Postawy podczas

Mszy Świętej

POSTAWA STOJĄCA - Dajmy na to, że siedziałeś właśnie,
spoczywałeś lub zabawiałeś się rozmową, aż tu przychodzi ktoś
wielce szanowny i czcigodny - i zwraca się do Ciebie. Cóż byś
uczynił wtedy? Zerwałbyś się natychmiast na równe nogi i w
wyprostowanej postawie słuchałbyś słów jego lub dawał
odpowiedzi. Co to oznacza? Stanie oznacza przede wszystkim, że
bierzemy w karby samych siebie. Zamiast niedbałej, swobodnej
postawy siedzącej, przybieramy inną, znamionującą karność i
opanowanie. Jest to znak, że uważamy. W staniu wyraża się
naprężenie i czujność. Jest ono też oznaką gotowości: bo kto stoi,
może natychmiast wyruszyć w drogę, może bez zwłoki wykonać
polecenie, przystępując zaraz do roboty, jaka mu wyznaczono.
Postawa stojąca to wreszcie postawa oczekujących przyjścia
Pana.

POSTAWA SIEDZĄCA - Jest postawą słuchania, refleksji,
medytacji. Historycznie natomiast była postawą nauczającego
(por. Chrystus nauczający w świątyni - Łk 2, 46),
przewodniczącego. Miejsce określano mianem katherda. Z
katedry biskup wygłaszał homilie, przewodniczył liturgii.
Koncelebransi siedzieli na ławkach kamiennych lub drewnianych
(syntronon) ustawianych w prezbiterium (Diakoni nie siadali).
Postawa siedząca jest wewnętrznego odprężenia, w której
człowiek słucha i rozmyśla. Również przewodniczący celebrze
(biskup, kapłan) sprawuje swoją funkcję przewodniczenia i
nauczania w postawie siedzącej. Obecnie podczas Mszy świętej
wierni mogą siedzieć: w czasie czytań, psalmu responsoryjnego,
w czasie homilii, podczas przygotowania darów, w czasie
rozdzielania Komunii świętej i milczenia po Komunii świętej. 

POSTAWA KLĘCZĄCA - Jak zachowuje się człowiek, gdy
wzbiera pycha? Wyprostowuje się, wznosząc głowę, barki i całą
swą postać. Wszystko w nim mówi: "jesteś większy niż ty!
Więcej znaczę niżeli ty!". Natomiast gdy ktoś jest pokorny
duchem, gdy czuje się mały, wówczas pochyla głowę, zgina
całą swą postać, słowem "uniża się". I to tym głębiej, im
większy jest ten, kto przed nim stoi, a im mniej on sam znaczy
w oczach własnych. Kiedy zaś odczuwamy wyraźniej swoją
małość, jak nie wtedy, gdy stajemy przed Bogiem? Wielki Bóg,
który był wczoraj, jak i dzisiaj, jak po stu latach i po tysiącu!
Który napomina i ten mój pokój, i całe miasto, i szeroki świat, i
niezmierzone gwiaździste niebo.

Należy odróżnić postawę klęczącą od przyklęknięcia.
Podczas przyklękania klęka się zawsze na prawe kolano i
nie czyni się przy tym żadnych gestów, np. znaku krzyża.
Kolanem należy wyraźnie dotknąć posadzki. Nie może to
być tylko "dygnięcie". Klęka się zawsze twarzą do
przedmiotu czci. Klękanie na dwa kolana jest wyrazem czci
i hołdu wobec Pana Jezusa wystawionego do adoracji.
Przyklękamy najpierw na prawe kolano, a potem
dostawiamy do niego kolano lewej nogi (klęcząc zawsze
powinniśmy mieć złożone ręce). Wstajemy zaś najpierw
lewą nogą. Nie klękamy na obydwa kolana równocześnie.

POKŁON - jest wyrazem pomniejszenia siebie na
znak czci: głowę pochyla się wymawiając imiona
trzech osób Boskich ("Chwała Ojcu..."), imię
Jezusa, Najświętszej Maryi Panny i świętego, na
którego cześć odprawia się Mszę świętą. Głęboki
ukłon czyni się przed ołtarzem, przed i okadzeniu
osoby lub rzeczy, którą się okadza, w czasie
wyznawania wiary na słowa: "I za sprawą Ducha
Świętego". tak pochylony diakon prosi o
błogosławieństwo przed Ewangelią. Nieco
pochylony wymawia kapłan słowa konsekracji.

