MICIŃSKI

Tadeusz Miciński – biografia

Tadeusz Miciński, uważany za jednego z najciekawszych, najwszechstronniejszych i najoryginalniejszych
twórców swojej epoki, przyszedł na świat 9 listopada 1873 w ziemi obiecanej, czyli Łodzi, jako syn Wandy
z Pruskich i Rudolfa (z zawodu geometry).

W biografii autora Xiędza Fausta jest wiele niejasności. Biogram pisarza oparty jest na przypuszczeniach i
domysłach. Zginął, mając zaledwie czterdzieści pięć lat – podczas powrotu do ojczyzny w lutym 1918 we
wsi Małe Małynicze pod Czertykowem (Białoruś). Jego śmierć jest otoczona aurą tajemnicy.
Prawdopodobnie była skutkiem napadu rabunkowego białoruskich chłopów, lecz istnieje też hipoteza,
według której był to wynik bolszewickiego zamachu czy też działania płatnego mordercę wysłanego za nim
przez Dzierżyńskiego. Jego grób znajduje się w osadzie Małe Małynicze pod Czertykowem.

„Poeta mag”, „czciciel tajemnic”, największy specjalista od magii, satanizmu nauk ezoterycznych swych
czasów – tak nazywano, jednego z najwybitniejszych poetów, dramaturgów i prozaików Młodej Polski. Był
jednym ze sztandarowych pisarzy polskiego ekspresjonizmu i prekursorem surrealizmu. Wyrażał idee
panslawizmu i antygermanizm. Tworzył w Młodej Polsce takie dzieła, jak mistyczne powieści, poematy
pisane prozą i refleksyjne wiersze.
tak o enigmatycznym twórcy pisze Teresa Wróblewska (T. Wróblewska, Recepcja czyli nieporozumienia i
mistyfikacje, [w:] Studia o Tadeuszu Micińskim, pod red. M. Podrazy – Kwiatkowskiej, Kraków 1979, s.
7).

Źródłem jego inspiracji była filozofia genezyjska Juliusza Słowackiego. Przyjaźnił się z Witkacym i
Stanisławem Przybyszewskim. To właśnie ten pierwszy, zafascynowany osobowością i talentem
Micińskiego, powiedział kiedyś o autorze Nietoty: Jeden Miciński wykazuje ten rzut, raczej tygrysi skok w
przyszłość nowej sztuki całego świata. Z kolei pierwsze spotkanie z Micińskim było dla autora Dzieci
szatana wielką inspiracją. Między pisarzami nawiązała się przyjaźń, oparta na obopólnej fascynacji i
szacunku. U schyłku życia twórca Synagogi szatana, w Moich współczesnych dostrzegł w Micińskim
mistrza swych wtajemniczeń.

Po ukończeniu elementarnego kursu podstawowego, a potem V Gimnazjum w Warszawie (1886-1890), zdał
maturę w Białej Cerkwi (prawdopodobnie tam), by w końcu wyruszyć na studia historyczne do Krakowa.
Znudzony atmosferą rodzimej uczelni, przeniósł się na uniwersytet w Lipsku (słuchał wykładów Wilhelma
Wundta), a następnie na berlińską uczelnię (poznał Stanisława Przybyszewskiego, z którym zaczytywał się
w tych samych pracach z zakresu demonologii i satanizmu).
W czasach studenckich należał do radykalnych organizacji młodzieżowych, w kręgach których wygłaszał
swe postulaty.

W końcu skończył historię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1893-95) i filozofię w Lipsku (1895) i Berlinie
(1896). Podczas pobytu w Hiszpanii (1897-98) zainteresował się mistyką, okultyzmem, satanizmem i
księgami wiedzy tajemnej, hiszpańskim malarstwem (zwłaszcza Francisco Goyą) oraz dramatem (głównie
Calderonem), a za sprawą Wincentego Lutosławskiego, który umożliwił mu pobyt w Hiszpanii –
towiańszczyzną, Platonem, Nietzschem i anamnezą. Powtarzając słowa średniowiecznych gnostyków
uważał, że świat jest dziełem nie Boga, lecz Szatana, któremu przyświecała idea zbudowania karykatury
Nieba. Poza tym wyliczał dowody na to, że Chrystus, Lucyfer i Feniks to trzy imiona tej samej istoty.

Pod względem posiadanej wiedzy bardziej zasługiwał na tytuł maga i znawcy okultyzmu, niż legenda epoki
– Przybyszewski. Miciński skupiał się na głębokim studiowaniu interesujących go kwestii, a nie na
szokowaniu opinii publicznej, jak to miał w zwyczaju autor Dzieci szatana. Był znawcą okultyzmu, magii,
mitów, systemów religijnych, demonologii i oczywiście mistyki hiszpańskiej.
Kolejnym ważnym przystankiem w jego biografii było Zakopane (1904-1906), gdzie zaprzyjaźnił się ze
Stanisławem Witkiewiczem, Tadeuszem Nalepińskim i Mariuszem Zaruskim.

Brał udział w I wojnie światowej. Gdy wybuchła, internowano go do Kaługi, a potem do Moskwy,
Piotrogrodu i na Białoruś. Gdy zamieszkał w Moskwie, zainteresował się życiem artystycznym polskich
emigrantów skupionych wokół Stefana Jaracza i Witkacego, by w końcu zostać oficerem oświatowym w
korpusie Józefa Dowbora-Muśnickiego oraz członkiem Koła Literacko-Artystycznego Domu Polskiego w
Moskwie. Podczas pobytu na przymusowej emigracji nie zaprzestał działalności dziennikarskiej.
Współpracował z wychodzącą w Moskwie „Gazetą Polską” oraz czasopismami „Russkoje Słowo” i
„Russkoje wiedomosti”, nawiązał bliski kontakt z Konstantynem Stanisławskim – dyrektorem
Moskiewskiego Akademickiego Teatru Artystycznego.

Gdy wybuchła rewolucja lutowa, głośna i powszechnie wyrażała swe poparcie i entuzjazm dla
rewolucyjnego zrywu. Z kolei stanowczo przeciwstawiał się rewolucji październikowej.
Jak wskazuje jego życiorys, lubił podróżować. Zwiedził między innymi Lipsk, Berlin, Hiszpanię,
Petersburg, Moskwę (nawiązał wówczas kontakty z rosyjskim Bractwem Pracy - społecznością religijną
zbliżoną ideowo do tołstoistów), Połągę, Rzym, Hellerau pod Dreznem (zapoznał się z historią i
zmaganiami tamtejszego teatru i Instytutu Jaquesa Delcrose'a oraz zwiedził modelowe osiedla robotnicze),
Sztokholm i Sofię (był tam korespondentem tygodnika „Świat” podczas wojny bałkańskiej).

Twórczość Micińskiego

Skalą wyobraźni, odwagą ale i ekstrawagancją artystyczną Miciński przerasta większość współczesnych
sobie twórców. Niekiedy brakuje mu natomiast konsekwencji i wiary, która poetę czyni nieraz prorokiem.
Tymczasem wielki mag odsłania raz po raz swoją drugą twarz – prawdziwego artysty XX wieku, mistrza
ironii i dystansu, który nie pragnie mieć uczniów czy wyznawców. Nie oczekuje nawet, że zostanie do końca
zrozumiany, bowiem jego dzieło stanowi jedynie kłopotliwe wyzwanie dla świata – tymi słowami Jan
Tomkowski podsumowuje swoje rozważania na temat Micińskiego (dz. cyt., s. 141).

Twórczość Micińskiego jest bardzo zamknięta i jej odbiór przysparza wielu trudności. Swoje utwory
publikował w „Chimerze” (1901-1907) oraz „Krytyce” (1901-1914).

Zadebiutował jako poeta w 1896 roku w „Ateneum” poematem Łazarze o losach artysty-nędzarza, a w 1902
ukazał się pierwszy i jedyny tomik jego wierszy W mroku gwiazd. Stanowi on - wraz z utworami
zamieszczonymi w powieści Nietota - główny zrąb twórczości poetyckiej Micińskiego.
Jego poezja, pełna skojarzeń i otwartej kompozycji, została przyjęta przez krytykę entuzjastycznie. Była
inna niż ta utrzymana w ciasne, młodopolskiej konwencji. Miciński starał się w niej zawrzeć oryginalne
uchwycenie symbolizmu. Opisując doznania ludzkiej psychiki, miotającej się między snem a mistyką,
sadyzmem a erotyką, w swym jedynym tomiku poezji pragnął ukazać to, co do tej pory było przemilczane.
Oto fragmenty kilku najważniejszych, ale i najbardziej oryginalnych wierszy:


Jesienne lasy poczerwienione
goreją w cudnym słońca zachodzie.
Witam was, brzozy, graby złocone
i fantastyczne ruiny w wodzie. (Akwarele)

W zmarzłej dolinie Cienia śmierci,
gdzie gwiazd migocą sarkofagi,
buduję sobie dół – i nagi
z płomieniem schodzę w cienie śmierci. (*** (Duch mój zamieszkał...)

