Masaż po udarze mózgu
Udar mózgu jest to stan chorobowy, w którym występują nagle ogniskowe
objawy neurologiczne w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego (niedokrwienie,
krwotok).
Ze względu na etiologię udary mózgu możemy podzielić na udary
niedokrwienne które stanowi 80% wszystkich udarów i udary krwotoczne które
stanowią zaledwie 20% wszystkich udarów.
Najczęstszymi objawami udaru mózgu jest nagłe wystąpienie:
" niedowładu lub porażenia mięśni twarzy, ręki i/lub nogi, najczęściej po
jednej stronie ciała
" "znieczulenia" twarzy, ręki i/lub nogi, najczęściej po jednej stronie ciała
" zaburzeń mowy, z trudnościami w zrozumieniu słów oraz w
wypowiadaniu się
" zaburzeń widzenia w jednym lub obu oczach
" zaburzeń chodzenia z utratą równowagi i zawrotami głowy
" silny bólu głowy bez znanej przyczyny
Głównymi celami masażu po udarze mózgu są:
-pielęgnacja pacjenta
-poprawa krążenia
-usprawnienie pracy narządów ruchu
-poprawa czucia
- uelastycznienie tkanek
- niedopuszczenie do powstania odleżyn
-zapobieganie powstawaniu przykurczy stawowych
Diagnostyka pacjenta po udarze mózgu głównie polega na ocenie palpacyjnej tkanek.
U pacjentów po udarze mózgu okolicą masowaną będzie ta część ciała która na skutek
niedokrwienia bądz
krwotoku została porażona.
Porażenie połowicze jest to porażenie spastyczne górnej oraz dolnej kończyny i
czasami twarzy. Ponieważ tułów i przepona mają unerwienie obustronne, nie są
poważnie dotknięte zmianami chorobowymi.
Porażenie połowicze występuje po przeciwnej stronie niż uszkodzenie mózgu.
Prawostronnemu porażeniu połowiczemu często towarzyszy afazja, czyli utrata
zdolności mówienia.
Rzadko spotykamy lewostronne porażenie połowicze. Nie występują w nim
zaburzenia mowy, jedynie u chorych leworęcznych, u których ośrodek mowy znajduje
się w prawej półkuli.
.Głównymi przyczynami porażenia połowiczego są:
- krwotok do mózgu, zator lub zakrzep jednej z tętnic mózgowych,
- guzy lub stany zapalne mózgu,
-urazy i złamania czaszki.
OBJAWY PORAŻENIA LUB NIEDOWA
ADU WIOTKIEGO
-Zniesienie odruchów w zajętej kończynie
-Obniżenie napięcia mięśniowego
-Zanik mięśni
OBJAWY PORAŻENIA LUB NIEDOWA
ADU SPASTYCZNEGO
-Wzmożenie odruchów głębokich
-Zniesienie odruchów powierzchniowych
-Odruchy patologiczne
-Wzmożenie napięcia mięśniowego
-Współ-ruchy patologiczne
W przebiegu choroby (udar mózgu) możemy wyróżnić trzy okresy:
- okres ostry (od 3 do 9 dnia po udarze),
- okres kompensacji (od 10 dnia do 6 tygodnia po udarze),
- okres adaptacyjny (od 6 do 12 tygodnia po udarze).
Okres ostry
Udar charakteryzuje się wystąpieniem dużego krwotoku i nagłą utratą
przytomności. W wyniku wylewu podnosi się ciśnienie wewnątrzczaszkowe, co
zakłóca pracę całego mózgu. W czasie ataku twarz chorego ulega zaczerwienieniu,
oddech staje się charczący, czasami nierównomiernie rozszerzają się z
renice a tętno
jest mocne. Kończyny są całkowicie porażone i zwiotczałe. Z powodu rozstrojenia
całego układu nerwowego wszystkie odruchy zostają zniesione. Po stronie zdrowej
występuje silniejsze napięcie mięśni.
Okres kompensacji
Po reakcji organizmu na udar następuje przyspieszenie tętna i wzrost ciepłoty.
