zyka warto zdradza

ć

, ale najpierw trzeba odpowiedzie

ć

sobie na

pytanie – Jak pokaza

ć

niewidzialne? Wplecione w ostatnie zdanie tytuły s

ą

do

ść

ogólne. Ale to dobrze, bo aby

powstał skuteczny tekst popularnonaukowy, trzeba przede wszystkim przyci

ą

gn

ąć

uwag

ę

odbiorców (magia si

ę

do

tego nadaje). Na konkrety i informacje czas przyjdzie pó

ź

niej. (...)

Zastanawiałam si

ę

wi

ę

c dalej. Nagłówek to przecie

ż

reklama, a popularyzacja wiedzy ma by

ć

zach

ę

t

ą

nie

tylko do tego, aby zajrze

ć

do czasopisma popularnonaukowego, ale tak

ż

e pó

ź

niej przeczyta

ć

ksi

ąż

k

ę

naukow

ą

.

(...)

Zarówno popularyzacja wiedzy, jak i reklama s

ą

przecie

ż

poszukiwaniem takiej formy, która b

ę

dzie dla

odbiorców najskuteczniejsz

ą

zach

ę

t

ą

. Dlatego wła

ś

nie artykuł o metodach bada

ń

stosowanych we współczesnej

archeologii nosi tytuł „Wykopaliska w komputerze”. Ta intryguj

ą

ca zapowied

ź

kryje w sobie paradoks, podobne

zabiegi znajdziemy w tytułach: „Muszle, ale nie znad morza”, „Zobaczy

ć

czas”, „Delfin, krowa i hipopotam”, „Im

bli

ż

ej, tym gorzej”. Postanowiłam wi

ę

c wymy

ś

li

ć

co

ś

podobnie zaskakuj

ą

cego, np. O trudnym łatwo albo Ka

ż

dy jest

naukowcem, a mo

ż

e Uwolni

ć

wiedz

ę

. (...)

Okazuje si

ę

,

ż

e tytuł tekstu popularnonaukowego zazwyczaj w ogóle nie brzmi naukowo. Autorzy dbaj

ą

,

aby w pierwszych słowach nie bombardowa

ć

czytelnika terminologi

ą

. Tutaj trzeba raczej szuka

ć

podobie

ń

stwa

ETAP SZKOLNY, BLOK HUMANISTYCZNY

21 października 2010 r., czas trwania 60 minut

Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2010/2011, blok humanistyczny

str. 2

mi

ę

dzy opisywanymi zjawiskami a tym, co najbli

ż

sze odbiorcy, czyli wła

ś

nie człowiekiem i jego

ż

yciem. Wiadomo,

ż

e najwa

ż

niejsz

ą

cech

ą

j

ę

zyka potocznego jest antropocentryzm - człowiek ogl

ą

da

ś

wiat przez pryzmat samego

siebie. Mo

ż

na wi

ę

c powiedzie

ć

Nauka jest dla ludzi. Dlatego te

ż

tak celne s

ą

tytuły: „Cyfrowe oko i ucho”

(o najnowszych kamerach i aparatach), „Gdy Sło

ń

ce umarło” (o za

ć

mieniu Sło

ń

ca), „Zazdro

ść

w ptasich piórkach”

(o zachowaniu ptaków) czy „Kwantowe zmarszczki czasoprzestrzeni”. Dla ka

ż

dego z nas czytelne i bardzo

obrazowe s

ą

tak

ż

e odniesienia do jedzenia, np.: „K

ę

s Srebrnego Globu, czyli Ksi

ęż

yc w zasi

ę

gu r

ę

ki”, „Befsztyk

z prionem w tle” czy te

ż

„Zagłodzi

ć

raka”.

