Historia Imperium cz.II

Dodane przez Darkol dnia 15 kwiecień 2005

Powrót do - Dział Tematyczny

||

Powrót do - Dział Artykułów

Państwo Osmanów mocarstwem światowym

(1520-1595)

Panowanie Sulejmana Wspaniałego (1520-1566)
"Złoty Wiek Imperium"

Tzw. klasyczny okres imperium osmańskiego i apogeum jego potęgi
przypada na panowanie Sulejmana Wspaniałego (1520-1566), zwanego
przez Turków Prawodawcą (Kanuni). Jako jedyny syn Selima I, Sulejman
nie miał kłopotów z objęciem tronu, a swe pierwsze uderzenie skierował w
te miejsca, gdzie nie powiodło się jego pradziadowi – Mehmedowi II.

W 1521 roku Turcy zdobyli i opanowali Belgrad, uznawany za klucz do
Królestwa Węgierskiego. Rok później Turcy odnieśli kolejny wielki sukces,
po wielomiesięcznym oblężeniu padła najpotężniejsza twierdza na M.
Śródziemnym, broniona przez joanitów wyspa Rodos. W 1526 r. armia
osmańska wyruszyła na Węgry, gdzie rozgromiła pod Mohaczem wojska

młodego króla Ludwika Jagiellończyka. W 1529 r. Osmanowie dotarli aż pod Wiedeń, siejąc popłoch w
Niemczech i innych krajach Europy. Faktycznie w konfrontacji z Habsburgami Sulejman korzystał nieraz z
cichego poparcia polskich Jagiellonów. Po latach osmańsko-habsburskich starć na ziemiach węgierskich
dawne ziemie Korony św. Stefana podzielone zostały w 1541 r. na część centralną (ajalet budziński)
włączoną bezpośrednio do państwa Osmanów, autonomiczne księstwo Siedmiogrodu oraz część północno-
zachodnią, za której utrzymanie Habsburgowie płacić musieli Porcie trybut.

Na Morzu Śródziemnym sławę uzyskał turecki korsarz Hayreddin
(Chajr ad-Din), zwany w źródłach zachodnich Barbarossą. W 1520 r.
przekazał on sułtanowi zdobyty wcześniej Algier, a w następnych
latach walczył z flotą hiszpańską u wybrzeży Włoch i Afryki Pn. na
tym obszarze sprzymierzeńcem Porty okazał się król Francji,
Franciszek I, który w 1543 roku zezwolił nawet na zimowanie
osmańskich galer w Tulonie. Już po śmierci Hayreddina pod władzę
sułtana dostał się Trypolis (1551), fiaskiem zakończyła się natomiast
próba zajęcia Malty (1565), na której cesarz Karol V osadził
wygnanych z Rodos joanitów. Wprawdzie w centrum uwagi
Sulejmana były kampanie na zachodzie, ale wciąż trwała wojna
przeciwko Safawidom, w której w 1534 r. Osmanowie zajęli Bagdad. Dopiero pokój w Amasyi (1555)
ustalił na dłuższy czas granice obu państw.

Teatrem działań wojennych były także wody O. Indyjskiego u wybrzeży Jemenu, Persji i Indii, gdzie flota
osmańska zmagała się z portugalską. Krótkotrwałym epizodem okazała się okupacja przez osmański
garnizon indyjskiego fortu w Diu (1538). Nad M. Czarnym państwo osmańskie umocniło swe przyczółki u
ujścia Dniestru i Dniepru, sprawując też od końca XV w. kontrolę nad chanatem krymskim. Stosunki Porty
z państwem polsko-litewskim pozostawał jednak przyjazne, na co miały wpływ obustronne korzyści z
wymiany handlowej. W połowie XVI w. imperium osmańskie, obejmujące obszary w Azji, Afryce i Europie,
zamieszkane było przez ponad 20 mln ludzi. Ponad pół miliona mieszkańców liczył sam Stambuł, gdzie
przy sułtański dworze funkcjonowały centralne urzędy imperium.

