ŻYWIENIE DZIECI W

WIEKU

PRZEDSZKOLNYM

Okres przedszkolny obejmuje dzieci w
wieku 4-6 lat. W okresie tym w rozwoju
fizycznym trudno znaleźć wyraźne granice,
dzielące go od poprzedniego okresu
wczesnego dzieciństwa. Roczne tępo
przyrostu masy ciała i wzrostu jest
podobne i wynosi odpowiednio ok. 2,5 kg i
ok. 8-10cm. Nie obserwuje się już
nasilonego rozrostu organizmu, ani
gwałtownych skoków w przyrastaniu masy
i wysokości ciała.

Niemniej jednak często występują duże

różnice w rozwoju poszczególnych cech
fizycznych ciała różnych dzieci.

W wieku przedszkolnym tempo wzrostu

stopniowo obniża się (czemu często
towarzyszy zmniejszenie apetytu), ale w
dalszym ciągu wysokie jest zapotrzebowanie
na składniki budulcowe, dlatego pożywienie
dzieci w tym wieku musi być bogate w
wysokowartościowe białko (pochodzenia
zwierzęcego), odpowiednio dużą ilość
wapnia i innych składników mineralnych
oraz witamin.

Dzieci w wieku przedszkolnym mogą w

zasadzie jeść wszystko, co jedzą dorośli, z
wyjątkiem potraw ciężkostrawnych i
bardzo ostrych. Nie znaczy to wcale, że
mogą jeść byle co, byle kiedy i byle jak.
Powinniśmy starannie kontrolować ilość i
jakość pokarmów spożywanych przez
nasze dzieci.

Zgodnie z zaleceniami racjonalnego

żywienia, produkty z dziennej racji

pokarmowej są prawidłowo

wykorzystane, gdy zostaną właściwie

rozłożone na odpowiednią liczbę

posiłków. Dzieci w wieku 3–6 lat

powinny otrzymywać 4–5 posiłków

dziennie, a przerwy między posiłkami

nie powinny przekraczać 3,5 godziny.

Podział zapotrzebowania

energetycznego na

poszczególne posiłki w ciągu

dnia

W racjonalnym żywieniu nie można

zapominać również o spożyciu

odpowiedniej ilości wody, gdyż niedobór

płynów może prowadzić do odwodnienia

organizmu, co ma wpływ na powstawanie

różnych chorób układu moczowego. W

ciągu dnia dzieci i młodzież powinny

spożyć od 1,5 do 2 l płynu (do tych

płynów wlicza się również wodę zawartą

w różnych produktach i potrawach).

W żywieniu, a zwłaszcza w żywieniu dzieci,

należy pamiętać, że w organizmie zachodzą

procesy

przemiany materii i energii, dla których

przebiegu konieczne jest dostarczanie

pożywienia.

Składniki pokarmowe pochodzące z

pożywienia stanowią:

· źródło energii do pracy narządów

wewnętrznych oraz mięśni - węglowodany i

tłuszcze,

· materiał budulcowy dla tkanek – białko oraz

składniki mineralne: wapń i żelazo,

· regulatory warunkujące prawidłowe

funkcjonowanie ustroju człowieka - składniki

mineralne, witaminy oraz woda.

PRAWIDŁOWE

ŻYWIENIE DZIECI

Właściwe żywienie polega na całkowitym

pokryciu zapotrzebowania organizmu

dziecka na energię, oraz wszystkie

składniki pokarmowe potrzebne do

rozwoju i zachowania zdrowia. Ma ono:

· zapewnić dobrą sprawność umysłową i

równowagę emocjonalną,

· gwarantować dobrą kondycję,
· zmniejszać ryzyko chorób,
· stymulować maksymalną długość życia.

Normy dla dzieci 3-6 lat

(według Instytutu Żywności i Żywienia, 1995)

Te normy zapotrzebowania mogą być

spełnione tylko poprzez obecność w
diecie różnorodnych

produktów spożywczych z wszystkich

wymienionych poniżej 12 grup
artykułów. Zestawione odpowiednie
ilości tych produktów, zjadane w ciągu
jednego dnia przez jedną osobę określa
się racją pokarmową.

12 grup produktów spożywczych ze

względu na zawartość składników

pokarmowych.

1. produkty zbożowe,
2. mleko i produkty mleczne,
3. jajka,
4. mięso, wędliny, ryby, drób,
5. masło,
6. inne tłuszcze,
7. ziemniaki,
8. warzywa i owoce zawierające dużą ilość witaminy C,
9. warzywa i owoce zawierające duże ilości karotenu,
10. inne warzywa i owoce,
11. suche nasiona roślin strączkowych,
12. cukier i słodycze.

