Problemy

wychowawcz

e czasu

wolnego

Czas wolny stanowi element składowy

pedagogiki jako nauki o wychowaniu.
Współcześnie problematyka czasu
wolnego odgrywa coraz większą rolę i
budzi zainteresowanie pedagogów, a
także przedstawicieli innych dyscyplin
naukowych: psychologów, socjologów,
lekarzy, jak również ekonomistów i
polityków. Wynika to z faktu, iż czas
wolny jest jednym z najważniejszych
problemów społecznych.

Czas wolny jako zjawisko masowe jest

właściwy dopiero współcześnie, wysoko
zurbanizowanym społeczeństwom w ramach
cywilizacji naukowo-technicznych . Stanowi
on ważną dziedzinę działalności społecznej
człowieka i przedmiot zainteresowania
państwa i organizacji społecznych .

Czas wolny jest nieodłącznym komponentem

życia i może mieć dla człowieka dużą
wartość, pełnić wiele ważnych funkcji.
Stwarza on bowiem możliwość odpoczynku,
odprężenia, regeneracji sił.

W pedagogice społecznej pojęcie

„czasu wolnego” i problemów z nim
związanych najlepiej ujął i
scharakteryzował Aleksander
Kamiński.

Wg Kamińskiego
„Czas wolny – jest to ta część budżetu czasu,

która nie jest zajęta przez prace zarobkową
normalną i dodatkową ani przez systematyczne
kształcenie się, uczenie się, ani przez
zaspokajanie elementarnych potrzeb
fizjologicznych, ani przez stałe obowiązki
domowe i może być spożytkowana bądź na
swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne,
obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą
doraźne korzyści.”

( A.Kamiński 1974, s.352)

• Joffre Dumazedier wyróżnił

trzy cechy

czasu wolnego:

• dobrowolność,
• niezarobkowość
• przyjemność

.

Wg niego „ Czas wolny

obejmuje wszystkie

zajęcia, którym jednostka może się oddawać
z własnej chęci bądź dla odpoczynku,
rozrywki, rozwoju swoich wiadomości lub
swego bezinteresownego kształcenia, swego
dobrowolnego udziału w życiu społecznym,
po uwolnieniu się z obowiązków
zawodowych, rodzinnych i społecznych”.

• Czas wolny można rozpatrywać w

różnych aspektach:

• socjologicznym,
• psychologicznym,
• fizjologiczno – zdrowotnym ,
• pedagogicznym

W aspekcie socjologicznym

zwraca się uwagę na

spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, co
prowadzi do bardziej wydajnego i wytrwałego
działania, niż działanie indywidualne. Aspekt ten
posiada niewątpliwie wartość ideowo –
wychowawczą.

W aspekcie psychologicznym

jednostka

postrzegana jest jako poszukiwacz nowych wrażeń,
interesujących rzeczy, zjawisk, przedmiotów. W
czasie wolnym człowiek odkrywa nowe obszary,
rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i
uzdolnienia, jednakże dużą rolę odgrywa także
potrzeba rozrywki, przyjemności, która daje
odprężenie i komfort psychiczny po całym dniu
wysiłku umysłowego czy pracy.

Aspekt fizjologiczno – zdrowotny

spełnia

profilaktyczną rolę w zakresie ochrony zdrowia,
głównie dzieci i młodzieży. Do walorów
fizjologiczno – zdrowotnych wolnego czasu
zalicza się m. in.: odprężenie psychofizyczne,
duży zasób świeżego powietrza oraz ruch
fizyczny, jak również racjonalne odżywianie.

W aspekcie pedagogicznym

jednostka

przejawia własną inicjatywę i samodzielność w
organizowaniu różnych zajęć rekreacyjnych w
zależności od własnych zainteresowań i
potrzeb.

 

Funkcje czasu wolnego

Pedagogika społeczna wyróżnia trzy funkcje
czasu wolnego:

 odpoczynku,
 zabawy
 pracy nad sobą.

Sens odpoczynku

polega na odreagowaniu

zmęczenia i znużenia , na odnowieniu sił
fizycznych i psychicznych zużytych nie tylko w
pracy zawodowej ale i w kłopotach zajęć i
obowiązków życia codziennego.

Rozrywka

jest wypoczynkiem czynnym

(w przeciwieństwie do odpoczynku biernego).Realizuje
się w działaniu, w którym stanowi cel sam w sobie. Jest
nasycona bogactwem i zmiennością wrażeń, angażuje
wyobraźnię. Przynosi odprężenie po znużeniu monotonią
codziennych obowiązków

(B.Sułkowski 1984,s.17)

.

