Kurs resuscytacji krążeniowo

oddechowej

Budowa mięśnia sercowego

Podstawy czynności

bioelektrycznej

Anna Szytniewska

LISTOPAD 2010

BUDOWA ANATOMICZNA:

• Położone jest w śródpiersiu. Ma kształt

spłaszczonego stożka. Z zewnątrz

otoczone jest błoną surowiczą, zwaną

osierdziem. Ściana serca zbudowana jest

z trzech warstw: wewnętrznej

(wsierdzia), środkowej (śródsierdzia) i

zewnętrznej (nasierdzia). Wsierdzie

składa się ze śródbłonka i błony

łącznotkankowej zawierającej naczynia

krwionośne i nerwy. Śródsierdzie – w jego

skład wchodzi: szkielet serca, mięsień

serca i układ bodźco-przewodzący .

Budowa mięśnia sercowego

• Serce zbudowane jest z dwóch przedsionków i

dwóch komór. Na powierzchni serca, na granicy
przedsionków i komór biegnie bruzda wieńcowa,
a na granicy komór – bruzda międzykomorowa.
W tych bruzdach układają się tętnice i żyły
serca. Krew do serca doprowadzają dwie tętnice
wieńcowe (prawa i lewa). Krew z mięśnia serca
odprowadzają żyły sercowe do zatoki wieńcowej,
która wpada do prawego przedsionka serca. Z
prawej komory serca wychodzi pień płucny,
natomiast z lewej – tętnica główna – aorta.

Serce

Budowa serca

•

Ujścia pomiędzy przedsionkami i komorami serca
tworzą zastawki, które uniemożliwiają cofanie się
krwi. W prawym ujściu przedsionkowo-komorowym
znajduje się zastawka przedsionkowo-komorowa
prawa (trójdzielna), a w lewym – zastawka
dwudzielna. W ujściach tętniczych znajdują się
również zastawki: zastawka pnia płucnego i
zastawka aorty. Serce jest bogato unerwione. Z
zakończeń układu nerwowego współczulnego do
serca uwalniana jest noradrenalina. Zwiększa ona
siłę skurczów mięśnia serca, przyspiesza czynność
serca, zwiększa szybkość przewodzenia komórek
mięśnia serca.

Zastawki mięśnia

sercowego

Serce

• Podstawowym zadaniem serca jest utrzymanie

stałego przepływu krwi z układu żylnego do
układu tętniczego poprzez krążenie płucne, w
którym dochodzi do jej natlenowania. Pełni ono
w organizmie rolę pompy tłoczącej. W czasie
rozkurczu serca krew napływa do jego
poszczególnych jam i powoduje ich rozciąganie.
W czasie skurczu wytwarza się napięcie
mechaniczne i mięśnie serca ulegają skróceniu,
co powoduje wzrost ciśnienia i następuje
przepompowanie krwi z serca do tętnic.

Naczynia tętnicze:

• transportują krew z serca do tkanek
• utrzymują odpowiednie ciśnienie

„napędowe”, które warunkuje właściwy
przepływ krwi w całym układzie

• dostosowują dopływ krwi do

poszczególnych narządów w zależności
od ich potrzeb

• od napięcia ścian naczyń tętniczych

zależne jest ciśnienie tętnicze krwi

Naczynia żylne:

• charakteryzują się wysoką podatnością na

rozciąganie (dzięki stosunkowo cienkim ścianom)

• mogą pomieścić dużą ilość krwi, nawet 68%

objętości krwi („zbiornik objętościowy”)

• W czasie prawidłowej pracy serca słyszalne są

przez stetoskop dwa tony: niski - oznaczający

skurcz i wysoki – rozkurcz. W niektórych

chorobach serca powstają też tzw. szmery. Krew

płynie bezszmerowo, jeśli przepływ krwi przebiega

płynnie. Natomiast w chorobach, w których krew

ma zwężone przejście przez naczynia, powstają

szmery słyszalne przez stetoskop.

CIŚNIENIE TĘTNICZE:

• ma charakter pulsacyjny
• zapewnia ciągłość przepływu krwi w całym układzie krążenia
• zależy od objętości krwi w naczyniach tętniczych 
• W spoczynku serce ludzkie pracuje z częstotliwością ok. 70

uderzeń/min. 
Podczas snu rytm serca ulega zwolnieniu, a podczas wysiłku,
stanów emocjonalnych, gorączki itp. – przyspiesza.

• Wartość ciśnienia tętniczego oznacza się dwiema liczbami,

np. 120/80 mm Hg. 

