Narzędzia

Narzędzia

wykorzystywane

wykorzystywane

do potrzeb

do potrzeb

promocji zdrowia i

promocji zdrowia i

profilaktyki

profilaktyki

Specyficzne zachowania i

zdrowie



Dla wielu chorób niektóre zachowania

zwiększają ryzyko wystąpienia i rozwoju

choroby lub mogą wywołać przyczynę

choroby.



W literaturze przedmiotu przytaczane są

przykłady trzech zachowań : palenia

papierosów, stosowanej diety i niskiej

aktywności fizycznej; których związki z

powstawaniem poszczególnych chorób są

dobrze udokumentowane.

Behawioralne czynniki

ryzyka



Dane WHO dla krajów rozwiniętych
wskazują,

że

głównymi

przyczynami

zgonów dla tych populacji są: choroby
układu krążenia, nowotwory, choroby dróg
oddechowych i wypadki.



Dla tych populacji przypisuje się ryzyko
chorób, które atrybutowane jest przede
wszystkim z
czynników behawioralnych.



Wg Greena i Kreutera, można
wyróżnić 3 główne kategorie,
które kształtują zachowania
zdrowotne:



Czynniki predysponujące



Czynniki wzmacniające



Czynniki umożliwiające



Wiele

zachowań

zdrowotnych

kształtowanych jest przez te czynniki,
dlatego dla osób, które zajmują się
planowaniem

zmiany

zachowań

zdrowotnych niezbędna jest wiedza i
umiejętność analizowania zachowań z
perspektywy tych 3
kategorii determinant.

Praktyki dietetyczne



W warstwie

czynników predysponujących

obejmują osobiste i kulturowe preferencje

żywieniowe.



Czynniki

wzmacniające

to

postrzegana

społeczna akceptacja własnych praktyk

żywieniowych,

społeczny

kontekst,

dostępność żywności i

stereotypy żywienia.



Czynniki

umożliwiające

to

umiejętność

planowania menu, zakupów, selekcji żywności

i przygotowywania posiłków.

Picie i nadużywanie

alkoholu



Czynniki

predysponujące

obejmują

oczekiwane

skutki/efekty

picia,stres

psychologiczny i niską samoocenę oraz

postrzeganą wrażliwość na skutki picia

alkoholu.



Wzmacniające czynniki

obejmują wpływ

rodziców i rówieśników, reklamę.



Umożliwiające czynniki

lub bariery – dotyczą

dostępności

lub

nie

napojów

bezalkoholowych, ich cenę; dostępność

alkoholu, kontrolę rodziców.

Niska aktywność fizyczna



Czynnikami

predysponującymi

są

przekonania o znaczeniu dla zdrowia

fizycznej

aktywności,

postawy

wobec

fizycznej

aktywności,

motywacja

i

samodyscyplina,

umiejętność

określania

celów ćwiczeń i przyjemność/ dyskomfort

odczuwany po ćwiczeniach.



Wzmacniające czynniki

odnoszą się do

wsparcia rodziny, rówieśników, szkoły.



Czynniki umożliwiające

to przede wszystkim

dostępność do serwisu.

Czynniki ryzyka choroby

niedokrwiennej serca



Wśród chorób układu krążenia głównymi
przyczynami zgonów są : choroba
niedokrwienna serca i udary mózgu.



Umieralność

z

powodu

choroby

niedokrwiennej serca u osób w wieku
poniżej 65 r.ż. rośnie.



Istotnego wymiaru nabiera znaczenie
metod

zapobiegawczych

poprzez

oddziaływanie na czynniki ryzyka.

Czynniki ryzyka choroby

niedokrwiennej serca



W ostatnich latach w wielu krajach
rozwiniętych odnotowano znaczny postęp w
tej dziedzinie. (W USA medycynie
prewencyjnej przypisuje się około połowy
sukcesu

w

zwalczaniu

choroby

niedokrwiennej serca).



