„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Zajączkowska

Wykonywanie montażu i justowanie zespołów sprzętu
optycznego 731[04].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Aleksander Jażdżejewski
mgr Jan Lewandowski


Opracowanie redakcyjne:
inż. Teresa Piotrowska


Konsultacja:
dr inż. Anna Kordowicz-Sot

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[04].Z2.03
„Wykonywanie montażu i justowanie zespołów sprzętu optycznego”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu optyk-mechanik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Przyrządy justerskie

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

15

4.1.3. Ćwiczenia

16

4.1.4. Sprawdzian postępów

20

4.2.

Wykonywanie montażu i justowanie okularów

21

4.2.1. Materiał nauczania

21

4.2.2. Pytania sprawdzające

24

4.2.3. Ćwiczenia

24

4.2.4. Sprawdzian postępów

26

4.3.

Wykonywanie montażu i justowanie obiektywów

27

4.3.1. Materiał nauczania

27

4.3.2. Pytania sprawdzające

37

4.3.3. Ćwiczenia

37

4.3.4. Sprawdzian postępów

39

4.4.

Wykonywanie montażu i justowanie nasadek mikroskopowych

40

4.4.1. Materiał nauczania

40

4.4.2. Pytania sprawdzające

41

4.4.3. Ćwiczenia

42

4.4.4. Sprawdzian postępów

43

4.5.

Wykonywanie montażu i justowanie zmieniacza powiększenia lunety

44

4.5.1. Materiał nauczania

44

4.5.2. Pytania sprawdzające

44

4.5.3. Ćwiczenia

45

4.5.4. Sprawdzian postępów

45

4.6.

Wykonywanie montażu poziomic

46

4.6.1. Materiał nauczania

46

4.6.2. Pytania sprawdzające

51

4.6.3. Ćwiczenia

51

4.6.4. Sprawdzian postępów

53

5.

Sprawdzian osiągnięć

54

6. Literatura

60

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu montażu

i justowania zespołów sprzętu optycznego.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

731[04].Z2.01

Wykonywanie montażu zespołów

mechanicznych sprzętu optycznego

731[04].Z2.02

Mocowanie elementów

optycznych

731[04].Z2

Montaż i justowanie urządzeń

optycznych

731[04].Z2.03

Wykonywanie montażu i justowanie

zespołów sprzętu optycznego

731[04].Z2.04

Wykonywanie montażu końcowego

i justowanie kompletnego sprzętu

optycznego

731[04].Z2.05

Wykonywanie montażu i justowanie

sprzętu optoelektronicznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować jednostki układu SI,

–

przeliczać jednostki,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, optyki, mechanizmów
drobnych i precyzyjnych, mocowania elementów optycznych,

–

określać właściwości materiałów stosowanych w przemyśle optycznym i precyzyjnym,

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu wykonywania podstawowych
pomiarów warsztatowych,

–

czytać rysunki wykonawcze,

–

czytać schematy optyczne,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

obsługiwać komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić budowę urządzeń optycznych,

−

zorganizować stanowisko do montażu zespołów sprzętu optycznego,

−

dobrać narzędzia i przyrządy do montażu sprzętu optycznego,

−

sklasyfikować części i zespoły sprzętu optycznego,

−

określić parametry sprzętu optycznego,

−

opisać funkcje i zasady obsługi przyrządów justerskich,

−

zastosować przyrządy pomiarowe,

−

zamontować i wyjustować okulary lornetkowe i mikroskopowe,

−

zamontować i wyjustować obiektywy mikroskopowe,

−

zamontować i wyjustować obiektywy lornetowe,

−

zamontować i wyjustować obiektywy fotograficzne,

−

zamontować i wyjustować nasadki mikroskopowe,

−

zamontować i wyjustować układy odwracające lunet,

−

ocenić jakość wykonanego montażu,

−

zastosować przyrządy justerskie,

−

odczytać dokumentację techniczną i montażową,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przyrządy justerskie

4.1.1. Materiał nauczania

Do wykonywania montażu i justowania używamy specjalnych przyrządów kontrolno-

justerskich. Zaliczamy do nich:

−

dynametr Ramsdena,

−

dynametr Czapskiego,

−

lunetka dioptryjna,

−

kolimator,

−

kolimator szerokokątny,

−

luneta autokolimacyjna,

−

lunetki równoległe,

−

lunetka wychylna.

Dynametr Ramsdena to lupa z płytką ogniskową na której jest podziałka o wartości

działki elementarnej 0,1 mm w zakresie 10 mm. Mały otworek O służy do centralnego
ustawienia oka (dla uniknięcia błędu paralaksy).

Rys. 1. Dynametr Ramsdena: 1 – płytka ogniskowa, 2 – soczewki, 3 – oprawa soczewek,

4 – oprawka, 5 – tulejka [10, s. 242]

Za pomocą takiej lupy możemy mierzyć:

−

wartość średnicy źrenicy wyjściowej – po przystawieniu oprawki 4 do muszli okulara
i przesunięcie w oprawce 5 do takiego położenia, w którym źrenica jest ostro widoczna na
tle podziałki,

−

odległość źrenicy wyjściowej od ostatniej powierzchni okulara – na krawędzi K
odczytujemy wskazanie podziałki milimetrowej S, a następnie ostrożnie przesuwamy
rurkę 5 aż do zetknięcia płytki 1 z ostatnią powierzchnią okulara i ponownie dokonujemy
odczytu. Różnica wskazań jest wartością odległości źrenicy wyjściowe.
Dynametr Czapskiego – jest prostym mikroskopem o powiększeniu obiektywu równym

jedności, dzięki czemu średnicę źrenicy wyjściowej mierzymy na podziałce płytki
ogniskowej. Cały mikroskop można przesuwać wzdłuż zewnętrznej rurki 3, której wskaźnik
określa na podziałce P położenie mikroskopu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Rys. 2. Dynametr Czapskiego: 1, 2 – soczewki obiektywu, 3 – rurka zewnętrzna, 4 – płytka ogniskowa,

5 – pierścień dioptryjny, 6 – pierścień oprawy, 7 – oprawa pierwszego obiektywu,

8 – tulejka wewnętrzna, 9 – wkręt do przesuwania tulejki [10, s. 244]

Dynametrem tym możemy zmierzyć:

−

średnicę źrenicy wyjściowej,

−

położenie źrenicy wyjściowej.
Zasada pomiaru jest podobna jak przy pomocy dynametru Ramsdena.
Lunetka diptryjna – uzyskujemy ją po wyjęciu obiektywu1 z oprawy 7 jak na rys 2.

Mają one zwykle powiększenie 4

x

. Możemy za jej pomocą dokonać pomiaru dioptryjności

pęków wychodzących z okularów, pomiaru paralaksy itp. Lunetka ta ma zakres pomiaru od –
2 do + 2 dioptrii, a wartość działki elementarnej 0,25 dioptrii.

Kolimator justerski – jest to przyrząd tworzący obraz testów w nieskończoności.

Budowa kolimatora została omówiona w jednostce modułowej 321[04].Z1.02. Dobieranie
przyrządów optycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 3. Kolimator justerski: 1, 2 – soczewki obiektywu, 3 – pierścień sprężynujący,

4 – pierścień dociskowy, 5 – pierścień pośredni, 6 – wkręt, 7 – oprawa płytki,

8 – płytka ogniskowa, 9 – soczewki kondensora, 10 - oświetlacz [10, s. 245]

Do regulacji kolimatora służą:

−

wkręty 6 - przesuwanie płytki ogniskowej w płaszczyźnie w płaszczyźnie prostopadłej do
osi optycznej do wprowadzania w oś kolimatora środkowego znaczka płytki,

−

pierścień pośredni 5 – do regulacji kolimatora na nieskończoność. Regulacji dokonujemy
przez wkręcanie części obiektywowej w tubus bez pierścienia i pomiar odległości a,
a pierścień toczymy na wymiar a i wstawiamy między oprawę obiektywu i tubus.

Kolimator jest dokładniejszy im dłuższa jest jego ogniskowa.

Kolimatory możemy justować na nieskończoność czterema metodami:

−

Justowanie za pomocą lunety – kierujemy ją obiektywem w obiektyw kolimatora.
Zmieniamy odległość a, aż uzyskamy w płaszczyźnie siatki lunety ostry (bez paralaksy)
obraz siatki kolimatora. Jest on mało dokładny i stosowany do kolimatorów
krótkoogniskowych.

−

Najdokładniejszą metodą jest justowanie na bardzo odległy punkt, np. krawędź księżyca.
W miejsce oświetlacza wkręca się okular tworząc lunetę. Zmieniamy odległość a, aż do
uzyskania ostrego bez paralaksy obrazu krawędzi księżyca na tle siatki. Za bardzo odległy

punkt możemy uważać taki, który spełnia warunek:

λ

2

2

D

L

≥

gdzie: D – średnica

obiektywu, λ – długość fali.

−

Za płytką ogniskową kolimatora wkręca się okular autokolimacyjny, a przed obiektyw
wstawiamy zwierciadło płaskie. Po uzyskaniu ostrego obrazu autokolimacyjnego bez
paralaksy kolimator jest wyjustowany.

−

Metoda trzech kolimatorów polega na wkręceniu okulara w miejsce oświetlacza kolejno
do trzech kolimatorów i justowanie pierwszego z drugim, pierwszego z trzecim i
drugiego z trzecim metodą kolejnych przybliżeń.

Najczęściej stosowane siatki na płytkach kolimatorów pokazuje rys. 4.

Rys. 4. Siatki kolimatorów [10, s. 247]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Kolimator szerokokątny

–

służy do sprawdzania wielkości pola widzenia przyrządów.

Na jego płytce ogniskowej najczęściej naniesiony jest krzyż i podziałka kątowa.

Rys. 5. Kolimator szerokokątny [10, s. 248]

Luneta autokolimacyjna

–

została omówiona

jednostce modułowej 321[04].Z1.02.

Dobieranie przyrządów optycznych.

W praktyce justierskiej mają częste zastosowanie uniwersalne lunetki autokolimacyjne,

których oś celowa jest wyjustowana prostopadle do ich czoła oporowego C i równolegle do
tworzących T obudowy lunetki.