Dzi

ę

ki konkretnym, plastycznym tytułom udaje si

ę

przezwyci

ęż

y

ć

przekonanie,

ż

e wiedza to trudna do

przekazania abstrakcja. Dlatego te

ż

pomy

ś

lałam o tytule Nauka jak deser, który z pewno

ś

ci

ą

wywołuje same

przyjemne skojarzenia. Aby przybli

ż

y

ć

odbiorcy zagadnienia cz

ę

sto obce jego codzienno

ś

ci, autorzy odwołuj

ą

si

ę

do wyobra

ź

ni czytelników i słuchaczy, a tak

ż

e do ich emocji. Niestety, ta metoda kryje w sobie pewne

niebezpiecze

ń

stwa.

Najłatwiej wykorzysta

ć

strach i obawy człowieka. Mo

ż

e to zniech

ę

ci

ć

do szkodliwych przyzwyczaje

ń

,

rozwia

ć

niepotrzebne l

ę

ki, ale tak

ż

e napełni

ć

czytelnika niepokojem, gdy celowo pot

ę

guje si

ę

zagro

ż

enia, aby tekst

zyskał odpowiedni

ą

temperatur

ę

. Mówi

ą

c o wiedzy, warto do niej zach

ę

ca

ć

nawet w sposób dosy

ć

bezpo

ś

redni,

np.: Nie bój si

ę

j

ę

zyka, Nie taka nauka straszna.

Wszystkie zabiegi j

ę

zykowe w tytułach maj

ą

by

ć

dla odbiorcy tak

ż

e sygnałem i obietnic

ą

,

ż

e autor decyduje

si

ę

nawet o najtrudniejszych zjawiskach pisa

ć

prosto. Dopiero dalszy ci

ą

g wypowiedzi potwierdza,

ż

e tekst

popularnonaukowy jest nie tylko przyst

ę

pny, ale tak

ż

e rzetelnie przekazuje najwa

ż

niejsze informacje, unikaj

ą

c

zarówno nadmiaru terminologii, jak i zb

ę

dnych uproszcze

ń

. Ta nieustanna współobecno

ść

czytelnika w tworzeniu

tekstu popularnonaukowego sprawia,

ż

e wykład czy artykuł, który z natury jest monologiem, nagle przekształca si

ę

w rozmow

ę

. My

ś

l o odbiorcy, jego wiedzy, mo

ż

liwo

ś

ciach poznawczych wci

ąż

towarzyszy przecie

ż

autorowi

i decyduje o ostatecznym kształcie wypowiedzi.

Swoje refleksje o nagłówkach tekstów popularnonaukowych ostatecznie nazwałam Tytułomani

ą

, chocia

ż

przy okazji doszłam do wniosku,

ż

e dlatego O nauce pisa

ć

trudno, aby łatwo było o niej czyta

ć

.

1

Wszystkie tytuły z wyj

ą

tkiem zapisanych kursyw

ą

pochodz

ą

z Wiedzy i

ś

ycia.

Monika Za

ś

ko-Zieli

ń

ska, Tytułomania, [w:] Wiedza i

ś

ycie nr 8/2000

_____________________________________________________________________________________

ZADANIA


1.

Słowo tytułomania to

A. skrótowiec.
B. zło

ż

enie.

C. zestawienie.
D. zrost.

2.

Słowo iluzja znaczy tyle co

A. zniekształcenie.
B. wra

ż

enie.

C. złudzenie.
D. odsłanianie.

3.

J

ę

zyk popularnonaukowy zbli

ż

a si

ę

do

publicystycznego dzi

ę

ki

A. u

ż

yciu specjalistycznego słownictwa.

B. logicznej argumentacji.
C. zastosowaniu j

ę

zykowych

ś

rodków obrazowych.

D. u

ż

yciu składni zdania wielokrotnie zło

ż

onego.

4.

Słowo poniewa

ż

jest

A. zaimkiem.
B. przyimkiem.
C. spójnikiem.
D. partykuł

ą

.

5.

Tytuł tekstu popularnonaukowego powinien,

zdaniem autorki, sugerowa

ć

czytelnikowi,

ż

e

A. tre

ść

b

ę

dzie zawiera

ć

hipotezy, argumenty

i wnioski.

