Franciszek Małysz
SPIS TREŚCI
TOM II
Wykaz sk ró tó w ..................................................................................................... 9
Wstęp ...................................................................................................................... 11
Rozdzi ał VIII. W ypadki przy pracy i choroby zaw odo w e................... 13
1. Wypadki przy pracy ......................................................................................... 13
1.1. Pojęcie wypadku przy p ra c y ................................................................... 13
1.1.1. Nagłość zdarzenia .......................................................................... 14
1.1.2. Przyczyna zewnętrzna zdarzenia ................................................. 16
1.1.3. Związek zdarzenia z p ra c ą ........................................................... 21
1.2. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadkuprzy p ra c y ....................... 22
1.2.1. Obowiązki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku przy
pracy ................................................................................................. 22
1.2.2. Powołanie zespołu powypadkowego ...................................... 26
1.2.3. Postępowanie powypadkowe......................................................... 26
1.3. Dokumentacja powypadkowa ................................................................. 31
1.3.1. Protokół powypadkowy................................................................. 31
1.3.2. Rejestr wypadków przy pracy ..................................................... 35
1.3.3. Statystyczna karta wypadku przy pracy...................................... 36
2. Choroby zawodowe........................................................................................... 37
2.1. Pojęcie choroby zawodowej ................................................................... 37
2.2. Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej ...................................... 39
2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej .................................. 42
2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych ................................................... 49
5
3. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych 51
4. Okoliczności wyłączające prawo do świadczeń z tytułu wypadku przy
pracy .................................................................................................................... 56
Rozdzi ał IX. Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i hi�
gieny p r a c y ....................................................................................................... 63
1. Zasady ogólne ................................................................................................... 63
2. Organizatorzy szkolenia .................................................................................. 66
3. Szkolenie wstępne ............................................................................................. 69
4. Szkolenie okresowe ........................................................................................... 71
5. Szkolenie pracodawców wykonujących zadania służby bhp ..................... 73
6. Egzaminy sprawdzające .................................................................................. 75
Rozdzi ał X. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwierobocze 76
Rozdzi ał XI. Służba bezpieczeństwa i higieny p ra c y ............................. 95
Rozdzi ał XII. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz komisja bezpieczeństwa i higieny p r a c y .......................................... 107
Rozdzi ał XIII. Ochrona pracy kobiet, pracowników młodocianych
oraz osób niepełnosprawnych ...................................................................... 111
1. Ochrona pracy kobiet ...................................................................................... 111
1.1. Prace wzbronione kobietom...................................................................... 111
1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ciąży lub karmiącej
dziecko p ie rsią ........................................................................................... 115
1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ciąży....................................... 118
2. Ochrona pracy pracowników młodocianych ............................................ 120
2.1. Uwagi o g ó ln e ............................................................................................. 120
2.2. Prace wzbronione pracownikom młodocianym .................................. 123
2.3. Zatrudnianie młodocianych przy lekkich pracach ............................... 138
2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez d z ie c i..................................... 140
3. Zatrudnianie osób niepełnosprawnych.............................................................. 142
Rozdzi ał XIV. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepi�
som i zasadom b h p ......................................................................................... 150
6
Literatura .............................................................................................................. 161
Wykaz ważniejszych aktów prawnych ........................................................... 163
Teksty wybranych aktów prawnych ............................................................... 167
1. Kodeks pracy (wyciąg - Dział dziesiąty  Bezpieczeństwo i higiena
pracy ) ................................................................................................................ 167
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie
służby bezpieczeństwa i higieny pracy ......................................................... 184
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września
1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. . . 189
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.
w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy ........ 222
5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia
2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny
pracy .................................................................................................................... 228
WYKAZ SKRÓTÓW
DzU - Dziennik Ustaw
FUS - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
k.k. - kodeks karny
k.p. - kodeks pracy
k.p.a. - kodeks postępowania administracyjnego
k.p.k. - kodeks postępowania karnego
MOP - Międzynarodowa Organizacja Pracy
NSA - Naczelny Sąd Administracyjny
ONSA - Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
OSN - Orzecznictwo Sądu Najwyższego
OSNAP - Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna oraz
Izba Pracy
OSNAPiUS - Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna oraz
Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSNCP - Orzecznictwo Sądu Najwyższego - Izba Cywilna oraz Izba Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych
OSP - Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA - Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
PIP - Państwowa Inspekcja Pracy
PIS - Państwowa Inspekcja Sanitarna
PiZS -  Praca i Zabezpieczenie Społeczne
Pr. Pr. -  Prawo Pracy
RM - Rada Ministrów
sip - społeczna inspekcja pracy
Sł. Prac. -  Służba Pracownicza
SN - Sąd Najwyższy
ZUS - Zakład Ubezpieczeń Społecznych
WST
P
Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy mieści się w szer�
szym pojęciu tzw. ochrony pracy, obejmującej normy prawne doty�
czące szeroko rozumianej ochrony życia i zdrowia ludzkiego. Reali�
zowanie zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przekracza
niejednokrotnie możliwości organizacyjne i finansowe poszczegól�
nych pracodawców, zwłaszcza małych i średnich. Nie zawsze jed�
nak realizacja tych zadań wymaga większych nakładów finanso�
wych, gdyż często zależy to tylko od właściwej organizacji pracy
i przestrzegania obowiązujących przepisów, zarówno przez praco�
dawców, osoby kierujące pracownikami, jak i samych pracowników.