Dzienna racja pokarmowa dla

dzieci w wieku 3-6 lat wynosi:

Produkty zbożowe:
· pieczywo mieszane - 180 g
· mąka, makarony - 40 g
· kasze różne - 35 g
Mleko i produkty mleczne:
· mleko - 600 g
· sery białe - 35 g
· sery żółte - 5 g
Jaja – ¾ szt.
Mięso, drób, wędliny, ryby:
· mięso z kością - 30 g
· ryby - 10 g
· wędliny - 20 g

Masło:
· masło - 30 g
· śmietana /ok. 10%/ - 40 g
Inne tłuszcze - 6 g
Ziemniaki - 220 g
Warzywa i owoce (gr. 8, 9, 10):
· warzywa - 450 g
· owoce - 180 g
Strączkowe suche - 5 g
Cukier, słodycze:
· cukier - 35 g
· dżem, marmolada, miód - 20 g

NIEPRAWIDŁOWE

ŻYWIENIE DZIECI

Niedobór niezbędnych składników

odżywczych między 3. i 6. rokiem życia
może prowadzić do

gorszego rozwoju układu kostnego,

niedokrwistości lub innych wad w rozwoju
fizycznym i psychicznym.

Organizm dziecka stale rosnąc wykazuje

szczególnie duże zapotrzebowanie na
składniki pokarmowe i wykazuje dużą
wrażliwość na ich niedobór.

Wśród nieprawidłowości żywienia

możemy wyróżnić:

· żywienie niewystarczające pod względem

ilościowym do pokrycia zapotrzebowania

organizmu,

· żywienie zbyt obfite tj. przekraczające

zapotrzebowanie ustroju ludzkiego,

· żywienie nieprawidłowe pod względem

jakościowym, tj. zaspokajające potrzeby

energetyczne, ale

mogące powodować stan niedoboru pewnych

składników ( witamin, składników

mineralnych).

Skutkiem

nieprawidłowego

żywienia jest

niedożywienie lub

nadwaga i otyłość!!!

Niedożywienie :

objawia się głównie

zmniejszonym wzrostem i wagą,
nieprawidłowościami w budowie ciała,
mniejszą odpornością na zakażenia,
łatwiejszą zapadalnością na różne
choroby infekcyjne,

zmniejszoną wydajnością wysiłku

fizycznego i umysłowego.

Nadwaga i otyłość

:

objawia się

nadmiarem tkanki tłuszczowej, co
prowadzi do nadwagi, a następnie do
otyłości, a to z kolei sprzyja
powstawaniu cukrzycy, nadciśnienia,
miażdżycy, co z kolei prowadzi do
skrócenia życia.

Sposób żywienia jest jednym z

decydujących czynników wpływających
na stan zdrowia dziecka, jego zdolność
do uczenia się, aktywność ruchową,
zachowanie emocjonalne i samopoczucie.

Dzieci i młodzież są grupą

najbardziej podatną na skutki

nieprawidłowego żywienia.

Powody tych nieprawidłowości to między

innymi:

· niewiedza rodziców,
· złe przyzwyczajenia (które najtrudniej

zwalczyć),

· uleganie reklamom niektórych produktów

spożywczych (np. typu „Fast-food”, słodyczy),

· brak czasu na przygotowanie posiłków w

domu,

· kłopoty finansowe rodziny

Przygotowywanie

posiłków

Posiłki dla dzieci powinny być:

• urozmaicone,
• niezbyt obfite,
• o wysokiej wartości odżywczej,
• świeżo przyrządzone,
• podawane regularnie,
• atrakcyjne pod względem wyglądu,

smaku i kolorystyki

Wskazówki w

przygotowywaniu

posiłków

1.

Jeżeli chodzi o techniki

sporządzania posiłków, głównie
należy bazować na gotowaniu i
pieczeniu, a rzadziej stosować smażenie
i duszenie, ponieważ potrawy
sporządzone tymi technikami zawierają
większą ilość tłuszczu i są ciężej
strawne.

2.

Bardzo ważna jest również

sezonowość, którą należy rozumieć jako

uwzględnianie w jadłospisie

warzyw i owoców, które są dostępne w

danej porze roku (truskawki, porzeczki,

jagody, maliny, wiśnie, czereśnie,

zielona sałata, szczypiorek, koperek

itp.).