Chory staje się niespokojny, nawet zamroczony. Stopniowo powracają odruchy po
stronie zdrowej. Mięśnie, po stronie porażonej, ze stanu zwiotczenia przechodzą w
stan zwany wczesnym stanem kurczowym, cofającym się niekiedy przed
wystąpieniem póz
nego stanu kurczowego. Najcięższymi zmianami dotknięta jest
kończyna górna, szczególnie ręka i palce. Głowa chorego ustawiona jest normalnie.
Osłabione są mięśnie tułowia i brzucha.
Okres adaptacyjny
W okresie tym zaczynają powracać odruchy po porażonej stronie ciała.
Kończyna górna układa się w przywiedzeniu, zgięta w stawie łokciowym, z
nawróconym przedramieniem, zgiętym nadgarstkiem i palcami. Kończyna dolna jest
usztywniona, nadmiernie wyprostowana w stawie kolanowym, stopa ustawiona w
silnym zgięciu podeszwowym.
Najmniejsze jest porażenie nerwu twarzowego i ustępuje najwcześniej. Język chorego
po wysunięciu zwraca się w stronę porażonej części ciała. Porażenie nie obejmuje
żwaczy i zwieraczy.
Często występują zaburzenia czucia (szczególnie czucia postawy).
Podczas chodzenia chory pochyla się w kierunku zdrowej strony i przerzuca porażoną
kończynę dolną półkolem do przodu, gdyż dzięki obu tym ruchom może - przy
utraconej zdolności zginania w stawie biodrowym i kolanowym - oderwać opadającą
stopę od ziemi.
W okresie póz
niejszym, poza wspomnianymi objawami, mogą wystąpić: ruchy
mimowolne, zmiany troficzne skóry, drżenie porażonych kończyn, ruchy atetotyczne i
zanik mięśni ręki.
Okres ostry
W tym okresie najważniejszą sprawą jest zapobieganie powstawaniu:
- odleżyn,
- powikłań krążeniowo-oddechowych,
- usztywnień i przykurczów w pozycjach nienormalnych (niefunkcjonalnych). Osiąga
się to przez dbałość o higienę łóżka chorego i jego ciała oraz przez częstą (co 2-3
godziny) zmianę ułożenia pacjenta. W lżejszym przebiegu udaru dodatkowo można
stosować ułożenie na chorym boku .
Masaż w okresie ostrym
Jeżeli stan zdrowia pacjenta pozwala, masaż można wykonywać już od 3-9
dnia po udarze przy akceptacji lekarza prowadzącego. Masaż w okresie ostrym
powinien składać się z głaskania średniej mocy i głaskania mocnego w obrębie ręki i
stopy oraz głaskania średniej mocy klatki piersiowej. Po kilku dniach można dołączyć
delikatną wibrację w przestrzeniach międzyżebrowych.
Masaż w okresie kompensacji
W miarę poprawy stanu zdrowia pacjenta przy kolejnych zabiegach stopniowo
zwiększamy obszar objęty masażem. Do masowanej ręki i stopy dołączamy
przedramię i podudzie. Po kilku kolejnych zabiegach masażem obejmujemy również
ramię i udo. W razie potrzeby dołączamy opracowanie twarzy, klatki piersiowej i
grzbietu.
Cały czas wykonujemy masaż głęboki, ale lekki i w wolnym tempie.
Stosujemy: głaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne.
Nieco mocniejszy masaż można wykonać przy opracowaniu kończyny górnej (mięśni
naramiennego, nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, obłego mniejszego,
trójgłowego ramienia, prostowników nadgarstka (promieniowego i łokciowego) oraz
prostowników palców i kciuka) i kończyny dolnej (mięśni pośladkowego wielkiego,
pośladkowego średniego, napinającego powięz
szeroką, dwugłowego uda,
półścięgnistego, półbłoniastego, prostowników palców i palucha oraz mięśni
strzałkowych) Masaż klasyczny można wspomóc masażem punktów działających
pobudzająco lub rozluz
niająco na odpowiednie mięśnie i grupy mięśni kończyn w
zależności od potrzeb.