Lekceważenie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecz�
nej pracy jest często przyczyną wypadków przy pracy oraz powsta�
wania chorób zawodowych i innych schorzeń związanych z pracą.
Kiedy jednak praca ze swej istoty musi być świadczona w warun�
kach zagrażających życiu i zdrowiu ludzkiemu (np. w górnictwie,
prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych, prace na wysokoś�
ci), wówczas powinny być podejmowane starania mające na celu
maksymalne zmniejszenie występujących zagrożeń. Nie jest bowiem
możliwe całkowite wyeliminowanie ryzyka, choćby za sprawą sił
przyrody, mimo stałego postępu naukowo-technicznego.
Sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być stale na
uwadze każdego z pracodawców, bez względu na ich status prawny,
gdyż jedynym celem działalności nie może być tylko maksymaliza�
cja zysków, bez względu na stosowane środki.
11
Poradnik niniejszy obejmuje czternaście rozdziałów, w których
omówiono najistotniejsze unormowania dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy, zawarte przede wszystkim w kodeksie pracy i wie�
lu przepisach wykonawczych wydanych na jego podstawie.
Podział na rozdziały odpowiada też w zasadzie systematyce
przyjętej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte są jednak
także w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych na
ich podstawie, co również zostało uwzględnione.
Na końcu poradnika zamieszczony został wykaz ważniejszych
aktów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, a tak�
że teksty niektórych aktów prawnych (ujednolicone, w przypadku
ich zmiany), co powinno ułatwić Czytelnikowi dotarcie do nich.
Ze względu na swoją objętość poradnik został podzielony na
dwa tomy. W tomie I, który został oddany do rąk Czytelników jako
poradnik nr 210, omówione rozdziały dotyczą m.in. takich tematów
jak: podstawowe obowiązki pracodawców i pracowników z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy, wymagania bhp dotyczące obiektów
budowlanych i terenu zakładu pracy, czynniki oraz procesy pracy
o szczególnym zagrożeniu dla zdrowia lub życia, profilaktyczna
ochrona zdrowia pracowników czy wymagania bhp dotyczące ma�
szyn i innych urządzeń technicznych.
Rozdzi ał VIII
WYPADKI PRZY PRACY
I CHOROBY ZAWODOWE
1. WYPADKI PRZY PRACY
1.1. Pojęcie wypadku przy pracy
Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy?
Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30
paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad�
ków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze
zm.), za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane
przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło
w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy
w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
W podanej wyżej definicji wypadku przy pracy wyodrębnić
można następujące przesłanki niezbędne do uznania danego zdarze�
nia za wypadek przy pracy:
13
1) nagłość zdarzenia powodującego uraz lub śmierć,
2) przyczyna zewnętrzna zdarzenia,
3) związek zdarzenia z pracą,
przy czym wszystkie te przesłanki muszą być spełnione jednocześ�
nie. Brak którejkolwiek z nich nie pozwala uznać danego zdarzenia
jako wypadku przy pracy.
Jaki wypadek uważa się za wypadek zrównany z wypadkiem
przy pracy?
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do
świadczeń określonych w ustawie wypadkowej, traktuje się wypa�
dek, któremu pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż
określone wyżej w pkt. 3, chyba że wypadek spowodowany został
postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wyko�
nywaniem powierzonych mu zadań,
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u praco�
dawcy organizacje związkowe (art. 3 ust. 2 ustawy wypadkowej).
Do uznania zdarzenia zaistniałego w powyższych okoliczno�
ściach jako wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy muszą
być - rzecz jasna - spełnione pozostałe przesłanki składające się na
pojęcie wypadku przy pracy, a więc zdarzenie musi mieć charakter
nagły i być wywołane przyczyną zewnętrzną oraz spowodować uraz
lub śmierć pracownika.
1.1.1. Nagł ość zdar zeni a
Jakie zdarzenie może być uznane za nagłe?
Przesłanka nagłości zdarzenia przesądza o tym, czy zostanie ono
zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, czy też uznane za cho�
robę zawodową lub zdarzenie o innym charakterze. Wymieniając
nagłość zdarzenia jako jedną z przesłanek pojęcia wypadku przy
pracy ustawa wypadkowa nie podaje jednak bliższych kryteriów,
które pozwalałyby każdorazowo na stwierdzenie, że zaistniałe zda�
rzenie miało charakter nagły. Różnorodność stanów faktycznych na�
stręcza bowiem niejednokrotnie duże trudności w uznaniu danego
14
zdarzenia za nagłe. Z uwagi na tę różnorodność zdarzeń nie byłoby
też uzasadnione ustanowienie sztywnego kryterium przesądzającego
jednoznacznie o nagłości zdarzenia, każdy wypadek wymaga bo�
wiem indywidualnej oceny i rozpatrzenia całokształtu okoliczności
danego zdarzenia.
