Typologia systemów medialnych

1. Typologia Sieberta, Patersona, Schramma

2. Typologia Osmo Wiio

3. Typologia Hallina i Manciniego

1. Cztery teorie prasy - typologia Sieberta,
Petersona i Schramma

– pierwsza kompleksowa typologia systemów medialnych (1956);

–

niezwykle wpływowa przez kilkadziesiąt lat

– powstała głównie na podstawie analizy powiązania mediów

masowych z systemem politycznym

–

regulacje prawne (prawo do nadawania i publikowania)

–

mechanizmy kontroli mediów,

– Cztery typy prasy:

a) autorytarny,
b) komunistyczny
c) liberalny,
d) odpowiedzialności społecznej

1. Cztery teorie prasy

AUTORYTARNY

KOMUNISTYCZNY

LIBERALNY

ODPOWIEDZIALNOŚCI

SPOŁECZNEJ

a. Rozwój, powstanie modeli

Anglia w XVII wieku
Dzisiaj w wielu
krajach o systemie
niedemokratycznym

ZSRR, kraje
socjalistyczne, Chiny

Anglia od XIX wieku,
USA

Ewolucja modeli
liberalnego - USA,
Wielka Brytania,
Kanada w XX wieku

b. Doktryny, ideologie, podstawy filozoficzne

Filozofia władzy
absolutnej (Platon,
Machiavelli, Hobbes)
Doktryny uznające
wyższość państwa
nad jednostką i
społeczeństwem

Doktryny stanowiące
podstawę idei
socjalistycznych
(Hegel, Marks)

Liberalizm
oświeceniowy (Milton,
Locke, Mill)
Idea praw naturalnych
Prymat praw
jednostki

Praktyka komunikacji
publicznej
Kodeksy
dziennikarskie
Commision on the
Freedom of the Press
(USA, 1947)

1. Cztery teorie prasy

AUTORYTARNY

KOMUNISTYCZNY

LIBERALNY

ODPOWIEDZIALNOŚCI

SPOŁECZNEJ

c. Status mediów (główne różnice w pozycji mediów)

Media są
instrumentem polityki
państwa, choć nie
muszą być w jego
rękach (właściwa
polityka informacyjna)

Państwowe media
jako narzędzie
aparatu państwa
(nacisku, kontroli)

Media są narzędziem
kontroli władzy przez
obywateli
Wtórna legitymizacja
władzy

Media przejmują na
siebie funkcje
społeczne nie
wyłącznie kontrolne
(np. promowanie idei,
postaw)

d. Główne funkcje mediów

Wspieranie polityki
rządu, władcy,
państwa

Wspieranie polityka
państwa (partii)
Walka o “rząd dusz” -
promowanie idei
komunistycznych

Informacja, rozrywka,
sprzedaż (reklama)
Kontrola władzy -
odkrywanie prawdy,
ś

ledzenie

nieprawidłowości

Informacja, rozrywka,
sprzedaż (reklama)
Kontrola władzy
Przestrzeń
rozwiązywania
konfliktów
społecznych

1. Cztery teorie prasy

AUTORYTARNY

KOMUNISTYCZNY

LIBERALNY

ODPOWIEDZIALNOŚCI

SPOŁECZNEJ

e. Prawo do nadawania i publikowania

Warunkowane
specjalną koncesją,
zezwoleniem ośrodka
władzy

Państwo lub
podmioty lojalne
wobec władzy

Każdy, kto posiada
odpowiednie środki
finansowe

Każdy kto posiada
ś

rodki finansowe i ma

coś istotnego do
powiedzenia

f. Własność mediów

Państwowe bądź
prywatne

Państwowe,
“publiczne”

Głównie prywatne

Prywatne oraz
publiczne

1. Cztery teorie prasy

AUTORYTARNY

KOMUNISTYCZNY

LIBERALNY

ODPOWIEDZIALNOŚCI

SPOŁECZNEJ

g. Kontrola mediów

Sprawowana przez
państwo za pomocą
licencji, koncesji oraz
cenzury

Sprawowana przez
państwo.
“Biurokracja prawdy”

Wolny rynek -
odbiorcy
Reguły prawa (np.
rozporządzenia
antymonopolowe)

Opinia publiczna
Etyka zawodowa

d. Tematy cenzurowane

Krytyka
mechanizmów
politycznych władzy

Krytyka celów partii
(w odróżnieniu od
taktyki) - krytyka
ideologiczna

Pomówienie, tematy
obsceniczne,
przemoc

Pomówienie, tematy
obsceniczne,
przemoc
Ataki na prawa
jednostki
(nietolerancja w
mediach)

1. Cztery teorie prasy - typologia Sieberta,
Petersona i Schramma

– ograniczenia typologii

– wąski zakres analiz

–

model amerykański, radziecki oraz brytyjski

– zakłada prosty i jednokierunkowy mechanizm warunkowania

systemu medialnego przez otocznie polityczne;