W przypadku występowania przykurczy stawowych w obrębie stawu wykonuje się
masaż który ma za zadanie zlikwidować przykurcz. W pierwszej kolejności
pogłębiamy przykurcz w celu rozluz
nienie mięśni i wykonujemy ogólny masaż
rozgrzewający mięśni zginaczy i prostowników chorego stawu stosując głaskanie,
rozcierania, ugniatanie i delikatną wibracje. Następnie rozciągamy przykurcz do
momentu wystąpienia delikatnego bólu ( nie zawsze odczuwamy ból) i w takim
ułożeniu przeprowadzamy masaż rozluz
niający na grupie zginaczy stosując głaskanie i
rozcieranie, a na mięśniach prostownikach wykonujemy energiczny i pobudzający
masaż z zastosowaniem głaskania, rozcierania, ugniatania i silnej wibracji. Następnie
wykonujemy masaż w okolicy stawu stosując masaż centryfugalny zbieżnie do szpary
stawowej, wykonujemy głównie głaskania i rozcierania. Po masażu należy wcierać
środek leczniczy ( np. przeciwbólowy) i przystąpić do ćwiczeń redresyjnych.
Trzeba pamiętać, że :
- nie wykonuje się masażu segmentarnego,
- nie wykonuje się głaskań odsercowych (mogą potęgować spastykę), - nie wykonuje
się wibracji (każda wibracja w tej jednostce chorobowej potęguje spastykę),
- kończynę dolną masujemy zawsze o wiele słabiej niż kończynę górną (występuje
skłonność do zakrzepowego zapalenia żył),
- mięśnie spastyczne masujemy o wiele słabiej niż ich antagonistów.
Masaż po udarze mózgu wg Walaszka
Uszkodzenie ośrodków i dróg korowo-rdzeniowych powoduje niedowład
połowiczy albo porażenie połowicze po przeciwległej stronie ciała. Niekiedy do
niedowładu kończyn dołącza się niedowład dolnej części twarzy oraz połowy języka.
Najczęściej przyczyną niedowładu połowiczego są zmiany pochodzenia naczyniowego
(np.krwotok) w okolicy torebki wewnętrznej. Niedowład połowiczy charakteryzuje
zgięciowe ułożenie kończyny górnej i wyprostny kończyny dolnej.
Z chwilą cofania się niedowładu w pierwszej kolejności wracają ruchy
kończyny dolnej a następnie kończyny górnej. Niedowład połowiczy często występuje
z upośledzenia lub zniesienia czucia po stronie chorej.
Masaż wprowadzamy w 3-4 tygodniu choroby rozpoczynając od bardzo
łagodnych ruchów na kończynie górnej i dolnej. W przypadkach w których występuje
niedowład mięśni twarzy, po stronie chorej należy również przeprowadzić masaż tych
mięśni. Przy masażu kończyny górnej trzeba dokładnie wymasować staw
nadgarstkowy, łokciowy, ramienny. Mięśnie zginacze ręki masujemy delikatnie,
rozluz
niająco, z przewagą głaskania rozcierania, natomiast grupę prostowników ręki
pobudzająco z przewagą rozcierania i ugniatania. Mięsień dwugłowy ramienia
masujemy rozluz
niająco (głaskanie, rozcieranie, delikatna wibracja), a mięsień
trójgłowy ramienia pobudzająco (głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie).
Przy masażu kończyny dolnej dokładnie rozcieramy staw skokowy i kolanowy.
Mięśnie przedniej strony podudzia masujemy pobudzająco natomiast mięśnie tylnej
strony podudzia (łydka) rozluz
niająco. Na udzie przednią stronę masujemy
rozluz
niająco a tylnią pobudzająco. Przy niedowładach połowiczych zalecane jest
przeprowadzenie masażu karku i obręczy barkowej oraz grzbietu po stronie chorej w
celu poprawienia czucia.
Masaż twarzy
Zdarza się, że przy udarze mózgu niedowładem objęte zostają mięśnie twarzy które
unerwione są przez nerw twarzowy.