Rys. 6. Lunetka z czołem oporowym [10, s. 250]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Rys. 7. Lunetka kwadratowa [10, s. 250]

Z lunetek takich oraz pryzm, płytek wzorcowych, liniału sinusowego, można tworzyć

różne zestawy justierskie.

Lunetki równoległe – stosowane są do kontroli równoległości wiązek wychodzących

z przyrządów dwuokularowych.

Rys. 8. Lunetki równoległe: 1, 2 – lunetki, 3 – korpus, 4 – słupek, 5 – zacisk,

6 – śruba drobnego obrotu, 7 – nóżka poziomująca [10, s. 254]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Na płytce ogniskowej lewej lunety znajduje się krzyż, a płytce prawej jest zaznaczone

pole tolerancji.

Luneta wychylna – stosujemy ją do pomiaru skręcenia obrazu wprowadzanego przez

pryzmaty i zwierciadła oraz do pomiaru odchylenia od pionu i poziomu siatek na płytkach
ogniskowych. Mają one nieduże powiększenie – 2÷4 razy.

Rys. 9. Lunetka wychylna: 1 – płytka ogniskowa, 2 – poziomnica, 3 – bęben pomiarowy,

4 – podziałka, 5 – obiektyw [10, s. 255]

Na płytce ogniskowej tej lunetki wykonany jest krzyż, którego ramię zajmuje położenie

poziome, gdy wskazania poziomnicy są zerowe. Obrót bębna 3 o jedną działkę elementarną
wywołuje obrót płytki ogniskowej o 1°. Jeden pełny obrót bębna odpowiada przesunięciu
wskaźnika o działkę elementarną, wywołuje obrót płytki ogniskowej o 1°.

Mikroskop warsztatowy – należy do najbardziej znany optyczny przyrząd pomiarowy

używany w przemyśle maszynowym. Spotyka się trzy podstawowe typy tych mikroskopów:
małe, duże i uniwersalne.

Mikroskopy warsztatowe służą do pomiarów długości i kąta. Wielkości działek

elementarnych przy pomiarach liniowych wynoszą 5 lub 10 µm. Zakresy pomiarów liniowych
wahają się w granicach 25±150 mm w mikroskopach warsztatowych, a w uniwersalnych
nawet ponad 200 mm. Działki elementarne kątowych urządzeń pomiarowych tych
mikroskopów zwykle wynoszą 1'. Stosowane powiększenia 10

x

÷100

x

.

Mały mikroskop warsztatowy pokazano na rys. 10. Na żeliwnej podstawie 1 w przedniej

jej części zamocowany jest współrzędnościowy stół krzyżowy 16 z krzyżowym układem
tocznych prowadnic i śrub mikrometrycznych 10 i 15. Do tylnej części podstawy
przymocowane jest ramię 6 za pośrednictwem przegubu 7, wyposażone w pionową
prowadnicę tubusu mikroskopowego 4 z obiektywem 2 i głowicą okularową 5. W gnieździe
dolnej części ramienia 6 zamocowany jest tubus 8 układu oświetlającego pole widzenia.
Obrotem ramienia na przegubie 7 steruje para pokręteł 13. Drugą parą pokręteł 12 nastawia
się zgrubnie mikroskop na ostrość przesuwając tubus wzdłuż prowadnicy ramienia 6. Ruch
ten można zablokować pokrętką 14. Przesuw ogniskujący mikro uzyskuje się obrotem
pierścienia 3. Górna płyta stołu 16 może być obrócona pokrętłem 9 w zakresie około 30°.
Śruby mikrometryczne mają zakres pomiarowy 25 mm. Ruch poprzeczny można wydłużyć
o dalsze 50 mm przez wkładanie płytki wzorcowej 11 między kołek oporowy stołu a stały
zderzak połączony z podstawą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Rys. 10. Mikroskop warsztatowy mały [1, s. 258]

Na rysunku 11 przedstawiony został pionowy przekrój mikroskopu warsztatowego

dużego. Część mikroskopowa przyrządu z obiektywem 1, układem pryzmatów i głowicą
okularową 4 jest identyczna jak w mikroskopie małym, a pozostałe zespoły wykazują duże
podobieństwo. Różnice wynikają z większych zakresów pomiarów liniowych. Podstawę 14
mikroskopu stanowi sztywny grubościenny odlew żeliwny. Na górnych jego płaszczyznach
spoczywają dwie pryzmatyczne stalowe prowadnice 13 stołu przymocowane wkrętami 12
i cylindrycznymi kołkami, oraz żeliwny wspornik 25 ramienia 7. Krzyżowy stół
współrzędnościowy 15 jest masywniejszy, a jego górna płyta 17 połączona ze stożkowym
kołem zębatym 20 daje możliwość obrotu o dowolny kąt. Druga para prowadnic 19
przymocowana jest do dolnej części stołu 15. Bieżnie prowadnic są często cylindryczne.
Promień cylindra równy jest promieniowi kulek łożyskowych. Obydwa ruchy krzyżowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

zaopatrzone są w hamulce 11 cierne lub powietrzne, zwalniające ruchy powrotne do granic
bezpieczeństwa dla śrub pomiarowych. Ramię 7 może być pochylne za pomocą pokrętki 27
i sprężyny powrotnej 28 w granicach około ± 12°30´. Podczas obrotu tego pokrętła wysuwa
się śruba 26 będąca w stałym kontakcie z kowadełkiem 29 umieszczonym w ramieniu 7.
W przegubie ramienia umieszczono sprężynę 8 powodującą stały kontakt kulki 21 wtłoczonej
w przedni element sworznia ze stalową hartowaną płytką zamocowaną w osłonie 22.

Rys. 11. Mikroskop warsztatowy duży [1, s. 259]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ponieważ sworzeń jest sztywno związany z ramieniem 7 a osłona 22 ze wspornikiem 25,

więc wyklucza się w ten sposób oddziaływanie jakichkolwiek luzów poosiowych przegubu na
błąd pomiaru współrzędnej y wyznaczanej śrubą 16. Wspornik 5 tubusa 3 mikroskopu
napędzany kółkiem zębatym i zębatką 6 prze-suwa się pionowo wzdłuż prowadnicy 23. Ruch
ten blokuje się pokrętłem 24 eliminując luzy wpływające na błędy pomiaru współrzędnej x
prostopadłej do płaszczyzny rysunku. Powiększenie mikroskopu zmienia się drogą zastąpienia
obiektywu 1 innym, wkręconym na jego miejsce. Pierścień 2 drobnej regulacji ostrości
stanowi część zwykłego mechanizmu gwintowego. Tubus 10 układu oświetlającego ma z tyłu
gniazdo do zamocowania wymiennego oświetlacza i pierścień 9 regulacji przysłony irysowej.

Mikroskop warsztatowy duży przeznaczony jest do pomiarów narzędzi, sprawdzianów,

precyzyjnych części maszyn, a szczególnie takich elementów jak gwinty, dokładne średnice
itp., trudne do zmierzenia za pomocą urządzeń czysto mechanicznych.

Dzięki swojej odpowiedniej budowie i wyposażeniu mikroskop ten posiada duży zakres

pomiarowy oraz znajduje wielostronne zastosowanie zarówno w warsztacie, jak i w izbach
pomiarów i laboratoriach. Konstrukcja mikroskopu pozwala na obserwację przedmiotu
mierzonego, którego obraz jest widziany jak gdyby w przekroju.

Dodatkowe urządzenia pozwalają obserwować mierzone przedmioty w świetle odbitym.

Dla umożliwienia dogodnej dwuocznej obserwacji przez jedną lub kilka osób, można
widziany obraz rzucić na ekran specjalnego urządzenia projekcyjnego, w które jest
wyposażony mikroskop MWD.

Na mikroskopie MWD można mierzyć następujące charakterystyczne elementy:

–

profile gwintów,

–

profile kątów,

–

długości otworów,

–

rozstawienie średnic.
Pomiaru profilów do których można zaliczyć: szablony, noże profilowe, zarysy zębów

frezów, profile stempli i płyt stemplowych, profile wykrojników, kształty form, dokonuje się
najczęściej w układzie współrzędnych prostokątnych lub w układzie biegunowym.

Bardzo często stosowana jest metoda porównawcza przez nałożenie na ekran rysunku

wykonanego na przezroczystej kalce i porównanie go z zarysem.

Do pomiaru gwintów zaliczają się pomiary wszystkich elementów gwintu, jak:

–

średnica zewnętrzna,

–

średnica podziałowa,

–

średnica wewnętrzna (rdzenia),

–

skok gwintu,

–

kąt zarysu gwintu,

–

kąt pochylenia linii śrubowej,

–

stępienie gwintu,

–

promień zaokrąglenia gwintu,

–

wysokość gwintu.

Pomiarów dokonuje się za pomocą główki goniometrycznej (kątomierczej) i przesuwu

liniowego stołu lub za pomocą specjalnej główki profilowej. Do dokładnych pomiarów
stosuje się nożyki pomiarowe.

Pomiary kąta zarysu gwintów, frezów, szablonów, wykrojników itp. przeprowadza się

za pomocą główki goniometrycznej lub skali kątowej stołu obrotowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

a)

b)

Rys. 12. Pole widzenia: a) mikroskopu odczytowego główki goniometrycznej (odczyt 181

0

35’, b) główki

goniometrycznej z siatką kątową z przykładem sprawdzania szablonów [instrukcja obsługi mikroskopu]

Pomiary średnic wałów otworów, wszelkich dokładnych wymiarów długościowych

narzędzi, przyrządów i sprawdzianów w zakresie ruchu krzyżowego stolika odbywają się przy
użyciu kompletu płytek wzorcowych, a dokładne pomiary średnic za pomocą nożyków
pomiarowych.

Pomiarów średnic otworów dokonuje się za pomocą przesuwu krzyżowego stolika,

a dokładnego pomiaru metodą stykową — za pomocą główki czujnikowej.

Wielkości działek elementarnych przy pomiarach liniowych wynoszą 5 lub 10 µm dla

typów prostszych i 1 lub 2 µm w przyrządach bardziej rozbudowanych. Zakresy pomiarów
liniowych wahają się w granicach 25 do 150 mm. Działki elementarne kątowych urządzeń
pomiarowych tych mikroskopów zwykle wynoszą 1'. Stosowane powiększenia 10

x

÷100

x

.