- inklinatio capitis (skłon głowy): stosujemy
podczas wymawiania trzech osób Boskich
("Chwała Ojcu..."), imienia Jezusa, Najświętszej
Maryi Panny i Świętego, na którego cześć
odprawia się Mszę Świętą. Skłaniamy głowę,
kiedy przynosimy coś kapłanowi, gdy
zaczynamy lub kończymy jakąś czynność np.
obmycie rąk kapłana, podanie mszału. Skłon
jest znakiem szacunku i uprzejmości.

- inklinatio corporis (skłon ciała): przy tym pokłonie zginamy
głęboko głowę i ramiona. Czyni się go przed ołtarzem, przed i po
okadzeniu osoby lub rzeczy, którą się okadza, podczas hymnu
uwielbienia na słowa: " Jezu Chryste", podczas Credo na słowa:
"I za sprawą Ducha Świętego", w Kanonie rzymskim na słowa:
"Pokornie Cię błagamy". Skłon ciała to również jest znak czci i
uwielbienia. np. przy dojściu do ołtarza, przed krzyżem. Skłon
ciała wykonuje również diakon, który prosi o błogosławieństwo
przed Ewangelią, ponadto kapłan pochyla się nieco, kiedy w
czasie konsekracji wymawia słowa Pańskie. Jeśli w jakimś
kościele nie jest przechowywany Najświętszy Sakrament (nie ma
"wiecznej lampki"), wtedy skłania się ciało przed głównym
ołtarzem albo przed krzyżem.

BICIE W PIERSI - W starożytności był to znak
bólu, żałoby, nieszczęścia, śmierci. stanowił część
składową kultu zmarłych. Chrześcijaństwo, które
rodziło się w konkretnych kulturach, przyjmowało
pewne zwyczaje. tak też było w wypadku
omawianego gestu. Synod biskupów w Toledo
wydał formalny zakaz tego gestu u chrześcijan w
czasie pogrzebu (kan.2).

LEŻENIE KRZYŻEM - czyli rzucanie się na twarz, zwane także
prostracją znane było już w Starym Testamencie (Rdz 17,3; Joz
5,15), jako wyraz uniżenia samego siebie wobec Boga i najgłębszej
modlitwy. W chrześcijaństwie gest ten od początku istniał jako
wyraz pobożności prywatnej. Jest to jeszcze większe uniżenie
wobec Boga, aniżeli klękanie. Lepiej niż słowa symbolizuje
całkowite oddanie się Bogu i poczucie własnej słabości. Do liturgii
rzymskiej padanie na twarz weszło prawdopodobnie pod wpływem
ceremoniału bizantyjskiego. Obecnie celebrans i jego asysta kładą
się krzyżem przed ołtarzem na początku nabożeństwa
wielkopiątkowego. Podobnie podczas liturgii święceń kandydaci
padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewu litanii do
Wszystkich Świętych.

PODNOSZENIE OCZU - zawsze rozumiano je jako znak
zewnętrzny kierowania duszy do Boga. Modlący się
człowiek spontanicznie kierował swój wzrok w górę wraz
z myślami (Ps 122; Ps 123; Łk 16,23; J 11,41).
Chrześcijanie hołdowali temu zwyczajowi tak dalece, że
poganie wyśmiewali ich z tego powodu, jak podają
Tertulian i św. Cyprian. Stare liturgie pozostawiały
wiernym zupełną dowolność pod tym względem.
Dokładniejsze przepisy dotyczące podnoszenia oczu
podał dopiero Rytuał Rzymski w 1614 roku. Wymagał na
przykład podnoszenia oczu podczas przygotowania
darów ofiarnych czy przed konsekracją. Praktyka
podnoszenia oczu miała ułatwić uprzytomnienie sobie
obecności Bożej i osiągnięcie większej serdeczności w
modlitwie. Posoborowa odnowa liturgiczna wymaga, aby
oczy były zwrócone na ołtarz, na obrzędy, na lektora, na
głoszącego słowo Boże, w celu łatwiejszego zachowania
zgodności między myślami, słowami i czynnościami
liturgicznymi. Kapłan obecnie podnosi oczy w Kanonie
Rzymskim przed przeistoczeniem.

