PISMO

PISMO

system znaków,

pozwalających na widzialne
utrwalenie myśli konkretnym
języku. Pismo pojawiło się
stosunkowo późno (ok.. 5-6 tys.
lat temu). Istniały też
społeczeństwa wysoko rozwinięte,
które nie posiadały swojego
pisma, nawet dziś nie posługuje
się nim wiele mln. ludzi. Pismo
wynajdywano kilkakrotnie i
całkowicie odrębnie w wielu
centrach kulturowych.

Narodziny

Narodziny

Pisma

Pisma

Upłynęło wiele tysięcy
lat zanim człowiek
dopracował się książki,
a minęło jeszcze kilka
kolejnych wieków zanim
książka stała się tym,
czym jest dzisiaj.
Najpierw bowiem
musiały się wykształcić
warunki podstawowe,
bez których książka nie
mogłaby istnieć. Były
one wynikiem
każdorazowych potrzeb
społeczeństwa na
różnych etapach jego
rozwoju.

Pierwszym
materiałe
m
stosowany
m do
pisania był
KAMIEŃ

Na wyżej opisanych
taśmach papirusu
pisano w kolumnach (w
poprzek taśmy) o
szerokości około 35
znaków. Pisano głównie
po stronie wewnętrznej
(recto), gdzie włókna
układały się poziomo.
Strony zewnętrznej
(verso), gdzie układały
się one pionowo,
właściwie nie używano.
Celem łatwiejszego
przechowywania takie
taśmy zwijano na drążku
(umbilicus).

PAPIRUS

PISMO

PISMO

KOPTYJSKIE

KOPTYJSKIE

Gdy Egipt zaczął ulegać wpływom

kultury greckiej ukształtował się nowy
rodzaj pisma oparty na alfabecie
greckim. Do tegoż alfabetu Egipcjanie
dodali siedem znaków tworząc w ten
sposób pismo koptyjskie. Weszło ono
do użytku ok. III w. n.e. Posługiwali się
nim chrześcijanie egipscy, których
zwano

Koptami

Koptami.

Ostrakon koptyjski

pochodzący z VI w. n.e.,
zawiera list biskupi.
Pismo koptyjskie
stosowane było
najczęściej do
korespondencji prywatnej,
urzędowej, do
dokumentacji urzędowej
i administracyjnej.
Rzadko spotyka się
utrwalone tym pismem
teksty literackie lub
naukowe.

PISMO

PISMO

HIERATYCZNE

HIERATYCZNE

Jedną z form pisma ukształtowaną

w starożytnym Egipcie ok. trzeciego
tysiąclecia było pismo hieratyczne,
używane głównie na potrzeby handlu,
ze względu na prostotę i łatwość
utrwalania. Stosowano w nim proste
i pochyłe znaki, stąd nazywa się je
także kursywą

.

PISMO

PISMO

DEMOTYCZNE

DEMOTYCZNE

Pismo demotyczne ukształtowało się

w VII w., stopniowo wypierając pismo

hieratyczne. Było ono jeszcze bardziej

uproszczone w stosunku do poprzednika.

Tak jak poprzednika, zapisywano

demotykę na ostrakonach i papirusach,

później na stelach kamiennych do

napisów nagrobnych. Dokumenty

demotyczne to głównie pisma o treści

prawniczej, administracyjnej i handlowej.

Najbardziej znanym

przykładem
zastosowania pisma
demotycznego jest
Kamień z Rosetty.
Demotyka jest
jednym z trzech
charakterów pisma
wyrytych w sławnym
kamieniu obok
hieratyki i alfabetu
greckiego.

PISMO ARABSKIE

PISMO ARABSKIE

Pismo arabskie wywodzi się z pisma

aramejskiego, rozwinęło się

i rozpowszechniło w Arabii wraz

z islamem. Przyjęte zostało

przez kraje muzułmańskie, które

posługiwały się innymi językami,

obecnie stosowane jest w państwach

Afryki północnej, należy do najbardziej

rozpowszechnionych pism na świecie.