B. tre

ść

b

ę

dzie łatwo przyswajalna.

C. tre

ść

b

ę

dzie zawierała fachow

ą

terminologi

ę

.

D. wiedza to trudna do przekazania abstrakcja.

6. Frazeologizm zdoby

ć

wiedz

ę

to

A. wyra

ż

enie.

B. zwrot.
C. fraza.
D. wszystkie odpowiedzi s

ą

bł

ę

dne.

7.

Który ci

ą

g wyrazów zapisany jest zgodnie

z zasadami ortograficznymi?
A. popularnonaukowy, nowo wybudowany,

pseudoklasycyzm.

B. popularno-naukowy nowowybudowany,

pseudoklasycyzm.

C. popularnonaukowy, nowo wybudowany,

pseudo klasycyzm.

D. popularnonaukowy, nowo wybudowany,

pseudo-klasycyzm.

8.

Wypowiedzenie Lepiej odwoła

ć

si

ę

do

ciekawo

ś

ci

ś

wiata to

A. równowa

ż

nik zdania.

B. zdanie pojedyncze.
C. zdanie zło

ż

one współrz

ę

dnie.

D. zdanie zło

ż

one podrz

ę

dnie.

ETAP SZKOLNY, BLOK HUMANISTYCZNY

21 października 2010 r., czas trwania 60 minut

Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2010/2011, blok humanistyczny

str. 3

9.

Któr

ą

z zasad ortograficznych zastosujesz,

aby potwierdzi

ć

słuszno

ść

pisowni wyra

ż

enia

nie najlepsz

ą

?

A. Partykuł

ę

nie z przysłówkami

nieodprzymiotnikowymi pisze si

ę

osobno.

B. Partykuł

ę

nie z przymiotnikami w stopniu

wy

ż

szym pisze si

ę

osobno.

C. Partykuł

ę

nie z przymiotnikami w stopniu

najwy

ż

szym pisze si

ę

osobno.

D. Partykuł

ę

nie z nieodmiennymi cz

ęś

ciami mowy

pisze si

ę

osobno.

10. Synonimem słowa metafora jest
A. porównanie.
B. epitet.
C. peryfraza.
D. przeno

ś

nia.

11. Antropocentryzm to pogl

ą

d filozoficzny,

którego głównym obiektem zainteresowa

ń

jest

A. człowiek.
B. wszech

ś

wiat.

C. egoista.
D. przyroda.

12. Który z podanych tytułów nie nadaje si

ę

–

według

rozwa

ż

a

ń

autorki

–

do

tekstu

popularnonaukowego?
A.

Ś

mier

ć

Bł

ę

kitnej Planety.

B. K

ę

s Srebrnego Globu.

C. Za

ć

mienie Sło

ń

ca.

D. W

ę

drówki gwiazd.

13. Autorka nazwała swój tekst Tytułomania,
gdy

ż

A. podkre

ś

la wa

ż

n

ą

rol

ę

nagłówków w tekstach

popularnonaukowych.

B. jest ogarni

ę

ta mani

ą

nadawania tytułów.

C. jest przekonana,

ż

e tytuły

ś

wiadcz

ą

o jako

ś

ci

tekstów.

D. wi

ę

kszo

ść

tytułów tekstów popularnonaukowych

uwa

ż

a za nietrafne.

14. Tytuły tekstów popularnonaukowych cz

ę

sto

odwołuj

ą

si

ę

do ludzkich emocji,

ż

eby

A. obłaskawi

ć

odbiorc

ę

.

B. zaciekawi

ć

odbiorc

ę

.

C. manipulowa

ć

odbiorc

ą

.

D. zniech

ę

ci

ć

odbiorc

ę

.

15. Autor

tekstu

popularnonaukowego

jest

podobny do iluzjonisty, poniewa

ż

A. odsłania tajniki swojego warsztatu pracy.
B. odwołuje si

ę

do magii.