POCAŁUNEK POKOJU - to wyraz miłości, pozdrowienia, szacunku, czci. W liturgii
stosuje się pocałunek ołtarza, ewangeliarza, paramentów liturgicznych (np. stuły),
naczyń z nowo poświęconymi olejami świętymi, krzyż, podczas adoracji krzyża w
Wielki Piątek, pocałunek relikwii i poświęconych przedmiotów, pierścienia (biskup,
kardynał, papież). Znakiem największej pokory i czci jest całowanie nóg w liturgii
Wielkiego Czwartku.
Gdy chrześcijaństwo się rodziło, to w kulturze śródziemnomorskiej pocałunek był,
między innymi, znakiem pozdrowienia i czci. Znak ten wprowadzono do liturgii
chrześcijańskiej jako symbol nadprzyrodzonej miłości, braterstwa, pokoju i wzajemnej
zgody. Przez chrzest bowiem człowiek wchodzi w braterstwo chrześcijańskie, w którym
miłość jest podstawową zasadą. Dlatego we Mszy Świętej pocałunek był gestem
przygotowawczym do Komunii Świętej. Jedność z braćmi jest jednością Ciała
Mistycznego Jezusa Chrystusa, którą to jedność koronuje Komunia święta.
W czasach karolińskich celebrans brał pocałunek pokoju z ołtarza i przekazywał go
jednemu z wyższych w hierarchii. Ten przekazywał go dalej i tak łańcuchowo pocałunek
ten objął wszystkich obecnych. Później pocałunek pokoju zaczął się zacieśniać do
samych tylko duchownych. Późniejsze średniowiecze usiłowało rozszerzyć znów jego
zasięg przez wprowadzenie pacyfikału. Był nim zwykle relikwiarz lub krzyż. Pacyfikał
ucałowany przez celebransa, ministrant podawał do ucałowania kolejno wszystkim
obecnym. Zwyczaj ten przetrwał najdłużej we Mszach za nowożeńców i we Mszach
konwentualnych, bo do naszych czasów. W liturgii chrześcijańskiej od starożytności
całuje się ołtarz jako znak hołdu dla Chrystusa i Jego Ofiary krzyżowej. Znakiem czci
dla Chrystusa jest również ucałowanie księgi Ewangelii. Ponadto z ucałowaniem
ołtarza, relikwii Świętych Pańskich i świętych obrazów słynących łaskami wiązano
motyw przenoszenia siły z tych świętych przedmiotów na człowieka całującego je.
Szczególne znaczenie pod tym względem miało całowanie relikwii Świętych Pańskich.
Całowanie pierścienia biskupa i ręki kapłana przyjęło się w liturgii w IX w. i oznaczało
cześć dla nich jako reprezentantów Boga. Obecnie pocałunek pokoju ma miejsce w
czasie święceń diakonatu, prezbiteratu i sakry biskupiej.

ZNAK POKOJU -  jest to zewnętrzny wyraz zgody z bliźnim,
poprzedza on Komunię Świętą. W odnowionej liturgii
pocałunek pokoju zastępuje znak pokoju. Wybór tego znaku
Stolica Apostolska pozostawiła terytorialnej władzy
kościelnej. W Polsce Episkopat wybrał jako znak pokoju ukłon
w kierunku najbliższych osób, nie wypowiadając przy tym
żadnych słów. Wstęp do mszału Pawła VI mówi: wierni
"wyrażają wzajemnie miłość, zanim będą uczestniczyć w
jednym chlebie" (nr 56).
W Polsce znak pokoju to ukłon w stronę najbliżej stojących
uczestników Mszy Świętej. W małych grupach stosuje się
także podanie ręki. Podczas znaku pokoju zgromadzenie nie
wypowiada żadnej aklamacji. Celem zasadniczym znaku
pokoju jest więc zespolenie w osobach uczestników i
gotowość na przyjęcie Pana.