Powiększenie na ekranie urządzenia projekcyjnego wynosi 10

x

, 15

x

, 30

x

i 50

x

. Rozstawienie

kłów wynosi do 315 mm

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znasz przyrządy justerskie?

2.

Jak zbudowany jest mikroskop warsztatowy?

3.

Jakich pomiarów możemy dokonać za pomocą dynametru Ramsdena?

4.

Jakich pomiarów możemy dokonać za pomocą dynametru Czapskiego?

5.

Kiedy stosujemy lunetki wychylne?

6.

Jakie znasz rodzaje kolimatorów?

7.

Jakich pomiarów możemy dokonać za pomocą lunet autokolimacyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż różnice w budowie i zasadach obsługi dynametru Ramsdena, Czapskiego i lunetki

dioptryjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dynametru Czapskiego, dynametru Czapskiego i lunetki dioptryjnej,

2)

odczytać schematy optyczne dynametrów i lunetki dioptryjnej,

3)

obsłużyć otrzymane przyrządy justierskie,

4)

wypunktować różnice i podobieństwa w budowie dynametrów i lunetki dioptryjnej,

5)

określić zasady obsługi wskazanych przyrządów,

6)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonego porównania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

dynametr Czapskiego,

−

dynametr Ramsdena,

−

lunetka dioptryjna,

−

schematy budowy dynametru Ramsdena, Czapskiego i lunetki diopryjnej.

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Wskaż różnice w budowie i zakresie zastosowania w otrzymanych lunetach

autokolimacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy, rodzajów
i zastosowania lunet autokolimacyjnych,

2)

odczytać schematy optyczne różnych typów lunet autokolimacyjnych,

3)

obsłużyć otrzymane lunety autokolimacyjne,

4)

wypunktować różnice w budowie i zastosowaniu otrzymanych lunet autokolimacyjnych,

5)

określić zasady obsługi wskazanych przyrządów,

6)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lunety autokolimacyjne z okularem: Gaussa, Abbego, z dwoma płytkami ogniskowymi,

−

lunetka kwadratowa,

−

lunetka z czołem oporowym,

−

schematy wymienionych lunet autokolimacyjnych,

−

ława optyczna,

−

płyta do pomiarów lunetami autokolimacyjnymi,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Ćwiczenie 3

Wskaż różnice w budowie i zakresie zastosowania w otrzymanych kolimatorach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy, rodzajów
i zastosowania kolimatorów,

2)

odczytać schematy optyczne różnych typów kolimatorów,

3)

obsłużyć otrzymane kolimatory,

4)

wypunktować różnice w budowie i zastosowaniu otrzymanych kolimatorów,

5)

określić zasady obsługi wskazanych przyrządów,

6)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kolimatory justierskie o różnej ogniskowej,

−

kolimatory celownicze,

−

kolimatory szerokokątne,

−

płytki ogniskowe z testami do kolimatorów justierskich,

−

schematy wymienionych kolimatorów,

−

ława optyczna,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z budową i zasadami obsługi mikroskopu warsztatowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasad obsługi
mikroskopów warsztatowych,

2)

zapoznać się ze schematem optycznym mikroskopu warsztatowego,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi mikroskopu warsztatowego,

4)

określić zasady obsługi wskazanych przyrządów,

5)

obsłużyć mikroskop warsztatowy,

6)

dokonać pomiaru długości i średnicy otrzymanego elementu o kształcie walca,

7)

zanotować wyniki pomiarów,

8)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

mikroskop warsztatowy,

−

schemat optyczny mikroskopu warsztatowego,

−

instrukcja obsługi mikroskopu warsztatowego,

−

elementy do pomiaru o kształcie walca,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z budową i zasadami obsługi lunetki wychylnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zasad obsługi
lunetki wychylnej,

2)

zapoznać się ze schematem optycznym lunetki wychylnej,

3)

zapoznać się z instrukcją obsługi lunetki wychylnej,

4)

określić zasady obsługi lunetki wychylnej,

5)

obsłużyć lunetkę wychylną,

6)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lunetka wychylna,

−

schemat optyczny lunetki wychylnej,

−

instrukcja obsługi lunetki wychylnej,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 6

Dokonaj pomiaru średnicy i położenia źrenicy wyjściowej wskazanej lunety Keplera.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dynametru Czapskiego,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad pomiaru średnicy
i położenia źrenicy wyjściowej lunet,

3)

dokonać pomiaru średnicy źrenicy wyjściowej za pomocą dynametru Czapskiego,

4)

dokonać pomiaru położenia źrenicy wyjściowej za pomocą dynametru Czapskiego ,

5)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonych pomiarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

dynametr Czapskiego,

−

luneta Keplera do pomiaru,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 7

Wyjustuj kolimator na nieskończoność za pomocą lunety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące kolimatorów lunet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące justowania kolimatorów na
nieskończoność,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

3)

przygotować stanowisko do justowania kolimatorów,

4)

zestawić układ do justowania kolimatora,

5)

dobrać narzędzia potrzebne do justowania,

6)

wyjustować kolimator za pomocą lunety,

7)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonego justowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kolimator krótkoogniskowy do justowania,

−

komplet narzędzi potrzebnych do mocowania elementów optycznych,

−

luneta,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 8

Dokonaj kontroli kąta prostego w pryzmacie prostokątnym z jednym odbiciem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
pryzmatów prostokątnych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet autokolimacyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad kontroli katów
prostych w pryzmatach prostokątnych za pomocą lunet autokolimacyjnych,

4)

przygotować stanowisko pomiarowe,

5)

dobrać sprzęt do kontroli kątów prostych,

6)

dokonać kontroli kątów prostych w otrzymanych pryzmatach prostokątnych z jednym
odbiciem,

7)

zanotować wyniki pomiarów,

8)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonych pomiarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

luneta autokolimacyjna,

−

ława optyczna,

−

płyta pomiarowa,

−

pryzmat wzorcowy,

−

pryzmaty prostokątne do kontroli,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia paralaksy?

2)

scharakteryzować przyrządy służące do justowania przy montażu
zespołów optycznych?

3)

określić zadania lunetki wychylnej?

4)

rozróżnić lunety autokolimacyjne?

5)

scharakteryzować kolimatory?

6)

określić dokładność kolimatora?

7)

wyjustować kolimator na nieskończoność?

8)

dobrać przyrządy justierskie?

9)

obsłużyć przyrządy justierskie?

10)

obsłużyć mikroskop warsztatowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.2.

Wykonywanie montażu i justowanie okularów

4.2.1. Materiał nauczania

Do podstawowych zespołów optycznych które montujemy oddzielnie należą:

−

obiektywy lornetowe,

−

okulary lornetowe,

−

obiektywy mikroskopowe,

−

okulary mikroskopowe,

−

nasadki mikroskopowe,

−

obiektywy fotograficzne.

Okulary lornetowe – są to najczęściej okulary typu Kellnera.

Rys. 13. Okular lornetki: 1 – kolektyw, 2 – wziernik, 3 – pierścień dociskowy, 4 – oprawka,

5 – płytka ogniskowa, 6 – oprawa płytki, 7 – pierścień radełkowany, 8 – wkręt [10, s. 239]

Kolektyw okulara jest mocowany pierścieniem dociskowym 3, wziernik jest

zawalcowany w oprawce 4 z warstwą kitu lub kauczukową uszczelką S.

Zmontowany mechanicznie okular przedmuchuje się sprężonym powietrzem i montuje

do niego kolektyw i wziernik. Przed montażem soczewki (szczególnie kolektyw) dokładnie
się myje mieszankami. Po zmontowaniu okular sprawdza się przez opukiwanie, czy nie
zawiera wewnątrz zanieczyszczeń. W niektórych lornetkach w prawym okularze znajdują się
znaki celownicze (rys. 14), które umożliwiają szybkę ocenę odległości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Rys. 14. Siatka na płytce ogniskowej [10, s. 239]

Po montażu okulary są selekcjonowane na grupy w zależności od długości ogniskowych

(mierzymy tak jak w obiektywach). W jednej grupie różnica nie może przekraczać 0,5%.

Okulary mikroskopowe – najpopularniejszym jest okular Huygensa (rys. 15).

Rys. 15. Okular Huygensa: 1 – soczewka oczna, 2 – oprawa soczewki ocznej, 3 – tulejka,

4 – przysłona, 5 – kolektyw, 6 – oprawa kolektywu [10, s. 240]

W okularze tym obydwie soczewki są zawalcowane. Z dużą dokładnością należy

zachować odległość a między soczewkami, która wynosi

b

d

a

−

=

, zatem wymiar d-c tulejki 3

musi być tolerowany, a przy zawalcowywaniu segreguje się je wg grubości i toczy gniazda na
określoną głębokość, aby uzyskać wymiary b i c. Przysłonę pola wciska się na określoną
głębokość p, aby płaszczyzna P była odległa o 1÷1,5 dioptrii od płaszczyzny ogniskowej
soczewki 1. Krawędź K musi być wykonana bardzo starannie, gdyż jest widoczna w pełnym
powiększeniu.

Inne proste okulary mikroskopowe pokazane są na rys. 16.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Rys. 16. Konstrukcja okularów mikroskopowych: a) okular kompensacyjny,

b) okular z płytką ogniskową, okular superszerokokątny [1, s. 100]

Cechowanie i podstawowe wymiary okularów ujęte są w normie.

Dla pełnej wymienności okularów najistotniejsze są oprócz powiększenia dwa wymiary:

znormalizowana średnica zewnętrzna tulei głównej okulara (rurki) – 23,2 h8 i odległość
a płaszczyzny oporowej od ogniska przedmiotowego F

ok

. Niektóre firmy produkują duże

mikroskopy badawcze z szerokokątnymi okularami o średnicy zewnętrznej 30 mm.
Wewnętrzne powierzchnie okularów pokryte są czarną, głęboko matową emalią.