C. stwarza iluzj

ę

,

ż

e to, o czym pisze, jest łatwe.

D. chce zyska

ć

popularno

ść

.

16. Poprawny

zapis

słowa

terminologia

w formie dopełniacza liczby mnogiej to
A. terminologii.
B. terminologiom.
C. terminologi.
D. terminologji.

17. Zwrot zagłodzi

ć

raka jest przykładem

A. porównania.
B. metafory.
C. metonimii.
D. symbolu.

18. Osoba paraj

ą

ca si

ę

prestidigitatorstwem

jest
A. sztukmistrzem.
B. prasoznawc

ą

.

C. prawodawc

ą

.

D. programist

ą

.

19. Zaznacz zdanie zawieraj

ą

ce bł

ą

d fleksyjny.

A. Podaj mi t

ą

interesuj

ą

c

ą

ksi

ąż

k

ę

.

B. Nie zauwa

ż

yłem ksi

ęż

nej Diany.

C. Te podwórza stały si

ę

niepopularne.

D. Maciek patrzył na Mart

ę

szeroko otwartymi

oczyma.

20. Ko

ń

cowy wniosek autorki: O nauce pisa

ć

trudno, aby łatwo było o niej czyta

ć

zawiera

informacj

ę

,

ż

e

A. autorzy tekstów popularnonaukowych nie mog

ą

by

ć

naukowcami.

B. tworzenie tekstów zrozumiałych dla odbiorcy jest

trudne.

C. teksty naukowe s

ą

niedost

ę

pne dla czytelników.

D. im łatwiej si

ę

pisze tekst, tym trudniej go

zrozumie

ć

.

21.

Ś

redniowieczne

zwolnienie

dóbr

ze

ś

wiadcze

ń

na rzecz pa

ń

stwa i przyznanie prawa

s

ą

dzenia na okre

ś

lonym terytorium to

A. inwestytura.
B. immunitet.
C. seniorat.
D. komendacja.

22. Rozłam na Ko

ś

ciół wschodni i zachodni, tzw.

schizma wschodnia, zapocz

ą

tkowany został

w roku

A. 1054.
B. 1175.
C. 1077.
D. 1122.

23. Pierwszym legendarnym władc

ą

Rusi był

A. Michał Romanow.
B. Włodzimierz.
C. Monomach.
D. Ruryk.

24. Zaznacz, która z linii władców jest wła

ś

ciwa

A. Mieszko II – Kazimierz Odnowiciel – Bolesław

Ś

miały – Władysław Herman.

B. Mieszko II – Bolesław

Ś

miały – Kazimierz

Odnowiciel – Władysław Herman.

C. Mieszko II – Kazimierz Odnowiciel – Bezprym

– Bolesław

Ś

miały.

D. Mieszko II – Bolesław

Ś

miały – Władysław

Herman – Bezprym.

ETAP SZKOLNY, BLOK HUMANISTYCZNY

21 października 2010 r., czas trwania 60 minut

Wojewódzka Komisja Konkursowa, zDolny Ślązak Gimnazjalista 2010/2011, blok humanistyczny

str. 4

25. Które

stwierdzenie

nie

potwierdza,

ż

e

pa

ń

stwo pierwszych Piastów miało charakter

pa

ń

stwa patrymonialnego?

A. Władca swobodnie rozporz

ą

dzał podległym sobie

krajem.

B. Po

ś

mierci władcy mo

ż

ni wybierali nast

ę

pc

ę

na

zasadzie elekcji.

C. Władca

mógł

wydzieli

ć

dzielnic

ę

swoim

potomkom.

D. Panuj

ą

cy mógł wyznaczy

ć

za

ż

ycia swojego

nast

ę

pc

ę

.

26. Noc

ś

w. Bartłomieja jest to potoczna nazwa

A. rzezi hugenotów w Pary

ż

u w 1572 roku.

B. pogromu

ś

ydów w Lyonie w 1568 roku.

