Rekreacja fizyczna w promocji zdrowia i profilaktyce chorób

cywilizacyjnych

1. Promocja zdrowia

2. Choroby cywilizacyjne i ruch jako ważny czynnik im zapobiegający

W ostatnich latach obserwujemy stały postęp medycyny, czego

potwierdzeniem jest wydłużenie ludzkiego życia, istnieją jednak choroby,

wobec których medycyna jest bezradna. Ze względu na nieznany czynnik

etiologiczny tych chorób, działania medyczne skupiają się tylko na leczeniu

objawowym lub korekcji chirurgicznej.

Większość tych chorób nazywamy chorobami cywilizacyjnymi, a ich

rozwój zależny jest od warunków w jakich żyjemy, składają się na nie czynniki

ekologiczne, czynniki środowiskowe oraz styl życia każdego człowieka. Do

szkodliwego stylu życia zalicza się: nieprawidłowe nawyki żywieniowe,

korzystanie z używek, takich jak nikotyna czy alkohol, brak aktywności

ruchowej, czyli inaczej „siedzący tryb życia” oraz ciągły pośpiech i nadmierne

obciążenia psychoemocjonalne.

W następstwie wzrastającej liczby chorób, wzrasta liczba zgonów. W

krajach uprzemysłowionych, w tym i w Polsce, za główne przyczyny zgonów

odpowiedzialne są dwie grupy chorób: choroby układu krążenia i choroby

nowotworowe. W Polsce, w 1991 roku, aż w 50% zgonów mężczyzn i kobiet za

przyczynę uznano choroby układu krążenia, zaś w około 20% przyczynę

zgonów stanowiły nowotwory złośliwe. W przypadku obu grup chorobowych

postępowanie medyczne polega na działaniach naprawczych i na zapobieganiu.

Niestety działania naprawcze prowadzone w wielu krajach nie przynoszą

wymiernych korzyści, mimo np. wydłużenia życia i poprawy stanu zdrowia u

osób chorych (przy dużych nakładach), główne działania w ramach polityki

zdrowotnej, skupiają się na zapobieganiu tym chorobom czyli profilaktyce.

Należy jednak pamiętać, że promocja zdrowia i prewencja chorób nie są tym

samym. Celem prewencji jest bowiem choroba, czyli zapobieganie określonym

jednostkom chorobowym, a celem zainteresowań promocji zdrowia jest

potęgowanie zdrowia i pomnażanie jego rezerw.

1. Promocja zdrowia

Cele i metody działań zapobiegawczych, ukierunkowane są na uzyskanie

korzystnych efektów zdrowotnych i skupiają się wokół pojęć promocji zdrowia i

prewencji chorób. W promocji zdrowia i profilaktyce wielu chorób, główne

zadanie spoczywa na każdym członku społeczeństwa. W warunkach kryzysu

gospodarczego, jaki ogarnia współczesny świat, to obywatel musi ponieść część

odpowiedzialności za stan swojego zdrowia.

Polityka

zdrowotna

państwa, służby medyczne i paramedyczne mają za

zadanie tylko uświadomić, co jest korzystne dla podtrzymania dobrego stanu

zdrowia i jak zapobiegać wybranym chorobowym. Ale już za realizację tych

celów odpowiada każdy sam. Sam podejmuje decyzję, że np. od jutra rzuca

palenie tytoniu, zamienia wypoczynek bierny na aktywny, zwiększając

znacznie swoją aktywność ruchową, zmniejsza masę ciała, czy rezygnując z fast

food΄ów, zaczyna racjonalnie odżywiać się.

Promocja zdrowia jest procesem, który ma umożliwić ludziom

zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, pozwolić utrzymać jego dobry

poziom lub poprawę. W tym przypadku zdrowie nie jest celem samym w sobie,

lecz traktuje się je, jako drogę do realizacji własnych aspiracji, zaspokajania

potrzeb czy przeobrażania i kontroli środowiska. Zadaniem promocji zdrowia

nie jest skupianie się na grupach ludności zagrożonej określonymi chorobami,

ale mobilizowanie całego społeczeństwa do aktywnego uczestnictwa w

działaniach, podejmowanych na rzecz zdrowia.