Na rys. 16a przedstawiono okular kompensacyjny. Soczewka oczna zawalcowana jest

w oprawie 7, a powierzchnię oporową okularu tworzy dolna płaszczyzna tulei 6, którą
podtacza się przy montażu, tak, aby uzyskać prawidłowy wymiar a w granicach przyjętej
tolerancji. Przysłona pola 4, bez żadnych przecięć, wtłoczona jest do rurki 5. Przecięcia
i rozginanie przysłony przed wtłaczaniem mogą być stosowane tylko w okularach najtańszych,
gdy nie wymaga się bardzo dokładnych współosiowości otworu przysłony i cylindra rurki
okularu. Prawidłowy wcisk w okularach wyższej klasy musi być uzyskany przez odpowiednie
pasowanie. Konieczne jest w tym przypadku wykonanie uskoku wewnętrznej średnicy rurki.
Na pozostałej długości nie wymaga się specjalnych dokładności wewnętrznych cylindrów,
poza współosiowością gwintów i średnicy zewnętrznej oraz prostopadłością do niej
płaszczyzn oporowych oprawy ocznika 7 i kolektywu 3. Otwór przysłony powinien leżeć
w płaszczyźnie ogniskowej soczewki ocznej lub nieco bliżej, w granicach 0,5±1 D.

Na rys. 16.b i c przedstawione są okulary pomiarowe z podziałką liniową lub siatką na

płytce ogniskowej. Aby zapewnić dobrą widoczność tej siatki osobom o niemiarowym
wzroku, konieczna jest regulacja dioptryjna soczewki ocznej w granicach co najmniej ± 5D.
Na rys. 16 b pokazano proste rozwiązanie takiego ogniskowania poprzez wkręcanie tulei 11
z oprawą ocznika 12 w rurkę okularową. Oprawa 8 płytki cgniskowej 9 spełnia rolę przysłony
pola, a zastosowanie pierścienia dociskowego 10 pozwala na szybką wymianę płytek
ogniskowych.

Super szerokie pole widzenia ma okular 16 c. Zakres ruchu dioptryjnego ograniczony jest

przez mimośrodowy kołnierzyk. W rurce tego okularu poniżej płaszczyzny oporowej znajduje
się wkręt 13. Łeb wkręta jest dokładnie dopasowany do wycięcia 1,w tubusie mikroskopu.
Pozwala to na ogniskowanie górnego zespołu soczewek dwoma palcami, bez obawy obrotu
całego okularu w tubusie. Poprzedni okular wymagał użycia do tej czynności obu rąk.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakim czynnościom muszą być poddane soczewki przed zamontowaniem ich w okularze
lunetowym?

2.

Jakie elementy segregujemy podczas montażu okulara mikroskopowego?

3.

Jak montujemy okulary lunetowe?

4.

Jak montujemy okulary mikroskopowe?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj montażu okulara mikroskopowego typu Huygensa o powiększeniu 5

x

.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy okularów
mikroskopowych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu okularów
mikroskopowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

przygotować stanowisko do montażu okularów mikroskopowych,

5)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

6)

skompletować potrzebne materiały i części okulara do montażu,

7)

zmontować okular mikroskopowy Huygensa,

8)

sprawdzić wykonany okular.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanego okulara Huygensa,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

komplet materiałów do czyszczenia powierzchni elementów optycznych,

−

schemat optyczny okulara Huygensa,

−

instrukcja montażowa,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Ćwiczenie 2

Dokonaj montażu okulara mikroskopowego typu kompensacyjny o powiększeniu 5

x

.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy okularów
mikroskopowych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu okularów
mikroskopowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

przygotować stanowisko do montażu okularów mikroskopowych,

5)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

6)

skompletować potrzebne materiały i części okulara do montażu,

7)

zmontować okular mikroskopowy kompensacyjny,

8)

sprawdzić wykonany okular.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanego okulara kompensacyjnego,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

komplet materiałów do czyszczenia powierzchni elementów optycznych,

−

schemat optyczny okulara kompensacyjnego,

−

instrukcja montażowa,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Dokonaj montażu okulara lunetowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy okularów
lunetowych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu okularów
lunetowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

5)

skompletować potrzebne materiały i części okulara do montażu,

6)

zmontować okular lunetowy,

7)

sprawdzić wykonany okular.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanego okulara lunetowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

−

komplet narzędzi do montażu,

−

schemat optyczny okulara lunetowego,

−

instrukcja montażowa,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować przyrządy służące do justowania przy montażu
obiektywów?

2)

dobrać narzędzia do montażu okularów?

3)

dobrać przyrządy kontrolne do montażu okularów?

4)

dobrać materiały do montażu okularów?

5)

scharakteryzować budowę okularów lunetowych?

6)

scharakteryzować budowę okularów mikroskopowych?

7)

zmontować okularów lunetowy?

8)

zmontować okularów mikroskopowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3. Wykonywanie montażu i justowanie obiektywów

4.3.1. Materiał nauczania

Obiektywy lornetowe – najprostsza konstrukcja obiektywu lornetowego przedstawiona

jest na rysunku.

Rys. 17. Obiektyw lornety: 1 – soczewki sklejone, 2 – oprawa soczewek [10, s. 237]

Krawędź K jest uszczelniona nałożoną przed zawalcowaniem warstwą kitu lub podkładką

kauczukową. Do lornety obiektywy należy dobierać parami o ogniskowych różniących się
między sobą najwyżej o 0,5%. Ogniskowe każdego obiektywu mierzymy na mikroskopie
warsztatowym metodą Porro – Hartmana.

Rys. 18. Pomiar ogniskowej obiektywu: 1 – obiektyw, 2 – stolik mikroskopu, 3 – bęben pomiarowy,

4 – okular, 5 – pokrętka ruchu drobnego, 6 – pokrętka ruchu zgrubnego, 7 – kolimator [10, s. 238]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Mierzony obiektyw ustawia się na stoliku 2 mikroskopu pomiarowego i w okularze 4

obserwuje obraz. Do regulacji ostrości obrazu służą pokrętki 5 i 6. Bębnem śruby
mikrometrycznej przesuwa się obiektyw ze stolikiem tak, aby obraz dwu ciągłych kresek
kolimatora 7 był widoczny na tle przerywanego krzyża (rys. 18c). W tym położeniu
dokonujemy odczytu m

1

na bębnie 3. Następnie przesuwamy stolik w tym samym kierunku do

pokrycia się drugiej kreski kolimatora (rys. 18 d) i dokonujemy drugiego odczytu m

2

. Wartość

ogniskowej wyliczamy ze wzoru

(

)

2

1

m

m

c

f

−

⋅

=

gdzie:
c – wartość stała kolimatora

W niektórych obiektywach, gdzie płożenie płaszczyzn głównych zmienia się nieznacznie

i wtedy możemy dokonać prostszego pomiaru ogniskowej czołowej.

Obiektyw lunetowy w oprawie umożliwiającej precyzyjny przesuw poosiowy soczewki

podczas justowania (rys. 19).

Rys. 19. Obiektyw lunetowy w oprawie umożliwiającej płynne ogniskowanie przy justowaniu [1, s. 110]

Bezpośrednia oprawa obiektywu 2 zaciśnięta jest w kadłubie 4 lunety między dwoma

gwintowanymi tulejami 1 i 3. Pierścień 5 stanowi tylko część dystansową. Przesunięcie
obiektywu w prawo, uzyskuje się odkręcając, za pomocą igły rektyfikacyjnej przez otwory
w kadłubie 4, tuleję 3 i dokręcając tuleję 1, dociska oprawę 2 do pierścienia 5 i tulei 4,
a przesunięcie w lewo – przeprowadzając manipulację w odwrotnym kierunku.

Obiektywy mikroskopowe – to najdokładniejsze zespoły mikroskopu. Typową budowę

obiektywu mikroskopowego przedstawia rysunek 20.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Rys. 20. Obiektyw mikroskopowy: 1, 2, 3 – soczewki, 4, 5, 6 – oprawa soczewek,

7 – pierścień dociskowy, 8 – korpus, 9 – przysłona [10, s. 268]

Wszystkie soczewki są zawalcowane. Zewnętrzne średnice opraw soczewek są pasowane

przylgowo do korpusu 8 na dokładnie wykonanej wewnętrznej średnicy D i zamocowane
pierścieniem dociskowym 7. Przysłona 9 ma za zadanie ograniczyć wiązkę światła
wychodzącą z obiektywu. Jakość obiektywu zależy od współosiowego ustawienia wszystkich
soczewek i zachowania odległości między soczewkami a i b. Uzyskujemy to przez
centrowanie soczewek i toczenie opraw.

Centrowanie soczewek odbywa w sposób przedstawiony na rys. 21.

Podczas centrowania należy zwrócić uwagę, aby punkty O, O

1

i O

2

po ustawieniu soczewki za

pomocą śrub 1 i 2 leżały na osi obrotu uchwytu. Kontrolę położenia tych punktów prowadzi
się przez obserwację ich bicia w mikroskopie autokolimacyjnym. Po wycentrowaniu toczy się
oprawę z zewnątrz i jedno z czół oporowych C za pomocą noża 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Rys. 21. Centrowanie i obróbka podzespołu obiektywu: 1 – śruba przesuwu krzyżowego,

2 – śruba ruchu obrotowego, 3 – trzpień, 4 – oprawa soczewki, 5 – soczewka,

6 – mikroskop autokolimacyjny, 7 – nóż tokarski [10, s. 269]

Toczenie czół oporowych odbywa się jak pokazano na rys. 22.

Rys. 22. Toczenie i kontrola położenia czół oporowych podzespołu obiektywu: 1 – oprawa soczewki,

2 – pomocnicze tuleje czujnika, 3 – czujnik, 4 – nóż, 5 – zacisk [10, s. 270]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Poszczególne soczewki można od razu zawalcowywać z centrowaniem (operację

centrowania opisano w pakiecie jednostki modułowej 731[04].Z2.02.

Zmontowany obiektyw kontroluje się przez obserwację obrazu szczeliny lub

jednorodnego pola za pomocą mikroskopu polaryzacyjno – interferencyjnego. Można też
dokonać kontroli za pomocą obserwacji obrazów dyfrakcyjnych maleńkich otworków lub
płytki testowej Abbego.

Naprawa polega na wymianie elementów lub zmianie ich wzajemnego położenia.
Rysunek 23 pokazuje konstrukcje różnych obiektywów mikroskopowych.

Rys. 23. Warianty konstrukcji obiektywów mikroskopowych o powiększeniu 40

x

:

a) z amortyzatorem sprężynowym, b) z regulacją promieniową drugiego zespołu soczewki,

c) z wklejanymi soczewkami, d) z płynną regulacją długości [1, s. 121]

Oznaczenia na obiektywach mikroskopowych przedstawia rysunek 24.