W Polsce ten sposób zwalczania choroby
wydaje

się

nadal

narzędziem

niewykorzystanym.

 Warunkiem skutecznego zapobiegania

chorobom jest wykrycie czynników,

które spełniają następujące warunki:



1. Są związane z zachorowaniem na

daną chorobę.



2. Istnieje możliwość ich eliminacji lub

zmniejszenia narażenia.



3. Zmniejszenie narażenia powoduje

obniżenie zachorowalności.

Czynniki ryzyka choroby

niedokrwiennej serca



Styl życia:



Dieta

wysokokaloryczna

obfitująca w tłuszcze
nasycone,



Palenie tytoniu



Nadmierne spożycie alkoholu



Małą aktywność fizyczna

Czynniki ryzyka choroby

niedokrwiennej serca



Cechy biochemiczne i biofizyczne

(poddające się modyfikacji):



Podwyższone stężenie LDL cholesterolu,



Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi,



Niskie stężenie HDL cholesterolu,



Podwyższone stężenie trójglicerydów,



Hiperglikemia / cukrzyca,



Otyłość,



Czynniki trombogenne,

Czynniki ryzyka choroby

niedokrwiennej serca



Cechy indywidualne ( nie poddające

się modyfikacji):



Wiek,



Płeć męska,



Zachorowania na inne choroby
naczyniowe na tle miażdżycy,



Wczesne występowanie ChNS lub innych
chorób naczyniowych na tle miażdżycy w
rodzinie,

Cholesterol



Prawidłowy poziom cholesterolu
całkowitego w surowicy krwi nie
powinien przekraczać 200 mg/dl;



LDL 135 mg/dl



HDL wyższy niż 39 mg/dl

Trójglicerydy



Dopuszczalna norma 200
mg/dl

Otyłość



Dla oceny stopnia nadwagi czy

otyłości stosujemy najczęściej

stosujemy wskaźnik BMI.



Obliczamy go wg wzoru:

masa [kg] / wzrost [m²]



BMI 30 – otyłość



BMI 40 – otyłość znaczna



BMI pomiędzy 25-30 - nadwaga

Otyłość



Otyłość wg rozmieszczenia tkanki
tłuszczowej:



Otyłość androidalna ( centralna,
brzuszna),



Otyłość ginoidalna (obwodowa,
pośladkowo- udowa).

Otyłość



Dokonujemy pomiaru obwodu talii
na poziomie pępka i największego
obwodu na wysokości bioder.



Następnie określamy stosunek
obwodu w talii do
obwodu w biodrach.

Otyłość



Otyłość androidalna – powyżej 0,8 u K

i więcej niż 1,0 u mężczyzn.



Kojarzona

jest

ona

z

insulinoopornością, hiperinsulinemią,

dyslipidemią,

nadciśnieniem

tętniczym, upośledzoną fibrynolizą

oraz zwiększoną zapadalnością na

choroby typu cywilizacyjnego.

Otyłość



Otyłość ginoidalną

rozpoznajemy

gdy

wartość

w/w

stosunku

stanowi

0,8 lub mniej u kobiet

oraz

1,0 lub mniej

u mężczyzn.

Nadciśnienie



Ryzyko zgonu czy zachorowania na choroby

układu krążenia zwiększ się przy wysokich

wartościach ciśnienia skurczowego

czy rozkurczowego.



Zgodnie z zaleceniami WHO za wartości

ciśnienia upoważniające do rozpoznania

nadciśnienia

tętniczego

przyjęto

140

mmHg i wyżej dla ciśnienia

skurczowego

lub

90 mmHg i więcej dla

ciśnienia rozkurczowego.

Hiperhomocysteinemia



W ostatnich latach została uznana za bardzo

ważny czynnik ryzyka miażdżycy.



Homocysteina uszkadza śródbłonek naczyń –

ułatwia przenikanie LDL do ściany naczyń,

a także aktywuje płytki krwi.