3.

W żywieniu dzieci należy unikać

potraw bardzo słonych, kwaśnych i
słodkich. Z dużym umiarem

należy stosować rośliny strączkowe i

kapustę, ponieważ są ciężkostrawne i
wzdymające.

4.

Należy unikać ostrych przypraw, a

zastępować je aromatycznymi
warzywami (seler, pietruszka,

koperek, szczypiorek).

5.

Podawanie dzieciom mocnej herbaty

lub kawy naturalnej jest również
niewskazane. Niedopuszczalne są i
powinny być całkowicie usunięte
produkty i napoje nawet z małą ilością
alkoholu.

6.

Na apetyt dziecka ujemnie działają

słodycze, dlatego ich ilość w żywieniu

dzieci powinna być

kontrolowana. Nie należy więc słodzić

każdej potrawy i dawać cukierków

przed głównym posiłkiem.

Niekontrolowane spożycie słodyczy

przez dzieci może również doprowadzić

do próchnicy zębów.

Wyrabianie nawyków

i zwyczajów

żywieniowych

Ważne w żywieniu dzieci w wieku 4–6

lat jest wyrabianie nawyków i
zwyczajów żywieniowych, które ułatwią
i polepszą jego start w zdrowe dorosłe
życie. Ponieważ większość dzieci w
wieku przedszkolnym ma ograniczone
łaknienie, można zmieniać kolejność w
podawaniu potraw, np: drugie danie,
jako bardziej wartościowe, podawać
przed zupą. Można również zmniejszać
objętość niektórych potraw.

Przy spożywaniu posiłków nie wolno

również zapominać o miłej, spokojnej

atmosferze, estetyce i wystroju miejsca,

w którym się to odbywa.

Szczególnie ważne jest odpowiednie

rozłożenie posiłków w ciągu dnia. W

racjonalnym żywieniu,

zgodnie z podziałem zapotrzebowania

energetycznego, zaleca się spożywanie

przez dzieci w wieku przedszkolnym 5

posiłków dziennie.

Znaczenie

poszczególnych

posiłków

I śniadanie

Jako posiłek spożywany po długiej

przerwie, powinien dostarczać
odpowiedniej ilości

różnych składników pokarmowych

potrzebnych do „pracy” wykonywanej
przez organizm, jak i do

zapewnienia dobrego stanu zdrowia.

Ogólnie można przyjąć 2 typy

śniadań:

· napój (mleko, kawa z mlekiem, bawarka) i

pieczywo z dodatkami (masło, sery, wędliny,
wędliny podrobowe, ryby, marmolady,
dżemy)

· potrawa gotowana (zupa mleczna) i

dodatki (warzywa: pomidory, ogórki,
rzodkiewka, sałata,

szczypior; owoce: jabłka, gruszki,

pomarańcze, mandarynki).

Aby śniadanie spełniło swoją rolę, powinno być spożywane

bez pośpiechu i zdenerwowania!

II śniadanie

Jest zwykle mniej obfite, a jego celem jest

uzupełnienie składników odżywczych oraz dostarczenie
organizmowi nowego zapasu energii. Przygotowywane
jest zazwyczaj w postaci kanapek. Jeśli do przedszkola
dzieci przynoszą kanapki przygotowane w domu,
wskazane jest zorganizowanie w przedszkolu napojów
do tego posiłku (ciepłych lub chłodnych w zależności
od pory roku). Na drugie śniadanie najczęściej podaje
się pieczywo mieszane (jasne, ciemne) oraz dodatki:
masło, wędliny, ser, pasty

serowe, jaja, ryby. Koniecznym dodatkiem są warzywa

(ogórek, pomidor, szczypior, sałata) i owoce (jabłka,
owoce sezonowe, cytrusowe).

Obiad

Jest uważany za posiłek główny w ciągu dnia.

Dlatego powinien stanowić największą część
energetyczną w całodziennym zapotrzebowaniu
kalorycznym i dostarczać organizmowi wszystkich
składników odżywczych. Bez względu na liczbę dań
wchodzących w skład obiadu, powinien on
uwzględniać pełnowartościowy produkt białkowy
(mięso, jaja, ryby, podroby lub sery). W każdym
obiedzie powinny znajdować się warzywa i owoce.
Pamiętać jednak trzeba, aby ten posiłek nie był zbyt
obfity i ciężkostrawny. Obiad może się składać z zupy,
drugiego dania i deseru. Może to być również posiłek
jednodaniowy, jeżeli jest dobrze skomponowany –
uzupełniony surówką lub owocami.