Rys. 24. Rozmieszczenie napisów i oznaczeń na obiektywach mikroskopowych: 1 – rodzaj korekcji,

2 – powiększenie, 3 – apertura, 4 – symbol ośrodka przed obiektywem, 5 – przeznaczenie, 6 – długość tubusa,

7 – grubość szkiełka nakrywkowego, 8 i 9 – paski barwne, 10 – numer fabryczny [1, s. 127]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Obiektywy fotograficzne to najważniejszy zespół optyczny aparatów fotograficznych.

Budowę przykładowego czterosoczewkowego obiektywu anastygmatycznego z przysłona
irysową i migawką centralną przedstawia rysunek 25.

Rys. 25. Obiektyw fotograficzny: 1, 4, 10 – soczewki, 2 – pierścień dystansowy,

3 – oprawa soczewek, 5 – korpus, 6 – zespół przysłony irysowej, 7 – dźwignia regulacji przysłony,

8 – pierścień dystansowy, 9 – zespół migawki, 11 – oprawa tylnej soczewki [10, s. 274]

Odległość „a” między soczewkami 1 i 4 utrzymuje pierścień dystansowy 2. Położenie osi

płaszczyzny listków przysłony irysowej 6 uzyskuje się przez podtaczanie długości pierścienia
dystansowego 8. odległość b uzyskuje się przez toczenie płaszczyzny P

1

na odpowiedni

wymiar „c”.

Bardzo ważne jest uzyskanie podczas montażu współosiowości soczewek, odchyłki

podawane są na schemacie optycznym. W zależności od dokładności współosiowości
soczewek:

−

przeprowadzamy selekcję soczewek według średnicy D

1

,

−

toczymy średnicę D

3

oraz czoło P

1

i P

2

oprawy 11 po wycentrowaniu tak jak obiektywy

mikroskopowe. Do mocowania oprawy 3 służy gwint G

1

używany do mocowania filtrów,

osłon.

Szerokie zastosowanie znajdują obecnie obiektywy o zmiennej ogniskowej. Oprawa

takiego obiektywu musi spełniać ostre wymagania współosiowości elementów układu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

optycznego w całym zakresie ruchu roboczego, co zapewnia dobrą jakość obrazu w całym
zakresie ogniskowania.

Rys. 26. Obiektyw z ciągłą zmianą długości ogniskowej [1, s. 114]

Przykład takiego obiektywu podano na rys. 26, gdzie obrót dźwigni 5 z kołem zębatym 4

powoduje przesuw zębatki 3, z którą połączona jest tuleja 1 oprawy soczewk S

1

i S

2

.

Nieruchome pozostają jedynie dwie plasko-wypukle soczewki 2 połączone sztywno z tuleją 6.

Rys. 27. Nowoczesne obiektywy f-my Pentax [matereriały reklamowe f-my Pentax – http://www.pentax.pl/]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

a)

b)

c)

Rys. 28. Obiektywy f-my Pentax. a) D FA Makro – 50mm, b) DA 18 – 55mm Zoom, c) DA – 21mm

[materiały reklamowe f-my Pentax - http://www.pentax.pl/]

Na rysunkach 27 i 28 przedstawiono nowoczesne obiektywy stosowane do aparatów

cyfrowych.

Na obiektywach fotograficznych znajduje się wiele oznaczeń, napisów i podziałek.

Przykładowe podziałki i oznaczenia na obiektywach fotograficznych stosowanych do
aparatów tradycyjnych pokazuje rysunek 29.

Rys. 29. Podziałki wykonywane na obiektywach fotograficznych [1, s. 116]

Obiektyw fotograficzny ma zwykle naniesione w sposób trwały na oprawę, a najczęściej

wygrawerowane, następujące oznaczenia i napisy:
a)

znak producenta i numer seryjny,

b)

maksymalną liczbę otworową,

c)

długość ogniskowej w mm (rzadziej w cm),

d)

nazwę lub symbol obiektywu,

e)

podziałkę otworów względnych,

f)

podziałkę odległości ogniskowania,

g)

podziałkę głębi ostrości obrazu.

Informacje od a) do d) podane są zwykle na czołowej stronie oprawy obiektywu, a

pozostałe na obwodzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Podziałkę otworów względnych opisuje się postępem geometrycznym liczb otworowych

począwszy od otworu maksymalnego. Podziałka odległości w metrach rozpoczyna się od
znaku ∞, następnie 22, 11, 8; dalsze oznaczenia stanowią zwykle też postęp geometryczny,
choć zasada ta nie jest uwzględniona przez wszystkich producentów.

Na rys. 28 b pokazano obiektyw zdjęciowy. Na obiektywie widać podziałki: odległości 1,

głębi ostrości 2 i otworów względnych 3. Przeciwwskaźnikiem dla podziałki 1 jest trójkąt, dla
podziałki 3-kółko. Podziałka 2 wyznacza obszar wystarczająco ostrego obrazu na podziałce
odległości.

Przedstawiony obiektyw zogniskowany jest na przedmiot odległy o 2,5 m od kamery,

a przysłonę ustawiono na otwór 1 : 5,6 a więc obszar głębi ostrości odczytany dla tego otworu
na podziałce 1 sięga od 2 m do ok. 3,5 m.

Przykładowe oznaczenia na obiektywach aparatów cyfrowych

Na każdym obiektywie znajduje się zawsze informacja o jego ogniskowej, bądź zakresie

ogniskowych, oraz minimalnej przysłonie, lub zakresie minimalnych przysłon - jeśli mamy do
czynienia z obiektywem zmiennoogniskowym, gdzie przy zmianie długości ogniskowej
zmienia się też otwór względny. A więc przykładowy obiektyw o nazwie ''Xxxxx AF
28–90 mm f/2.8 APO EX DC HSM'' ma zakres ogniskowych od 28 do 90 mm, przy czym,
w całym tym zakresie maksymalny otwór względny ma wartość f/2.8. Jeśli w nazwie, zamiast
f/2.8 pojawił by się na przykład przedział f/2.8–4.0, to oznaczałoby, że minimalna wartość
przysłony przy 28 mm wynosi f/2.8, a przy 90 mm, zwiększa się ona do f/4.0.

Znaczenie liter znajdujących się w oznakowaniu obiektywów nie są znormalizowane

i zależą od producenta.

Znaczenie przykładowych oznaczeń literowych:

–

APO – czyli apochromat – obiektyw, którego soczewki zrobione są z różnego rodzaju
szkła, tak aby niwelować aberrację chromatyczną.

–

EX – (od ang. Excellence) jest oznaczeniem wyróżniającym obiektywy z najlepszej serii
Sigmy. Mają one reprezentować solidne wykonanie, trwałość i najlepszą optykę tej firmy.

–

DC- oznacza obiektywy przeznaczone dla aparatów z matrycą APS-C/DX. Stosowanie ich
z aparatami pełnoklatkowymi, zaowocuje bardzo dużym winietowaniem. Są one
stosunkowo lekkie i kompaktowe.

–

HSM (z ang. Hyper-Sonic Motor), to sterowanie ogniskowaniem obiektywu za pomocą
ultradźwięków. Dzięki takiemu mechanizmowi autofocus (AF) działa szybko i cicho.

–

HLD (z ang. High-refraction, Low Dispersion) – to połączenie dużego współczynnika
załamania z niską wartością dyspersji. Stosowanie elementów o takich własnościach
w obiektywach szerokokątnych ma korygować w nich aberrację chromatyczną.

–

DO (z ang. Difractive Optics), to konstrukcja składająca się z siatek dyfrakcyjnych
i soczewek zastosowana. Wykorzystanie zjawiska dyfrakcji pozwoliło na zniwelowanie
aberracji chromatycznej, przy jednoczesnym zmniejszeniu gabarytów obiektywu. Jest to
nowa metoda walki z tą wada optyczną.

–

AF – seria obiektywów z automatycznym ustawianiem ostrości.

–

ASP –- to skrót mówiący o tym, że obiektywie znajdują się soczewki asferyczne
zmniejszające aberrację sferyczną.

–

IF – to skrót od angielskiego wyrażenia Internal Focusing, które oznacza że ogniskowanie
obiektywu odbywa się w jego wnętrzu, bez obracania się obudowy. Takie rozwiązania
zmniejszają rozmiar obiektywu i przyspieszają jego ogniskowanie.

–

DG – to seria obiektywów o dużej aperturze, szerokim kącie widzenia i małą minimalną
odległością ostrzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

–

OS (z ang. Optical Stabilizer) – obiektywy z takim oznaczeniem posiadają optyczną
stabilizację obrazu. W zależności od warunków fotografowania, system OS działa na dwa
sposoby. Czujniki wychwytują ruchy obiektywu w pionie i poziomie, które są wynikiem
na przykład drżenia rąk przy fotografowaniu krajobrazów czy innych statycznych sytuacji.
Możemy wtedy wydłużyć ekspozycję nie martwiąc się, że nasze zdjęcie będzie poruszone.
Drugim trybem jest korekcja ruchu w poziomie, która ma przeciwdziałać i rozmyciu
obrazu. Efekt taki powstaje na przykład, przy przesuwaniu aparatu za obiektem
poruszającym się.

–

MC czyli Multi-Coating – w obiektywie z takim oznaczeniem powierzchnie elementów
pokryte są warstwami antyodbiciowymi polepszającymi transmisję światła i redukującymi
efekty odblasków, duszków i flar.

–

FE (z ang. Floating Element System), to układ odpowiedzialny za korygowanie
astygmatuzmu w obiektywie zmiennoogniskowym.

Tłumaczenie oznaczeń zaczerpnięte ze str. [http://www.optyczne.pl/] opracowane przez

p. Krzysztofa Mularczyka.

Obiektywy projekcyjne są również justowane przez centrowanie soczewek na tokarce

i toczenie opraw po wycentrowaniu podobnie jak w obiektywach mikroskopowych.

a)

b)

Rys. 30. Przykłady optyki obiektywów projekcyjnych f-my Schneider. a) SUPER – 70 CINELUX MC 1

: 2,0 / 60, 65, 70, 75 mm. b) SUPER – 70 CINELUX MC 1 : 2,0 / 80, 85, 90, 95, 100 mm)

[http://www.schneiderkreuznach.com/]

Rys. 31. Obiektywy projekcyjne f-my Schneider. SUPER – 70 CINELUX MC

[http://www.schneiderkreuznach.com/]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak należy wykonać montaż obiektywu lunetowego?

