19.10.2012
XV w – Brunelleschi (poszukuje architektury we wzorcach antycznych) Alberti (jest 1. Arch.
renesansu)
Alberti wprowadza podziały pionowe, będące superpodziałem, do wyglądu kamienic.
Miasteczko Pienza – poł. W. XV, przez Piusa II założone miasto.
Kościół na modłę niemiecką, kościół halowy sklepienia krzyżowo-żebrowe.
Bernardo Rosselino – jest jest założenie pałącu – najwyższy poziom jest dolny, inspiracje
Palazzo Rucellai. Jest to właściwie jedyne jej wzorowanie, ponieważ superpodział i
podziałały pionowe nie przyjęły się we Włoszech. Całość zwieńczone dużym gzymsem. Dół
był gładki, a messalino – było dodatkiem któremu nie poświęcano uwagi.
Mediolan, Wenecja.
Mediolan – dobre obiekty powstają znacznie później. tam w XV wieku rezydował arch.
Filarete – 1 traktat urbanistyczny, ważny dla sztuki – czytano przez wielu. Jest raczej
świadectwem poglądu na urbanistykę. Próby porządkowania miast włoski to II poł. XVI w,
choć już w XV próbuje się zmienić skomplikowaną zawiłą strukturę miast. Higiena nie była
uwzględniana w miastach renesansu.
W II poł. XV wieku zaczęto myśleć o higienie, o przewiewie miast. Założenie Filarete
uwzględniało miasto z rynkiem w centrum i katedrą. Za jego istnienie rozpoczęto budowę
szpitalu (Osendiagle Maggiore)
- pałac księcia w mieście
- budowle sakralne:
* one będą się odbijały w budowie Bramantego w Rzymie – katedrze św. Piotra. Jest to krzyż
na planie krzyża greckiego, z 4 ośmiobocznymi wieżami.
- kościół św. Ambrożego w Mediolanie, z IV w. stamtąd koncepcja 4 wież na narożach. (coś
takiego zastosuje Bramente)
Wenecja – miasto które zawsze było ocenianie wysoko, które podobało się cudzoziemcom.
- pałac Wenecki – którego schemat trwa do XIX w. pojawia się tam bardzo długa seria okien,
które w XIX wieku zostanie nazwane oknem weneckim.
Podłużny pałac z jedne strony i drugiej rozdzielone szerokim dziedzińcem, który kolejno
będzie przesklepiony. Trójtrakt wgłębny (wielka środkowa sala i dwa trakty boczne
stanowiące apartament mieszkalne)
W XVI wieku podjęto schemat pałacu weneckiego (Palazzo Foscabi, Mario Cobusiego)
który w kompozycji starał się być w miarę modnym (na II piętrze tylko porządek koryncki/
kompozytowy). Przęsła skrajane są dyskretnie wydzielone kolumnami. Ok 1490 –
zaznaczony jest trakt wgłębny.
- Sana Maria del Miracle, półkolista ściana, przepruta otworami oknami która zasłania
dach. We wnętrzu dwa łuki stykają się tak samo jak w kaplicy zygmuntowskiej. Kopuła nad
ołtarzem głównym – w PL. mamy dwa takie przykłady, W-Wa kościół Jezuitów i Grodzisk
Wielkopolski – kopuła wyrzucona na sam koniec kościoła.
- kościół San Sacaria – Cobusiego – kompozycja fasady charakterystyczna dla Wenecji.
- San Jacobo dir Jalto, kościół o tyle niezwykły, że próbowano potworzyć kopułę wspartą
na 4 kolumnach. W XV wieku, Wenecja także odznacza swoją historie. (24.03.1421 –
odrodzenie Wenecji, każdy nowy władca miał tam swoją mszę rozpoczynającą swoją
władzę)
- San Salvatore – wszystko tam jest przykryte przęsłami kopułowymi wspartymi na filarach.
- Procuratio Veccie – przedziwna attyka około 1500, formy niezdefiniowane jako weneckie –
bardzo dowolna forma.
- Scquola di San Marco – ciekawa attyka, która spodoba się Niemcom.

Rzym
- Palazzo di Venzia, - od w zupełności zdefiniuje architekturę. Ekonomiczne odrodzenie
miasta spowodowane było także powrotem papieży do Rzymu. Ta architektura była najlepiej
zauważana przez przybyszów zza Alp. Architektura stała się monumentalna, skala znacznie
się zwiększyła
- został on umieszony przy granicach starego miasta, średniowiecznego, była to siedziba
papieska. Okazało się że nie gwarantował on bezpieczeństwa, i wynieśli się za Tybr. W
Palazzo di Venzia, w środku znajduje się wirydarza, urządzany na sposób rzymski.
- podczas Sacco di Roma, papież osiadł w pałacy aniołów.
- Palazzo della Cansellaria (najważniejszy obiekt) – w centrum był kościół, wewnętrzy
dziedziniec pozwalający na komunikację. Swoim ogromem jest równa 6 pałacom florenckim
– skala zaczyna się liczyć, zaczyna być monumentalna i zauważalna. Zacznie imponować i
tym samym będą na niej wzorować się europejsczycy. Wprowadzono zryzalitowane naroża
które dają obramienie dla gigantycznej elewacji. Zamykają się doskonale.
* dolna kondykanacja jest uboga, kolejne będą zdobione. Dół musi być solidny, dlatego
bonitowany i przeprywany ogromnymi witrynami sklepów.
* wprowadza się pełne belkowanie, dzięki któ®emu można zaznaczyć dzięki architrawowi
posadzkę.
- ach. Sakralna
- San Agostino – 1437 – podobnie jest w San Spirito, jest to kościół ejdnonawowy z
szeregiem bocznycznych kaplic. Był on pierwowzorem dla przebudowy katedry w Płocku. Na
przecięciu nawy kopuła.