– ufundowana przede wszystkim na określonych doktrynach

medialnych (“filozofia mediów”), a nie na analizie empirycznej
związku pomiędzy systemem społecznym a medialnym;

– podejście normatywne: faworyzowanie modelu liberalnego i jego

nieznacznej modyfikacji (model odpowiedzialności społecznej)

– jednostronny podział systemów medialnych na “wolne” i “nie-

wolne”

2. Typologia Osmo Wiio

– nawiązuje do “czterech teorii prasy”, ale proponuje bardziej złożone,

wielowymiarowe spojrzenie na systemy medialne

– trzy kryteria typologii:

a) otwartość (wolność, niezależność) systemu odbioru i produkcji

–

czy system medialny umożliwia swobodny, wolny dostęp do mediów?

–

na ile państwo kontroluje system produkcji medialnej (resp. treści
przekazywane)?

b) rodzaj własności mediów oraz kontroli nad mediami

–

media państwowe, publiczne, czy prywatne?

–

czy kontrola nad mediami jest zcentralizowana (aparat państwa) czy
zdecentralizowana?

c) prawo, możliwość nadawania i odbioru przekazów

2.a. Typologia Osmo Wiio

– typologia ze względu na otwartość systemu odbioru i produkcji

2.b. Typologia Osmo Wiio

– typologia ze względu na czynnik własności i kontroli nad mediami

2.b. Typologia Osmo Wiio

– typologia ze względu na czynnik praw i warunków nadawania

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo Manciniego

Model liberalny

(północnoatlantycki)

Model demokratycznego

korporacjonizmu (północno- i

ś

rodkowoeuropejski)

Model spolaryzowanego

pluralizmu (śródziemnomorski)

Stany Zjednoczone, Kanada,
Irlandia, Wielka Brytania

kontynentalne kraje europejskie

(Skandynawia, Niemcy, Holandia,

Belgia, Austria, Szwajcaria)

europejskie kraje basenu Morza

Ś

ródziemnego (Francja, Włochy,
Grecja, Hiszpania, Portugalia)

przewaga mechanizmów
rynkowych oraz mediów
komercyjnych

współistnienie mediów
komercyjnych i mediów
publicznych związanych z grupami
społecznymi;
aktywna rola państwa w
kształtowaniu systemu medialnego

słabszy rozwój mediów
komercyjnych, powiązanie mediów z
polityką partyjną, silna rola państwa

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego

– wyróżnione modele są “typami

idealnymi”

–

np. model brytyjski oscyluje w
kierunku demokratycznego
korporacjonizmu

–

model francuski znajduje się
pomiędzy spolaryzowanym
pluralizmem a
demokratycznym
korporacjonizmem

– w istocie modele te

wyznaczają jedynie granice
kontinuum

– systemy medialne podlegają

ciągłym zmianom

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

1. Struktura rynków medialnych: rozwój prasy masowej

– znaczne różnice w poziomie czytelnictwa gazet

–

Norwegia: 720 egz. na 1000 mieszkańców;

–

Stany Zjednoczone: 263 egz. na 1000 mieszkańców;

–

Grecja: 77,5 egz. na 1000 mieszkańców;

– udział w rynku prasy elitarnej (opiniotwórczej) oraz masowej

(tabloidalnej)

– proporcje czytelnictwa prasy (dzienników) oraz audytorium

telewizyjnych serwisów informacyjnych

–

Szwecja: telewizja/prasa - 0.99;

–

Wielka Brytania: 1.51;

–

Grecja: 5;

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

1. Struktura rynków medialnych: rozwój prasy masowej

Model liberalny

Model demokratycznego

korporacjonizmu

Model spolaryzowanego

pluralizmu

-

ś

rednie wskaźniki

czytelnictwa (z wyjątkiem
Wielkiej Brytanii - 5 miejsce
na świecie)

-

wczesny rozwój
komercyjnej prasy masowej

-

silny rynek prasowy

-

wysokie wskaźniki czytelnictwa

-

wczesny rozwój komercyjnej
prasy masowej

-

niskie wskaźniki czytelnictwa

-

brak prasy masowej, komercyjnej

-

dominuje prasa elitarna, mocno
zorientowana politycznie,
adresowana do wąskiego grona
odbiorców

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

2. Paralelizm polityczny

– stopień formalnych i nieformalnych powiązań z partiami politycznymi;
– dziennikarstwo nastawione na informację (bezstronną, pozbawioną

oceny) vs. dziennikarstwo opiniotwórcze, nastawione na komentarz;

–

wyraźne rozdzielenie informacji od komentarza;

–

mieszanie tych dwóch stylów;

– dwa rodzaje pluralizmu

–

pluralizm zewnętrzny - osiągany na poziomie całego systemu medialnego
(istnienie wielu instytucji, nadawców o odmiennej orientacji i reprezentacji
grup społecznych) - sprzyja wysokiemu paralelizmowi politycznemu