2.

Jak dokonujemy pomiaru ogniskowej obiektywu lunetowego podczas montażu?

3.

Do czego używamy mikroskopów autokolimacyjnych przy montaż obiektywów
mikroskopowych?

4.

Jak centrujemy zespoły obiektywów mikroskopowych?

5.

Jak toczymy czoła obiektywów mikroskopowych?

6.

Jak należy wykonać montaż obiektywu mikroskopowego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj montażu obiektywu lunetowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy obiektywów
lunetowych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu
obiektywów lunetowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

5)

skompletować potrzebne materiały i części obiektywu do montażu,

6)

zmontować obiektyw lunetowy,

7)

sprawdzić wykonany obiektyw.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanego obiektywu lunetowego,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

schemat optyczny obiektywu,

−

instrukcja montażowa obiektywu lunetowego,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Określ oznaczenia znajdujące się otrzymanych obiektywach mikroskopowych 10

x

, 40

x

,

60

x

, 100

x

.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy obiektywów
mikroskopowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące oznakowania obiektywów
mikroskopowych,

3)

opisać oznaczenia na otrzymanych obiektywach,

4)

sporządzić notatkę z wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

obiektywy mikroskopowe 10

x

, 40

x

, 60

x

, 100

x

.

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Dokonaj montażu obiektywu mikroskopowego 10

x

.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy obiektywów
mikroskopowych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu
obiektywów mikroskopowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

5)

skompletować potrzebne materiały i części obiektywu mikroskopowego 10

x

do montażu,

6)

zmontować obiektyw mikroskopowy 10

x

,

7)

sprawdzić wykonany obiektyw.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanego obiektywu mikroskopowego,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

schemat optyczny obiektywu mikroskopowego,

−

instrukcja montażowa,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 4

Wykonaj skrócony proces technologiczny wykonania obiektywu fotograficznego na

podstawie otrzymanego rysunku konstrukcyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy obiektywów
fotograficznych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu
obiektywów fotograficznych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad tworzenia procesu
technologicznego montażu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

5)

wykonać skrócony proces technologiczny montaż obiektyw fotograficznego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzorcowy proces technologiczny montażu zespołu optycznego ,

−

rysunek konstrukcyjny obiektywu fotograficznego,

−

karty procesu technologicznego do wypełnienia,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 5

Wykonaj skrócony proces technologiczny wykonania obiektywu projekcyjnego na

podstawie otrzymanego rysunku konstrukcyjnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy obiektywów
projekcyjnych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu
obiektywów projekcyjnych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad tworzenia procesu
technologicznego montażu,

4)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

5)

wykonać skrócony proces technologiczny montaż obiektyw fotograficznego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzorcowy proces technologiczny montażu zespołu optycznego ,

−

rysunek konstrukcyjny obiektywu projekcyjnego,

−

karty procesu technologicznego do wypełnienia,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować przyrządy służące do justowania obiektywów?

2)

dobrać przyrządy justierskie do montażu obiektywów?

3)

określić kolejność czynności występujących przy montażu obiektywu
fotograficznego?

4)

określić kolejność czynności występujących przy montażu obiektywu
projekcyjnego?

5)

dokonać montażu obiektywu lunetowego?

6)

dokonać montażu obiektywu mikroskopowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

4.4.

Wykonywanie montażu i justowanie nasadek
mikroskopowych

4.4.1. Materiał nauczania

Okularowe nasadki mikroskopowe dzielimy na jedno i dwuokularowe.

Justowanie nasadki jednookularowej polega na przesunięciu pryzmatu Bauernfeinda

tak, aby przy ruchu obrotowym nasadki obraz osiowego punktu pozostawał w środku pola
widzenia okulara.

Rys. 32. Mikroskopowa nasadka jednookularowa: 1 – korpus, 2 – wkręt,

3 – tubus, 4 – soczewka [10, s. 271]

Do sprawdzania bicia używamy specjalnego obiektywu z krzyżem na płytce

przedmiotowej przymocowanej na stałe do obiektywu.

W nasadkach dwuokularowych w korpusie oprócz pryzmatu Bauernfeinda, znajduje się

jeszcze soczewka ujemna i zespół optyczny pokazany na rysunku w poprzednim pakiecie.
W prawym korpusie zamocowany jest zespół sklejonych pryzmatów. Płaszczyzna łącząca
pryzmaty ma powłokę światłodzielącą – 50%. Kostka 3 ma za zadanie wyrównanie drogi
optycznej w obu ramionach nasadki, a soczewka ujemna przesuwa położenie obrazu do
płaszczyzny ogniskowej przedmiotowej okularów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Rys. 33. Mikroskopowa nasadka dwuokularowa z rozsuwanymi tubusami [1, s. 175]

Justowanie nasadki dwuokularowej:

−

mycie elementów optycznych,

−

wstępne zamocowanie pryzmatów,

−

ustawienie pryzmatów rombowych tak aby środek krzyża specjalnego obiektywu był
w środku pola widzenia okularów,

−

ustawienie pryzmatu Bauernfeinda jak w nasadce jednookularowej,

−

ustawienie pryzmatów tak, aby wiązki wychodzące z okularów były równoległe
w pełnym zakresie rozstawienia nasadki,

−

ustawienie tubusów tak, aby nie było dwojenia przysłon i uzyskanie centralnego
położenia obrazu punktu leżącego na osi,

−

ustawienie długości tubusa za pomocą przesuwu soczewki ujemnej wzdłuż osi.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności należy wykonać podczas justowania jednookularowej nasadki
mikroskopowej?

2.

Jakie czynności należy wykonać podczas justowania jednookularowej nasadki
mikroskopowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj montażu i ustawienia pryzmatu w jednookularowej nasadce mikroskopowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy nasadki
jednookularowej,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu nasadki
jednookularowe,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

przygotować stanowisko do montażu nasadki jednookularowej,

5)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

6)

skompletować potrzebne materiały i części nasadki jednookularowej do montażu,

7)

zamontować pryzmat w nasadce,

8)

ustawić pryzmat zgodnie z wymaganiami technicznymi,

9)

sprawdzić wykonany montaż pryzmaty w nasadce jednookularowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanej nasadki jednookularowej,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

schemat optyczny nasadki jednookularowej,

−

instrukcja montażowa,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Dokonaj montażu i ustawienia pryzmatów w dwuokularowej nasadce mikroskopowej

wg otrzymanego rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy nasadek
dwuokularowych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu nasadek
dwuokularowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

przygotować stanowisko do montażu nasadki dwuokularowej,

5)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

6)

skompletować potrzebne materiały i części nasadki jednookularowej do montażu,

7)

zamontować pryzmaty w nasadce,

8)

ustawić pryzmaty zgodnie z wymaganiami technicznymi,

9)

sprawdzić wykonany montaż pryzmatów w nasadce dwuokularowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanej nasadki jednookularowej,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

schemat optyczny nasadki jednookularowej,

−

instrukcja montażowa,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić zasady montażu pryzmatu w nasadce jednookularowej?

2)

określić zasady montażu pryzmatów w nasadce dwuokularowej?

3)

zamontować pryzmat Bauerfeinda w nasadce jednookularowej?

4)

zamontować pryzmaty w nasadce dwuokularowej?

5)

sprawdzić bicie w nasadce jednookularowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

4.5. Wykonywanie

montażu

i

justowanie

zmieniacza

powiększenia lunety

4.5.1.

Materiał nauczania

W module 731[04].Z2.01 – wykonywanie montażu mechanicznych zespołów przyrządów

optycznych omówiono montaż mechaniczny zespołu soczewki ogniskującej. Aby zespół
pracował poprawnie należy wmontować zespół optyczny – soczewki 7 (rys. 34). Zespół
soczewek montujemy do oprawy (suwnicy) 6 za pomocą pierścienia gwintowego 8.
Po zamontowaniu zespołu soczewek należy wmontować zespół suwnicy do zespołu przesuwu
soczewki ogniskującej po wcześniejszym demontażu pokrętki 4. Końcową czynnością jest
ponowny montaż pokrętki i sprawdzenie działania całego zespołu.

Rys. 34. Zespół przesuwu soczewki ogniskującej: 1 – tubus, 2 – czop, 3 – nakrętka, 4 – pokrętka,

5 – korpus okulara, 6 – suwnica, 7 – soczewka ogniskująca, 8 – pierścień dociskowy [10, s. 166]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jak należy wykonać montaż zespołu soczewek w zespole przesuwu soczewki
ogniskującej lunety?

2.

Jak należy wykonać montaż ostateczny zespołu przesuwu soczewki ogniskującej lunety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj montażu zespołu soczewek do zespołu przesuwu soczewki ogniskującej lunety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zespołu przesuwu
soczewki ogniskującej lunety,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu zespołu
przesuwu soczewki ogniskującej lunety,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi, przyrządów
kontrolnych i justerskich potrzebnych do montażu,

4)

przygotować stanowisko do montażu,

5)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

6)

skompletować potrzebne materiały, części i zespoły soczewki ogniskującej lunety,

7)

zmontować zespołu przesuwu soczewki ogniskującej lunety,

8)

sprawdzić zmontowany zespół.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy montowanego zespołu przesuwu soczewki ogniskującej lunety,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

komplet przyrządów justerskich,

−

rysunek konstrukcyjny zespołu przesuwu soczewki ogniskującej lunety,

−

instrukcja montażowa zespołu przesuwu soczewki ogniskującej lunety,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

dobrać narzędzia do montażu przesuwu soczewki ogniskującej
lunety?

2)

dobrać przyrządy do montażu przesuwu soczewki ogniskującej
lunety?

3)

wykonać montaż przesuwu soczewki ogniskującej lunety?

4)

sprawdzić wykonany zespół przesuwu soczewki ogniskującej lunety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

4.6.

Wykonywanie montażu poziomic

4.6.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Urządzenie poziomujące pozwala ustawić poziomo lub pionowo określoną płaszczyznę

lub linię. Poziomice mogą również służyć do wyznaczania i pomiaru niewielkich kątów
odchylenia przyrządu od poziomu lub pionu.

