Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

doc. dr hab. Piotr Głowacki, Międzynarodowa platforma

badawcza na Spitsbergenie

Położona nad Zatoką Białego Niedźwiedzia we fiordzie Hornsund Polska Stacja Polarna im. Stanisława

Siedleckiego jest nowoczesną placówką naukową o światowym poziomie. Prowadzone w niej badania

właściwości fizycznych środowiska przyrodniczego są niezwykle istotne w określaniu procesów globalnych

ujętych w międzynarodowym programie „Global Change". Program został uznany za priorytetowy zarówno przez

Europejską Fundację Nauki w Strasburgu, jak i Komisję Europejską w Brukseli.

Położona nad Zatoką Białego Niedźwiedzia we fiordzie Hornsund Polska Stacja Polarna im.

Stanisława Siedleckiego jest nowoczesną placówką naukową o światowym poziomie. Prowadzone w

niej badania właściwości fizycznych środowiska przyrodniczego są niezwykle istotne w określaniu

procesów globalnych ujętych w międzynarodowym programie „Global Change". Program został

uznany za priorytetowy zarówno przez Europejską Fundację Nauki w Strasburgu, jak i Komisję

Europejską w Brukseli.

Możliwości badawcze, dorobek Stacji oraz walory środowiska sprawiły, że fiord Hornsund wraz ze Stacją Polarną

został uznany za najważniejszy europejski punkt badań lądowych i morskich ekosystemów (European Marine

Biodiversity Flagship Site). Dzięki infrastrukturze logistycznej i laboratoriom można rozwijać badania w wielu

dyscyplinach, studia interdyscyplinarne w wielonarodowych zespołach, międzynarodową współpracę

dwustronną w projektach 5., 6. i 7. Programu Ramowego, a także projekty bilateralne.

Fiord Hornsund – Fot: University of Leeds

Rejon fiordu Hornsund z otaczającymi lodowcami. Po prawej stronie lodowiec Hansa, z czołem szerokim na 2,5

km i klifem lodowym o wysokości 60 m. n.p.m. W zaznaczonym strzałką punkcie znajduje się Polska Stacja

Polarna im. Stanisława Siedleckiego

Pozycję międzynarodową Stacja zawdzięcza unikatowej lokalizacji, długiej tradycji, permanentnej pracy w ciągu

całego roku, nowoczesnym laboratoriom i przyrządom, możliwościom prac terenowych latem i zimą oraz

osiągnięciom naukowym zespołów korzystających ze stacji.

Lokalizacja. Polska Stacja Polarna Hornsund zlokalizowana jest w centrum atlantyckiej Arktyki, w archipelagu

Svalbard objętym międzynarodowym traktatem swobody badań oraz działalności gospodarczej (traktat paryski z

1920 roku, przyjęty także przez Polskę). Jej położenie jest niezwykle dogodne ze względu na kompleksowe

badania arktycznych zjawisk geofizycznych i przyrodniczych, mających znaczenie dla całej półkuli północnej.

Dotyczy to w szczególności struktury litosfery i biosfery, procesów fizycznych zachodzących na lądzie, w

atmosferze, w oceanie i w przestrzeni okołoziemskiej. Dlatego też obszar ten bywa nazywany „bramą do

Arktyki". Znajdujące się w sąsiedztwie stacji lodowce stanowią międzynarodowy poligon badawczy do śledzenia

ich interakcji ze zmieniającym się klimatem. Rejestracje sejsmologiczne stanowią podstawę badań sejsmiczności

Arktyki, dostarczając wyjątkowych informacji o wstrząsach sejsmicznych w rejonie Svalbardu i Północnego

Atlantyku, a także o sejsmicznych zjawiskach glacjalnych. Położenie Spitsbergenu jest optymalne z punktu

widzenia badania zjawisk fizycznych zachodzących w obszarze zorzowym - „kaspie polarnym". Pomiary

składowych pola geomagnetycznego wraz z pomiarami elektryczności atmosfery i absorpcji jonosferycznej

przynoszą dane niezbędne do poznania procesów zachodzących w magnetosferze i jonosferze. Istotną formą

działalności jest wyznaczanie parametrów fizycznych wpływających na dopływ promieniowania słonecznego do

powierzchni ziemi w Arktyce, badania aerozoli, ozonu czy UV. W ostatnim dziesięcioleciu intensywnie rozwijane

są tu także badania z zakresów biologii morza, biochemii i genetyki.

1 / 3

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Ze względu na walory położenia i łatwą dostępność Svalbard należy do najintensywniej i najczęściej badanych

obszarów Arktyki. Na tym tle należy podkreślić, iż placówka polska jest jedyną stacją naukową zlokalizowaną na

terenie parku narodowego. Jest to istotny atut w badaniach udziału człowieka w zmianach klimatycznych oraz

zmian bioróżnorodności w Arktyce.

Długa tradycja. Bezpośrednim motywem budowy Stacji był udział Polski w III Międzynarodowym Roku

Geofizycznym - III MRG (1957/1958), potem wykorzystywano Stację do ekspedycji w sezonach letnich. Jest to

jedyna na Svalbardzie stacja funkcjonująca od III MRG.

Stacja zimą – Fot. Adam Nawrot

W ubiegłym roku zakończyła się trwająca pięć lat gruntowna modernizacja polskiej stacji. Laboratoria i część

mieszkalna są w pełni przystosowane do polarnych warunków, jest oczyszczalnia ścieków, system utylizacji

odpadów stałych oraz trzy niezależne systemy łączności

Całoroczna praca. Od 1978 roku, kiedy stację przebudowano i wyremontowano (a ostatnią gruntowną

modernizację przeprowadzono w latach 2002-2008), możliwy jest stały monitoring środowiska przyrodniczego,

zjawisk geofizycznych i kosmicznych. To owocuje niezwykle cennymi, długimi seriami obserwacyjnymi, które są

udostępniane w światowych bazach danych oraz stanowią podstawę tworzenia nowych programów badawczych.