–

pluralizm wewnętrzny - osiągany na poziomie redakcji

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

2. Paralelizm polityczny

Model liberalny

Model demokratycznego

korporacjonizmu

Model spolaryzowanego

pluralizmu

-

neutralne media
komercyjne - systemy
formalnie autonomiczne

-

dziennikarstwo
zorientowane na informację

-

pluralizm wewnętrzny (poza
Wielką Brytanią - pluralizm
zewnętrzny)

-

pluralizm zewnętrzny
(szczególnie w prasie
ogólnokrajowej)

-

ewolucja w stronę neutralnych
mediów komercyjnych;

-

model mediów uczestniczących
w procesie politycznym (media
nastawione na komentarz) przy
jednoczesnej dużej autonomii
dziennikarskiej

-

pluralizm zewnętrzny

-

dziennikarstwo zorientowane na
komentarz,

-

parlamentarny lub rządowy model
zarządzania mediami
elektronicznymi - media
podporządkowane procesowi
politycznemu

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

3. Profesjonalizacja dziennikarstwa

– wyznaczniki profesjonalizacji:

1. autonomia zespołów redakcyjnych od właściciela;
2. odrębne normy zawodowe: etyka zawodowa (ochrona informacji poufnych,

niepublikowanie informacji nieweryfikowalnych, etc.)

3. służba interesowi publicznemu (misja dziennikarska ponad innymi interesami)

- badania socjologiczne minimalizują znaczenie tego czynnika

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

3. Profesjonalizacja dziennikarstwa

Model liberalny

Model demokratycznego

korporacjonizmu

Model spolaryzowanego

pluralizmu

-

bardzo wysoki stopień
profesjonalizacji

-

niezinstytucjonalizowany
system autoregulacji

-

silna profesjonalizacja

-

zinstytucjonalizowany system
autoregulacji (normy prawne,
spisane kodeksy etyki
zawodowej)

-

mniejszy stopień profesjonalizmu

-

instrumentalizacja dziennikarstwa

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - 4 kryteria porównania

4. Rola państwa w systemie medialnym

Model liberalny

Model demokratycznego

korporacjonizmu

Model spolaryzowanego

pluralizmu

-

przeważa orientacja
rynkowa - media
komercyjne (wyjątkiem jest
nadal silna pozycja
publicznych mediów
elektronicznych w Wielkiej
Brytanii oraz Irlandii)

-

silna interwencja państwa przy
jednoczesnej prawnej ochronie
mediów

-

dotacje państwowe (szczególnie
w Skandynawii)

-

silni nadawcy publiczni

-

silna interwencja państwa

-

subsydia prasowe we Francji i
Włoszech

-

okresy cenzury

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - różnice w systemach politycznych

1. Model liberalny

– wczesna demokratyzacja, pluralizm polityczny
– dominują rządy większościowe (model dwupartyjny)

–

raczej jednostkowa reprezentacja niż pluralizm organizacyjny (szczególnie
w USA), dominacja gabinetu, reprezentacja większościowa, wyraźne
rozróżnienie między rządem a opozycją

– liberalizm ekonomiczny, słabsze państwo opiekuńcze
– silnie wykształcona władza racjonalno-legalna

–

przestrzeganie formalnych i uniwersalnych zasad proceduralnych

–

instytucje niezależne od partii - organizacje społeczeństwa
obywatelskiego, korpus administracji publicznej

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - różnice w systemach politycznych

2. Model demokratycznego korporacjonizmu

– wczesna demokratyzacja, pluralizm polityczny (z wyjątkiem

Niemiec i Austrii przed 1945 r.)

– dominacja konsensualizmu

–

podział władzy na wiele ośrodków, system wielopartyjny, system
proporcjonalny, kompromis i współpraca jako sposób podejmowania
decyzji

– silne państwo opiekuńcze, duże zaangażowanie państwa w

gospodarkę

– silnie wykształcona władza racjonalno-legalna

3. Typologia Daniela C. Hallina oraz Paolo
Manciniego - różnice w systemach politycznych

3. Model spolaryzowanego pluralizmu

– późna demokratyzacja (okresy rządów autorytarnych),

spolaryzowany pluralizm

– zarówno konsensualizm jak i rządy większościowe

–

duże znaczenie partii politycznych, pluralizm organizacyjny,

– kapitalizm państwowy, silne państwo opiekuńcze we Francji i

Włoszech

– słabszy rozwój władzy racjonalno-legalnej

Dalsze lektury:

– D. Hallin, P. Mancini, Systemy medialne. Trzy modele mediów i polityki

w ujęciu porównawczym, Kraków 2007

– Media masowe na świecie. Modele systemów medialnych i ich

dynamika rozwojowa, pod red. B. Dobek-Ostrowskiej, Wrocław 2007