W prozie, przedstawiając metafizyczny dramat człowieka, opierał się na tak zwanej prawdzie objawionej.
Wyrażał w niej gnozę, fatalizm oraz przeświadczenie, iż dusza i wieczne życie są zarezerwowane tylko dla
wybranych osób (nadludzi). Uważał, że coś takiego jak przypadek nie istnieje, a świat i jego składowe
istnieją, ponieważ muszą. Głosił pierwszeństwo i konieczność rozumowego, naukowego studiowania
wiedzy tajemnej (magów Indii, gwiaździarzy Chaldei), opowiadając się jednocześnie przeciw pokładaniu
zaufania w wierze czy intuicji.

Jego powieści, takie jak Nietota czy Xiądz Faust, są tak samo nowatorskie, jak jego wiersze czy dramaty. Są
eksperymentem wymagającym od czytelnika zaangażowania się w lekturę, ponieważ ekspresjonistyczne i
symboliczne środki wyrazu wymagają interpretacji i odczytania. Z upodobaniem posługiwał się mitami,
symbolami, przypowieścią, a także elementami katastroficznymi, bliskimi literaturze międzywojennej.
Ponadto stworzył oryginalną koncepcję teatru. W kilku dramatach, jakie napisał, połączył filozofię dziejów
z nowoczesną formą przekazu (filmem, projekcją, łączeniem planów, wielkimi widowiskami plenerowymi),
dając wyraz tendencji ekspresjonistycznych. Choć są to dzieła niezwykłe i bardzo dobrze napisane, to
jednak pod koniec XIX wieku ich autor bezskutecznie zabiegał o szansę inscenizacji.

Brał udział w konkursach dramaturgicznych, nieustannie poprawiał, uzupełniał i przerabiał teksty, prowadził
skomplikowane, wyczerpujące a często poniżające rozmowy z zaściankowymi teatrami i inscenizatorami.

Postać Micińskiego, otoczona legendą, do której powstania przyczyniła się dziwne zwyczaje (tworzył tylko
w ciemnościach, bez odrobimy światła), powierzchowność i osobowość poety (fotografował się z dziwnym
kotem, wyglądającym jak wypchany, wściekły ryś), pozującego na maga i „czciciela tajemnic” -
zainspirowała wielu literatów, plastyków, zarówno tych współczesnych pisarzowi, jak i żyjących w XXI
wieku. Stanisław Wyspiański ośmieszył nielubianego przeciwnika w Wyzwoleniu (Samotnik, Maska V),
Witkacy sportretował w powieści 622 upadki Bunga (Mag Childeryk) oraz zadedykował mu Nienasycenie.
Podobnie uczynił Karol Szymanowski, będący pod ogromnym wrażeniem Nietoty. Księgi tajemnej Tatr
oraz jej twórcy.

Nie sposób wyliczyć wszystkich dzieł Tadeusza Micińskiego, za życia otoczonego legendą, ponieważ
stanowią pokaźny zbiór. Jego twórczość jest złożona, wielowątkowa i trudna do interpretacji. Do najbardziej
znanych dzieł należą:
- poemat Łazarze (1896),
- opowiadanie Nauczycielka (nadesłane na konkurs organizowany przez „Czas”, 1896) – debiut prozatorski,
- debiut dramaturgiczny – czteroaktowy dramat naturalistyczny Marcin Łuba, napisany wspólnie z Ignacym
Maciejewskim-Sewerem (1896)
- tomik poezji W mroku gwiazd (Kraków, 1902),
- dramaturgiczny debiut samodzielny Noc rabinowapublikowana w 1902-1903 w Ateneum,
- dramat Kniaź Patiomkin (1906),
- tekst publicystyczny Do źródeł duszy polskiej(Lwów, 1906),
- dramat W mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu - tragedia w 5 aktach, wydana we fragmencie w
„Krytyce” w 1908 (z. 7-8), wystawiona w Poznaniu w 1967,
- powieść Nietota. Księga tajemna Tatr (Warszawa, 1910),
- tekst publicystyczny Walka o Chrystusa (Warszawa 1911),
- tom opowiadań Dęby czarnobylskie (Warszawa 1911),
- powieść Xiądz Faust (Kraków 1913),
- Widmo Wallenroda. Poemat, (Warszawa 1914),
- artykuły dotyczące kwestii narodowej Tężyzna narodu, Dzwony Wawelu, List do współrodaków,
- Termopile polskie, fragment „Krytyka” (1914), wystawienie w Gdańsku w 1970,
- pośmiertnie wydano powieść Wita (Warszawa, 1926) i Mene-Mene-Thekel Upharisim!... Quasi una
phantasia (1931).

Lucifer – opracowanie

Lucyferyzm – to pojęcie mocy, które w najgłębszych ciemnościach naszych świecą, jako nadświadome.
Wprawdzie od tego świecenia ciarki po skórze przechodzą, a mózg przeciętnego konsumenta tlenu wybiera
się na spacer, z którego nie wraca w całości.

Wiersz Lucifer pochodzi z debiutanckiego i jedynego tomu liryki Tadeusza Micińskiego, zatytułowanego W
mroku gwiazd i opublikowanego w Krakowie w 1902 roku.

O podmiocie lirycznym świadczy już sam tytuł utworu. Miciński, zafascynowany satanizmem, wiedzą
ezoteryczną, nazywany magiem i czcicielem tajemnic, postanowił wyrazić swą miłość do wszystkiego, co
dziwne, niecodzienne i społecznie wyklęte, i stworzył monolog Pana Ciemności – Lucyfera.

Chociaż dotykany coraz nowymi falami krytyki, dotyczącymi prowokacyjnej i obrazoburczej twórczości i
sposobu życia (tworzył wyłącznie w ciemnościach, za zdjęciach przybierał kontrowersyjne pozy i ubierał
ciuchy charakterystyczne raczej dla średniowiecza, niż epoki rozwoju cywilizacyjnego), Miciński
postanowił jeszcze bardziej podkreślić swą odrębność i „inność” frapujących go spraw. Zatytułowanie
wiersza imieniem, które według tradycji chrześcijańskiej przynależało zbuntowanemu przeciw Bogu
aniołowi, kojarzonemu jako przyczynę zła i ludzkiego cierpienia, dolało jeszcze oliwy do ognia.

Miciński stworzył w omawianym liryku inny obraz Szatana, niż dostarczali nam dotychczas tacy twórcy -
średniowieczni poeci czy romantyczni wieszcze. Jego odmienność nie polega na jeszcze większej dawce
nienawiści do rodzaju ludzkiego czy niepohamowanej chęci obrócenia wszystkiego w proch. Lucyfer
Micińskiego jest przede wszystkim rozdarty wewnętrznie, zagubiony, jego osobowość jest rozbita. Raz
nazywa siebie otchłanią tęcz, innym razem płomieniem bożym, raz określa się mianem komet królem, by w
kolejnych linijkach przyznać, że jest piorunem burz (…) blaskiem wulkanów (…)grobowcem ciszy.

Co z tego, że w jednej chwili jest niepohamowany, szalony, mężny i potężny? Przecież za kilka sekund
ponownie stanie się słaby, kruchy, delikatny. Nie ma dość siły, by pozostać przy tych cechach, które
sprawiają, że budzi powszechny lęk i szacunek. Daje tym znak, że czuje się samotny, że ma coraz mniej
siły, by stawiać czoła coraz to nowszym przeciwnościom losu. Lucyfer – Pan Podziemi, nie wie, kim jest,
czuje ułomności swej mocy:

(…) ja w mrokach gór zapalam czerwień zorzy
iskrą mych bólów, gwiazdą mej bezmocy.
(…) mogił swych kryję trupiość i ohydę.

Jest tak bardzo wyczerpany i skonsternowany, że w pewnym momencie przyznaje się nawet do słabości,
która w prawie każdym mężczyźnie jest najbardziej skrywaną tajemnicą. Mówi:

Każdy wschód słońca, które nazywa wrogiem, jest dla Lucyfera – Pana Królestwa Ciemności - pogrzebem,
ponieważ wówczas jego moce przegrywają z siłą, jaką dysponuje Bóg:

(…)idę, jak pogrzeb, z nudą i żałobą.
Na harfach morze gra - kłębi się rajów pożoga -
i słońce - mój wróg słońce! wschodzi wielbiąc Boga.

Takie chwile wywołują w nim wstyd. Musi ukrywać trupiość i ohydę swego świata i oblicza, ponieważ
przegrywają one z pięknem realiów, w jakich króluje Bóg.

Choć marzy, by być wielkim potężnym władcą, by każdego dnia rozprzestrzeniać wśród ludzi strach niczym
blask wulkanów czy piorun burz, mknie jedynie w dal z jękiem Jak pył pustyni w zwiewną piramidę - / ja
piorun burz - a od grobowca cichszy.

Wiersz Micińskiego ma podwójną wymowę. Mimo iż na pierwszy rzut oka jest monologiem smutnego
Lucyfera, który nie potrafi odnaleźć się w otoczeniu, może być także odczytany w sposób przenośny.
Tytułowy bohater jest także typowym przedstawicielem epoki Młodej Polski, w której tworzył Tadeusz
Miciński. Może być również utożsamiany z postacią Fryderyka Nietschego.