ZNAK KRZYŻA ŚW. - Oto czynisz znak krzyża, czynisz go
w sposób właściwy. Nie jest to jakiś tam gest niezdarny i
pospieszny, nie wiadomo co on oznaczający. Nie! Czynisz
należyty znak krzyża: powolny, duży, od czoła do piersi, od
jednego ramienia do drugiego. Czy czujesz, jak on
obejmuje ciebie całkowicie ? Zechciej skupić się, jak
należy: wszystkie swe myśli i całe swe serce zbierz w jedno
w tym znaku, który idzie od czoła do piersi, od ramienia do
ramienia. A wtedy odczujesz, iż znak ten opasuje ciebie
całego, ciało twe i duszę, iż cię ogarnia, udostojnia,
uświęca.

OBMYCIE RĄK - jest rozpowszechnione we
wszystkich religiach jako przygotowanie do modlitwy,
jako wyraz oderwania się od spraw powszednich,
oczyszczenia przed przystąpieniem do Boga; w liturgii
chrześcijańskiej zwane "lavabo" według Ps 26,6, który
dawniej był przy tym obrzędzie wypowiadany. Podczas
Mszy św. kapłan obmywa ręce przed rozpoczęciem
modlitwy eucharystycznej. Podobnie wierni obmywali
ręce przy studni w atrium bazyliki
starochrześcijańskiej, nim weszli do wnętrza; ślad tego
zwyczaju istnieje nadal w postaci żegnania się wodą
święconą przy wejściu do Kościoła.

NAŁOŻENIE RĄK - Jest ono symbolem akcji. W Egipcie wyrażenie "palec
Boży" oznaczało pisarze religijnego, który rył w kamieniu to, co chcieli
bogowie. Ręka była metaforą władzy, mocy (pater familias). Ręce
zwrócone ku bóstwu oznaczały u pogan modlitwę. Poganie mieli także
zwyczaj zakrywania rąk stając się bóstwem. Prawo rzymskie znało
nałożenie rąk (manus iniectio), wyciągnięcie nad osobą i dotknięcie
głowy, jak znak zrównania. Już w paleolicie nałożenie rąk oznaczało
przeniesienie siły. Żydzi znali ten gest przy składaniu ofiary. Przed
niewolą babilońską nie znajdujemy jednak potwierdzenia nałożenia rąk w
sensie wprowadzenia w urząd. Siedemdziesięciu starszych otrzymało
Ducha Bożego bezpośrednio (LB 11, 16). Dopiero Jozue wprowadzony
jest w urząd przez włożenie rąk (Pwt 34,9; 31, 1-8). Stosowanie
nałożenia rąk w Nowym Testamencie wywodzi się nie z misteriów
greckich, lecz ze Starego Przymierza. Posiadało znaczenie leczenia - gest
uleczenia - (Mk 6,5; 8,23; Mt 9,18), było gestem przekazania Ducha (1
Kor 12,1), przekazania urzędu (Dz 6,1; 14,23; 1 Tm 4,14). Nałożenie rąk
jako przekazanie mocy należy w Kościele do najbardziej istotnych
elementów w liturgii szczególnie w udzielaniu święceń (por. Tradycja
Hipolita). Gest ten spotykamy także w liturgii sakramentów inicjacji. Nosi
on także nazwę gestu epikletycznego (sprawowanie Eucharystii,
święcenia diakonatu, prezbiteratu, biskupie) tzn. gestu przyzywającego
działania Ducha Bożego dla dokonania pewnych działań. Jest to gest,
przez który Kościół prosi Boga Ojca o dokonanie "Wielkich dzieł" przez
Bożego Ducha i oddaje osobę Bogu.