Potocznie za nagłe uważa się takie zdarzenie, które wywołane
zostało działaniem niespodziewanym i jednorazowym, trwającym
przez krótki okres czasu. Tak wąskie rozumienie pojęcia  nagłość
nie jest jednak wystarczające, gdy chodzi o kwalifikowanie określo�
nych zdarzeń jako wypadki przy pracy. Przy przyjęciu tak zawężo�
nego znaczenia terminu  nagłość należałoby odmówić charakteru
wypadku przy pracy wielu wypadkom, które jednak cechy takiego
wypadku posiadają. W orzecznictwie sądowym, jak również w lite�
raturze przedmiotu, zaznaczyła się jednak tendencja do rozszerzenia
pojęcia nagłości zdarzenia w czasie. Za zdarzenie nagłe przyjęto
uważać nie tylko działanie jednorazowe, trwające przez krótki okres
czasu, ale również działanie powtarzające się i trwające przez dłuż�
szy okres, nieprzekraczające jednak czasu trwania jednej dniówki
roboczej. Pogląd taki wyrażony już został w wyroku Trybunału
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 września 1958 r. (TR III
149/58, OSPiKA 1960, z. 3, poz. 63), który wywarł znaczący
wpływ na póz
niejsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku
tym Trybunał uznał, iż  nie odbierze zdarzeniu znamiona nagłości
nie jednorazowe działanie przyczyny zewnętrznej, lecz trwające
przez okres nie przekraczający jednej dniówki roboczej . Analogicz�
nie w kwestii nagłości zdarzenia wypowiedział się SN w orzeczeniu
z dnia 25 marca 1963 r., II PU 27/63 (nie publ.), stwierdzając, że
 wypadek w zatrudnieniu to zdarzenie spowodowane nie tylko jed�
norazowym oddziaływaniem przyczyny zewnętrznej, ale także dzia�
łaniem powtarzającym się przez okres nie przekraczający jednak
czasu trwania dniówki roboczej . Zaznaczyć jednak należy, że rów�
nież czas trwania dniówki roboczej nie może być uważany za gra�
nicę ostateczną dla uznania danego zdarzenia za nagłe.
Czy zdarzenie trwające dłużej niż czas trwania dniówki robo�
czej może być uznane za nagłe?
15
Ze względu na specyfikę szeregu prac i związaną z tym różno�
rodność zdarzających się wypadków, nie można wykluczyć możli�
wości uznania za nagłe zdarzenia trwającego dłużej niż czas trwania
jednej dniówki roboczej. Niewątpliwie będą to przypadki szczegól�
ne i raczej rzadkie, lecz z tego właśnie powodu wymagające wnikli�
wego i wszechstronnego rozpatrzenia całokształtu okoliczności da�
nego zdarzenia (zob. np. wyrok SN z dnia 21 lipca 1977 r., III PRN
22/77, OSNCP 1978, z. 3, poz. 54). Jednakże w wyroku z dnia 18
marca 1999 r., II UKN 523/98 ( Monitor Prawniczy 1999, nr 7,
s. 8) SN stwierdził, że nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie,
którego następstwa chorobowe występują po okresie znacznie prze�
kraczającym czas trwania jednej dniówki roboczej. Podobnie też
wypowiedział się SN w wyroku z dnia 8 grudnia 1998 r., II UKN
349/98 (OSN 1999, z. 2, poz. 78), stwierdzając, że długotrwałe od�
działywanie na organizm pracownika szkodliwych warunków za�
trudnienia, które doprowadza do nagłego ujawnienia skutku choro�
bowego, nie jest wypadkiem przy pracy.
1.1.2. Pr zyczyna zewnęt r zna zdar zeni a
Jaką przyczynę można uznać za przyczynę zewnętrzną zdarze�
nia mającego charakter wypadku przy pracy?
Do uznania określonego zdarzenia za wypadek przy pracy nie�
zbędne jest, aby zdarzenie to wywołane zostało przyczyną zewnętrz�
ną, tj. przyczyną pochodzącą spoza organizmu pracownika. Do
przyczyn zewnętrznych zdarzenia zaliczyć należy wszelkiego rodza�
ju urazy mechaniczne spowodowane działaniem maszyn, narzędzi,
środków transportu oraz urazy termiczne wynikłe na skutek przeby�
wania pracownika w pomieszczeniach o wysokiej lub niskiej tempe�
raturze (porażenie cieplne, oparzenia, odmrożenia), a także działanie
osób trzecich (np. potrącenie, uderzenie). Przyczyną zewnętrzną
zdarzenia mającego charakter wypadku przy pracy może być zatem
każdy czynnik pochodzący z zewnątrz, którego działanie może wy�
wołać szkodę na zdrowiu pracownika.
Pojęcie przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy było wielo�
krotnie przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego. Szczególne zna�
czenie w tej kwestii miała uchwała składu siedmiu sędziów SN
16
z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 15/62 (OSPiKA 1964, z. 2, poz.