Urządzenia poziomujące możemy podzielić na grupy:

–

cieczowe,

–

wahadłowe,

–

laserowe.

Poziomnice cieczowe

Działanie poziomicy cieczowej opiera się na dużej różnicy gęstości cieczy i gazu dzięki

czemu pęcherzyk gazu zamkniętego w naczyniu z cieczą zajmuje zawsze najwyższe
położenie. Naczynia takie, czyli ampułki poziomic mają wewnątrz w górnej części kształt
sferyczny AS (ampułki okrągłe) lub toryczny AC (ampułki cylindryczne). Powierzchnia
wewnętrzna części pracującej ampułki jest dokładnie wyszlifowana na drobny mat. Kształty
i wymiary ampułek są podane w normie.

Osią ampułki nazywa się prostą styczną do wewnętrznej powierzchni w jej najwyższym

(zwykle środkowym) punkcie (zwanym punktem głównym lub zerowym poziomnicy) leżącą
w płaszczyźnie przechodzącej przez oś torusa.

Ampułkę uznaje się za spoziomowaną, jeżeli środek pęcherzyka pokrywa się z punktem

głównym. Dla ampułek oprawionych, można wyróżnić punkt normalny N leżący w przekroju
głównym (przechodzącym przez oś) poziomnicy w punkcie przecięcia się powierzchni
pracującej z promieniem R prostopadłym do podstawy P. Zespół poziomnicy powinien być
tak zmontowany, aby punkty N i O pokrywały się, ponieważ w przekroju głównym, w okolicy
punktu głównego ampułka ma optymalną dokładność. Dlatego też wszystkie oprawy
poziomnic mają zwykle urządzenia regulacyjne.

Kąt pochylenia w płaszczyźnie przekroju głównego odpowiadający przesunięciu

pęcherzyka o 2 mm nazywa się przewagą poziomnicy. Dlatego na ampułkach wykonuje się
podziałki liniowe o działce elementarnej 2 mm.

Czułością poziomnicy nazywa się najmniejszy kąt o jaki należy pochylić ampułkę, aby

pęcherzyk poruszył się (zwykle o ok. 0,2 mm).

Ampułki wykonuje się ze szkła odpornego chemicznie o małej rozszerzalności cieplnej.

Wypełnia się je alkoholem przy mniej dokładnych poziomnicach lub eterem przy przewadze
poniżej 1'.

Promień krzywizny w przekroju głównym ampułki wynika z definicji przewagi

poziomnicy.

W przyrządach optycznych stosuje się cztery odmiany ampułek cylindrycznych:

–

ampułki cylindryczne proste, zwykle — ACP – dokładność wskazań poziomnicy
zachowana jest jedynie przy jednym położeniu ampułki — podziałką do góry,

–

ampułki cylindryczne dwustronne (rewersyjne) — ACR (rys. 35 b) – może ona pracować
w położeniu pokazanym na rys. 35b i obróconym o 180° wokół osi symetrii ampułki,

–

ampułki cylindryczne kompensacyjne — ACK (rys. 35c) – wykazują mniejszą czułość na
zmiany temperatur przez wprowadzenie do ampułki dodatkowego pręta szklanego 1,

–

ampułki cylindryczne komorowe — ACKM (rys. 35d) – pozwalają na regulację długości
pęcherza, którą realizuje się wprowadzając nadmiar gazu do komory 2 w przegrodzie 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

lub czyniąc odwrotnie. Prawidłowa długość pęcherza powinna być równa odległości dwu
dłuższych kresek podziałki ampułki.

Rys. 35. Ampułki cieczowe: a) ampułka sferyczna, b) ampułka rewersyjna,

c) ampułka kompensacyjna, d) ampułka komorowa [1, s. 76]

Ampułki oprawia się w metalową obudowę wykonaną najczęściej ze stopu

aluminiowego, rzadziej z mosiądzu. Ampułka powinna mieścić się w oprawie z dużym luzem,
który wypełnia się zwykle gipsem. Obudowa musi zabezpieczać ampułkę przed uszkodzeniem
i przed odkształceniami. Praktycznie każde odkształcenie zmniejsza dokładność wskazań,
nawet jeżeli nie zagraża zniszczeniem ampułki. W przyrządach optycznych stosuje się
wyłącznie oprawy umożliwiające regulację czyli niewielkie zmiany położenia poziomnicy
względem baz przyrządu i to zarówno w czasie montażu jak i eksploatacji. Taka regulacja
nazywa się rektyfikacją poziomnicy. Przeprowadza się ją zwykle za pomocą wkrętów
rektyfikacyjnych o dobranym do przewagi poziomnicy skoku gwintu.

Rys. 36. Poziomica sferyczna w regulowanej oprawie [1, s. 77]

Na rys. 36 przedstawiono poziomnicę sferyczną w regulowanej oprawie. Poziomnice

sferyczne mają znacznie mniejszą dokładność niż poziomnice cylindryczne i poostrzą
konstrukcję oprawy.

W tulei 1 umieszczona jest ampułka ustalona masą gipsową 2. Od dołu oprawa zamknięta

jest korkiem 3 będącym jednocześnie nakrętką wkrętu centralnego 5 pozwalającego na zmianę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

wysokości poziomnicy. Wokół wkrętu 5 rozmieszczone są trzy wkręty rektyfikacyjne 4.
Otwory w łbach tych wkrętów pozwala-ją na ich obrót za pomocą igieł rektyfikacyjnych.

Rys. 37. Przykłady konstrukcji opraw ampułek cylindrycznych regulowanych: a) obrotem wokół osi,

b) wkrętami, c) wkrętami w dwóch płaszczyznach [1, s. 77]

Na rys. 37 pokazano kilka przykładów opraw poziomnic cylindrycznych, w których

ampułki wklejone są gipsem do tulei zamkniętych z obu stron gwintowanymi korkami. Na
rys. 37a oprawa poziomnicy 1 połączona jest z ramieniem 3 osadzonym na osi 2 połączonej
z występem kadłuba 5. Wkręcanie i wykręcanie na przemian wkrętów rektyfikacyjnych 4
powoduje mikroobrót zespołu na osi 2.

Dociągnięcie obu wkrętów 4 ustala położenie poziomnicy. Obudowa 9 ampułki 10

przedstawiona na rys. 37b zamocowana jest wychylnie między pryzmą 7 a stożkowym łbem
wkręta 8. Płaski występ prawego korka 11 wsparty jest na twardej sprężynie 13 i dociśnięty do
niej wkrętem 12 tkwiącym w ściance przyrządu i zabezpieczonym przeciwnakrętką.
Obracając wkrętem 12 uzyskuje się zmianę pochylenia poziomnicy względem podstawy 6. Po
wyrektyfikowaniu dokręca się wkręt 8 i przeciwnakrętkę wkręta 12.

Na rys. 37c przedstawiona jest poziomnica regulowana w dwu płaszczyznach. W otworze

ścianki 18 kadłuba 14 przyrządu osadzone są dwie pary wkrętów rektyfikacyjnych 19 w jednej
płaszczyźnie prostopadłej do osi poziomnicy. Jedna para wkrętów widoczna na rysunku służy
do zmiany ustawienia pęcherzyka poziomnicy, druga — prostopadła do płaszczyzny rysunku,
oznaczona kreskowanym okręgiem — pozwala usuwać wichrowatość poziomnicy w stosunku
do osi celowej przyrządu. Zakończenie korka 20 (o przekroju kwadratowym) zaciśnięte jest
między sferycznymi powierzchniami łbów wkrętów. Przy zmianie kierunku oprawy
poziomnicy względem kadłuba 14 następuje obrót kulistego zakończenia korka 15
w gnieździe kadłuba. Dwa wkręty 16 dociskają korek 15 za pośrednictwem sprężyny 17
wyprofilowanej w ten sposób, aby wykluczyć poosiowe przemieszczenia poziomnicy w czasie
rektyfikacji.

Poziomnice wahadłowe

Poziomnice ampułkowe wykazują w użytkowaniu liczne wady, jak:

–

konieczność czasochłonnego,

–

bardzo dokładnego,

–

ręcznego poziomowania całego przyrządu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

–

stosunkowo duża bezwładność działania,

–

wrażliwość na zmiany temperatury.

Wady te skłaniały producentów przyrządów (szczególnie niwelatorów i teodolitów) do

opracowania urządzeń poziomujących oś celową (niwelatory) lub odczyty kręgów (teodolity)
w sposób pozbawiony tych wad. Takim rozwiązaniem są samoczynnie poziomujące
urządzenia wahadłowe polegające na praktycznie beztarciowym podwieszeniu jednego
z elementów układu optycznego przyrządu, tak, aby ruch tego elementu kompensował skutki
niewielkich pochyleń przyrządu. Skuteczne wygaszanie w krótkim czasie drgań wahadła,
uzyskuje się łącząc układ poziomujący z tłumikiem drgań.

Rys. 38. Schemat układu optycznego niwelatora samopoziomującego [1, s. 81]

Na rys. 38 przedstawiony jest układ optyczny niwelatora gdzie rolę poziomnicy

automatycznej spełnia pryzmat 1 umieszczony na wahadle 2 podwieszonym w punkcie 3.
Bieg promieni światła wskazuje gruba linia punktowa.

Poziomice laserowe

Obecnie często używa się poziomnic z wykorzystaniem światła laserowego (rys. 39).

Poziomnice te mają wbudowaną libelle najczęściej cylindryczne. Posiadają one dodatkową
zaletę – można precyzyjnie przenieść położenie poziomu na określoną parametrami
poziomnicy odległość bez przenoszenia urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Rys. 39. Poziomnica laserowa [www.stabila.de]

Przy pomocy lasera Pen PLL 5 firmy Bosch można precyzyjnie zaplanować położenie

otworów do wywiercenia lub krawędzi płytek – bez konieczności uciążliwego manipulowania
tradycyjną poziomnicą. Nowe urządzenie jest małe i poręczne. Produkt jest niewiele grubszy
od długopisu i mieści się w każdej kieszeni. To, po prostu pięciometrowa poziomnica
w formacie kieszonkowym.

Rys. 40. Kieszonkowa poziomica, Laser Pen PLL 5 firmy Bosch “Fot.: Bosch”

[www.bosch.com, wwwbosch.pl.]