Na czele dywanu odgrywajacego rolę rady państwa, stał mający
szerokie kompetencje wielki wezyr, którego kariera i życie –
podobnie jak innych dostojników – zależały jednak od łaski
sułtana. Największą jednostką podziału administracyjnego był
ejalet zarządzany przez bejlerbeja, noszącego z reguły honorowy
tytuł paszy (stąd staropolskie „basza”). Do 1580 r. w europejskiej
części imperium wyodrębniły się ejalety Rumelii (z siedzibą
bejlerbeja w Sofii), Budy, Temeszwaru, Kaffy (na Krymie) i Bośni.
W hierarchii urzędniczo-militarnej znaczną rolę odgrywali
dostojnicy pochodzenia niemuzułmańskiego, rekrutowani w
młodym wieku na drodze branki zwanej dewszirme.

Najwybitniejszym wielkim wezyrem tego okresu był bośniacki Serb, Mehmed Sokollu (Sokolović).
Hierarchia duchowna, na czele z wielkim muftim Stambułu, była domeną urodzonych muzułmanów.
Kształcenie teologów i prawników odbywało się w medresach, uszeregowanych według ścisłej hierarchii.
Najwyższe urzędy osiągnąć mogli absolwenci stambulskiego kolegium teologicznego (Darü’l-Hadis),

Page 1 of 3

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=10

ufundowanego przez Sulejmana.

Sułtan zadbał też o nową kodyfikację prawa zwyczajowego, spisanego w zbiorze przepisów zwanych
„Kanunname”. Najdoskonalszą formę uzyskał w tym czasie klasyczny styl architektury osmańskiej, którego
czołowym przedstawicielem był Sinan – twórca stambulskiego meczetu Sulejmana, adrianopolskiego
meczetu Selima II oraz kilkuset innych budowli rozsianych po całym imperium. Jeszcze za życia Sulejmana
Stambuł stał się widownią rozgrywek haremowych, z których zwycięsko wyszła pochodząca z Rusi
nałożnica Hürrem, zwana na zachodzie Roksolaną.

Pierwsze oznaki kryzysu państwa - Mocarstwo światowe

Po śmierci Sulejmana, która nastąpiła podczas kolejnej wyprawy
węgierskiej, na tron wstąpił syn jego i Roksolany, Selim II (1566-
1574), zwany przez współczesnych złośliwie Opojem (Mest).
Faktycznym zarządcą imperium pozostał doświadczony wezyr
Mehmed Sokollu. Za panowania Selima II powstał projekt
przekopania kanału Wołga-Don, który miał umożliwić odebranie
Astrachania z rąk Iwana Groźnego, jak również wprowadzenie
osmańskich galer na M. Kaspijskie, co mogło stanowić śmiertelne
zagrożenie dla safanidzkiej Persji. Budowę kanału, rozpoczętą w
1569 roku, przerwano jednak z powodu trudności technicznych i
niechętnej postawy chana krymskiego.

W 1570 r. wojska osmańskie wylądowały na Cyprze, rozpoczynając wojnę z Wenecją, na pomoc której
pospieszyły wkrótce Hiszpania i papiestwo. Mimo wielkiego zwycięstwa Ligi Świętej w bitwie morskiej pod
Lepanto (1571), umiejętnie wykorzystanego w chrześcijańskiej propagandzie, Turcy nie tylko utrzymali się
na Cyprze, ale w 1574 r. zdobyli również Tunis. W tym samym roku na tron wstąpił Murad III (1574-
1595), który po śmierci szacha Tehmaspa wznowił wojnę z Persją (1577-1590), zdobywając w krótkim
czasie niemal całe Zakaukazie wraz z dostępem do M. Kaspijskiego.