23), w której wyrażony został pogląd, że sprawczą przyczyną ze�
wnętrzną zdarzenia, jako wypadku przy pracy, może być każdy
czynnik zewnętrzny zdolny wywołać w istniejących warunkach
szkodliwe skutki. W tym znaczeniu przyczyną zewnętrzną zdarzenia
może być również nadmierny wysiłek pracownika przy wykonywa�
niu pracy, wskutek czego w tym konkretnym przypadku poszkodo�
wany doznał perforacji wrzodu żołądka. W przytoczonej uchwale
SN zwrócił również uwagę, by pojęcia przyczyny zewnętrznej nie
rozumieć dosłownie, lecz należy traktować je rozciągle, wymagając
jednak, by w splocie przyczyn danego zdarzenia była również przy�
czyna zewnętrzna. Ponadto SN zwrócił uwagę, że nadmierny wysi�
łek fizyczny pracownika nie może być oceniany w odniesieniu do
kondycji zdrowego człowieka, lecz z uwzględnieniem aktualnego
stanu zdrowia i indywidualnych właściwości organizmu danego pra�
cownika (por. J. Krzyżanowski, Jeszcze o  przyczynie zewnętrznej ,
jako jednej z przesłanek warunkującej uznanie zdarzenia za wypa�
dek przy pracy, PiZS 1978, nr 12, s. 59 i nast.). Podobnie też wy�
powiedział się SN w uchwale z dnia 13 stycznia 1977 r., III PZP
15/76 ( Gazeta Prawna 1977, nr 11, s. 8), stwierdzając, że okolicz�
ność, iż uszkodzenie ciała, istotne pogorszenie stanu zdrowia lub
śmierć podczas pracy nastąpiły na tle stwierdzonych u pracownika
schorzeń samoistnych nie wyłącza sama przez się uznania zdarzenia
za wypadek przy pracy, jeżeli w stanie faktycznym danej sprawy
ujawniły się fakty o charakterze przyczyny zewnętrznej, z którymi
pozostaje w związku określony skutek. Takim czynnikiem o charak�
terze przyczyny zewnętrznej może być nadmierny, przy uwzględnie�
niu stanu zdrowia pracownika, wysiłek podejmowany przezeń przy
wykonywaniu pracy i zdeterminowany szczególnymi jej warunkami
i rodzajem, jeżeli stał się istotną i współdecydującą przyczyną w po�
wstawaniu sytuacji prowadzącej do zawału serca.
Takie rozszerzające rozumienie pojęcia przyczyny zewnętrznej
wypadku przy pracy kontynuowane też było w póz
niejszym orzecz�
nictwie SN (zob. np. wyrok SN z dnia 25 stycznia 1977 r., III PRN
46/76,  Gazeta Prawna nr 15 z 14-20 kwietnia 1998 r., dodatek
 Prawo Pracy , s. 27; wyrok SN z dnia 10 lutego 1977 r., III PRN
17
194/76, OSNCP 1977, z. 10, poz. 196). W wyroku z dnia 4 maja
1984 r., II PRN 6/84 (SP 1985, nr 1, s. 28), SN sformułował defi�
nicję przyczyny zewnętrznej wypadku stwierdzając, że  przyczynę
zewnętrzną wypadku przy pracy stanowi oddziałujący z zewnątrz na
organizm pracownika czynnik, który w normalnym przebiegu wyda�
rzeń, wydarzeń konkretnej sytuacji faktycznej nie powinien wystą�
pić, a który jednak wystąpił i wywołał lub w istotny sposób przy�
czynił się (...) do powstania uszczerbku na zdrowiu. Wielokrotność
podobnych, niezwykłych i nieprawidłowych sytuacji nie wyłącza
możliwości uznania jednego z nich za wyczerpujące znamiona wy�
padku przy pracy (. ), jeżeli w tej tylko jednej sytuacji wystąpiły
niekorzystne dla pracownika skutki oddziaływania - choćby nawet
identycznej - przyczyny zewnętrznej .
Na uwagę zasługuje wyrok z dnia 9 lipca 1991 r., II PRN 3/91
(OSP 1992, z. 11-12, poz. 263), w którym SN stwierdził, że praca
w normalnych warunkach może, przy uwzględnieniu indywidualne�
go stanu psychicznego i fizycznego pracownika, stanowić dla niego
nadmierny wysiłek i stać się przyczyną zewnętrzną wypadku przy
pracy. Ponadto SN zwrócił uwagę, że pojęcie nadmiernego wysiłku
fizycznego nie może być odnoszone do jakiegoś ogólnego, bliżej nie
określonego, stopnia odporności organizmu ludzkiego, w każdym
bowiem przypadku uwzględniać się powinno konkretne możliwości
psychiczne i fizyczne pracownika. Przy ocenie nadmiernego wysił�
ku jako przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy należy mieć na
uwadze nie tylko rodzaj wykonywanych czynności, ale także warun�
ki i okoliczności, w których czynności te są wykonywane (zob. wy�
rok SN z dnia 8 listopada 1994 r., II PRN 7/94, OSNAP 1995, z. 9,
poz. 108).