Tak samo jak modernistyczny dekadent, spędzający swe życie w zadymionych, dusznych, ciemnych
kawiarniach, miotający się między ideą sztuka dla sztuki a poglądami nieprzychylnych mu przedstawicieli

pracy u podstaw, mieszczańskich filistrów i bawidamków, nazywających go cierpiętnikiem, hulaką,
pijakiem, Lucyfer jest zrezygnowany, zmęczony życiem, zniesmaczony realiami świata, w którym, aby coś
osiągnąć, trzeba przywdziać pozę, nie widzi sensu dalszej pustej egzystencji.

Analizując ten czternastowersowy, rymowany (rymy żeńskie o układzie abab), podzielony na cztery strofy o
nieregularnej liczbie sylab wiersz, trzeba przyznać, że posiada on cechy ekspresjonizmu (np. oksymorony).
Widać w nim elementy estetyki krzyku, charakterystycznej dla tego kierunku. Lucyfer cierpi, wyraża swój
ból, buntuje się przeciwko rzeczywistości i przeciwko swej naturze. Choć potrafi sprawić, by tęcza miała
otchłań, choć to on nadaje blask wulkanom, to jednak – tak samo jak zwykły, śmiertelny człowiek – płacze
nad sobą, idzie po błocie:

a - otchłań tęcz - a płakałbym nad sobą
jak zimny wiatr na zwiędłych stawu trzcinach -
jam blask wulkanów - a w błotnych nizinach
idę, jak pogrzeb, z nudą i żałobą.

Wszystkie uczucia podmiotu zostały przedstawione na przykładzie niezwykle plastycznych scenek
lirycznych. Podczas lektury prawie widzimy ciemny wicher miotający się wokół płomienia (symbol bólu i
cierpienia, niemocy), święcącą czerwonym blaskiem zorzę, która jest „zapalana” iskrą bólów Lucyfera, pył
pustyni uderzający o piramidę (znak rozterek miotających Lucyferem) itp.

W wierszu uderza i zadziwia ogrom nagromadzonych środków stylistycznych, skupionych na przykład
wokół kolorów. Choć w utworze panuje ponura i mroczna atmosfera, nastrój jest przygnębiający, a
wszystko dookoła podmiotu lirycznego zdaje się być ciemne, szare, czarne (w mrokach gór), to jednak
pojawiają się kolory, np. czerwień zorzy, pomarańcz i żółć (płomień boży; iskra bólów; pył pustyni; blask
wulkanów; słońce), biel na tle granatu (piorun burz).

Mnóstwo jest w wierszu środków artystycznego wyrazu. Każdy ma określoną rolę do spełnienia:

- Epitety sprawiają, że obraz staje się bardziej plastyczny, łatwiej jest go nam sobie wyobrazić (głuchy
dzwon, czerwień zorzy, zimny wiatr, błotne niziny),

- Oksymorony, zaskakując niespodziewanym połączeniem opozycyjnych znaczeniowo wyrazów,
podkreślają dwoistość natury podmiotu lirycznego, jego walkę z samym sobą i ze światem, pełnym
przeciwieństw (głuchy dzwon, otchłań tęcz). O szczególnym traktowaniu tego środka przez Micińskiego
świadczy fakt, iż jedyny tomik swych wierszy zatytułował W mroku gwiazd);

- Antytezy, na których oparta jest konstrukcja utworu, sprawiają, że czytelnik potrafi sobie wyobrazić
sytuację Lucyfera, miotającego się i niepotrafiącego odnaleźć drogi w świecie ostrych kontrastów (piorun
burz – a od grobowca cichszy; blask wulkanów - a w błotnych nizinach),

- Porównania podnoszą artystyczną wymowę (a płakałbym nad sobą jak zimny wiatr; a duch się we mnie
wichrzy jak pył pustyni).

- Personifikacja, dzięki której opowieść Lucyfera jest bardziej magiczna, a mniej ludzka (jam blask
wulkanów - a w błotnych nizinach / idę, jak pogrzeb, z nudą i żałobą; na harfach morze gra)

Lucyfer opisany przez Tadeusza Micińkiego jest nietypowy. Zadziwia inteligencją, trafnością spostrzeżeń,
przenikliwością sądów dotyczących istnienia, współwystępowania dobra i zła. Nie można o nim powiedzieć,
że jest jednoznacznie zły, ponieważ autor wiersza – po wieloletnich próbach dotarcia do czarnego zamku
duszy doszedł do wniosku, że psychika ludzka nosi w sobie tyle cech złych, co i dobrych, a gruntowne ich
oddzielenie nie jest możliwe, a już z pewnością nie jest łatwe.

Ananke – opracowanie

Krótki wiersz Ananke pochodzi z debiutanckiego i jedynego tomu liryki Tadeusza Micińskiego,
zatytułowanego W mroku gwiazd i opublikowanego w Krakowie w 1902 roku.
Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego podaje definicję terminu
„ananke”, którym autor Nietoty zatytułował swój wiersz. Otóż wyraz ten pochodzi z greckiego anánkē i
oznacza to, co ma być, konieczność, przeznaczenie. Imię to nosiła mitologiczna bogini, będąca uosobieniem
konieczności. Reasumując, ananke to los, przeznaczenie, fatum, przed którym – podobnie jak w mitologii
greckiej – nie ma ucieczki.

W takim kontekście możemy odczytywać utwór Micińskiego, w którym poeta wyłożył opowieść o tym
wszystkim, co sam przeżywał, by stać się artystą, w którym wyznał, że poczucie swobody twórczej jest
czymś najistotniejszym.

Poemat ten jest zapisem sporu dwóch „koncepcji istnienia”: gwiazd będących wytworem Boga,
świadectwem jego doskonałości, ładu i harmonii oraz szatana, który uwolnił się spod wpływu Stwórcy i
teraz jest wolny.

To zapis wyzwania rzuconego losowi, głos sprzeciwu wobec planów przeznaczenia, a zarazem afirmacja
swobody twórczej, dzięki której artysta jest w stanie w pełni wyrazić swoje prawdziwe „ja”.
Tak, jak antyczni bohaterowie, uwikłani w rozgrywki losu, czyniący wszystko, by przełamać klątwę, jak
Edyp czy Antygona, tak podmiot liryczny wiersza (artysta) jest świadomy swego położenia. Wie, że jego
życie jest uzależnione od przeznaczenia. Mowa jest o tym już w pierwszych wersach poematu Micińskiego:
Gwiazdy wydały nade mną sąd:
- wieczną jest ciemność...

Podmiot, otoczony scenerią kosmiczną, okrążony przez gwiazdy i ciemność, jest tylko marionetką w
rozgrywkach sił wyższych. Ciąży nad nim niewidzialna ręka fatum. Niemożność samostanowienia, ciągłe
poszukiwanie wyjścia, przegrana pozycja człowieka jest podkreślona poprzez powtórzenie słowa wieczną
(wieczną jest ciemność, wiecznym jest błąd). Zabieg ten hiperbolizuje przekonanie, że wiemy wciąż za
mało, że choćbyśmy nie wiem jak się starali – nie wygramy potyczki z losem, nie będziemy panami
własnego życia. Możemy jedynie stąpać w ciemnościach, niczym ćmy próbować zbliżyć się do światła,
które jednak wciąż niknie.

W kolejnych wersach podmiot liryczny zwraca się z bezpośrednim zwrotem (apostrofą) do innego artysty
(lub sam do siebie, wszystko zależy od interpretacji). Twórcę określa wówczas mianem budownika, a jego
utwory nadgwiezdnymi wieżami. Mówi mu, że będzie się tułał jak dziki zwierz, zapadnie się pod nim każdy
ląd, zmarznie wśród ognia i stli się jak lont, jeśli rzuci rękawice przeznaczeniu, jeśli postanowi stworzyć
jakieś dzieło wbrew dotychczasowym konwenansom. Podkreśla tym samym cierpienie, ujęte w kategoriach
kosmicznych (rozpacz gasnących gwiazd), wpisane w każdy wysiłek twórcy.

W trzeciej linijce drugiej strofy padają słowa, które mają kluczowy sens dla interpretacji dzieła. Podmiot,
dotąd oponujący za posłuszeństwem decyzjom losu wyznaje, że błąd jest dowodem jego wolności, czyli że
poszukiwanie wolności, sama czynność sprawia, że jest wolny. Możliwość wyboru, czy chce być posłuszny,
czy nie, czyni go wolnym (mojej wolności dowodem błąd).

Swoje położenie, nękające go przeświadczenie wewnętrznego rozdarcia, ciągłego poszukiwania swobody
artystycznej, dochodzenie do prawdy podmiot przeciwstawia odwiecznemu porządkowi kosmosu. Mówi:
Wam [gwiazdom] przeznaczono okrężny ruch. Ciała niebieskie nie buntują się, tylko trwają na posterunku i
posłusznie pełnią swą rolę. Nie dręczą się rozmyślaniami o możliwości uwolnienia się.

W kolejnych linijkach Miciński podjął próbę scharakteryzowania poezji i źródeł, z jakich czerpie inspirację i
motywy. Wyznanie serce me dźwiga w głębinach ląd staje się w takim kontekście informacją, że tematy
pochodzą zarówno z ziemi, jak i z szeroko rozumianych głębin, natchnienie płynie z przeszłości (poszumy
mglistych drzew), jak i z teraźniejszości (w barce życia płynie mój śpiew).