Z drugiej też strony uwalnia człowieka od stresów
związanych z przymusem poprzez kreację osobowości i
potrzeb.
Kamiński dla określenia jej treści wolał używać pojęcia
„zabawa”. Uważał bowiem , iż jest to pojęcie szersze,
dodatkowo obejmujące swym zasięgiem różne postacie
ekspresji oraz gry obwarowane regułami, które wyrażają
się w czynnościach realnych bądź fikcyjnych.

Wszechstronny rozwój i udział w życiu

społecznym

–zakłada doskonalenie jednostki w

jakiejś dziedzinie kultury. Została ona
nazwana „pracą nad sobą”. Jest funkcją
kreatywną w sferze norm życia społecznego,
postaw, wiedzy i wyobraźni. Umożliwia
jednostce znalezienie własnego miejsca w
społeczeństwie.
Jednym z cenniejszych zadań tej funkcji jest to
iż” zajęcia kształcące to nie tylko proces
przyswajania sobie nowych wiadomości
,poglądów ,umiejętności ,sprawności- to także
proces ich dalszego spożytkowania.

W zależności od tego, ile czasu pozostaje

człowiekowi, jaki jest jego zakres i cel, można

wyróżnić trzy podstawowe kategorie czasu

wolnego:

• czas dyspozycyjny

– czas wolny od

pracy zarobkowej i nie wypełniony
samokształceniem, nie obejmujący
zaspokojenia podstawowych potrzeb
biologicznych (posiłki, sen, higiena
osobista) oraz prac domowych i
opiekuńczych. Jest to czas pozostający
wyłącznie do dyspozycji jednostki dla
jej osobistego rozwoju i rekreacji.

• czas na wpół wolny

– wg

Kamińskiego to czas przeznaczony
na czynności, którym towarzyszy
poczucie obowiązku ich
wykonywania lub świadomość
korzyści rzeczowych. Może to być
np. „udział w pracach społecznych,
samodzielna pomoc w pewnych
pracach w domu rodzinnym”.

• wczasowanie

– wg Kamińskiego to ta

część czasu wolnego, którą swobodnie
i dobrowolnie dysponując, możemy
wypełniać odpoczynkiem, zabawą oraz
pracą umysłową (podejmowaną z
własnej potrzeby, dla własnego
rozwoju), aktywnością społeczną,
artystyczną, sportową itp. Zamiennie
można tu stosować pojęcie rekreacji.

Najczęściej praktykowane formy

spędzania czasu :

Turystyka
Sport
Środki masowego przekazu

Formy spędzania czasu wolnego o ograniczonej

popularności:

o Samokształcenie
o Amatorstwo artystyczne
o Majsterkowanie i amatorstwo techniczne
o Hodowla amatorska (zwierzęta i rośliny)
o Zabawy i kontakty towarzyskie
o Kolekcjonerstwo
o Aktywność społeczna

Niewłaściwe

wzory spędzania czasu

wolnego

• Subkultury młodzieżowe – gdy ich zachowanie,

działania nie są zgodne z przyjętymi normami
społecznymi (związane z przemocą, agresją)

• Sekty (według Słownika Języka Polskiego

sekta

oznacza grupę społeczną izolującą się od reszty
społeczeństwa, mającą własną hierarchię
wartości, zespół norm zachowania, silnie
akceptującą rolę przywódcy.)

• Sięganie po środki odurzające: narkotyki , alkohol
• Prostytucja
• Siecioholizm – czyli uzależnienie od internetu

• Termin „dzieci ulicy” - dzieci, które znaczną,

większą część życia spędzają na ulicy, która
jest dla nich głównym środowiskiem życia.
 Nie zawsze związany jest on z rzeczywistą
bezdomnością lub osieroceniem dzieci. 

Jest to pojęcie bardzo szerokie , ale należy

wliczyć dzieci/młodzież które z różnych
przyczyn też swój czas wolny spędzają na
ulicy

(kradną, żebrzą , dewastują
mienie publiczne, wdają się
w zachowania chuligańskie
itp. )

Przyczyny powstawania zjawiska

„dzieci ulicy”

• Dysfunkcjonalna rodzina

• Odrzucenie przez rodzinę

• Niepowodzenia szkolne

• Ubóstwo

• Skłonności osobnicze

Profilaktyka

Metody redukowania zachowań agresywnych
• Uwalnianie nagromadzonej energii
• Uwalnianie nagromadzonych emocji
• Modelowanie nieagresywnych zachowań
• Rozwijanie empatii
• Unikanie dehumanizacji relacji

międzyludzkich (obniżanie wartości
czynów)

Bibliografia:
• S.Kawula.: „Pedagogika społeczna –dokonania, aktualność,

perspektywy”. Toruń 2006

• T. Pilch, I.Lepalczyk : :Pedagogika społeczna”. Warszawa

1995

• Ryszard Wroczyński: " Wychowanie poza szkołą"