W wyroku z dnia 5 lutego 1997 r., II UKN 85/96 (OSNAP
1997, z. 19, poz. 386), SN uznał za przyczynę zewnętrzną wypadku
przy pracy wykonywanie normalnych obowiązków pracowniczych,
które przyczyniły się w znaczącym stopniu do pogorszenia samoist�
nej choroby pracownika. W tym konkretnym przypadku chodziło
o chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa pracownicy, u której wskutek
przenoszenia ciężkich paczek nastąpiło wypadnięcie dysku. Podob�
nie też wypowiedział się SN w wyroku z dnia 29 stycznia 1997 r.,
18
II UKN 70/96 (OSNAP 1997, z. 18, poz. 357) stwierdzając, że nad�
mierny wysiłek przy wykonywaniu pracy, połączony z samoistnym
nadciśnieniem tętniczym wywołującym u pracownika udar mózgu,
może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.
Z kolei w wyroku z dnia 22 stycznia 1999 r., II UKN 443/98
(OSNAP 2000, z. 6, poz. 237), SN jako przyczynę zewnętrzną wy�
padku przy pracy uznał nieudzielenie pracownikowi niezbędnej po�
mocy medycznej. SN przyjął, że zgon pracownika na terenie zakła�
du pracy ma znamiona wypadku przy pracy, jeżeli zdarzenie to po�
przedzał silny stres i napięcie związane z wykonywaniem obowiąz�
ków pracowniczych, a w chwili nagłego zasłabnięcia pracownika
pracodawca nie udzielił mu pomocy. SN uznał, że zdarzenie takie
spowodowane zostało przyczyną zewnętrzną.
Na uwagę zasługuje też wyrok SN z dnia 11 lutego 1999 r.,
II UKN 472/98 (OSNAP 2000, z. 7, poz. 292), w którym SN uznał,
że stres psychiczny wywołany nieporozumieniem z przełożonym
pracownika może być, zależnie od z
ródeł i przebiegu konfliktu, za�
kwalifikowany jako zewnętrzna współprzyczyna udaru mózgu, gdy
przełożony niewłaściwie czyni użytek z kompetencji do wydawania
podwładnym poleceń dotyczących pracy. SN przyjął, że ponadprze�
ciętny stres psychiczny związany z wykonywaniem obowiązków
pracowniczych może być zakwalifikowany jako współistotna przy�
czyna zewnętrzna nawet takich zdarzeń jak zawał serca czy udar
mózgu, wskazując przy tym na utrwaloną już w podobnych spra�
wach judykaturę.
W orzecznictwie SN wielokrotnie też podejmowana była kwe�
stia uznania zawału serca za wypadek przy pracy. Tak np. w wyro�
ku z dnia 12 grudnia 1980 r., III PRN 53/79 (SP 1980, nr 10, s. 33),
SN stwierdził, że zawał serca może być uznany za wypadek przy
pracy, jeśli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym
pracownika, będącym skutkiem nawarstwienia się szczególnych
okoliczności mających związek z pracą. Podobnie wypowiedział się
SN w wyroku z dnia 24 marca 1995 r., II PRN 1/95 (OSNAP 1995,
z. 17, poz. 216) stwierdzając, że przeżycie wewnętrzne w postaci
emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w or�
ganizmie pracownika, może stanowić przyczynę zewnętrzną zdarze�
19
nia, jeżeli powstało ono wskutek okoliczności nietypowych dla
stosunków pracowniczych (zob. też wyrok SN z dnia 23 stycznia
1986 r., II PR 1/86, PiZS 1986, nr 8, s. 74). Natomiast w wyroku
z dnia 7 paz
dziernika 1986 r., II URN 166/86 (OSNCP 1988, z. 2,
poz. 37), SN uznał, że stres psychiczny związany z wykonywaniem
obowiązków pracowniczych, który przeciętny organizm ludzki jest
w stanie znieść bez istotnego uszczerbku dla zdrowia, nie jest przy�
czyną zewnętrzną zdarzenia w rozumieniu ustawy wypadkowej. Po�
dobnie też nie można nadać charakteru przyczyny zewnętrznej sa�
memu faktowi zdenerwowania, spowodowanego nie odpowiadają�
cym życzeniom pracownika przesunięciem go do innej pracy (zob.
wyrok SN z dnia 22 czerwca 1977 r., III PRN 12/77, OSNCP 1977,
z. 12, poz. 248). Według wyroku SN z dnia 7 maja 2003 r., II UK
271/02 ( Rzeczpospolita nr 110 z 13 maja 2003 r., dodatek  Prawo
co dnia ), zawał serca z powodu stresów może być niekiedy uzna�
ny za wypadek przy pracy, choćby u jego podłoża tkwiła choroba
samoistna. Zgodnie z uchwałą SN z dnia 10 stycznia 1979 r.,
III PZP 19/78 (OSNCP 1979, z. 5, poz. 99), poronienie jako następ�
stwo wysiłku fizycznego pracownicy w związku z pracą jest wypad�
kiem przy pracy.