Ostatnie dwa wersy utworu są wyrazem niepokojów i zmagań artysty. W ich obliczu fakt gaśnięcia gwiazd
jest mało istotny. Według podmiotu jest sytuacja jest o wiele tragiczniejsza, niż zapadanie kompletnej
ciemności na niebie. Postanawia rzucić wyzwanie wszechświatowi i kosmosowi i mówi:
Ja, budowniczy nadgwiezdnych miast,
Szydzę z rozpaczy gasnących gwiazd.

Poddając ten krótki, dwustrofowy wiersz zamknięty w formie ekspresyjnego dialogu analizie w oczy rzuca
się od razu fakt, iż jest on przykładem uprawianego często przez Micińskiego synkretyzmu gatunkowego.
Tak jak w innych lirykach tomiku W mroku gwiazd, tak i w Ananke różnice między gatunkami uległy
zatarciu.

Wśród środków poetyckiego wyrazu na wymienienie zasługują te o największej sile oddziaływania. Są to:

- Powtórzenia, obecne w pierwszej części liryku, a podkreślające nasze zagubienie i niepewność (wieczną
jest ciemność, wiecznym jest błąd);
- Apostrofa, będąca zwrotem do artysty (Ty, budowniku nadgwiezdnych wież);
- Oksymorony, czyli zwrot: wśród ognia zmarzniesz, będący dowodem na nieprzystosowanie świata artysty
do świata zwykłych ludzi;
- Metafory, mające wpływ na ostateczną wymowę utworu i czyniące go podobnym do takich wierszy, jak
- Wielka Improwizacja Adama M ickiewicza. Podobieństwo dotyczy ukazania kosmicznej potęgi poezji,
która jest w stanie zmieniać odwieczny porządek. Romantyczny wieszcz mówi:
Ja mistrz!
Ja mistrz wyciągam dłonie!
Wyciągam aż w niebiosa i kładę me dłonie
Na gwiazdach [...]
To nagłym to wolnym ruchem
Kręcę gwiazdy moim duchem.

Z kolei modernistyczny twórca porównuje proces tworzenia poezji do budowania nadgwiezdnych wież,
wznoszenia nadgwiezdnych miast.

- Ikar Stanisława Grochowiaka. W tym wierszu występują takie metafory, jak napowietrzne pokoje czy
nadgwiezdne miasta, sugerujące nieziemską moc poezji.

- Fatum Kamila Cypriana Norwida. Zarówno Fatum jak i Ananke traktują o przeznaczeniu, co wynika już z
tytułów dzieł.

Tadeusz Miciński, Wybór poezji, wstęp i oprac. W. Gutowski

WSTĘP

I Wieczny wędrowiec
- Tadeusz Teodor Miciński urodził się 9.11.1873 r. w Łodzi.
- ojciec Rudolf, matka Wanda z Pruskich (pewne zdolności literackie)
- 1892-1893 guwernerka na Polesiu, tu poznał swoją przyszłą żonę Marię Dobrowolską
- 1893-1895 – rozpoczął studia na UJ (historia i literatura polska)
Kształtują się pewne cechy osobowości twórczej Micińskiego – przełamywanie tendencji
pozytywistycznych, kształtowanie „poszukującego”, „neurastenicznego” bohatera, potrzeba zaangażowania
w ruch niepodległościowy, niechęć do stabilizacji, osiadłego życia, skłonność do ciągłych peregrynacji
- 1895 – studia w Lipsku, 1896 – studia w Berlinie
Zetknął się z literaturą starogermańską
Poznał Przybyszewskiego
- 1897 – wizyta w Hiszpanii u Wincentego Lutosławskiego
Inspiracja malarstwem Goi

Pogłębienie znajomości mistyki karmelitańskiej
Zainteresowanie dramatem hiszpańskim (Calderon)
Rozumiał się z żoną Lutosławskiego – Zofią Casanova – tłumaczył jej wiersz
Zetknięcie się ze śladami działalności inkwizycji – cykl wierszy In loco tormentorum
- druga połowa 1898 – Petersburg, Moskwa
- w latach dziewięćdziesiątych próbował się osiedlić we własnym domu w Warszawie, ale i tak go ciągle
nosiło
- fascynował się działalnością różnych bractw i zgrupowań (Bractwo Pracy – w Rosji, Zakopane i inne)
- po wybuchu I wojny światowej udał się z rodzina na Polesie, tu został internowany, więziony w Kałudze,
zwolniony w 1914 roku – po powrocie do Warszawy zdecydowanie opowiadał się po stronie prorosyjskiej,
wierzył, że Rosja zdoła wydźwignąć Polskę
- przeniósł się z rodziną do Moskwy, współpracował z rosyjskimi czasopismami, udzielał się przy
organizacjach polonijnych, kontakty z polskim i rosyjskim środowiskiem artystycznym
- rewolucja bolszewicka przyniosła mu zawód
- w 1918 wrócił do Polski
- zginął zamordowany w drodze powrotnej z pogrzebu Marii Dohrn-Baranowskiej w 1918r. nie wiadomo,
czy napastnicy byli przypadkowi czy celowo nasłani, grób Micińskiego znajduje się w osadzie Małe
Małynicze

II Poeta-wizjoner – prorok-ideolog. Zarys twórczości
- w twórczości Micińskiego ujawniają się – często sprzeczne – postawy „poety wyzwolonej wyobraźni” oraz
„proroka-wieszcza”, a nawet „ideologa”, zatroskanego głównie o skuteczność i donośność swego programu
- Gutowski wyróżnia trzy okresy w twórczości Micińskiego:
1) początek lat `90 do 1904r. – od młodzieńczych prób literackich do poety-wizjoera
najważniejsze dzieło – tom poezji W mroku gwiazd (1902)
praca nad poematem Niespełniony. Kuszenie Chrystusa Pana na pustyni (1901-1905) – poemat prozą,
mroczny, pełen katastroficznych wizji, egzystencja jako domena Lucyfera, trwoga, pozorna twórczość,
niemożność nawiązania dialogu z Chrystusem
próby dramatyczne – Noc, Matka (ok. 1896), Veni Creator albo walka dusz (ok. 1897-1899), Noc rabinowa
(1903) – to ostatnie, to ironiczne potraktowanie dzieł wieszczów, groteska, ludycznie traktowane motywy i
symbole
fascynował się Królem-Duchem Słowackiego, chciał stworzyć coś podobnego
2) 1905-1913 – przemyślenia religinjne, metafizyczne i społeczne („Xiądz Faust”) 1906 cykl esejów,
manifestów światopoglądowych, programów „odrodzeńczych” Do źródeł duszy polskiej – poszukiwania
duszoznawcze pokazywały zmagania postawy lucyferycznej i Chrystusowej
fascynacja problematyką metafizyczno-moralną – Walka o Chrystusa (1911), dramaty Kniaź Potiomkin i W
mrokach złotego pałacu, czyli Bazylissa Teofanu (1909). – nadmiar idei i środków artystycznych sprawiał,
że nie dało ise etgo wystawić na scenie
powieści inicjacyjne – Nietota (1910) i Xiądz Faust (1913) – współczesne fakty i rzeczywiste postacie
uzyskują wymiar symboliczny – są w nich różne formy literackie (powieść historyczna, sensacyjna,
współczesna, fr. satyryczno-groteskowe, wierszowane traktaty, cykle liryków, nowe wersje poematów
prozą)
cykl dramatów Koniec Wenety „uniwersalno-dydaktyczna przypowieść o trwałości słowiańsko-
germańskiego konfliktu”
powieść Wita (powst. 1912-1913) – nawiązuje do okresu rozbiorów
patriotyczny dydaktyzm kosztem symbolizmu
3) 1814-1918 – historiozof-neomesjanista
Termopile polskie. Misterium na tle życia i śmierci Józefa Poniatowskiego.
Mené-Mené-Thekel-Upharisim
- współpraca z Sewerem (Ignacym Maciejewskim) – wspólny utwór dramatyczny Marcin Łuba (1896)
- debiut poetycki – Łazarz (1895, druk 1896)
- debiut prozatorski – nowela Nauczycielka (1895, druk1896)
- obydwa debiuty wyrażają modernistyczne niepokoje (wyobcowanie artysty, skrępowanie rolą społeczną,
poczucie niespełnienia)
- z czasem coraz mniej artyzmu, coraz więcej służalczości wobec polityki

