Wprowadzenie do procesu badawczego w

psychologii

Wykład 3

Struktura procesu badawczego według Towsenda (1953)



Jaki jest problem?



Jaka jest hipoteza?



Jaka jest zmienna (zmienne) niezależna?



Jaka jest zmienna (zmienne) zależna?

–

W jaki sposób ma być mierzona zmienna zależna?



Co trzeba kontrolować



Jak będzie procedura przeprowadzania eksperymentu?

–

osoby badane

–

materiały

–

przebieg badania

–

analiza wyników (model korelacyjny czy model eksperymentalny)



Czy można wykorzystać wyniki tego badania do przyjęcia lub

odrzucenia hipotezy? Czy nie popełniono żadnych błędów?

Struktura procesu badawczego

według Brzezińskiego (1997)

1.

Sformułowanie problemu badawczego oraz hipotezy

badawczej

2.

Określenie obrazu przestrzeni zmiennych niezależnych

istotnych dla zmiennej zależnej

3.

Operacjonalizacja zmiennych

4.

Wybór modelu badawczego:

–

model eksperymentalny

–

model korelacyjny

5.

Dobór próby z populacji

6.

Wybór modelu statystycznego

7.

Akceptacja bądź odrzucenie hipotezy

8.

Ocena, interpretacja i generalizacja rezultatu badawczego.

Formułowanie pytań

badawczych



Źródła pytań badawczych

–

Codzienne obserwacje

–

Praktyka zawodowa

–

Sprzeczność w teoriach psychologicznych

–

Zauważenie pewnej prawidłowości



Po zidentyfikowaniu pewnego problemu
badawczego należy postawić sobie
pytania badawcze.

Dobre pytanie badawcze



Dobrze sformułowane pytanie badawcze
(tak, aby mogło być rozstrzygnięte na
drodze empirycznej) powinno:

–

mieć związek z rzeczywistością

–

dotyczyć zjawisk między sobą porównywalnych

–

mieć odpowiedni poziom ogólności
(uszczegóławiać)

–

być sformułowane w jednoznacznej terminologii

Hipoteza



musi być adekwatną odpowiedzią na problem



musi być najprostszą odpowiedzią na problem; im

bardziej prostą przyjmie postać, tym łatwiej będzie

można ją sprawdzić



musi być tak sformułowana, aby łatwo ją można było

przyjąć, bądź odrzucić



nie powinna przyjmować postaci szerokiej

generalizacji

Hipotezy

zawsze

formułuje

się

w

postaci

twierdzącej.

Hipoteza jako odpowiedź na pytanie

badawcze



Hipoteza naukowa

–

stwierdzenie, które można poddać procedurze
sprawdzania empirycznego



Hipoteza badawcza (alternatywna H

1

, H

2

)

–

jest oczekiwanym efektem lub związkiem między
zmiennymi 

–

nie-kierunkowa (dwukierunkowa) – hipoteza, która nie
przewiduje kierunku wyników; wystąpi różnica między
warunkami

–

kierunkowa – nie tylko mówi o różnicy między poziomami
zmiennej niezależnej, ale przewiduje kierunek tej różnicy

Hipoteza zerowa (H

0

)



mówi o braku związku między zmiennymi lub o

braku różnic między średnimi



hipotezy zerowe nie są formułowane w artykule

naukowym, są elementem testowania w trakcie

analizy statystycznej wyników



testowanie hipotezy badawczej w analizie

statystycznej jest dowodzeniem ‘nie wprost” - aby

dostarczyć potwierdzenia hipotezy badawczej

musimy wykazać, że hipoteza zerowa jest na tyle

mało prawdopodobna, iż może być odrzucona przy

małym prawdopodobieństwie błędu.

Wskaźniki



Wskaźnik to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na

podstawie którego wnioskujemy z całą pewnością, bądź z

określonym prawdopodobieństwem wyższym od

przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje. 