W świetle powyższego należy stwierdzić, że istnienie przyczyny
zewnętrznej jest bezwzględnym warunkiem uznania danego zdarze�
nia za wypadek przy pracy, oczywiście przy spełnieniu pozostałych
przesłanek, tj. nagłości zdarzenia i jego związku z pracą. Nie wy�
klucza to jednak możliwości uznania za wypadek przy pracy rów�
nież zdarzenia, które w pewnym stopniu wywołane zostało oddzia�
ływaniem przyczyny wewnętrznej, tkwiącej w organizmie pracowni�
ka (schorzenie samoistne), jednakże pod warunkiem, że przyczyna
zewnętrzna miała istotne znaczenie do zaistnienia wypadku. Jeżeli
bowiem przyczyny zewnętrznej w ogóle brak, wówczas zdarzenie
takie nie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Jak
też stwierdził SN w wyroku z dnia 29 listopada 1990 r., II PR 52/90
(PiZS 1991, nr 4, s. 63), przy kwalifikacji prawnej konkretnej oko�
liczności jako przyczyny zewnętrznej wypadku przy pracy ważne
jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia, natomiast nie
musi być przyczyną wyłączną (jedyną).
20
1.1.3. Zwi ązek zdar zeni a z pr acą
Kiedy zachodzi związek przyczynowy danego zdarzenia z pracą?
Kolejną przesłanką, która musi być spełniona, aby można było
zakwalifikować dane zdarzenie jako wypadek przy pracy, to zwią�
zek tego zdarzenia z pracą. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy wypad�
kowej zdarzenie ma związek z pracą, jeśli nastąpiło:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy
w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania
obowiązków wynikających ze stosunku pracy.
Domniemywa się, że jeżeli pracownik uległ wypadkowi w cza�
sie przeznaczonym na pracę i w miejscu świadczenia pracy, to wy�
padek taki pozostaje w związku z pracą. Domniemanie to może być
jednak obalone przez wykazanie okoliczności wykluczających ist�
nienie związku danego zdarzenia z pracą.
W orzecznictwie, jak i w literaturze przedmiotu wskazuje się na
potrzebę szerokiego rozumienia pojęcia  zwykłych czynności . Wy�
konywaniem  zwykłych czynności w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1
ustawy wypadkowej będą zatem wszelkie czynności podejmowane
przez pracownika w zakładzie pracy bądz
też poza nim, służące re�
alizacji obowiązku świadczenia pracy wynikającego ze stosunku
pracy, przygotowujące to świadczenie lub konieczne ze względu na
kontynuację tego świadczenia (por. R. Celeda, (w:) Kodeks pracy.
Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
2000, s. 932). Wykonywanie  zwykłych czynności nie może też
być utożsamiane z samym faktem świadczenia konkretnej pracy,
gdyż w pojęciu tym mieszczą się także inne czynności, niewynika-
jące z obowiązków pracowniczych, lecz występujące w czasie
świadczenia pracy. Tym samym za wypadek przy pracy należy
uznać wypadek, jakiemu uległ pracownik korzystając np. z pomiesz�
czeń higienicznosanitarnych bądz
ze stołówki zakładowej. Wypad�
kiem przy pracy jest również wypadek, jakiemu uległ pracownik
działając w interesie pracodawcy, nawet bez polecenia, czy też
wbrew poleceniu przełożonego. Tak np. za wypadek przy pracy SN
21
uznał wypadek, jakiemu uległ pracownik podczas wykonywania
pracy po godzinach pracy bez zgody przełożonego (wyrok SN
z dnia 7 stycznia 1966 r., I PR 456/65, PiZS 1967, nr 4, s. 61).
Kiedy dochodzi do zerwania związku danego zdarzenia z pracą?
Związek z pracą określonego zdarzenia, mającego charakter nagły
i wywołanego przyczyną zewnętrzną, jest niezbędnym elementem po�
zwalającym na zakwalifikowanie takiego zdarzenia jako wypadku
przy pracy i tym samym na odróżnienie od innych wypadków. Jak
stwierdził SN w wyroku z dnia 27 marca 1979 r., III PR 16/79 (nie
publ.), związek zdarzenia z pracą zostaje zerwany wówczas, gdy pra�
cownik bez usprawiedliwienia prawnego nie wykonuje pracy w czasie
i w miejscu, w którym pracę powinien wykonywać. Usprawiedliwie�
nia prawnego nie ma niewykonywanie pracy np. z powodu samo�
wolnego opuszczenia stanowiska pracy, wykonywanie czynności nie
wynikających ze stosunku pracy, wprawienie się pracownika w stan
nietrzez
wości. Jak uznał SN w wyroku z dnia 13 listopada 1998 r.,
I UKN 298/98 (OSNAP 1999, z. 24, poz. 798), nie jest wypadkiem
przy pracy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, jakiemu
uległ pracownik samowolnie przebywający na terenie zakładu pracy,
który nie był w dyspozycji pracodawcy po odsunięciu go od wyko�
nywania pracy z powodu świadczenia pracy po spożyciu alkoholu.
Dla stwierdzenia istnienia lub zerwania związku zdarzenia z pra�
cą decydujące znaczenie ma zachowanie się pracownika, który uległ
wypadkowi, natomiast sam fakt przebywania na terenie zakładu pra�
cy i w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy nie przesądza�
ją jeszcze o tym, że każde zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrz�
ną będzie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.
1.2. Ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
1.2.1. Ob owi ązki pr acodawcy w r azi e zai st ni eni a
wypadku pr zy pr acy
Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w razie zaistnienia wy�
padku przy pracy?