Donato Bramante (łączy tradycję XV wieku z panującą modą wieku XVI)
- pochodzi z Mediolanu
- ma dużo zleceń: Santa Maria obok San Satiro 1479– przebudowa założenia z oratorium
biegnące wzdłuż ulicy, który one powiększa. Do pierwotnego oratorium on dobudowuje
nawę.
- zastosował złudne prezbiterium
- pilastry pokryte drobnym ornamentem kandelabrowym
- całość jest płaska, rzeźba dominuje nad architekturą
* Santa Maria della Grace, założenie dominikańskie w którym znajduej się ostatnie wieczenie
da Vinciegoe. Bramante do założenia dostawia partię prezbiterilaną.
- 1499 roku B. pojawia się w Rzymie
1. przebudowa przy Santa Maria della Pacie. Jest to dziedziniec arkadowy gdzie filary i
arkady oparte są na sobie. Porządek joński jest już znacznie bardziej wyraźny.
- wpisuje się on w poszukiwanie idealnego modelu świątyni i zauważa że człowiek, jest
idealnym modelem do stworzenia świątyni który wpisuje się i w koło i w kwadrat. Głowa
człowieka może być rozrysowana na pilastrze, a ciało stać się całym korpusem człowieka
2. miejsce ukamienowanie św. Piotra – Montorio – San Pietro in Montorio – obiekt który jest
na samym szczycie! Nigdy nie osiągnięto takiej doskonałości w powtarzaniu antyku. Będzie
on określany jako najwspanialszy, wyjątkowy.
1506 – ukończona, mamy doczynienie z renesansem antyku, plan koła – stylobat, otacza
nawę główną kolumnada, która została zakreślona kapitelem doryckim. Porządek dorycki
został wybrany jako upamiętnienie miejsca zwycięscy, bohatera. Ściany które nie dźwigają
zostały wydrążone i dzięki temu powstał ciąg nisz.
3. Bazylika św. Piotra, projekt wymyślany od 1502 do 1506 – jest to idealna budowla
centralna, obiekt o ch. planie krzyża greckiego – jak to miało funkcjonować, za pewne w

centrum miał znajdować się ołtarza, wszystkie absydy przeprute po to by szybko wydostać
się z kościoła. W centrum ogromna kopuła, dodatkowo 4 inne, mniejsze. Można powiedzieć
ze jest to apoteoza krzyża – przypomina to także apoteozę Jerozolimy (Juliusz II) choć nic
o tym nie wiadomo. Jak to właściwie miało wyglądać to nie wiemy, brak zapisu. Miała być to
ogromna centralizująca bryła, która mogła zawojować Europę.
- Budowla ta nie mogła powstać ponieważ, filary były za słabe. Zaczęto to budować, ale
nigdy nie ukończono. Dopiero gdy Michał Anioł zabrał się za budowę całość nabrała wyrazu i
wtedy zaczęła się właściwa budowla.
4. Santa Maria della Capcerli,
5. Monte Pucciano, 1517

6. Togki, 1508, Cora dela Captarola, kończono w wieku XVI – jedyny obiekt który
realizuje założenie centralizujące. Znajduje się tam cudowny obraz Marii.
- Budowa rezydencji papieskiej, Belvedere, Bramante. Wpadał na szatański pomysł
by połączyć rezydencję z willa papieska krużgankami. Zaczęto to Belevedere
przekształcać od XVI wieku, zamysł Bramantego był jednak wykonane do końca.
Opadający stok został także zaprojektowany przez Bramantego. Dzięki temu
powstało 3 tarasowe założenie ogrodowe. Krużganki stały się także miejscem gdzie
umieszczono wszystkie rzeźby papieskie.
- popularny schemat oparty na łuku triumfalnym – przerysowany przez Serlia!
- Cortile di San Damaze – uporządkował ten dziedziniec nawiązując do dziedzińców
florenckich, tam mogły znaleźć się 9 dziedzińców florenckich. Skala była imponująca.
Dlaczego arch. rzymska stała się tak gigantyczna? Ponieważ zachowane fora
rzymskie były tak olbrzymie, że arch. Rzymu musiała nawiązać do nich skalą, by było
one zauważalne.