III Apologia i rozumienie. O recepcji poezji Micińskiego
- inne dzieła Micińskiego niż poezję krytykowano, ale kiedy pisał wiersze, widziano w nim wielki talent
- początkowe recenzje bardzo entuzjastyczne
- Adolf Nowaczyński z twórczości całej epoki najwyżej cenił twórczość właśnie Micińskiego
- elastyczność, indywidualistyczny mistycyzm, wizjonerstwo, odkrywa świat duszy
- zalecano czytać przez współodczuwanie
- słowo-klucz CHAOS – dostrzegano w nim siłę ekspresji, moc wyobraźni (przeciwnicy mówili, ze gubi się
w chaosie własnej duszy)
- krytycznie i złośliwie o dziełach Micińskiego pisał Józef Albin Horbaczewski, ale nawet on stwierdził, że
te dzieł pozostaną w polskiej literaturze, mają swój mistyczny urok
- Brzozowski – ambiwalencja – miał duży potencjał, włożył dużo wysiłku, ale dzieła były niespójne
- XX wiek – podkreślano prekursorstwo wobec nurtów awangardowych (Stur, Witkacy)
- po wojnie dokładniejsze studia badawcze
- Wyka widział w Micińskim głównego przedstawiciela ekspresjonizmu w Młodej Polsce
- Antoni Czyż i Jerzy Sosnowski czytali dzieła Micińskiego w kontekście „barokowego światoodczucia”
-Podraza-Kwiatkowska podkreślała związki z symbolizmem
- Jan Józef Lipski widział w Micińskim prekursora surrealizmu
- Erazm Kuźma podkreślał rolę oksymoronu (na różnych poziomach tekstu)
- Edward Balcerzan za podstawę konstrukcyjną uznał dualizm przestrzeni przedstawionej
- kluczem nowszych interpretacji jest „psychologia głębi” Junga – u Micińskiego wewnętrzna walka nie
przynosi ostatecznych rozstrzygnięć
- Jan Tomkowski – związki z gnozą

IV Pierwsze projekty poetyckie
- Modlitwa
Kryzys religijny, rozterki modernistyczne, które można przezwyciężyć w obcowaniu z transcendentnym
Bogiem
Bóg jest życzliwym partnerem człowieka, rozmawia z człowiekiem
Człowiek tęskni za utraconym sacrum
Obcowanie z Bogiem przywraca nadzieję
- Zawierucha
Antyteza Modlitwy
Zwrot-ku-szatanowi
Nihilistyczna fascynacja złem i cierpieniem
Kontakt z Bogiem niesie rozczarowanie
Wątki narodowej tradycji wzmacniają radość niszczenia
Wędrowiec znajduje dom w błądzeniu, zamieszkuje przestrzeń nie do zamieszkania
- Resurrecturi
Nawiązanie do wiersza Krasińskiego
Bohater utożsamia się z ukrzyżowanym Chrystusem, tylko nie ma nadziei na zmartwychwstanie
Nie chce nowego życia wobec śmierci Polski – połączeni egzystencjalno-metafizycznego odrodzenia
jednostki z odzyskaniem przez Polskę niepodległości
Integracja cierpiącej jednostki z duszą narodu jest impulsem przezwyciężającym śmierć – nowy Król-Duch

V W mroku gwiazd – poemat metafizycznego protestu i rozpaczliwej nadziei
- można czytać tomik jako pewna całość (stąd poemat)
- autor w spisie treści podzielił tomik na siedem dużych cyklów, dwa z nich maja jeszcze podcykle; grupy ze
wspólnym podmiotem wypowiedzi lub podobną poetką
- autor również używa słowa poemat w dedykacji dla żony „kończący się tu poemat W mroku gwiazd”

1) Ekspresja, kreacja, ocalenie (zarys programu)
- Koloseum – utwór inicjalny
Oryginalny program szczytowej fazy Młodej Polski
Prolog poematu, inwokacja

Sytuacja wypowiedzi: wewnętrzny pejzaż to świat po katastrofie, cierpienie, szaleństwo, obszar otwarty,
ślady świetnej przeszłości, lęki i jednoczesna możliwość działania
Destrukcja i poczucie wolności
Doświadczenia rozpadu i przekroczenie granic „ja” i kultury macierzystej
Możliwość penetrowania mare tenebrarum „głębii duszy”
Podwójny ruch wertykalny (ruch wertykalny jest kluczowym motywem w poezji Micińskiego):
wstępowanie i zejście w chaotyczne ciemności
Poeta jest jednocześnie poznającym różne kultury i tym, który poznaje głębie duszy – ekspresjonista,
hermeneuta symboli i mitów, kreator, terapeuta, zbawca
Końcówka – zejście w głąb staje się wywyższeniem – im głębiej schodzi, tym swobodniej osiąga pułap
transcendencji, wolności twórczej
Konteksty w twórczości innych modernistów: Przybyszewski, Kasprowicz, Staff – Miciński jest wobec nich
polemistą: wbrew Przybyszewskiemu szuka odrodzenia religijnego i moralnego, jest pocieszycielem i
jednocześnie śmiało wyraża nieświadome; przeciwnie niż Tetmajer nie produkuje gotowych doskonałych
przedmiotów, tylko fragmentaryczne wizje; przeciwnie niż Kasprowicz swobodnie porusza się na polach
innych wiar, odwołuje się do religijnego panteonu; przeciwnie niż Staff boi się zatracenia w głębiach duszy,
psychicznych labiryntach
Symbolika ruchu wertykalnego wyraża dynamikę życia jednostki i społeczeństwa, narodu; w poezji
zazwyczaj jest to dialektyka obumarcia-odrodzenia, czasem jednak bohaterowie giną w ciemnościach
Świat pulsuje rytmem regresu, rozpadu, katastrofy, śmierci i odrodzenia, kreacji, wolności, nadziei
2) Wymiary świata poetyckiego
- poezja Micińskiego jest polem walki między chaosem a porządkiem
- chaos można rozumieć dwojako:
Spontaniczne skomplikowane przeżycia, które nie mieszczą się w tradycyjnych formach – stąd ich burzenie,
zrujnowanie systemów symboliczno-mitycznych (Czarne xsięstwo)
Dezintegracja rzeczywistości, natłok dręczących obsesji, które potęgują cierpienie i absurd
- porządek jest rozumiany analogicznie do chaosu
Dążenie odrodzeńcze, integrujące, próbujące stworzyć nowe relacje z człowiekiem, światem, Bogiem
Porządek jako pseudoład świata-więzienia (Reinkarnacja, Ananke, Zamek duszy)
- walka między ładem a chaosem nie jest rozstrzygnięta
- zewnętrzna warstwa tekstu pokazuje „poetykę zaskoczenia” (oksymorony, antytezy, kontrasty)
Celowe burzenie początkowej regularności wersyfikacyjnej na rzecz nieregularnego wiersza wolnego –
dynamika emocji, konflikty wewnętrzne podmiotu (Minotaur, Zamek duszy)
Te najbardziej mroczne partie ostentacyjne regularny rytm – podkreślenia kontrastu między cierpieniem a
mową lub oswojenie tego cierpienia (In loco tormentorum)
Emocyjny wiersz wolny (Strach)
Dekonstrukcja formy np. sonetu (Palmy), ballady (Strach, Baśń)
Zestawienia wierszy regularnych i nieregularnych obok siebie
Antytezy, składnia mówiona (zdania niedokończone, wykrzykniki, równoważniki zdań, elipsy, wtrącenia,
pauzy, nawiasy) – nie jest to jednak język potoczny, przeciwnie, leksyka jest symbolistyczna 9obrazowe
równoważniki, zestawienie pól semantycznych sakralnych i demoniczno-bluźnierczych), ale pozorny
„nieporządek” zbliża poetę do ekspresjonizmu
- wyobraźnia o cechach onirycznych – wizje, halucynacje
- udramatyzowane fabuły oniryczne, zakończone przebudzeniem, demaskują treści naganne, wyparte, tym
bardziej dręczące
- wizje senne są też znakiem mocy wieszcza
- sny bliskie marzeniu (terapeutyczne, bliskie kontemplacji, harmonia, istnienie ukrytego porządku świata,
również sny erotyczne, które są maską ideału) i sny-koszmary (egzystencjalne lęki, poczucie osaczenia i
absurdu, upiorność jest źródłem lęku i bluźnierstwa, sen-tortura wywołuje masochistyczne rozkosze, sen
trupi – rozkład, rozterki, niepewność, nekrofilskie pragnienia; Strach)
- znaczenie przestrzeni
Bohaterowie są w ciągłym ruchu, ciągle przekraczają granice przestrzeni, które są formami ekspresji
Egzystencja bohaterów jest złączona z pejzażami, przez które przechodzą
Opozycje przestrzeni zewnętrznej/wewnętrznej, immanentnej/transcendentnej, mieszkalnej/kosmicznej, ale
nigdy nie subiektywna/obiektywna – zawsze jest subiektywna