Nowoczesne wyposażenie. Stacja uznawana jest za najbardziej przyjazną środowisku placówkę naukową w

całej Arktyce. Pomieszczenia laboratoryjne i mieszkalne spełniają najwyższe standardy techniczne i użytkowe w

warunkach polarnych. Działa pełna oczyszczalnia ścieków oraz system spalania i utylizacji odpadów stałych.

Trzy niezależne systemy łączności gwarantują całodobowy, nieograniczony dostęp do internetu i transmisji

danych do międzynarodowych baz danych i centrów nauki na całym świecie. Renomowane ośrodki badawcze

(np. NASA, World Meteorological Organization) wybrały to miejsce na stałe punkty pomiarowe, doposażając

dodatkowo Hornsund w najnowsze urządzenia pomiarowe i aparaturę. Wszystko to pozwala przebywać i

pracować w stacji jednocześnie 45 osobom. Powierzchnia użytkowa z budynkiem głównym, laboratoriami,

magazynami i terenowymi kontenerami pomiarowymi wynosi około 1150 m2. Utrzymanie obiektów oraz

aparatury o szacunkowej łącznej wartości 8-10 mln euro wymaga rocznie nakładów na poziomie 10 proc., czyli

nie mniej niż 800 tys. euro.

Obserwacje ciągłe. Polska Stacja Polarna im. Stanisława Siedleckiego jest wzorcową europejską platformą

badawczą, łączącą walory bazy logistycznej do obserwacji ciągłych (o szerokich możliwościach obserwacji

terenowych, w tym np. obsługi aparatury rozlokowanej na odległych lodowcach) z placówką naukową

dysponującą kilkoma laboratoriami.

Osiągnięcia naukowe. Efekty pracy, obecność w nauce światowej oraz wykorzystanie stacji można podzielić

na gromadzenie i międzynarodowe udostępnianie danych obserwacyjnych (zazwyczaj we współpracy

międzynarodowej) oraz publikowanie oryginalnych wyników i ich interpretacji. W ciągu ostatniej dekady liczba

publikacji naukowych związanych ze Spitsbergenem (z udziałem polskich autorów) przekroczyła tysiąc pozycji, z

2 / 3

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

czego 1/3 znalazła się w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej lub innych uznanych wydawnictwach

międzynarodowych.

Noc polarna – Fot: Witold Kaszki

Jedną z atrakcji pracy na Spitsbergenie jest możliwość obserwacji zjawiska zorzy polarnej

Pracujący w Stacji im. Siedleckiego naukowcy reprezentują 22 jednostki naukowe w kraju - instytuty PAN,

uczelnie i jednostki branżowe. W ostatnich latach korzysta z niej lub w niej pracuje średnio 80 osób rocznie, z

czego aż 20 proc. to badacze z zagranicy. We wspólne projekty włączyło się na stałe 18 zagranicznych placówek

naukowych; w niektórych dziedzinach, np. glacjologii dynamicznej, można mówić o funkcjonujących tu „szkołach

badawczych". Mają renomę międzynarodową, rocznie kształcą kilkoro magistrów czy inżynierów i umożliwiają

promowanie średnio trojga doktorów i jednego habilitanta.

Stały program pomiarowo-obserwacyjny jest wzbogacany i rozszerzany. Niektóre wybrane zadania, które były

wykonywane w ramach grantów krajowych i zagranicznych, a po zakończeniu uzyskały wysoką ocenę

merytoryczną, są kontynuowane i finansowane z innych źródeł.

W ostatnich latach w oparciu o Stację Polarną w Hornsundzie realizowane były po dwa-trzy projekty z 5. i 6.

Programu Ramowego oraz osiem innych programów międzynarodowych rocznie. Od 2010 roku rozpoczną się

dwa prestiżowe projekty z 7. Programu Ramowego (Ice2sea - Estimating the future contribution of continental

ice to sea-level rise oraz SIAEOS - Svalbard Integrated Arctic Earth Observing System). Stacja jest także

oparciem i pomaga realizować co roku ponad dziesięć projektów badawczych własnych, zamawianych,

specjalnych czy promotorskich. W planach rozwoju polskich badań naukowych do 2015 roku jest więc miejsce

na zadanie sformułowane przez środowisko badaczy polarnych i przekazane na ręce ministra nauki pt. „Procesy

bio-eko-geo przyrodnicze w systemach polarnych Ziemi".

Nasza obecność naukowa w Arktyce ma też wymiar polityczny i gospodarczy. W ostatnich latach bardzo wzrosło

zainteresowanie surowcami i wszechstronną eksploatacją tego obszaru, Arktyka oraz częściej staje się punktem

obrad i dyskusji przywódców państw. Także Polska jest aktywna na tym polu, korzystając z przysługującego jej

mandatu oraz legitymując się dobrą i zauważaną placówką. Biorąc pod uwagę potencjał i dorobek, jakimi stacja

może się poszczycić, uznanie jej za priorytetową i podniesienie do rangi unikatowego polskiego ośrodka

naukowego jest w pełni uzasadnione.

Dzięki wieloletnim badaniom prowadzonym przez polskich naukowców współpracujących z renomowanymi

ośrodkami zagranicznymi, rejon fiordu Hornsund jest jednym z lepiej rozpoznanych obszarów w europejskim

sektorze Arktyki. Natomiast funkcjonowanie i osiągnięcia Polskiej Stacji Polarnej Hornsund czynią polską naukę

w obszarze badań polarnych znakomicie rozpoznawalną na świecie.

3 / 3