• Pierwsza liczba oznacza ciśnienie skurczowe (tzw. górne). Jest

to ciśnienie panujące w naczyniach w czasie skurczu serca.

• Druga liczba oznacza ciśnienie rozkurczowe określane (tzw.

dolne). Jest to ciśnienie panujące w naczyniach w czasie
rozkurczu serca.

Cykl pracy serca

•

Cykl pracy serca (cykl hemodynamiczny serca)

jest indukowany przez układ bodźcoprzewodzący

serca, który pobudza kardiomiocyty do skurczu w

odpowiedniej kolejności wymuszając przepływ krwi.

Na układ bodźcoprzewodzący wpływa impulsacja z

układ autonomicznego regulując rytm serca i

dostosowując go do aktualnych potrzeb ustroju.

•

Za początek cyklu pracy serca powszechnie

przyjmuje się pauzę. W czasie pauzy przedsionki i

komory serca są w stanie rozkurczu i krew pod

wpływem gradientu ciśnień przelewa się z żył

głównych i płucnych do przedsionków, a stamtąd do

komór.

Cykl pracy serca

• Następnie dochodzi do skurczu przedsionków,

zwiększając ciśnienie w przedsionkach i

powodując dopchnięcie jeszcze porcji krwi do

komór, objętość komór po skurczu przedsionków

nazywa się objętością późnorozkurczową, a

ciśnienie panujące w komorach ciśnieniem

późnorozkurczowym lub obciążeniem wstępnym.

• Ciśnienie w komorach wzrasta powyżej ciśnienia

w przedsionkach i następuje zamknięcie

zastawek, odpowiednio trójdzielnej po prawej i

mitralnej po lewej stronie serca i uderzenie krwi

o zastawki od strony komór. Zamknięcie

zastawek wywołuje efekt akustyczny w postaci

pierwszego tonu serca.

Cykl pracy serca

• Następnie rozpoczyna się skurcz komór nie powodujący zmiany

objętości krwi zawartej w komorach jest to tzw. skurcz
izowolumetryczny. W czasie skurczu izowolumetrycznego narasta
napięcie ścian komór serca, co powoduje wzrost ciśnienia w komorach.
Gdy ciśnienie przekroczy ciśnienie odpowiednio w pniu płucnym i aorcie
następuje faza wyrzutu i pewna objętość krwi zostaje wypchnięta do
pnia płucnego i aorty, jest to tzw. objętość wyrzutowa. Po fazie wyrzutu
ciśnienie w komorach zaczyna spadać co powoduje zamknięcie
zastawek pnia płucnego i aortalnej i wywołuje drugi ton serca.

• W komorach po wyrzucie pozostaje zawsze pewna ilość krwi jest to

objętość późnoskurczowa, a ciśnienie panujące w komorze nazywane
jest ciśnieniem późnoskurczowym. Rozpoczyna się rozkurcz komór. W
początkowej fazie rozkurczu ciśnienie w komorach jest jeszcze wyższe
niż w przedsionkach i zastawki przedsionkowo-komorowe są zamknięte,
ta faza rozkurczu nazywana jest rozkurczem izowolumetrycznym. Gdy
ciśnienie w komorach spadnie poniżej ciśnienia w przedsionkach
zastawki otwierają się i krew przelewa się z przedsionków do komór i
cały cykl powtarza się.

Cykl pracy serca

Układ

bodźcotwórczo-

przewodzący

Czynność elektrczna

serca       

                                  

Serce nigdy nie znajduje się w
spoczynku, poza krótkimi,
powtarzającymi się okresami, kiedy
komory lub przedsionki znajdują się w
okresie rozkurczu. Prawidłowa
czynność serca zależy w dużym
stopniu od impulsów elektrycznych
powstających w nim samym,
niezależnie od układu nerwowego.
Układ nerwowy wpływa na jego
czynność głównie przez
przyspieszanie, bądź zwalnianie akcji
serca. Serce człowieka posiada
zdolność wytwarzania bodźców
elektrycznych, które rozchodząc się w
sercu, pobudzają je do skurczu.

Wyspecjalizowana w układ przewodzący
tkanka mięśnia sercowego, tzw. tkanka
nerwowo-mięśniowa, układa się w dwa
węzły

: zatokowy i przedsionkowo-komorowy

i odchodzące od nich włókna. W warunkach
fizjologicznych bodźce do skurczów mięśnia
sercowego powstają w węźle zatokowo-
przedsionkowym. Jest on głównym
rozrusznikiem serca, a impulsy w nim
powstałe rozchodzą się do przedsionków i
następnie przez węzeł przedsionkowo-
komorowy do komór, pobudzając je do
skurczu. Impulsy te przewodzone są również
przez inne tkanki aż na powierzchnię skóry,
gdzie można je zarejestrować w postaci
elektrokardiogramu.