ROZŁOŻENIE RĄK - Gest rozłożonych rąk nazywany jest gestem
oranta. Nawiązuje to określenie do postaci stojącej z uniesionymi
rękami w modlitewnym geście. Stanowi on jeden z najczęściej
występujących w sztuce wczesnochrześcijańskiej motywów.
Spotykamy go na ścianach katakumb, w reliefach sarkofagów, w
drobnej plastyce w katakumbach (zachowało się blisko 300 takich
przykładów malarstwa). Nikomu jednak nie udało się znaleźć
dostatecznie przekonywającego wyjaśnienia treści tego motywu. Od
XIX wieku przyjmowane jest tłumaczenie, że postać oranta jest
symbolem duszy przebywającej w raju. Współcześnie nie brakuje
autorów, którzy uważają (Józef Wilpert), że jest to rzeczywiście gest
modlitwy błagalnej skierowanej ku Bogu, prośba przebywających w
raju o łaski dla żyjących, względnie wyraz dziękczynienia za
zbawienie, którego stała się uczestnikiem. W liturgii rozłożenie lekko
podniesionych rąk utrzymało się przy odmawianiu względnie
śpiewaniu modlitw celebransa, sięgających czasów przedkarolińskich.
Należą tu: oracja (kolekta), modlitwa nad darami, Modlitwa
Eucharystyczna, Ojcze nasz i modlitwa po Komunii. Gest ten oznacza,
iż adresatem tych modlitw jest Pan Bóg. Wyciągnięcie rąk w kierunku
wiernych ze słowami pozdrowienia, przypomina obecność Pana w
zgromadzeniu liturgicznym.  

ZŁOŻENIE RĄK - Zwyczaj składania rąk z wyprostowanymi palcami
sięga średniowiecza (XIII wieku). Praktykowany był tak w liturgii, jak
i poza liturgią. Wywodzi się z frankońskiej formy składania hołdu
zwierzchnikowi. Wasal ze złożonymi rękami występował przed
swoim suwerenem, otrzymując od niego zewnętrzny znak
inwestytury. Obrzęd ten wszedł do święceń kapłańskich, gdzie nowo
wyświęcony kapłan swoje złożone ręce wkłada w ręce biskupa,
przyrzekając mu i jego następcom posłuszeństwo i szacunek. W
liturgii Mszy świętej np. kapłan trzyma ręce złożone podczas procesji
do ołtarza, podczas aktu pokutnego, Chwała na wysokości Bogu,
wyznania wiary. Wierni składają w ten sposób ręce przy modlitwie,
tak podczas liturgii, jak i poza nią. Składanie rąk przy modlitwie
symbolizuje wzniesienie duszy do Boga i oddanie Mu się z wiarą.
Jest znakiem poddania się Jego woli jako najwyższego Panu.

BŁOGOSŁAWIEŃSTWO - Błogosławić może tylko ten, kto ma
władzę. Błogosławić może tylko ten, kto umie stwarzać.
Błogosławić może tylko Bóg. Błogosławiąc spogląda Bóg na swoje
stworzenie. On je przyzywa po imieniu. Wszechmogąca miłość
Boża zwraca się ku sercu stworzenia, ku jądru jego istoty, a z ręki
Bożej płynie moc, która użyźnia, która powoduje wzrost, która
uzdrawia i ulepsza: "Chcę na was spoglądać i pomnażać wasz
urodzaj".

PROCESJA - Procesja liturgiczna jest przemieszczaniem się wiernych w modlitwie, z
jednego miejsca na inne, jest aktem czci Boga. Jest czynnością wierzącego ludu Bożego,
który żyje przymierzem zbawczym przypominając sobie źródło tego zbawienia i oznajmując
jego pełnię w wieczności. Posiada więc charakter memorialny. Zakorzenia się w procesji -
kroczeniu ludu Starego Przymierza ku  ziemi obiecanej, w "kroczeniu" Jezusa w kierunku
ludu Starego Przymierza ku ziemi obiecanej, w "kroczeniu" Jezusa w kierunku Nowej Paschy,
ku Jeruzalem i Kalwarii. Procesja liturgiczne celebruje wędrówkę "dzisiaj" i "teraz" Kościoła
ku wieczności oznajmując i antycypując, inaugurując drogę do Niebieskiego Jeruzalem.
Procesja liturgiczna różnicuje się na 4 typy:

•procesja ku, do - akcent położony jest na miejsce,

•procesja z kimś - akcent na osobie

•procesja towarzysząca (osobom, przedmiotom niesionym)

•procesja "dla" - uproszenie, egzorcyzmowanie.

POCAŁUNEK OŁTARZA - jest według obyczaju
śródziemnomorskiego wyrazem nie tyle czułości, co
pozdrowienia i głębokiego szacunku. Dlatego kapłan i diakon
oddają przez pocałunek cześć ołtarzowi na początku i na
końcu Mszy świętej, a czytający Ewangelię po jej odczytaniu -
ewangeliarzowi.