Nerw twarzowy jest VII nerwem czaszkowym, który unerwia ruchowo wszystkie
mięśnie mimiczne twarzy i głowy, a także mięsień szeroki szyi. Uszkodzenie nerwu
twarzowego może być spowodowane nagłym oziębieniem twarzy, procesem zapalnym
lub spowodowany urazem. Objawami porażenia lub niedowładu mięśni mimicznych
twarzy po stronie uszkodzonej są: obniżenie kąta ust, niemożność domknięcia oka,
zmarszczenie czoła, wyszczerzenia zębów, niemożność gwizdania i dmuchnięcia.
Przy jednostronnym porażeniu mięśni twarzy wykonujemy masaż po jednej
stronie twarzy lecz nie jest błędem wykonywanie masażu po obu jej stronach.
Pacjent siedzi na krześle i opiera tył głowy o brzuch masażysty stojącego za nim.
Masaż mięśni twarzy składa się z :
- głaskania wargi dolnej i brody
- głaskanie wargi górnej
-głaskanie mięśnia okrężnego ust  masujemy stronami dłoniowymi III palców. Jeden
palce krąży wokół ust w jedna stronę, drugi palec w stronę przeciwną. Palcami należy
tak poruszać, by mijały się w kącikach ust, raz z jednej strony, raz z drugiej.
-głaskanie policzków
-głaskanie grzbietu nosa i brwi
- głaskanie mięśnia okrężnego oka  głaszczemy opuszkami III palców obu rąk wokół
oczodołów. Kierunek głaskania zgodny z kierunkiem ułożenia brwi.
-głaskanie czoła
-rozcieranie- rozcieramy wargi dolną i górną, policzki, grzbiet nosa, brwi oraz czoło.
- ugniatanie- ugniatamy wargi dolną i górna, policzki i czoło.
- oklepywanie- oklepujemy policzki i czoło oraz dodatkowo wykonujemy
oklepywanie kącików ust- oklepujemy opuszkami III palców górę, w skos, najpierw
po jednej stronie, a potem po drugiej,
-oklepywanie nosa- opuszkami III palców obu rąk wykonujemy oklepywanie
koniuszka nosa i grzbietu nosa.
-oklepywanie mięśnia okrężnego oka- masujemy opuszkami palców jednej ręki wokół
oczodołu. Oklepywanie należy wykonywać, tak aby nie uderzać po gałce ocznej.
-wibracja policzków
-wibracja stabilna pod oczami- wykonujemy opuszką III palce, który przykładamy do
kości jarzmowej pod okiem.
- głaskanie na policzkach i czole.
Podsumowanie
Należy pamiętać że udar mózgu to skomplikowane schorzenie i masaż klasyczny jest
zabiegiem który ma wspomagać rehabilitacje ruchową a nie ją zastępować.
Słowniczek:
Afazja (dysfazja) - zaburzenia funkcji mowy spowodowane uszkodzeniem ośrodków
mowy w mózgu. Może objawiać się zaburzeniami rozumienia mowy, niemożnością
przypominania sobie słów (np. nazw przedmiotów), kłopotami w prawidłowym
wypowiadaniu słów i zdań lub kombinacją wymienionych. Towarzyszyć jej mogą
trudności w czytaniu, pisaniu oraz liczeniu. Afazja występuje przy uszkodzeniu tak
zwanej dominującej półkuli mózgu. W przypadku ludzi praworęcznych jest nią
półkula lewa.
Masaż centryfugalny- jest to masaż stawów tzw. masaż dostawowy.
Niedowład - osłabienie siły mięśni. Może dotyczyć różnych grup mięśni w zależności
od miejsca uszkodzenia mózgu.
Porażenie - całkowity brak możliwości poruszania daną grupą mięśni.
Ruchy atetotyczne  powolne ruchy palców rąk lub stóp, doprowadzające do ich
dziwacznych ułożeń.
Bibliografia :
A. Zborowski  Masaż w wybranych jednostkach chorobowych II , Kraków 1999
L. Magiera  Klasyczny masaż leczniczy , Kraków 2006
R. Walaszek  Masaż z elementami rehabilitacji Kraków 1999