W promocji zdrowia stawia się na zrozumienie, że każdy musi podjąć

działania zmieniające jego styl i sposób życia, by osiągnąć pełnię możliwości

fizycznych, psychicznych i społecznych. Pozwoli to w sposób właściwy

reagować na wyzwania środowiska i zrozumieć, że zdrowie to nie tylko brak

choroby, ale również umiejętność jej unikania poprzez jej zapobieganie.

Ogólnie w promocji zdrowia używa się pojęcia „zdrowie pozytywne”, a

wśród wskaźników, które charakteryzują tak rozumiane zdrowia, wymienia się:

- tlenową wydolność fizyczną;

- spoczynkową częstość skurczów serca;

- wielkość ciśnienia tętniczego krwi w spoczynku;

- stężenie hemoglobiny we krwi i wartość hemokrytu;

- sprawność wentylacji płuc;

- wskaźnik masy ciała lub procent tłuszczu podskórnego;

- profil lipidowy we krwi;

- siłę mięśni stabilizujących kręgosłup.

W klasyfikacji wartości wskaźników zdrowia pozytywnego używa się

przedziału wartości bezpiecznych, wartości granicznych oraz wyraźnie

patologicznych. Na wszystkie wymienione wskaźniki zdrowia pozytywnego

wpływa, pośrednio i bezpośrednio – systematyczny trening fizyczny zwany

treningiem zdrowotnym. Trening zdrowotny to świadomie kierowany proces,

polegający na celowym wykorzystaniu ściśle określonych ćwiczeń fizycznych,

dla uzyskiwania efektów psychicznych i fizycznych, które przeciwdziałają

obniżaniu się możliwości przystosowawczych organizmu. Uzyskane w ten

sposób efekty fizjologiczne mogą stać się też ważnymi czynnikami w

zapobieganiu tempa rozwoju wielu chorób. Dlatego właśnie trening zdrowotny,

zajmuje jedno z ważniejszych miejsc w procesie promocji zdrowia.

Ustalenia zawarte w Karcie Ottawskiej w promocji zdrowia wyróżniają pięć

wzajemnie powiązanych obszarów działania, takich jak:

- budowanie prozdrowotnej polityki;

- tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu;

- wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia;

- rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu;

- reorientacja służby zdrowia.

2. Choroby cywilizacyjne i ruch jako najważniejszy czynnik im

zapobiegający

Rozwój cywilizacyjny to nie tylko ogromny postęp w nauce i technice

oraz znacząca poprawa warunków życia ludzi, ale jednocześnie przyczyna

pojawienia się wielu nieznanych wcześniej zagrożeń. Człowiek by uniezależnić

się od niekorzystnych wpływów środowiska naturalnego stworzył

mikrośrodowiska, które poprawiając jeden element mikroklimatu, np.

temperaturę, wprowadzają wiele dodatkowych niekorzystnych parametrów,

eliminując jednocześnie czynniki pozytywne, występujące w środowisku

naturalnym lasów, gór i jezior. Stwarzanie coraz bardziej sztucznych warunków

przez człowieka, naraża go na utratę odporności wobec naturalnych czynników

fizycznych. Zatem izolując się od środowiska naturalnego, coraz częściej

tracimy możliwości pozytywnego oddziaływania na nasz organizm

różnorodnych bodźców fizycznych, które zdolne są wywoływać reakcje

ruchowe, intelektualne i emocjonalne.

