Skąd się wzięła Doda

czyli współczynnik Giniego a popkultura

Wojciech Orliński

2010-09-04

Do jesiennego wydania "Wysokich Obcasów Extra" zrobiłem wywiad z socjologiem kultury
profesorem Tomaszem Szlendakiem z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Na marginesie naszej
rozmowy profesor wspomniał o badaniach, które w naukowy i obiektywny sposób wyjaśniają,
dlaczego polska popkultura jest ostatnio tak strasznie beznadziejna.

Razem z dr. Arkadiuszem Karwackim Szlendak analizował związek między rozwarstwieniem
społecznym (mierzonym w socjologii obiektywnymi wskaźnikami takimi jak współczynnik
Giniego) a jakością kultury masowej w danym kraju. Okazało się, że im większe rozwarstwienie,

tym gorsza popkultura.

Najniższy współczynnik Giniego (i najmniejsze rozwarstwienie) na świecie mają Czechy, Japonia
i kraje skandynawskie - rzędu 25. Najwyższy mają Namibia, Lesotho, Sierra Leone, Botswana i
Republika Środkowej Afryki - powyżej 60 (wszystkie dane podaję za Bankiem Światowym).

Popkultura czeska, szwedzka czy japońska to przedmiot mojej odwiecznej zawiści. Żeby u nas
powstawały takie horrory jak japońskie "Ringu"! Takie komedie romantyczne jak czescy
"Samotni"! Takie kryminały jak "Millennium" Larssona!

Przez mroczne lata komunizmu prześliznęliśmy się ze współczynnikiem Giniego na poziomie

czesko-szwedzkim - w 1985 polski Gini to jeszcze ciągle 25,16. To wtedy Bareja kręci
"Zmienników", a Maanam nagrywa "Nocny patrol".

W roku 1989 współczynnik Giniego dla Polski rośnie do 26,89. Pasikowski kręci "Krolla", a

zespół De Mono nagrywa hiciora o tym, że kochać to nie znaczy zawsze to samo. Już robimy krok
w dół, ale ciągle jeszcze przynajmniej udajemy, że trzymamy jakiś poziom.

W roku 2002 nasz współczynnik to już 34,47. Definitywnie opuszczamy okolice Danii i Japonii,
żeby wylądować między Tanzanią i Egiptem, a nasza popkultura na dobre staje się domeną
Dody, Ich Troje, Grocholi, Łepkowskiej i Saramonowicza.

Taneczna muzyka pop w Polsce opanowana zostaje przez swojski "umcyk-umcyk", a nie

skandynawskie "bom-diddi-bom di-dang di-dang diggi-diggi" (że pozwolę sobie zacytować
refren piosenki "Cobrastyle" szwedzkiej grupy Teddybears, u nas znanej głównie z reklamy
piwa).

Na filmach Petra Zelenki gryziemy paznokcie z zawiści, bo polską komedią rządzi duet Konecki -
Saramonowicz. A jeśli do tego pomyśleć o japońskich filmach animowanych - wielbiciel dobrej
popkultury zaczyna marzyć o ostrej progresji podatkowej, która u nas wreszcie wypłaszczyłaby
tego przeklętego Giniego.

Zdaniem profesora Szlendaka nic tak dobrze nie robi popkulturze jak zdrowy mieszczański
egalitaryzm. W Szwecji, Czechach czy Japonii wszyscy żyją z grubsza na tym samym poziomie.

Wszyscy jeżdżą z grubsza takimi samymi samochodami, najwyżej jedni mają nowe Volvo (Skodę,
Subaru itd.), a inni kilkunastoletnie. Wszyscy mieszkają w mniej więcej takich samych domach,
najwyżej jedni mają własne, drudzy spółdzielcze, a inni komunalne.

W rezultacie wszyscy, gdy idą wieczorem się rozerwać, to spotykają się w mniej więcej tych
samych klubach i mniej więcej tych samych multipleksach. Popkultura tworzona jest tak, żeby
zaspokoić gust profesora socjologii z wielkiego miasta i pomocy fryzjerskiej z głębokiej prowincji
("Fucking Amal" to przecież film o "Szwecji B").

Pamiętam jeszcze, jak zaczynał się w Polsce kult celebrytów - bo przecież wcale nie zaczął się on

razem z demokratycznymi przemianami. To gruchnęło jakąś dekadę później, gdy nagle
gwiazdorami stali się jurorzy różnych "Idoli mających talent" i "Gwiazd tańczących na lodzie". A
moi znajomi, najczęściej należący do wielkomiejskiej klasy średniej, szczerze zdumieni pytali:

"Kim są ci ludzie?".

Pamiętam jeszcze powszechne zdumienie, które u mnie i moich znajomych budziły pierwsze
numery "Faktu" - jak to możliwe, że w Polsce są ludzie skłonni zapłacić za artykuł o "wielorybie

Lolku" albo "panu Andrzeju (54 l.), który nie może spać, bo trzyma kredens". Skąd ci ludzie się
biorą?

Dzięki wywiadowi z prof. Szlendakiem już wiem skąd. Ze współczynnika Giniego. Po prostu na

przełomie stuleci udało nam się zerwać z resztkami komunistycznej urawniłowki i podzielić się
na bardzo bogatych i całą resztę. A nieuchronne prawa socjologii dokonały reszty.

Nigdy nie byłem w Botswanie, ale jestem pewien, że oni też mają swoją Dodę, swój "Fakt" i
swoją Ilonę Łepkowską. To tak samo nieuchronne jak to, że my nigdy nie będziemy mieć swoich

Teddybears, swojego Zelenki i swojego Miyazakiego.