C. rzezi mieszka

ń

ców Rzymu w 1527 roku.

D. ataku wojsk kozackich na Lwów w 1640 roku.

27. Od czasów Henryka VIII Tudora głow

ą

ko

ś

cioła anglika

ń

skiego jest

A. arcybiskup Canterbury.
B. sobór powszechny.
C. król.
D. synod biskupów angielskich.

28. Mikołaj Kopernik jest twórc

ą

teorii

A. heliocentrycznej.
B. geocentrycznej.
C. sferycznej.
D. ewolucji.

29. Jaki w przybli

ż

eniu procent ogółu ludno

ś

ci

stanowiła szlachta w Królestwie Polskim w XV
wieku?
A. 10%.
B. 30%.
C. 40%.
D. 50%.

30. Ostatni konflikt polsko-krzy

ż

acki zako

ń

czył

si

ę

traktatem w Krakowie oraz symbolicznym

aktem, zwanym
A. Hołdem ruskim.
B. Hołdem pruskim.
C. Hołdem krzy

ż

ackim.

D. Hołdem Albrechta.

31. Elekcja viritim wprowadzona w XVI wieku
oznaczała wybór króla przez
A. senat i prymasa.
B. poł

ą

czony senat i izb

ę

poselsk

ą

.

C. ogół szlachty.
D. szlacht

ę

mazowieck

ą

.

32. Deklaracja

Niepodległo

ś

ci,

jeden

z najwa

ż

niejszych

dokumentów

w

dziejach

Stanów Zjednoczonych, została przyj

ę

ta przez

II Kongres Kontynentalny w roku
A. 1775.
B. 1776.

33. Według postanowie

ń

pierwszego sejmu

rozbiorowego do Prus przył

ą

czono

A. Pomorze z Gda

ń

skiem i Toruniem.

B. Pomorze bez Gda

ń

ska i Torunia.

C. Pomorze bez Gda

ń

ska, ale z Toruniem.

D. Litw

ę

i cz

ęść

Ukrainy.

34. Stanisław

August

Poniatowski,

ostatni

władca Polski, przestał by

ć

królem, poniewa

ż

A. abdykował.
B. został ubezwłasnowolniony.
C. umarł.
D. został zdetronizowany.

35. Na mocy traktatu pokojowego z Tyl

ż

y

w 1807 r. utworzono
A. Królestwo Polskie.
B. Ksi

ę

stwo Warszawskie.

C.

Ś

wi

ę

te Przymierze.

D. Wielkie Ksi

ę

stwo Pozna

ń

skie.

36. Rabacja to
A. uwłaszczenie chłopów.
B. zbrojne

wyst

ą

pienie

chłopów

galicyjskich

przeciwko szlachcie.

C. likwidacja przywilejów szlachty oraz zmienienie

własno

ś

ci prywatnej.

D. przywrócenie obalonych dynastii i dawnych

porz

ą

dków społeczno-politycznych.

37. Wielka Emigracja miała miejsce po
A. Powstaniu listopadowym.
B. Powstaniu styczniowym.
C. Wio

ś

nie Ludów.

D. I wojnie

ś

wiatowej.

38. Powstałe po Kongresie Wiede

ń

skim „

Ś

wi

ę

te

Przymierze” tworzyły
A. Francja, Królestwo Polskie, Włochy.
B. Francja, Włochy, Prusy.
C. Austria, Prusy, Włochy.
D. Rosja, Austria, Prusy.

39. Rozwój przemysłu w XIX w. przyczynił si

ę

do

wzrostu liczebno

ś

ci i znacznego wzbogacenia si

ę

A. robotników.
B. partii robotniczych.
C. socjalistów.
D. bur

ż

uazji.

40. Powstanie listopadowe zastało wielkiego
polskiego kompozytora Fryderyka Chopina w
A. Warszawie.
B. Berlinie.
C. Pary

ż

u.

D. Brukseli.

C. 1780.
D. 1789.