Podwieczorek

Podobnie jak drugie śniadanie, jest

posiłkiem uzupełniającym. Jest głównie
stosowany w żywieniu dzieci oraz w
przypadku zbyt długiej przerwy między
obiadem a kolacją. Powinien się składać
z owoców, warzyw, mleka, napojów lub
deserów mlecznych

.

Kolacja

Jest ostatnim posiłkiem w ciągu dnia. Po tym

posiłku organizm najczęściej nie pracuje już tak

intensywnie, jak w ciągu dnia, dlatego powinien on

być mniej obfity i lekkostrawny. Powinien jednak

dostarczać wszystkich składników pokarmowych:

białka, tłuszczu, cukrów, witamin, składników

mineralnych. Każda kolacja powinna być

spożywana co najmniej dwie godziny przed snem.

Zbyt obfita lub późno jedzona kolacja zawierająca

produkty ciężkostrawne niepotrzebnie obciąża

przewód pokarmowy dodatkową pracą, co nie

pozwala na dobry wypoczynek podczas snu.

Zasady układania

jadłospisu

Właściwe zaplanowanie posiłków

może znacznie ułatwić zastosowanie

siedmiu zasad układania

jadłospisu:

1. planowanie jadłospisu na dłuższy okres,
2. uwzględnienie potrzeb organizmu (wiek),
3. uwzględnienie produktów z każdej grupy (z

wymienionych wcześniej 12),

4. uwzględnienie różnych technik sporządzania potraw

(gotowanie, pieczenie, duszenie, smażenie),

5. dobór barw, smaków i zapachów,
6. dostosowanie jadłospisu do możliwości finansowych,
7. uwzględnienie umiejętności i możliwości

wykorzystania sprzętu kuchennego.

ŻYWIENIE A PORY ROKU

Sposób odżywiania powinien być

dostosowany do pór roku. Wraz z nimi

zmienia się dostępność

produktów (warzywa, owoce sezonowe), a

organizm reaguje na zmianę długości dnia,

temperaturę,

nasłonecznienie, ciśnienie atmosferyczne,

co ma wpływ na procesy przemiany

materii, zapotrzebowanie na witaminy,

sole mineralne i płyny. Ważna jest też

wartość energetyczna posiłków, co wiąże

się ze zmianami aktywności organizmu

wraz ze zmieniającą się długością dnia.

Dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci.

CHARAKTERYSTYKI

PÓR ROKU Z

UWZGLĘDNIENIEM

MOŻLIWOŚCI

ŻYWIENIOWYCH.

Wiosna

Jest to okres przejściowy, kiedy kończą się przetwory

(dżemy, kompoty, mrożonki) z ubiegłego roku. Nie

należy jednak zapominać o bardzo ważnym udziale tej

grupy produktów, która ma nie tylko istotne dla dzieci

składniki odżywcze (witaminy, sole mineralne,

węglowodany), ale wywiera ogromny wpływ na

regulację pracy układu pokarmowego. Rozwój metod

przechowywania i transportu produktów

(również z innych krajów) daje szansę uzupełnienia

wymienionych produktów w okresie wiosennym.

Szersze wykorzystanie produktów oferowanych przez

przemysł spożywczy ma swoje plusy i minusy. Plusem

będzie urozmaicenie jadłospisu o warzywa i owoce,

których nie można uprawiać o tej porze roku. Minusem

będą związane z tym wydatki i środki konserwujące

zapewniające trwałość produktów.

W tej sytuacji należy dostosować ich wybór do

możliwości finansowych i zdrowotnych. Dobrym
rozwiązaniem jest kultywowanie tradycji naszej
polskiej kuchni i wykorzystanie w niej bogatych w
witaminy kiszonek, powideł, dżemów i galaretek.
Jeśli nie stać nas na owoce cytrusowe, nasze polskie
jabłka będą wystarczająco uzupełniały jadłospis.
Wiosną rozpoczyna się okres nowalijek – sałata,
rzodkiewka, szczypior, koper – należy wykorzystać
to bogactwo smaków i aromatów, wzbogacając
posiłki a jednocześnie uzupełniając braki
witaminowe.