Świat nauki sygnalizuje coraz częściej występowanie zmian w procesach

motorycznych, które przypuszczalnie spowodowane są w dużej mierze

jednostajnością bodźców utwardzonego podłoża. Koncentracja szkodliwych dla

zdrowia czynników mikro i makrośrodowiska miast i osiedli, powoduje zmiany

w intensywności procesów fizjologicznych i psychicznych. W następstwie

szerzą się choroby układu krążenia i oddechowego, powszechne stają się

choroby nerwicowe, a intensywność tracą doznania zmysłowe wzroku i słuchu.

Wszystko to przyczynia się do powstania tzw. chorób cywilizacyjnych, które

wynikają przede wszystkim z:

- powszechnie występującego zanieczyszczenia środowiska, zwłaszcza

powietrza, wody i żywności;

- rosnącego tempa życia i towarzyszącego mu stresu oraz napięcia

nerwowego;

- małej aktywności ruchowej;

- niewłaściwego odżywiania.

Choroby cywilizacyjne z kolei, nierozłącznie wiążą się z pojęciem chorób

społecznych, czyli chorób szeroko rozpowszechnionych w społeczeństwie. Do

chorób cywilizacyjnych, a jednocześnie kwalifikowanych jako choroby

społeczne, zalicza się:

- nadciśnienie tętnicze;

- miażdżycę;

- chorobę wieńcową (niedokrwienną);

- otyłość;

- cukrzycę;

- chorobę wrzodową;

- choroby alergiczne;

- niektóre zaburzenia psychiczne.

Panuje powszechne przekonanie, iż są to choroby, wobec których medycyna

jest bezradna. Nieznany jest czynnik etiologiczny tych chorób i dlatego

działania medyczne skupiają się w zasadzie na leczeniu objawowym lub

korekcji chirurgicznej.

Wpływ na rozwój tych chorób mają przede wszystkim takie czynniki, jak :

- ekologiczne;

- środowiskowe;

- styl życia człowieka (nieprawidłowe nawyki żywieniowe, brak

aktywności ruchowej, korzystanie z używek, ciągły pośpiech i obciążenia

psychoemocjonalne).

Wśród chorób cywilizacyjnych najczęściej wymieniane są:

- nadciśnienie tętnicze (hipertensja, wysokie ciśnienie krwi);

- miażdżyca;

- choroba wieńcowa (dławica, niedokrwienna);

- cukrzyca;

- choroba wrzodowa (żołądka i dwunastnicy);

- alergie.

W praktyce nie jesteśmy bezsilni wobec chorób cywilizacyjnych, możemy im

zapobiegać, mamy wpływ na wiele czynników przyczyniających się do ich

powstania, a należą do nich, m. in.:

- niepalenie tytoniu;

- zdrowe odżywianie;

- ograniczenie spożycia słodyczy, wysokoenergetycznych przekąsek i

żywności typu fast food;

- ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych;

- spożywanie tłuszczów roślinnych i tłuszczów pochodzących z ryb;

- ograniczenie spożycia soli;

- spożywanie większej ilości warzyw i owoców;

- zwiększenie aktywności fizycznej;

- aktywny wypoczynek;

- unikanie stresu.

Wyjątkową rolę w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym odgrywa ruch

– aktywność fizyczna. Ruch jest najważniejszym po odżywianiu czynnikiem,

który ma wpływ na nasze zdrowie. Jest on obecny w naszym życiu od chwili

urodzenia i warunkuje prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. To dzięki

aktywności fizycznej następuje usprawnienie funkcjonowania wielu narządów.

W konsekwencji ruch oraz towarzyszący mu wysiłek fizyczny zapobiegają

powstawaniu wielu chorób i są konieczne do leczenia większości z nich.

Bibliografia

1. Kiełbasiewicz-Drozdowska J., Siwiński W. (red), Teoria i metodyka rekreacji

(Zagadnienia podstawowe), AWF Poznań 2001.

2. Piotrowska H. (red), Sport dla wszystkich (Rekreacja dla każdego), cz. II,

TKKF Warszawa 1994.