Dwie główne opozycje przestrzeni: kosmiczna/ intymna i osaczenia, katastrofy/ocalenia > 4 główne
odmiany symbolicznych przestrzeni:
a) Intymne przestrzenie osaczenia – np. symbole architektoniczne znane z literatury mistyczne, pozbawione
swych pozytywnych znaczeń, za to wywołujące poczucie uwięzienia (labirynty, narzędzia tortur, stojąca
woda)
b) Intymne pejzaże ocalenia – azyle wewnętrzne bohaterów, nietrwałe, enklawy ładu i szczęścia
c) Przestrzenie kosmosu-więzienia – pejzaże wyludnione, bez życia, zamrożone, przestrzenie otwarte,
wypełnione energią rozkładu i śmierci, w których symbole wiary i żywioły wolności ulegają destrukcji i
potęgują cierpienie, obszary daremnego poszukiwania
d) Kosmiczne przestrzenia ocalenia – pejzaż jako boska księga natury, otwarty, wieloznaczny pejzaż
dążenia ku Bogu
- podmiotami wypowiedzi Miciński najczęściej czyni symbole-maski, postaci z różnych mitologii i tradycji
literackich
- jest siedem cyklów poetyckich (znaczenie symboliczne siódemki, siódemka pojawia się również później,
w niektórych utworach, jest to więc świadomy zabieg)
- pierwszy cykl jest zapowiedzią lucyferyzmu, ostatni franciszkanizmu – osobliwa rama całości
- Lucyfer
symbol człowieka, który w indywidualnym buncie dostrzegł warunek swojej autonomii i podstawę
twórczości
postać tragiczna, niejednoznaczna, sprzeczna – ma świadomość jednoczesnego istnienia w materii, mroku i
niebie, przeniknięty wolą życia, wola wiedzy i samopoznania
skupia w sobie ból istnienia – wybrał dla siebie taki nie inny los, jak samobójca (Samobójca), sprzeciw
wobec chaosu i wobec prseudoporządku
- wątki franciszkańskie – prawie nie zauważane
w ostatnim cyklu bunt zastąpiony został gestem ofiary i pokory
lucyferyczny św. Franiszek – cierpi, posiada atrybuty szaleństwa, ale przeżywa wszechobecność Boga
- znaczenie finalnych utworów w cyklach – wyrażają postawy opozycyjne wobec inicjalnych – sygnał
przemiany, albo współistnienie przeciwieństw, albo nawet potwierdzenie sytuacji początkowej
3) Wobec agresji Boga
- Bóg jako zazdrosny tyran, który niszczy azyle człowieka, u którego zobaczył jakieś kreacjonistyczne
możliwości
- niszczy zwłaszcza to, co wiąże się z azylem zamieszkanym przez wymarzoną postać idealnej kobiety
- to Bóg jest centrum i źródłem zła (a nie, jak u innych modernistów, determinizm przyrody, czy
przewrotność szatana)
- dekonstrukcja podstawowych tekstów tradycji religijnej
tekst poezji mistycznej
tekst „wielkiej fabuły” chrześcijaństwa (od genesis do eschatologii)
- śmierć Boga w samej głębi duszy (czyli tam, gdzie według mistyków Bóg miał się autentycznie objawić)
- jednak nawet w pejzażach tortury ukazują się jakieś elementy sacrum – na progu śmierci, w momencie
kulminacyjnym tortury pojawia się wizja sakralno-terapeutyczna
4) Bezsilność bogoburców.
- odpowiedzą na agresję Boga są tytaniczni bohaterowie – w rzeczywistości są oni jednak slabu, bezsilni, bo
jest za dużo destrukcyjnych impulsów, energia twórcza zostaje zdegradowana (Głębiny Duch)
- moc okazuje się być iluzja, makrokosmos makrochaosem – konsekwencją jest zerwanie stosunków z
innymi z Bogiem, wybuch nihilistycznych sił
- Bóg jest odpowiedzialny za wewnętrzna sprzeczność człowieka – jest kusicielem i zwodzicielem
- bunt, który odziera Boga z atrybutów mocy podkreśla jednocześnie metafizyczną samotność człowieka
- konsekwencją takich przeżyć jest zgoda na śmierć
5) Drogi twórczej wolności
- bohaterowie Micińskigo przez swoje próby buntu pokazują pewną drogę twórczej wolności
- nie zawsze jest to wolność pozytywna, często jest zła – nasycona zbrodnią, kreacją świata na opak,
bluźnierstwem, łamaniem tradycyjnej symboliki religijnej
- przekonanie o tym, że cierpienie buntownika jest większe i bardziej patetyczne niż Chrystusowe
- pokazywane obrazy są obrazami duszy – nie ma tu miejsca na mimetyczność – to też jest rodzaj wolności
twórczej

- pokonanie przeznaczenia
- znaczenie gwiazd – raczej w rozumieniu gnostyków, którzy obawiali się tak wielkiej osaczającej
człowieka doskonałości
6) Wobec kobiety – osobliwości wyobraźni erotycznej
- motyw spojrzenia – banalny do granic, ale Miciński sobie z tym poradził, mówiąc o spojrzeniu jako
początku wędrówki w głąb duszy partnerki
- dwa typy kobiety
anima – kobiecy ideał, prawzór życia, obraz Innego, nie-ja
magna mater – pierwotne związki z naturą
- spotkanie z animą jest niejednoznaczne, wywołuje konflikt – idealny obraz przekształca się w obraz
agresywnej kobiety
- z kolei spotkanie z czułą, opiekuńczą kobietą wywołuje agresję w bohaterze (on się boi osaczenia,
skrępowania możliwości działania)
- zawsze jest niespełnienie
- wiersze, w których podmiotem mówiącym jest kobieta – wyrażały wieczny konflikt między naturą a
kulturą
- wszystkie kobiece maski opalizują sprzecznościami
- inna funkcja kobiecych masek – wzmocnienie dialogowości
7) możliwość niemożliwego: perspektywy zbawienia
- motyw ofiary
- ofiara postrzega siebie jako ziarno rzucone na siew, które może zginąć
- poddaje się oczyszczającej mocy ognia (to z tradycji hinduskiej)
- jedynie przez zgłębianie psychicznych ciemności, przez obumarcie, można osiągnąć nowe życie
- próby przejścia na stronę mistyczno-religijnej harmonii – sen terapeutyczny – spotkanie z Chrystusem
poprzedza spotkanie z ukochaną, niestety świat taki jest niedostępny dla bohatera
- cykl Już świt jest najbardziej rozjaśnionym elementem zbioru – poprzedzony cytatem z Naśladowania
Chrystusa – krystalizacja chrześcijańskiej wizji odrodzenia-zbawienia (oczywiście już następny cykl ją
neguj na rzecz „religii potępnienia”)
- próby osiedlenia się w świecie boskiego porządku, nadzieja na to, że nieład jest tylko subiektywnym
wrażeniem > modlitwa wielbiąca
- szczęśliwa natura – wyidealizowany obraz „boskiej księgi”, znaczenie „Boskiej Kobiecości” (nawiązanie
do ikonografii maryjnej)
- harfa – znak twórczości, często ukrytej, utożsamianej z wiedzą profetyczną – strzaskana harfa potęguje
osamotnienie i poczucie katastrofy

VI Od Kaukazu do Ultima Thule
- Kaukaz – cykl, w którym znaczone i znaczące się przenikają
przeplatają się secesja, ekspresjonizm, nadrealizm (męczący sen)
bohater chce działać, ale czuje niemoc
przestrzeń – kraina Orientu
- W roku gwiazd można czytać jak palimpsest
dalsza część Króla-Ducha
nawiązania do liryków lozańskich
nawiązania do poezji barokowej
- po roku 1905 motywy lucyferyczne uległy zmianie
lucyferyczni bohaterowie walczyli o niepodległość Polski – w słusznej sprawie
pod maskami gadów, bestii kryli się Niemcy
program prorosyjski
- wyobraźnia erotyczna uległa podobnym uproszczeniom
przeważają refleksje na temat nieszczęśliwej miłości
banalne ujęcie Don Juana, który zdobywa wszystkie kobiety po kolei, a na koniec spotyka Beatrycze, która
godzi go z Bogiem (Miłości i melancholii świątynia)
- cykl Ultima Tiule
konkretna sytuacja pełna seksualnych fascynacji

indywidualne doznanie, które nadaje życiu koloryt, które gdyby nie dzieło sztuki, zginęłoby w chaosie
codzienności


TREŚĆ.

I W MROKU GWIAZD
Strąceni z niebiosów (tytuł cyklu wskazuje na główną cechę bohatera – lucyferyzm)
Motto pochodzi z tragedii Ajschylosa Prometeusz w okowach, ale jest zmieniona forma – podmiot zamiast
zwracać się do kogoś, mówi o sobie „Za karę będę na okropnej skale stróżował stojąc – bez snu i bez ruchu
– jęk niczyjego mój nie dojdzie słuchu.”

Kolosseum
Serce podmiotu jest podobne do bezkształtnych ruin. Zaduma prowadzi go w gwiazdy. Zwraca się różnych
gwiazdozbiorów: Oriona, Andromedy, Kasjopei, Perseusza, Liry, Orła, Centaura – prosi gwiazdy o siłę,
nazywa siebie tułaczem po otchłani. Prosi o wiedzę, objawienie. Chce być prorokiem. W ruinach jego serca
są tylko więzienia i klatki z łańcuchami pordzewiałymi od krwi i łez. Jego duch schodzi w ciemności
piekielne, tam sa drzewa rozpaczy (przeciwieństwo drzewa życia), lód, mgły, śmierć, krwawe płomienie.
Końcówka: „A nad głębiami Duch – gasi gwiazdy – i rozżarza wizje świetniejsze od gwiazd.”

Orland szalony (tytuł podcyklu – nawiązanie do poematu Ariosta o zakochanym do szaleństwa Orlandzie)
Pierwszy wiersz jest nawiązaniem do śmierci Chrystusa na krzyżu. Upiorny sen, zimno, dusza się błąka. Jest
Golgota, na krzyżu wisi skrwawiony kruk, na dole cicho gra harfa. Psy gryzą ludzkie kości.
Dalej są wiersze o miłości do kobiety. On te kobietę zabił:
[Hej, z mauretańskich śpiewnych sal…]
[Newady śnieżne zimne szczyty…]
[Na szafirowej snów głębinie…]
[Ach, w modrzewiowym dworze…]
Motywy św. Graala, który został rozbity o skały, podmiot porównuje się do umęczonego Chrystusa, ale
mówi, że ma więcej ran i żywi orły swym sercem.
Obraz domu, do którego podmiot wchodzi, żeby zabić męża kobiety, ona i jej dzieci będą na to patrzeć, to
ma być zemsta, której będzie błogosławił szatan.