Książka w

Książka w

Starożytności

Starożytności

Tymczasem rozwój rzemiosła i
rozbicie społeczeństw rodowych
umożliwiły podziały klasowe na
bogatych i biednych, a więc
klasy o przeciwstawnych
dążeniach. Plemiona
wojownicze stają się osiadłe,
uprawiają rolę i hodowlę, co
wymaga siły roboczej, której w
postaci niewolników dostarczają
wojny. Rządy przechodzą w ręce
klas najpotężniejszych pod
względem ekonomicznym, a
jako instrument władzy
powstaje państwo.

W Egipcie już na 3000
lat p.n.e. znane były
hieroglify (święte
pismo), powstałe na
zasadzie pisma
obrazowego. Z
biegiem czasu obrazy
upraszczały się; i na tej
drodze powstało pismo
hieratyczne, używane
przez kapłanów,
a obok niego
ukształtowało się pismo
świeckie, służące
ludowi tzw.
demotyczne, o znakach
jeszcze prostszych niż
hieratyczne.

Książka w

Książka w

Średniowieczu

Średniowieczu

Feudalizm powstał na gruzach
niewolniczego ustroju Imperium
Rzymskiego mniej więcej w
końcu V w. O sile ekonomicznej i
politycznej w społeczeństwie i
państwie stanowiła teraz ilość
posiadanej ziemi i chłopów -
poddanych. Królowie rozdają ziemie
swym zaufanym-nowej szlachcie;
ogromną ilość ziemi i
przykutych do niej chłopów skupiał
też w swoich rękach
kościół i klasztory. Kościół stał się
w społeczeństwie feudalnym siłą nie
tylko ideologiczną, lecz także
ekonomiczną i
polityczną.

Ślady siatki widać, gdy
przyglądamy się arkuszowi
papieru pod światło. W
obrębie siatki znajdujemy
na papierach ręcznie
czerpanych z reguły
znaki warsztatów
papierniczych tzw. znaki
wodne czyli filigrany. W tym
celu wplatano drut w ten
sposób, że powstawał
rysunek danego znaku
fabrycznego. Trzeba też
pamiętać, że ten sposób
produkcji powodował jakby
normalizację wymiarów
arkuszy papieru; normę
stanowiła tu granica
możliwości rozwarcia
ramion człowieka
czerpiącego masę
papierniczą.

Nowe materiały
piśmienne - pergamin i
papier - wyrugowały z
biegiem czasu
niewygodny w użyciu
zwój, doprowadzając do
powstania nowej formy
książki - kodeksu.
Pierwowzorem kodeksu
były wiązki tabliczek
drewnianych zwanych
przez Rzymian - caudex
(kloc drzewny),
łączonych zazwyczaj po
dwie, trzy i więcej za
pomocą kółek i
sznurków w tzw.
dyptychy, tryptychy czy
poliptychy.

Zapisywanie ksiąg
składało się z
następujących
czynności: po
utworzeniu składek,
czyli poszytów
zaznaczano w nich
przez nakłucie
rozmiary kolumny
pisma, a następnie
stronice liniowano
delikatnym, tępym
rysikiem, od wieku
XII najczęściej
sporządzanym z
ołowiu (stąd nasz
ołówek).

Wynalazek druku

Wynalazek druku

Wynalezienie druku
przypisuje się Janowi
Gutenbergowi (Gensfleisch)
z Moguncji, przyjmując jako
datę tego wydarzenia rok
1440, choć nie wiadomo,
kiedy Gutenberg wydał swój
pierwszy druk. Istoty
wynalazku tego nie
stanowiły, jak się ogólnie
mniema, ruchome czcionki,
gdyż te były już wcześniej
znane, lecz przyrząd
metalowy, który umożliwiał
odlewanie czcionek szybciej
i w większej ilości niż to
było dotychczas osiągalne
przy stosowaniu form
odlewniczych z piasku
(zresztą sprawa ta nie jest
jeszcze przez naukę
dostatecznie zbadana i
stwierdzona).