Rozpoczęta wkrótce potem wojna z Habsburgami (1593-1606), toczona głównie za panowania następców
Murada, przyniosła już znacznie nabytki, wywołując przy tym kryzys gospodarczy i powszechne
niezadowolenie wśród wojska. Kończący wojnę pokój w Zsitvatorok (1606) przyznał wprawdzie Osmanom
Eger i Kaniżę, w zamian jednak zwolnił cesarza z trybutu, płaconego dotąd Porcie z tytułu zatrzymania
przezeń części ziem Węgier.

W pierwszych miesiącach konfliktu z Habsburgami doszło do zadrażnień w stosunkach polsko-tuteckich,
załagodzonych podczas rokowań w obozie Jana Zamoyskiego pod Cecorą (1595). Kontrolę wybrzeży
czarnomorskich miało ułatwić Osmanom utworzenie w 1593 r. nowego ejaletu, którego gubernator
rezydował w naddunajskiej Sylistrze bądź naddnieprzańskim Oczakowie.

Jeszcze zanim dały się odczuć bezpośrednie skutki długotrwałych wojen na frontach perskim i węgierskim,
u schyłku XVI w. pojawiła się w imperium osmańskim pierwsza fala tzw. rewolucji cen. Niosąca za sobą
dewaluację pieniądza i wzrost cen, zwłaszcza artykułów spożywczych. Rosnące wydatki na armię, związane
z rozwojem broni palnej i sztuki oblężniczej, wymagały zwiększenia obciążeń chłopstwa, wśród których
obok tradycyjnych świadczeń zaczął pojawiać się nadzwyczajny podatek zwany awaryz, jak również
system obowiązujących dostaw artykułów rolnych i ich sprzedaży po zaniżonych państwowych cenach. Z
powodu wzrostu tych obciążeń wielu chłopów porzucało uprawiane ziemie, przyłączając się do band
rabusiów, zwanych a Anatolii dżelalimi, zaś na Bałkanach hajdukami. W rezultacie państwo musiało
zwiększyć obciążenia pozostałej części ludności. To jeszcze bardziej pogorszyło istniejącą sytuację.

W miarę przedłużania się wojny także nisko płatne i zdemoralizowane oddziały wojskowe coraz częściej
przekształcały się w bandy dezerterów. Zgodnie z charakterystycznym poglądem epoki, przyczyn
pogarszającego się stanu państwa współcześni upatrywali w degeneracji rządzącej dynastii. W istocie nowi
osmańscy władcy dorastający w atmosferze haremowych intryg i w zasadzie odcięci od świata
zewnętrznego, bardzo rzadko dorównywali swym sławnym przodkom. Na uwagę zasługuje pogląd
współczesnych historyków wojskowości, wskazujących, że ówczesnych warunkach imperium osmańskie
osiągnęło kres możliwości ekspansji terytorialnej. Wielu badaczy za znamienne uznaje tez fakt zaniechania
w tym okresie badań naukowych, jak również spadku zainteresowania technicznymi nowinkami z Zachodu,
uznając to za dowód utraty przez społeczeństwo osmańskie postępowych zmian. Jakkolwiek liczne oznaki
kryzysu, widoczne od końca XVI w., nie mogą ujść uwagi dzisiejszych badaczy, podobnie jak nie uchodzi
uwagi ówczesnych obserwatorów.

Przygotował: Pwg

Bibilografia:

Encyklopedia Historyczna Świata, tom XI, Azja, cz. 2 [w:] Turcja, Dariusz Kołodziejczyk, Kraków 2002

Page 2 of 3

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=10

Powyższy tekst zostanie w przyszłości poszerzony i uzupełniony.

Powrót do - Dział Tematyczny

||

Powrót do - Dział Artykułów

||

Historia Imperium cz.I

||

Page 3 of 3

IMPERIUM OSMAŃSKIE I JEGO DZIEJE

2008-04-06

http://www.osman.livenet.pl/print.php?type=A&item_id=10