–

Wskaźniki

empiryczne - Obie cechy są obserwowalne –

posiadanie dobrego samochodu i willi (W) jest wskaźnikiem

zamożności danej osoby (Z); wydeptanie podłogi przed obrazem

(W) wskaźnikiem oglądalności obrazu (Z).

–

Wskaźniki

definicyjne:



Pilnym uczniem (Z) będziemy nazywali takiego ucznia, który:

W1 = chodzi na wszystkie lekcje szkolne
W2 = odrabia zadania domowe
W3 = wykonuje zalecenia nauczycieli związane z przebiegiem zajęć

Wskaźniki cd.

Wskaźniki

inferencyjne

–

 Zjawisko Z nie może być bezpośrednio
obserwowalne, jego występowanie
inferujemy z występowania zjawiska W.

–

Np. uśmiech (W) jest wskaźnikiem
zadowolenia (Z).

Podstawowe schematy

badawcze

Schemat korelacyjny



Korelacja jest to miara statystyczna określająca siłę
związku między zmiennymi, mieszcząca się w graniach (-1,
1).



Sprawdza się powiązanie między właściwościami pewnych
zjawisk.

–

Jeśli wzrostowi zmiennej np. uspołecznienie towarzyszy wzrost
zmiennej np. patriotyzm, mówimy, że te zmienne są skorelowane.

–

Np. Poczucie humoru a atrakcyjność interpersonalna.



Interpretacja wyników w kategoriach opisowych (Od czego zależy
atrakcyjność interpersonalna? Od czego zależą umiejętności
kierownicze? Jakie są osobowościowe zmienne powiązane z
odpornością na stres? Jak silny jest związek między ocenami ze
statystyki a oceną pracy magisterskiej?)



Współczynnik korelacji (-1 do wartości poniżej 0  korelacja

ujemna; od wartości powyżej 0 do 1  korelacja dodatnia; 0 

brak związku między zmiennymi).



Niebezpieczeństwo korelacji pozornych – wysoki

współczynnik korelacji między zmiennymi nie

powiązanymi

–

np. “wysokość strat materialnych a liczba strażaków

gaszących pożar”

–

np. związek między samooceną a osiągnięciami szkolnymi

ma na ogół charakter pozorny (wywołany działaniem

trzeciej zmiennej – statusem ekonomicznym: dzieci z

zamożniejszych rodzin mają lepszą samoocenę i lepsze

oceny)

Schemat eksperymentalny –

weryfikacja hipotez przyczynowo-

skutkowych



Manipulujemy jednym aspektem rzeczywistości

(zmienną niezależną), i sprawdzamy jaki wywiera

ona wpływ na interesujące nas zjawisko (zmienną

zależną).



Trafność

wewnętrzna

–

kontrola

wszystkich

zmiennych

niezależnych

i

zależnych,

losowy

przydział badanych do grup eksperymentalnych.



Trafność zewnętrzna – stopień, w jakim wyniki

badania mogą być generalizowane na inne sytuacje i

populacje. Powtarzalność i realizm sytuacyjny.

Metody pomiaru zmiennych



Służą zebraniu informacji o
właściwościach zmiennych, będących
przedmiotem zainteresowania badacza.
Uszczegółowieniem metod są techniki
badawcze – podporządkowane celowi
badania sposoby pomiaru interesującej
własności – narzędzia pomiarowe.

Eksperyment



Eksperyment naturalny – manipulacja zmienną niezależną

odbywa się w środowisku, w którym na co dzień przebywają

osoby badane (szkoła, praca, szpital).

–

Właściwości psychologiczne analizowane są w kontekście, w

jakim się pojawiają – rejestracja typowych zachowań (możliwość

uogólniania wyników na realne funkcjonowanie człowieka) –

stąd mają wysoką trafność zewnętrzną.



Wada – brak pełnej kontroli nad wszystkimi działającymi

zmiennymi. Brak pewności czy występujące zmiany są

rezultatem zadziałania zmiennej niezależnej.



Trudność zastosowania skutecznych narzędzi pomiarowych.