Hiperhomocysteinemii sprzyja dieta bogata

w produkty mięsne, będące źródłem

metioniny (prekursora homocysteiny).

Czynniki ryzyka udaru

mózgowego



Pokrywają się w zasadzie z czynnikami
ryzyka choroby niedokrwiennej serca.
Dodatkowo możemy wymienić:



Niedociśnienie

tętnicze,

menopauza,

choroby

serca,

ciężka

migrena,

zażywanie

niektórych

leków

i

narkotyków, niski poziom apolipoproteiny
E i podwyższony hematokryt.

Czynniki ryzyka

nowotworów



We wcześniejszym okresie choroby
można

oddziaływać

na

powstawanie i rozwój nowotworów
dzięki metodom prewencji i
wczesnego

wykrywania

stanów

przednowotworowych

oraz

nowotworów we wczesnej fazie
rozwoju.

Czynnik

Przypisywany odsetek

zgonów

Tytoń

30

Alkohol

3

Odżywianie

35

Dodatki do żywności

<1

Zachowania seksualne i

prokreacja

7

Środowisko pracy

4

Zanieczyszczenie

środowiska nat.

2

Produkty przemysłowe

1

Leki i procedury

medyczne

1

Czynniki geofizyczne

3

Infekcje

10

Czynniki rakotwórcze



Związki chemiczne:



Związki alkilujące, węglowodory

aromatyczne, azbest, arsen, chrom

sześciowartościowy, nikiel, iperyt azotowy,

chlorek winylu, sadze, smoły, oleje,

nitrozoaminy.



Dym tytoniowy,



Dym z kominów fabryk,



Gazy z silników spalinowych,



Leki ( immunosupresyjne, niektóre hormony),

Czynniki rakotwórcze



Czynniki fizyczne:



Promieniowanie jonizujące,



Promieniowanie nadfioletowe,

Czynniki rakotwórcze



Czynniki biologiczne:



Wirusy onkogenne



Zakażenie pasożytem
Schistosoma haematobium,



Helicobacter pylori,



Warunki

podejmowania

badań

przesiewowych:

-

Choroba stanowi istotny problem społeczny,

-

Naturalna historia choroby jest dobrze poznana,

-

Istnieją wczesne objawy chorobowe,

-

Wykrywanie wczesnych stadiów choroby będzie

procesem ciągłym,

-

Istnieją skuteczne metody leczenia wczesnych

stadiów choroby,

-

Metody

diagnostyczne

wczesnych

stadiów

choroby są trafne i powtarzalne,

-

Istnieje możliwość weryfikacji diagnostycznej

rozpoznań,

-

Ustalone są zasady kogo należy zaliczyć do grupy

chorych wymagających leczenia,

-

Metody badań przesiewowych są pozbawione

ryzyka powikłań i będą akceptowane przez

badanych,

-

Koszty wykrywania i leczenia chorób są

ekonomicznie uzasadnione i

możliwe do pokrycia z budżetu służby zdrowia.

Czynniki ryzyka

nowotworów



Badania przesiewowe:



Rak piersi:



W wieku 19-39 badanie palpacyjne piersi

co 1-2 lat,



Od 40 r.ż. – coroczne badanie palpacyjne,



W wieku 40-49 badanie mammograficzne

w przypadkach wysokiego

ryzyka,



Powyżej

50

r.ż.

coroczne

badanie

mammograficzne

Czynniki ryzyka

nowotworów



Rak szyjki macicy:



W wieku powyżej 35 lat coroczne
badanie mikroskopowe materiału
pobranego z szyjki
macicy.

Czynniki ryzyka

nowotworów



Rak okrężnicy i rak odbytu:



W wieku 50 – 64 lat zaleca się
coroczne badanie krwi utajonej w
stolcu

lub

wziernikowego

końcowego odcinka jelita grubego
( sigmoidoskopię) co 5 lat.