Zgodnie z art. 234 ż 1 k.p. w razie zaistnienia wypadku przy
pracy, pracodawca jest obowiązany przede wszystkim:
22
" podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające za�
grożenie,
" zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodo�
wanym,
" ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,
" zastosować odpowiednie środki w celu zapobieżenia podob�
nym wypadkom.
O każdym śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku pra�
codawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego
okręgowego inspektora pracy i prokuratora. Obowiązek taki ciąży
również na pracodawcy w razie zaistnienia wypadku wywołującego
wymienione skutki, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy
(art. 234 ż 2 k.p.). Przez niezwłoczne zawiadomienie wymienionych
organów o zaistnieniu takich wypadków rozumieć tu należy czas,
jaki jest niezbędny do przekazania wiadomości, co najczęściej odby�
wa się drogą telefoniczną lub pocztą elektroniczną. Niezwłoczne za�
wiadomienie przez pracodawcę o wypadku śmiertelnym, ciężkim
lub zbiorowym ma na celu umożliwienie tym organom zapoznania
się z okolicznościami danego wypadku i jego skutkami bezpośred�
nio po jego nastąpieniu, co może też mieć istotne znaczenie dla dal�
szego postępowania, a zwłaszcza ustalenia przyczyn wypadku,
ewentualnej winy samego poszkodowanego bądz
zaniedbań praco�
dawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Na�
leży nadmienić, że zgodnie z art. 283 ż 2 pkt 6 k.p. - kto wbrew
obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora
pracy, prokuratora lub innego właściwego organu (np. urzędu górni�
czego, jeśli chodzi o wypadki w górnictwie) o śmiertelnym, ciężkim
lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypad�
ku wywołującym wymienione skutki, mającym związek z pracą, je�
żeli może być uznany za wypadek przy pracy - podlega karze
grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł. Niedopełnienie po�
wyższego obowiązku jest więc wykroczeniem przeciwko prawom
pracownika.
Jaki wypadek uważa się za śmiertelny wypadek przy pracy?
W myśl art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej, za śmiertelny wypa�
dek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła
23
śmierć poszkodowanego w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy
od dnia wypadku. Wypadek śmiertelny jest więc nie tylko wtedy,
gdy w jego wyniku następuje natychmiastowa śmierć poszkodowa�
nego, lub w krótkim czasie, lecz także wówczas, gdy skutek w po�
staci zgonu nastąpi w jakiś czas po wypadku, nie póz
niej jednak niż
w ciągu 6 miesięcy od jego zaistnienia, jeżeli w świetle wiedzy me�
dycznej pozostaje w związku przyczynowym z wypadkiem.
Jaki wypadek uważa się za ciężki wypadek przy pracy?
Za ciężki wypadek przy pracy - zgodnie z art. 3 ust. 5 ustawy
wypadkowej - uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło
ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy,
zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdro�
wia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba
nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, cał�
kowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwa�
łe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Ustawa nie wymie�
nia więc enumeratywnie wszystkich wypadków uznawanych za
ciężkie i wyliczenie takie byłoby zresztą trudne. Zakwalifikowanie
wypadku jako ciężkiego w niektórych przypadkach będzie też moż�
liwe dopiero po upływie pewnego czasu, np. jeśli skutkiem wypad�
ku będzie choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu albo trwała
choroba psychiczna, gdyż choroby te mogą ujawnić się w okresie
póz
niejszym.
Jaki wypadek uważa się za zbiorowy wypadek przy pracy?
Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy wypadkowej, za zbiorowy wypa�
dek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego same�
go zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby. Wypadek zbiorowy
może być równocześnie wypadkiem śmiertelnym, jeśli w jego wy�
niku nastąpił zgon co najmniej dwóch osób, bądz
wypadkiem ci�
kim, jeśli ciężkich uszkodzeń ciała lub rozstroju zdrowia doznały co
najmniej dwie osoby.
Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w razie zaistnienia
wypadku przy pracy?
24
Szereg obowiązków pracodawcy w razie zaistnienia wypadku
przy pracy określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca
1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy
pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (DzU nr 115,
poz. 744 ze zm.), wydane na podstawie art. 237 ż 1 pkt 1 k.p.).
Zgodnie z przepisami ż 2 powołanego rozporządzenia RM, po
otrzymaniu wiadomości o wypadku przy pracy - do czasu ustalenia
jego okoliczności i przyczyn - pracodawca jest obowiązany zabez�
pieczyć miejsce wypadku w taki sposób, aby uniemożliwić:
" dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
" uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urzą�
dzeń technicznych, które w związku z zaistniałym wypadkiem zo�
stały wstrzymane,
" dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń
technicznych oraz innych przedmiotów, które doprowadziły do wy�
padku lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
W uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy (jeśli społecz�
na inspekcja pracy działa u danego pracodawcy) pracodawca może
wyrazić zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicz�
nych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku, po uprzednim do�
konaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu - jeśli za�
chodzi taka potrzeba - szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Na�
tomiast w razie zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub
zbiorowego zgodę taką pracodawca może wyrazić po uzgodnieniu
z właściwym okręgowym inspektorem pracy i prokuratorem, a gdy
chodzi o wypadki w zakładzie górniczym - ponadto po uzgodnieniu
z właściwym organem państwowego nadzoru górniczego (urzędem
górniczym). W każdej jednak sytuacji dokonywanie zmian w miej�
scu wypadku bez uzyskania powyższej zgody pracodawcy jest do�
puszczalne, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia
albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.