Mniejsza trafność wewnętrzna (skuteczność manipulowania

zmienną niezależną).

Eksperyment laboratoryjny



Wyższy stopień kontroli zmiennych



Pozwala na dokładne prześledzenie wpływu jednych

zmiennych na inne.



Wyższa trafność wewnętrzna niż w naturalnym, ale

mniejsza zewnętrzna (generalizacja wyników często

tylko na populację studentów psychologii).



Sztuczność sytuacji – czy wykryte zależności

odpowiadają rzeczywistym?



Inne zachowanie badanych w eksperymencie niż w

codziennym życiu (Latane, udzielanie pomocy).

Obserwacja

Obserwacja jako metoda naukowa jest planowanym i

systematycznym spostrzeganiem ściśle określonych

przedmiotów i zjawisk celem dokonania ich opisu lub

charakterystyki.

–

Fotograficzna – rejestrowanie wszystkich, pojawiających się w

trakcie obserwowania, zachowań osób badanych.

–

Próbki czasowe – obserwator w krótkich, ustalonych z góry

przedziałach czasowych, rejestruje występujące u badanych reakcje.

–

Próbki zdarzeń – badacz rejestruje tylko niektóre, będące

przedmiotem jego zainteresowania, formy aktywności badanych.

Obserwator zewnętrzny lub badacz uczestniczący w życiu

grupy (Rosenhan – szpital psychiatryczny, członkowie sekt

religijnych o końcu świata).

Jak zobiektywizować

obserwację

•

filmowanie, nagrywanie zachowań ludzi

–

arkusze obserwacyjne – odpowiednio
graficznie przygotowany układ wszystkich
zagadnień, które ma objąć obserwacja

–

skale oszacowań – najwyższą dokładność
pomiaru gwarantuje skala siedmiostopniowa,
dokładny opis skali

Błędy pojawiające się w

ocenie zjawisk



Błąd łagodności – oszacowania przemawiające na

korzyść badanego (lub oceny zbyt surowe).



Błąd tendencji centralnej – przydzielanie ocen ze

środka skali (mniejsza moc dyskryminacyjna).



Błąd bliskości – podobne ocenianie odmiennych

właściwości badanego na bliskich sobie wymiarach.



Błąd kontrastu – tendencja do przypisywania

osobom badanym cech, których sam badany nie

posiada.



Efekt halo – różne zachowania oceniane podobnie

poprzez nastawienie do osoby.

Testy psychologiczne



Psychometryczne – wysoce ustrukturalizowane
zadania, wyniki opracowywane ilościowo,
wystandaryzowane i znormalizowane.



Projekcyjne (idiograficzne podejście) – zadania
mało ustrukturalizowane, wieloznaczne (test
Rorschacha, Test Apercepcji Tematycznej,
zdania niedokończone).

Wywiad ustrukturalizowany



Rozmowa z osobą badaną, kiedy badacz
z góry ustala, jakie zada pytania (treść i
porządek).



Badanie indywidualne, czasochłonne,
wymaga nawiązania kontakt z badanym.

Ankieta



Pytania otwarte, odpowiedź pisemna.



Swobodne wypowiedzi badanych –
trudności interpretacyjne.



Np. Ankieta o stosowaniu kary śmierci,
gdy wcześniej badanym uciekł autobus.

Kwestionariusze



Przeznaczone do badania jednej

określonej właściwości psychologicznej

(temperamentu, lęku).



Pytania zamknięte lub twierdzenia, do

których badani ustosunkowują się

wybierając jedną z podanych odpowiedzi.



Ekonomiczne i użyteczne badawczo.



Możliwość podawania odpowiedzi

fałszywych (Skale Kłamstwa).

Analiza treści



Używana do oceny różnych aspektów
pisanego lub mówionego tekstu lub
pewnych form reprezentacji wzrokowej.



Osoba analizująca decyduje się na pewną
jednostkę pomiarową i stosuje ją np. do
reklam (sposoby pokazywania mężczyzn i
kobiet w reklamach); analiza treści
podręczników w szkole.