Czynniki ryzyka

nowotworów



Rak prostaty:



Badania przesiewowe powyżej 50 lat.



Rak jądra:



W wieku 19-39 co 5 lat badanie lekarskie

połączone z instruktarzem dotyczącym

samooceny narządu.

Społeczno – ekonomiczne

i kulturowe

czynniki i zdrowie



Niezbędne do zrozumienia stylu życia

jako

determinanty

zdrowia

jest

przeanalizowanie kontekstu społecznego

i kulturowego.



Kontekst społeczny

– obejmuje interakcje

z rodziną, innymi

osobami oraz kompleksem organizacji.



Kontekst kulturowy

– wartości i tradycje

będące źródłem zachowań.

Badania prowadzone w USA,

Wielkiej Brytanii, Kanadzie

(1967-82)



Wykazano wpływ wskaźników społeczno –
ekonomicznych na wskaźniki zgonów
i długowieczność.



Wczesne wskaźniki zgonów (0-5 lat)
w Southampton były wyższe w tej
dzielnicy,

gdzie

stwierdzono

wyższe

wskaźniki bezrobocia, ubogie warunki
mieszkaniowe i większą liczbę niepełnych
rodzin.

Badania Duncana, 1961



Relacja pomiędzy zdrowiem a takimi
czynnikami

jak:

dochód,

poziom

edukacji i wykonywany zawód.



Zdaniem tego badacza poziom edukacji
warunkuje uczestnictwo jednostki
w produktywnym życiu,
umożliwia dobrą pracę i
wysoki dochód.

Badania Wilkinsa 1989



Dochód – pozostaje w relacjach
z przewidywaniem trwania
życia dla mężczyzn i kobiet.



Wykazano

wzrastającą

różnicę

na

niekorzyść

kategorii

ubogich

oraz

zwiększającą

się

różnicę

w

przewidywanym trwaniu życia pomiędzy
płciami – na niekorzyść mężczyzn.

Wyjaśnienie mechanizmu zależności

pomiędzy statusem społeczno –

ekonomicznym a zgonami i

zachorowalnością



1.

W

niższych

klasach

społecznych

gorsze

są

predyspozycje genetyczne.



(badania

korelujące

status

zawodowy z pomiarem
wzrostu i BMI)



2. Sytuacja społeczno – ekonomiczna

jednostki jest skutkiem posiadania wcześniej

słabego zdrowia i ogólnie ubogich warunków

życia. (Teza ta jest słabo potwierdzona)



3. Wyjaśnienie powiązane ze zmniejszonym

dostępem do opieki zdrowotnej wynikającym

z ubóstwa. ( W sytuacji

powszechnych ubezpieczeń zależność ta

maleje)



4. Wyjaśnienie najbardziej wiarygodne.

Składniki

statusu

społeczno

–

ekonomicznego

są

przeplecione

z

decydującymi cechami życia, np..fizyczne

środowisko życia, społeczne

i kulturowe procesy rozwoju i socjalizacji

oraz zachowania które wpływają na zdrowie.

Planowanie rozwiązywania

problemów zdrowotnych w

społecznym podejściu do

zdrowia



Promocja zdrowia opierając się na założeniu, że
zachowanie jest jednym z najważniejszych
czynników determinujących zdrowie oraz, że
może być ono zmienione poprzez edukację –
rozwija strategie komunikacyjne.



Edukacja ułatwia ludziom działania chroniące
przed zagrożeniami środowiskowymi oraz
świadome wspieranie rozwijania technologii
medycznych

lub

uchwalania

rozwiązań

legislacyjnych.

Od czego rozpocząć

planowanie?



1.

Definiowanie

problemu

zdrowotnego.



2. Planowanie rozwiązania problemu
zdrowotnego.



3. Mobilizacja źródeł do wdrożenia.



4. Wdrożenie.



5. Ewaluacja.



dziękuję