Lato

Jest to czas obfitości warzyw i owoców. W tym okresie

mają one najwięcej wartości odżywczych. Stragany i

sklepy kuszą bogactwem towarów, kolorów i

zapachów. Dla rodziców jest to okazja do wyrobienia u

dzieci dobrych nawyków żywieniowych i zapoznawania

ich z nowymi smakami. To dobry czas na przekonanie

dziecka do spożywania surówek i sałatek owocowych.

Bardzo ważne jest w tym okresie częste uzupełnianie

płynów. Jest to podyktowane wysoką temperaturą,

długością dnia i zwiększoną aktywnością dzieci na

świeżym powietrzu. Należy wykorzystać do tego wodę

mineralną, napoje sporządzone ze świeżych owoców i

warzyw, soki owocowe i warzywne, kompoty i różnego

rodzaju herbaty owocowe.

Jesień

Jest to, podobnie jak lato, okres bogactwa warzyw

i owoców, które należy stosować w żywieniu.

Jednocześnie skraca się długość dnia i czas

przebywania dzieci na powietrzu, mniejsza jest
ilość dni słonecznych a temperatury są niższe niż
latem. Zmniejsza się odporność organizmu, a tym
samym zwiększa podatność na przeziębienie i
choroby wirusowe. Te czynniki należy uwzględnić
w żywieniu. Posiłki powinny być mniej
energetyczne i zawierać więcej witamin i soli
mineralnych.

Zima

Jest porą roku, kiedy wraz z obniżeniem

temperatury, zmniejsza się możliwość korzystania

ze świeżych warzyw i owoców. Brak tych

produktów doskonale można zastąpić mrożonkami,

kiszonkami, owocami importowanymi z innych

krajów. W tym względzie należy się kierować

możliwościami finansowymi. Każdy owoc i

warzywo, na które można poświęcić pieniądze,

będzie w tym okresie doskonałym uzupełnieniem

jadłospisu. Zimą niezwykle ważna jest temperatura

podawanych posiłków i płynów. Dzieci powinny o

tej porze roku otrzymywać ciepłe potrawy i napoje.

Ułatwiają one trawienie posiłków i pomagają

utrzymać odpowiednią temperaturę ciała.

Przykładowe

jadłospisy pod

względem pór roku.

Co mogą zrobić

rodzice lub

opiekunowie, aby

zoptymalizować

sposób żywienia

dziecka?



Kontrolować jakość (skład) posiłków,

wielkość porcji (zależnie od wieku i rozwoju

fizycznego dziecka), przestrzegać

regularnego spożywania posiłków

(decydować o porach ich spożywania po

okresie niemowlęcym)



Zapewnić odpowiednie warunki socjalne

(regularne spożywanie posiłków całą rodziną,

podkreślenie ważnej roli posiłków w relacjach

międzyludzkich, promowanie właściwych

wzorców zachowania w czasie posiłków)



Przekazywać wiedzę dotyczącą zdrowego

pożywienia i stylu odżywiania się podczas

robienia zakupów spożywczych i w czasie

przygotowywania posiłków



Korygować nieprawidłowe informacje na

temat żywienia z mediów i innych źródeł



Informować opiekunki oraz pracowników

żłobków i przedszkoli co według rodziców

dziecko powinno jeść



Dawać przykład: "postępuj tak jak ja

postępuję" zamiast "postępuj tak jak ja mówię"



Propagować codzienną, regularną aktywność

fizyczną i uczestniczyć w niej



Zapewnić dostęp do rozmaitych pokarmów o

dużej wartości odżywczej, takich jak owoce czy

warzywa, aby zastąpić nimi bogatokaloryczne i

mało odżywcze przekąski, słodycze, lody,

potrawy smażone i słodzone napoje



Jako źródło wapnia i białka wybierać

odtłuszczone i ubogie w tłuszcze produkty

mleczne



Ograniczać "podjadanie" między posiłkami,

zwłaszcza podczas zajęć niewymagających

ruchu lub gdy dziecko się nudzi (ograniczać

zwłaszcza produkty słodkie)



Ograniczyć siedzący tryb życia dziecka;

zezwalać na nie więcej niż 1-2 godzin

spędzonych przed monitorem komputera i(lub)

telewizora (nie instalować telewizora w sypialni

dziecka) Pozwolić dziecku samodzielnie

decydować o ilości spożywanego pokarmu

(regulować ilość spożywanych kalorii), jeżeli

wartość wskaźnika względnej masy ciała (body

mass index - BMI) lub stosunek masy ciała do

wysokości jest prawidłowy.

• Sergiusz Filipczak
• Wojciech Dudek
• Damian Michalski