Zaburzenia w przewodzeniu bodźców w
sercu mogą być przyczyną bloków
przewodnictwa, natomiast
nieprawidłowa czynność rozrusznika
zatokowego lub wzmożona,
patologiczna pobudliwość
pozazatokowych ośrodków
bodźcotwórczych, są przyczyną
zaburzeń rytmu serca, które odczuwać
można w postaci napadów kołatania,
niemiarowego bicia serca, kłucia serca.
Do rejestracji zaburzeń rytmu i
przewodnictwa najczęściej
wykorzystuje się zwykły spoczynkowy
zapis EKG, rejestrację 24-godz. EKG
metodą Holtera, próbę wysiłkową,
zapis EKG z wnętrza serca.

Układ bodźcotwórczo-

przewodzący

Układ bodźcotwórczo-przewodzący –

określona grupa komórek mięśnia sercowego,

która ma zdolność do wytwarzania oraz

rozprowadzania rytmicznych impulsów

nerwowych wywołujących skurcz serca.

• Automatyzm serca to termin stosowany w

fizjologii, oznaczający że serce ma zdolność do

samopobudzania się czyli automatyzmu.

• W tym układzie wyróżnia się:
-

węzeł zatokowy

(węzeł zatokowo-przedsionkowy)

- szlaki międzywęzłowe: przedni, środkowy i tylny
-

węzeł przedsionkowo-komorowy

- pęczek przedsionkowo-komorowy

(pęczek Hisa) i

jego odgałęzienia



Węzeł zatokowo –

Węzeł zatokowo –

przedsionkowy

przedsionkowy

(

(zatokowy)

zatokowy)

znajduje się w prawym

znajduje się w prawym

przedsionku, przy ujściu żyły

przedsionku, przy ujściu żyły

górnej i jest fizjologicznym

górnej i jest fizjologicznym

rozrusznikiem serca.

rozrusznikiem serca.

Częstość wyzwalanych przez

Częstość wyzwalanych przez

niego

pobudzeń

wynosi

niego

pobudzeń

wynosi

prawidłowo 60 – 100 uderzeń na

prawidłowo 60 – 100 uderzeń na

minut

minut

ę.

ę.

• Węzeł przedsionkowo - komorowy

leży w prawym przedsionku przy
przegrodzie międzyprzedsionkowej,
nad zastawką trójdzielną.

Pęczek przedsionkowo komorowy
(pęczek Hisa) wychodzi z węzła
przedsionkowo – komorowego wzdłuż
przegrody międzykomorowej dzieląc
się na odnogę lewą i prawą.

Układ boźcotwórczo-

przewodzący

•

Źródłem pobudzeń elektrycznych w mięśniu

sercowym, są wyspecjalizowane komórki

rozrusznikowe (zlokalizowane w węźle zatokowo-

przedsionkowym i węźle przedsionkowo-

komorowym), które mają następującą cechę, że ich

potencjał spoczynkowy nie jest stały (jak w

komórkach roboczych mięśnia sercowego) tylko

ulega spontanicznie i samoistnie podwyższeniu (co

bywa nazywane powolną spoczynkową

depolaryzacją), aż do osiągnięcia potencjału

progowego, co wiąże się z wytworzeniem potencjału

czynnościowego i powstaniem pobudzenia

szerzącego się wzdłuż przebiegu układu

bodźcoprzewodzącego, a następnie roboczego

mięśnia komór, co przejawia się wystąpieniem

skurczu serca. Następnie cały cykl powtarza się.

Układ boźcotwórczo-

przewodzący

• Automatyzm komórek układu bodźcotwórczo-

przewodzącego polega na przerwaniu
stymulacji z wyższych pięter tego układu,
gdyż każda ze składowych jest w stanie
samodzielnie wytworzyć określone impulsy
nerwowe, z których największa częstość jest
w węźle zatokowym, a najmniejsza we
włóknach Purkinjego oraz w kardiomiocytach.
W warunkach chorobowych, np. po
niedokrwieniu, gdy szlaki międzywęzłowe są
uszkodzone, węzeł przedsionkowo-komorowy
przejmuje funkcję rozrusznika i nadaje sercu
własny, wolniejszy rytm, poniżej 60’min