Praktycznym rozwiązaniem jest dołączony uchwyt ścienny. Można go zamocować do

ściany np. pinezkami lub taśmą samoprzylepną. PLL 5 utrzymywany jest w uchwycie za
pomocą magnesu, dzięki czemu można go łatwo ustawić w żądanej pozycji. Urządzenie
wykorzystuje laser 635 Nm. Dlatego linia laserowa jest dobrze widoczna na odcinku do 5
metrów. Maksymalne odchylenie linii lasera wynosi 1 mm/m, co zapewnia dużą precyzję
pracy i spełnia wysokie wymagania użytkowników.

Istnieją również urządzenia laserowe mające cechy poziomnicy o rozszerzonych

możliwościach technicznych. Przykładem jest zastosowanie lasera w urządzeniu (rys. 41) do
ustalania poziomu i pionu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Rys. 41. Zastosowanie lasera LA-4P do poziomowania i ustalania pionu [www.stabila.de.]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znasz rodzaje poziomnic?

2.

Jakie istnieją rodzaje libelek?

3.

W jaki sposób są oprawiane libelki w obudowy?

4.

Na czym polega działanie poziomnicy wahadłowej?

5.

Na czym polega działanie poziomnicy laserowej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oprawienia ampułki sferycznej w obudowę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy poziomnic,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad oprawiania ampułek
w obudowę,

3)

przygotować stanowisko do montażu ampułek w obudowy,

4)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

5)

skompletować potrzebne materiały i części ampułki sferycznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

6)

oprawić ampułkę sferyczną w obudowę,

7)

sprawdzić wykonany montaż,

8)

sporządzić notatkę wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy poziomnicy sferycznej,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

schemat poziomnicy sferycznej,

−

instrukcja montażowa poziomnicy sferycznej,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oprawienia ampułki cylindrycznej w obudowę z wkrętami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy poziomnic,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad oprawiania ampułek
w obudowę,

3)

przygotować stanowisko do montażu ampułek w obudowy,

4)

skompletować potrzebne narzędzia i przyrządy potrzebne do wykonania zadania,

5)

skompletować potrzebne materiały i części ampułki cylindrycznej,

6)

oprawić ampułkę cylindryczną w obudowę z wkrętami,

7)

sprawdzić wykonany montaż,

8)

sporządzić notatkę wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

części i elementy poziomnicy cylindrycznej z obudową z wkrętami,

−

komplet narzędzi do montażu,

−

schemat poziomnicy cylindrycznej,

−

instrukcja montażowa poziomnicy cylindrycznej,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź rektyfikację poziomnicy sferycznej w obudowie regulowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy poziomnic,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad rektyfikacji
poziomnic,

3)

przygotować stanowisko do regulacji poziomnic,

4)

wyregulować poziomnicę sferyczną do płyty traserskiej,

5)

sporządzić notatkę wykonanego zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

poziomnica sferyczna w oprawie,

−

komplet narzędzi do regulacji,

−

schemat poziomnicy sferycznej,

−

instrukcja przeprowadzenia regulacji poziomnicy sferycznej,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź poziomowanie płyty traserskiej za pomocą poziomnicy sferycznej,

cylindrycznej i laserowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy poziomnic,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad obsługi poziomnic,

3)

przygotować stanowisko do poziomowania płyty traserskiej

4)

przygotować poziomnice do pracy,

5)

wyregulować płytę traserską za pomocą poziomnicy sferycznej,

6)

wyregulować płytę traserską za pomocą poziomnicy cylindrycznej

7)

wyregulować płytę traserską za pomocą poziomnicy laserowej,

8)

porównać uzyskane wyniki poziomowania pod względem szybkości, dokładności
i wygody poziomowania poszczególnymi rodzajami poziomnic,

9)

sporządzić notatkę wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

poziomnica sferyczna,

−

poziomnica cylindryczna,

−

poziomnica laserowa,

−

płyta traserska,

−

komplet narzędzi do regulacji,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

rozróżnić poziomnice?

2)

oprawić poziomnicę w obudowę?

3)

przeprowadzić rektyfikację poziomnicy?

4)

zastosować poziomnice ustawiania sprzętu precyzyjnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 25 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna odpowiedz jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnej odpowiedzi.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do justowania nie używamy

a)

kolimatora.

b)

lornety.

c)

dynametru Ramsdena.

d)

lunetki wychylnej.

2.

Dynametr Ramsdena to

a)

lunetka z podziałką.

b)

mikroskop pomiarowy.

c)

kolimator.

d)

lupa z płytką ogniskową.

3.

Za pomocą dynametru Ramsdena możemy zmierzyć

a)

średnicę źrenicy wyjściowej.

b)

średnicę źrenicy wejściowej.

c)

średnicę obiektywu.

d)

średnicę okulara.

4.

Za pomocą dynametru Czapskiego możemy dokonać pomiaru średnicy

a)

źrenicy wyjściowej.

b)

źrenicy wejściowej.

c)

obiektywu.

d)

okulara.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

5.

Lunetka dioptryjna służy do pomiaru

a)

odległości źrenicy wyjściowej od okulara.

b)

odległości źrenicy wyjściowej od obiektywu.

c)

dioptryjności pęków promieni wychodzących z okulara.

d)

dioptryjności pęków promieni wychodzących z obiektywu.

6.

Ustawienia kolimatorów nie można dokonać

a)

za pomocą lunety.

b)

na bardzo odległy punkt.

c)

za pomocą lupy.

d)

za pomocą okulara autokolimacyjnego.

7.

Do kontroli paralaksy stosuje się siatkę

a)

d.

b)

a.

c)

b.

d)

c.

8.

Do kontroli równoległości wiązek wychodzących z przyrządów dwuokularowych służą

a)

lunetki wychylne.

b)

lunetki równoległe.

c)

lunetki autokolimacyjne.

d)

lunetki prostopadłe.

9.

Rysunek przedstawia schemat do pomiaru

a)

ogniskowej obiektywu lornety.

b)

ogniskowej okulara lornety.

c)

ogniskowej całej lornety.

d)

ogniskowej układu odwracającego.

10.

Okulary lornetowe mogą zawierać

a)

pryzmaty pentagonalne.

b)

testy zdolności rozdzielczej.

c)

znaki celownicze.

d)

matówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

11.

Do montażu okulary lornetowe selekcjonuje się w zależności od
a)

długości gwintów.

b)

długości obudowy.

c)

długości tubusa.

d)

długości ogniskowych.

12.

W okularach mikroskopowych należy zachować bardzo
dokładnie odległość między soczewkami określoną
literą
a)

a.

b)

b.

c)

p.

d)

c.

13.

Na rysunku pierścień dociskowy oznaczono cyfrą
a)

1.

b)

5.

c)

7.

d)

8.

14.

Współosiowość soczewek uzyskujemy przez
a)

szlifowanie obrzeży soczewek.

b)

centrowanie soczewek.

c)

docieranie soczewek.

d)

przechylanie soczewki.

15.

Do kontroli zmontowanych obiektywów mikroskopowych nie stosujemy
a)

obserwacji płytki testowej Abbego.

b)

obserwacji obrazu szczeliny.

c)

obserwacji źródła światła.

d)

obserwacji obrazów dyfrakcyjnych maleńkich otworów.

16.

Przy justowaniu nasadki jednookularowej przesuwamy
a)

pryzmat Bauernfeinda.

b)

soczewki.

c)

korpus.

d)

tubus.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

17.

Podczas justowania nasadek dwuokularowych ustawiamy
a)

okulary.

b)

obiektywy.

c)

pryzmaty rombowe.

d)

soczewki.

18.

Przed montażem obiektywów fotograficznych przeprowadzamy selekcję
a)

opraw soczewek.

b)

pierścieni dystansowych.

c)

przysłony irysowej.

d)

soczewek według średnicy.

19.

Na rysunku obiektywu fotograficznego, część 6 to

a)

korpus

b)

pierścień dystansowy

c)

zespół przysłony irysowej

d)

oprawa soczewki.

20.

Na rysunku okulara lornetki płytka
ogniskowa oznaczona jest numerem
a)

1.

b)

5.

c)

6.

d)

8.

21.

W lunetach geodezyjnych samopoziomujących stosujemy poziomnice
a)

wahadłowe.

b)

sferyczne.

c)

toryczne.

d)

sferyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

22.

Rysunek przedstawia libellę
a)

ampułkę rewersyjną.

b)

ampułkę sferyczną.

c)

ampułkę kompensacyjną.

d)

ampułkę komorową.

23. Na rysunku a cyfra 1 oznacza

a)

rodzaj korekcji.

b)

powiększenie.

c)

apertura.

d)

grubość szkiełka nakrywkowego.

24.

Za pomocą mikroskopu warsztatowego nie można zmierzyć

a)

profilu gwintów.

b)

profilu kątów.

c)

długości otworów.

d)

rozstawienie źrenic.

25.

Rysunek przedstawia obiektyw
a)

mikroskopowy.

b)

lunetowy.

c)

fotograficzny.

d)

projekcyjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie montażu i justowanie zespołów sprzętu optycznego

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

23

a

b

c

d

24

a

b

c

d

25

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

6.

LITERATURA

1.

Chalecki J.: Przyrządy optyczne. WNT, Warszawa 1979

2.

Hein A., Sidorowicz A., Wagnerowski T.: Oko i okulary. Wydawnictwo Przemysłu
Lekkiego i Spożywczego, Warszawa 1966

3.

Jóźwicki R.: Optyka Instrumentalna. WNT, Warszawa 1970

4.

Krawcow J. A., Orłow J. I.: Optyka geometryczna ośrodków jednorodnych. WNT,
Warszawa 1993

5.

Legun Z.: Technologia elementów optycznych. WNT, Warszawa 1982

6.

Meyer – Arendt J. R.: Wstęp do optyki. PWN, Warszawa 1977

7.

Nowak J., Zając M.: Optyka – kurs elementarny. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1998

8.

Pluta M.: Mikroskopia optyczna. PWN Warszawa 1982

9.

Sojecki A.: Optyka. WSiP, Warszawa 1997

10.

Szymański J.: Budowa i montaż aparatury optycznej. WSiP, Warszawa 1998

11.

Tryliński W. (red.): Konstrukcja przyrządów i urządzeń precyzyjnych. WNT, Warszawa
1996