Czarne xięstwo (tytuł podcyklu)
Obraz zamku Chimery, do którego uniosły podmiot jego szaleństwa. W tym zamku ukrzyżowane
Andromedy (symbol perwersyjnego erotyzmu). Jeruzalem piekielna na rubinowym szczycie. Katedra, w
której leży ciało Bereniki.
[Pośród nocy miesięcznej przez bory…]
[Kiedy w rajskim dziwnym śnie] – podmiot wymarzył sobie ideał kobiety, a Bóg jak „fosforyczny zimny
gad”, zabrał mu te kobietę, zniszczył jego marzenie. (swoją drogą słowo „fosforyczny” dość często się w
utworach powtarza)
[Ponad głębiami czarnych wód…]


Lucifer (tytuł podcyklu)
Podmiot nazywa siebie ciemnym płomieniem bożym, królem komet, piorunem burz, otchłanią tęcz. Ale nie
ma właściwie żadnej mocy, mógłby nad sobą zapłakać, słońce jest jego wrogiem, bo wielbi Boga.
[Mój duch łańcuchem skuty do ziemi…] - Duch przykuty do ziemi łańcuchami, ma skrzydła, jest samotny,
był jak bogowie, a teraz burze, wichry po nim płaczą.
Melancholia
[Oto mej duszy świątynia…]

Kain (tytuł podcyklu)
Z boru wyszła piękna dziewczyna ze złotymi włosami, z twarzą Bogarodzicy, on ja zobaczył i się zakochał.
Ona kochała innego. Więc on przywołał śmierć. Jego losem jest wieczne niespełnienie.
Przywołuje obraz pięknej kobiety, ona jednak staje się groźna, on będzie o niej pamiętał i zrobi wszystko,
żeby ona tez go nie zapomniała. Motywy drogich kamieni: szmaragdy, szafiry, rubiny, diamenty; zimno
(m.in. jej serce), krew, mgły, wiry
Motyw zazdrosnego Boga, który zabierze kobietę
[Magia mej duszy niechaj Cię woła…]
[Kiedy Cię moje oplotą sny…]
[Jest serca kraj na modrej morza fali…]
[Błękitnym echem letniej żarzy…]
[Na księżycu czarnym wiszę…]
Inferno (piekło) – podmiot zazdrości szatanowi jego doli. Szatan „wszponia się” w ciało podmiotu i mówi:
„jam jest twój skryty człowiek”
Ananke – gwiazdy wydały sąd o podmiocie, będzie on wiecznym tułaczem. Jego duch odpowiada, że w tym
tułaniu jest wolność
Kallypso – pomiotem jest kobieta, boginka, która cierpi przez niespełnioną miłość. Znów motywy szafirów,
brylantów, cyprysy (też często w tych o miłości), ogień, groty, gwiazdy, jezioro (motyw gwiazd
odbijających się w wodach jezior też często), kwiaty, wichry, klatka
Korsarz
[Tak jestem smętny jak kurhan na stepie…] – podmiot mówi, że jest smutny, samotny, błądzi, tuła się, niby
jest silny, ale nic nie może („król bez korony”, „bóg bez wieczności”), gdyby było inaczej, zdobyłby się na
heroizm („powiódłbym – na Termopile!”)
[W zaczarowanym lesie, pełnym jaśni…]
[Nade mną leci w szafir morza…]
[Rycz burzo! Wichrze, potargaj te sznury…] – motyw burzy na morzu, podmiot mówi „ja – Prometeusz
przykuty do galer” ogień niszczy jego serce jak lód niszczy skałę, czuje w sobie bunt wobec Boga, ale cale
jego szarpanie się dąło tylko tyle, że zdobył „cichy, bezkresny – niepojęty ból”
Król w Osjaku (nawiązanie do tego, jaki król Bolesław Śmiały przebywał w węgierskim Osjaku w
klasztorze po wypędzeniu z Polski. Utwór stanowi nawiązanie do Króla-Ducha, jakby dalszą część)
Motto: „Lew się ducha we mnie sroży i rzuca się i rwie ludzi wprzód, nim się rozum obudzi.” słowa z
„Księdza Marka” Słowackiego
Król się żali, że musiał uciekać z kraju. Kochał Polskę, tu zdobył sławę. Zakochał się w jakiejś kniaziównie,
ale ona została otruta, a on poprzysiągł zemstę. Szatan mu objawił, że zdrajcą jest duchowny (oprócz tego,
że król go bronił, że duchowny niby królowi służy, a tak na prawdę zdradził, ale król ma w sobie moc
tytana, może coś zrobić), więc król we wściekłości wdarł się kościoła i pociachał księdza. Czasem
przychodzi do niego duch biskupa i mówi, że jest zbawiony, ale król nie wierzy, bo nigdy nie wiadomo czy
to nie znowu szatańska sprawka. Ludzka dusza jest nieodgadniona, król siedzi w celi samotny, nawet ważki
odleciały, płacze.
Lamentacje
Baśń

Noce polarne (tytuł cyklu)
Motto: cytat z Anhellego o tym, że Ellenai chce zaufać Bogu, a Anhelli dziwi się, że ona mimo zbrodni na
swoim koncie jest taka spokojna.
[Jak zwiędłe liście czernią me kroki na śniegu…]
[W mym sercu baśni o jutrzence…]
Głębiny duch
Nokturn
Motywy ciszy, ciemnej i twórczej nocy, wież-więzień, kolory (czarny, purpura, niebieski), zakrwawione
ręce, ciemny hymn, księżyc, bicie dzwonów, podziemny labirynt (do którego schodzi podmiot), kwiaty ze
szronu
Umarły świat – podmiot pokazuje nam swój zamek „nad czarną głębią”, samotny, na szczycie góry, wokół
śpiący rycerze, zimna i martwa toń jeziora. Podmiot mówi „Zwano mię Chrobry”, opowiada o dawnym
świecie, którego już nie ma, który umarł, Bóg tez już umarł

Widma – obraz zlodowaciałego świata, po którym płyną duchy, a upiory wbijają w nie swe szpony. Na
tronie siedzi sędzia – Bóg – „krwią bez głowy ściekający trup”. Podmiot pędzi na koniu, wokół niego
grzech, szalona gra na trąbie spiżowej
[Duch mój zamieszkał wyludnione miasta…]
Zamek duszy – motyw harfy pod lodem (bohater nią jest). Bohater czuje się więźniem własnej duszy, Bóg
jest nieczuły na łzy, Podmiot chce się zbuntować, nie będzie się spowiadać Bogu, jest gotowy bluźnić. Bóg
jest jak Piłat, jest też „opuszczonym starcem”. Bóg odszedł, a bohater został sam w spleśniałym grobie,
prowadzi go jakaś mściwa ręka w kieruku wiecznego żalu. Wiersz jest bardzo ekspresyjny – dużo pauz,
nawiasów, wykrzyknień, myślników.
Msza żałobna – dusza zmarłego króla Rogera II błąka się przy zamarzniętym morzu, nagle widzi kościół,
chce wejść się pomodlić do Boga, wicher go odpycha. W środku widać złoty tron, a na nim czarny rycerz,
sobowtór króla, czarne włosy, trupia twarz, sześć skrwawionych skrzydeł, gra na niemej harfie, słychać
szatański śmiech. Bohater wychodząc z kościoła powiedział „duchy, pokój z wami.”

Już świt (tytuł cyklu)
Motto: z Naśladowania Chrystusa o tym, że każdy niesie swój krzyż i nie można od tego odejść, nie ma
innej drogi, droga krzyża świętego jest królewską drogą.
Drugie motto: z Anhellego „ I obejrzał się duch jasny na wołanie dziecka i powracał leniwo po złotej fali,
wlekąc po niej końce skrzydeł obwisłych ze smutku.”