Zwrócono się tedy do wytwarzania
oddzielnych liter — czcionek,
których można było używać
wielokrotnie do składania różnych,
dowolnych tekstów. Otóż niektórzy
uczeni twierdzą, że początkowo
odlewano czcionki w formach
(matrycach, od łacińskiego mater —
matka) wyciśniętych w wilgotnym
piasku za pomocą drewnianych
stempli. Jednakże w każdej takiej
matrycy można było odlać tylko
jeden okaz czcionki, tak że
urządzenie to nie opłacało się.

Pierwszych drukarzy można uważać za
rękodzielników, gdyż z reguły sami i na
własny koszt składali i tłoczyli swoje
książki. Ruch reformacyjny, laicyzacja
nauki oraz umacnianie się stanu
średniego, wykorzystując sztukę
drukarską do swoich celów, pchną
wydatnie naprzód rozwój i
rozprzestrzenianie się książki, zmienią
rodzaj i kierunek produkcji wydawniczej,
wyznaczą książce nowe zadania, nową
funkcję społeczną. I nawzajem —
drukarstwo ze swej strony wpłynie na
podniesienie się i upowszechnienie
wiedzy i oświaty, rozszerzy krąg zarówno
korzystających z kultury, jak i tworzących
kulturę.

Książka w XVI w.

Książka w XVI w.

Szlachetny umiar sztuki Odrodzenia,
widoczny w układzie kolumny druku, w
renesansowych krojach pisma i
zdobnictwie zharmonizowanym z
drukiem, ustępuje miejsca bardziej
urozmaiconej formie, widocznej w
rysunku czcionek i w ilustracji, w coraz
częstszym stosowaniu miedziorytu
pozwalającego na ruchliwszą i
zróżnicowaną grę świateł i cieni - jednym
słowem już w XVIw. wkracza nowy styl:
barok, odznaczający się dynamizmem i
bogactwem formy.

Gdy w okresie poprzedzającym reformacje
przeciętny nakład wynosił 300 egzemplarzy, w
Niemczech ulotka Lutra "An den christlichen
Adel deutscher Nation" ("Do
chrześcijańskiego rycerstwa narodu
niemieckiego"), wydana w r. 1520 przez
Melchiora Lottera w Lipsku, osiąga zawrotną
na owe czasy liczbę 4000 egzemplarzy,
rozchwytanych w ciągu kilku dni.
Pierwszeństwo daje się małym formatom, a do
zdobienia używa drzeworytu ludowego.

Drukarze pierwszego okresu byli
nie tylko wytwórcami i nakładcami
książek, lecz z reguły
zajmowali się równocześnie
sprzedażą swoich wytworów. Rychło
jednak uciekać się do pomocy
specjalnych agentów-kolporterów,
którzy wędrowali z miasta do
miasta z towarem
książkowym nabytym od
impresorów-nakładców.

Nadeszły niebawem czasy wielkiego
niepokoju. Wojna 30-letnia, najazdy
szwedzkie i związana z tym cała
zawierucha wojenna ogrania także
księgozbiory. W atmosferze tej
podupada kultura, z nią drukarstwo,
zarówno pod względem produkcji jak i
estetyki książki. W piśmiennictwie buja
panegiryzm, szaleje cenzura panującego
absolutyzmu. Powoli zaczyna się rozkład
urządzeń feudalnych z równoczesnym
nadejściem form ustroju kapitalistycznego,
związanych z tym zmian społecznych, w
dziedzinie zaś kultury - wyłania się wolno
duch nowej epoki Oświecenia.

Książka w XVII w.

Książka w XVII w.

Przełom w
dziejach
introligatorstwa
wyznaczają:
zmieniająca się
funkcja społeczna
książki oraz
wpływy wschodnie
(perskie i
arabskie), które za
pośrednictwem
Wenecji
oddziaływały na
oprawę
renesansową,
zmieniając jej
strukturę (deski
zastępuje karton),
technikę i
kompozycję
zdobnictwa.

z Gimnazjum im. mjr. Jana Piwnika „Ponurego” w

Bodzentynie

Opracowała
:

Anna

Anna

Kucała

Kucała