[Już świt… Purpury są na niebie] – wstaje dzień, niebo się mieni różnymi kolorami, ale dusza się boi, kopie
dla siebie mogiłę, boi się swojego czerwonego cienia. Serce się wyrywa, płacze, Bierzę pątniczy kij.
Przychodzi anioł, który wszystko uświęca, morze mieni się fioletem, błękitem, różem, ukazuje się obraz
Matki Boskiej, obłoki jak kadzidło. Słońce jest królem ziemi, a Bóg jest słońcem świata. Dusza jest gońcem
bóstwa, tylko serce jest cierpiące i przepełnione wiecznym bólem.
[Płyną ciche srebrne łzy…]
[Bądź zdrowa!...]
Przed burzą
Wiersze o pożegnaniu z ukochana i bólu, jaki ono wywołuje.
Tłumaczenie wiersza Zofii Casanova Skargi – dusza stoi zgięta pod krzyżem i szuka ukojenia w bólu. Pyta
czy już zawsze będzie musiała milczeć o tym, co boli, „wlec swoje życie” z ciągłą wizją niedoli. Tylko
śmierć może dać ciszę i ukojenie.
Ogień
Wilia – wiersz dedykowany ojcu. Podmiot mówi, że jego synek napisał do niego list, że pan Jezus przyjdzie,
że już są aniołki, gwiazdki, żeby tatuś już wrócił. Ale ten list gdzieś się zatrzymał, bo żaden promień nie
rozświetlił mroku w duszy podmiotu. Dusza powinna się radować, bo ma dwa serca „przelśnione” (syn i
żona). Ojciec pisze do synka (Jarusia) list, że wróci, że mama już nie będzie płakała. Tylko kiedy Bóg mu na
to pozwoli i wyzwoli z mroku, Cienia?
[Kiedy odejdę w dal…]
Samobójca – dobrowolnie porzucił raj i zszedł w czarne groty, będzie miał własne królestwo, choć jest
tułaczem. Był jak pelikan, ale karmił nicość, bo jego dzieci umarły z głodu. Jego Matka (chodzi o ojczyznę)
jest niewolnicą. On odda swoje serce w ofierze.
Dusza w czyśćcu
Ostatni w tym cy

In loco tormentorum (tytuł cyklu – w miejscu udręki)

– nie przed

śmiercią – trwogę – bo takie światy widzę tam, przed sobą, że mi ten ziemski grobową żałobą i tym
umieram, że umrzeć nie mogę!” (przekł. Krasińskiego), a jest: „Żyję – nie żyjąc już w sobie, na życie
aniołów spozieram, a w mroku, rozpaczy umieram.”

Morietur Stella (Gwiazda umrze) – poczucie osaczenia przez ciemności, żyje tylko po to, żeby czuć, że
umiera, płynie na wygnanie, widzi loch w granicie, niejaki On mówi podmiotowi „ja w Tobie”, nad
podmiotem złote łabędzie, pod nim zimne gady. Motywy: czarna mgła oceanów, zamek duszy, róża

więdnąca, wulkany. Podmiot przekrada się jak cień pod murem rajskich ogrodów. „Daremnie żyję i
umieram”.
Wampir
Templariusz – wiersz o wyklętym rycerzu, strażniku św. Graala, rycerz mówi o sobie „ogród boskich
tajemnic”, ma stygmaty, cicho spada, wokół zaleje burza, grzmią trąby, ludzie („obłąkany tłum”) błagają o
litość, on cicho i spokojni nuci swa ostatnią pieśń.
[Zahuczał wicher jesienny…]
Natchnienie
Santa hermandad
Auto-da-fe
Quemadero
Madonna dolorosa
Wiersze inspirowane działalnością hiszpańskiej inkwizycji, o spalaniu na stosie
Reinkarnacja – ostatni wiersz tego cyklu. Dusza podmiotu wędruje, szatan już na nią czeka, ale pojawia się
anioł boży. Dusza płynie swoją łodzią, ma nadzieję, że wraca do Boga, ale łódź zostaje porwana przez wiry i
dusza wraca na ziemię, do kolejnego życia, do kolejnej męki i cierpienia. Jednym darem Boga okazuje się
być wieczny ból.

Wpośród raju (tytuł cyklu)
Motto: „Patrzyła na różnobarwną puszczę, którą obrały za siedzibę pawie – uśmiechając się, ale z sercem
pożeranym przez ogień smutku – jej wielkie oczy widziały rzeki jasnych wodach i drzewa okryte kwiatem
pnączów.” – pochodzi z Mahabharaty, kobieta jest wierną żona, której wzruszony jej wiernością i smutkiem
bóg śmierci, zwrócił męża.
Niestety nie potrafię opowiedzieć wierszy, które się składają na ten cykl… Dlatego zacytowałam motto w
całości – utwory Micińskiego klimatem odpowiadają mottu.
- dużo tam wody, która migocze, ale też morze, rzeka, staw
- kolory to purpura, czerwień, czerń, złoto, fiolet
- pojawiają się nimfy, satyry, motyle
- żeby nie było zbyt miło są też otchłanie, ruiny, wrzosy, śniegi
- obraz Himalajów
- katusze, które cierpi podmiot (ale łatwiej mu kiedy pomyśli o ukochanej)
- motyw ironicznie śmiejącego się Pana Jezusa, który gasi księżyc
- kobieta staje się również demonem „widzę w Twych oczach zdradliwe sadzawki”, „widzę w Twych
oczach ciemne morza tonie”
- motywy orientalne – indyjskie kwiaty, tygrysica i lew (w wierszu Ama – to erotyk, ale taki, jak to
powiedziała Słowikowska, „po

Noc majowa
[Stoi kamień na kamieniu…]
[Wśród traw…]
Akwarele (tytuł podcyklu)
[Z wyżyn spoglądam na leśne obszary…]
[Noc mi rzuciła swą czarna zasłonę…]
[Dotknięciem wróżki mchy szmaragdowe…]
[Poją mnie wrzosy, paprocie miedziane…]
[Fioletowe góry…]
[Jaki lekki – zwinny – chybki…]
Palmy
Stryga
Strach
[Stanąć tak nad morzem…]
Serenada
Ama

Zatoka Tęcz (tytuł cyklu)
Droga mleczna
Meduza – podmiot żeński, opowiada o swoim cierpieniu, o tym, że Bóg się jej (i innych) wyparł, ona siedzi
w podziemiach, w otchłaniach, wśród ruin, umiera na Golgocie, na krzyżu, w samym sercu krainy zła.
Umiera z miłości, zniszczyła dla kochanka swoje królestwo. Uśmiecha się ironicznie.
Wyspa Gorgon
Kochankowie bogów
Izis
[O nocy cicha, nocy błękitna…]
[Moja tęsknota…]
Wodne lilie
Anamnezie
- w tym cyklu pojawiają się dedykacje dla znajomych, przyjaciół (jest wśród nich m.in. malarz –
Dyzmański, badacz fotografii – Karol Drac, Sewer)
- bohaterami wierszy lub inspiracją często są postacie mitologiczne – Meduza, Gorgony, Minotaur
Minotaur – znowu o miłości „po micińsku”; podmiot opowiada swój sen, w którym żegna się z ukochaną, i
idzie zabić Minotaura; umierający potwór błogosławi swoją krwią zakochanych; na końcu dusza błąkająca
się przy brzegach Acheronu śpiewa hymn śmierci (nie jestem pewna, czy to jest dusza podmiotu, czy
zabitego Minotaura…)
[Powiało na mnie morze snów…]
Witeź Włast – kolejna część Króla-Ducha, tym razem o Piotrze Właście – możnowładcy, którego król
Władysław II podejrzewał o zdradę i którego za karę oślepiono i wygnano. U Micińskiego zawsze kiedy się
ta postać pojawia symbolizuje rycerskość i odwagę Polaków. Tu też, Witeź pokonuje obrzydliwego gada.
Bojan



Biale róże krwi (tytuł cyklu)
Zarówno tytuł cyklu, jak poszczególne utwory nawiązują do historii św. Franciszka. W sztuce jest to cykl
obrazów przedstawiających nagiego Franciszka, tarzającego się w cierniach, aby uśmierzyć pokusę
posiadania rodziny; po błogosławieństwie Chrystusa opuszcza go szatan, krzew traci ciernie i okrywa się
białymi i czerwonymi różami. Białe róże krwi to róże wykwitłe z krwi umartwiającego się Franciszka.
Białe róże krwi… - obraz uśpionego królewicza który leży na katafalku; przez cały utwór przewija się
motyw dwóch siostrzyczek, które palą różne zioła; nad jeziorem śmierci siedzi nagi człowiek, zapatrzony w
zielonkawą toń. To brat podmiotu. Obydwaj mężczyźnie toczą z sobą krwawy bój; znów pojawiają się
siostrzyczki; podmiot siedzi na werandzie, u nóg śpi wierny pies, żona prowadzi mu dziecko, podmiot
odchodzi „na drogę pod krzyż” i nie wróci już nigdy; znów siostrzyczki; podmiot mówi o zniszczeniu
swoich czarnych księstw, o zanurzeniu swoich skrzydeł w starych wulkanach. Chyba chodzi o to, że szatan
przegrał walkę o duszę człowieka, który jednak dla Boga zostawił rodzinę.
Stygmaty św. Franciszka – niby wiersz, bo ma rytm i się nawet rymuje, ale zapisany jak proza. Św.
Franciszek opowiada o tym, jak „Upiór-strach nocny” robi mu stygmaty. Franciszek przez cały czas modli
się do Boga, mówi, że idzie do Tajemnicy
Sen – podmiot liryczny opowiada jak we śnie widział tajemną księgę życia i męki św. Franciszka, widział,
że św. się cieszył, bo umierał, ufając Panu. Dusza podmiotu płacze, że Franciszek nie zabrał jej z sobą.

Na samym końcu tomiku jest dedykacja:
„ Tej – która promieniem Gwiazdy Zarannej przyświecała księżycowym wulkanom – Tej zaiste wartej
złotych strun i słów miłości – mej Żonie – poświęcam kończący się tu poemat W MROKU GWIAZD w
Tatrach, w Rzymie, nad Atlantykiem, w borach poleskich pisany M. C. M. II.”