Należy tu nadmienić, że pracownik, który uległ wypadkowi przy
pracy, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformo�
wać niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego (ż 1 powołane�
go rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).
25
1.2.2. Powoł ani e zespoł u powypadkowego
Kto wchodzi w skład zespołu powypadkowego?
Podstawowym obowiązkiem pracodawcy w razie zaistnienia wy�
padku przy pracy jest ustalenie jego okoliczności i przyczyn. Zgod�
nie z ż 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.,
okoliczności i przyczyny wypadków ustala, powoływany przez pra�
codawcę, zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik
służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pra�
cy. Natomiast u pracodawcy, który zgodnie z art. 2371 ż 1 k.p. nie
1
ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy
(pracodawca zatrudniający do 100 pracowników), w skład zespołu
powypadkowego, zamiast pracownika służby bhp, wchodzi praco�
dawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu praco�
dawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista
spoza zakładu pracy (ż 4 ust. 1 powołanego rozporządzenia RM).
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy,
w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora
pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników
posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w za�
kresie bezpieczeństwa i higieny pracy (ż 4 ust. 4 powołanego roz�
porządzenia RM). W przypadku gdy pracodawca - ze względu na
małą liczbę zatrudnionych pracowników - nie może utworzyć ze�
społu powypadkowego w składzie dwuosobowym według powyż�
szych zasad, wówczas okoliczności i przyczyny wypadku ustala ze�
spół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca oraz spe�
cjalista spoza zakładu pracy (ż 5 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 28 lipca 1998 r.).
1.2.3. Post ępowani e powypadkowe
Jakie czynności powinien podjąć zespół powypadkowy z chwilą
otrzymania wiadomości o zaistniałym wypadku?
Po otrzymaniu wiadomości o zaistniałym wypadku zespół powy�
padkowy jest obowiązany przystąpić niezwłocznie do ustalenia jego
okoliczności i przyczyn. W szczególności zespół powypadkowy jest
obowiązany:
26
" dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego ma�
szyn i innych urządzeń technicznych oraz stanu urządzeń ochron�
nych, jak również zbadać warunki wykonywania pracy i inne oko�
liczności, które mogły mieć wpływ na zaistnienie wypadku,
" sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku -
jeśli zespół uzna to za konieczne,
" wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdro�
wia na to pozwala,
" zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
" zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych spe�
cjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wy�
padku,
" zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
" dokonać kwalifikacji prawnej wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1
i 2 ustawy wypadkowej, a więc czy zdarzenie ma charakter wypad�
ku przy pracy, czy też jest wypadkiem traktowanym na równi z wy�
padkiem przy pracy w zakresie świadczeń powypadkowych,
" określić środki profilaktyczne oraz wnioski, a w szczególności
wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na
którym wystąpił wypadek (ż 6 ust. 1 powołanego rozporządzenia
RM z dnia 28 lipca 1998 r.).
Przede wszystkim szczególne znaczenie ma dokonanie oględzin
miejsca wypadku, które powinny nastąpić niezwłocznie po otrzyma�
niu przez zespół powypadkowy wiadomości o zaistniałym wypadku,
kiedy rzeczywisty stan nie został jeszcze zmieniony, chyba że w da�
nej chwili było to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia po�
szkodowanego bądz
znajdujących się w miejscu wypadku innych
pracowników. Stan rzeczywisty miejsca wypadku może bowiem zo�
stać zmieniony bądz
przez samego poszkodowanego, bądz
też mi�
mowolnie przez osoby postronne. Oględziny miejsca wypadku po
upływie pewnego czasu mogą nie doprowadzić do ustalenia faktycz�
nych okoliczności i przyczyn wypadku. Miejsce wypadku do czasu
ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku powinno być więc odpo�
wiednio zabezpieczone, by nie doprowadzić do zatarcia śladów. Do�
konując oględzin maszyn i innych urządzeń technicznych lub narzę�
dzi, które doprowadziły do wypadku, zespół powypadkowy powi-
27
ni en zwrócić uwagę na prawidłowość ich funkcjonowania, a w razie
stwierdzenia wadliwości zbadać, czy wadliwość ta mogła mieć
wpływ na zaistnienie wypadku i czy o wadliwym funkcjonowaniu
maszyny, innego urządzenia technicznego lub narzędzi poszkodowa�
ny pracownik wiedział, a także czy stan ten był znany przełożone�
mu pracownika. Jednym z obowiązków pracownika w zakresie bez�
pieczeństwa i higieny pracy, określonym w art. 211 pkt 3 k.p., jest
bowiem dbałość o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzę�
tu oraz o porządek i ład w miejscu pracy. Pracownik powinien za�
tem użytkować maszyny i inne urządzenia techniczne oraz narzędzia
w sposób właściwy, przestrzegając instrukcji obsługi i wskazówek
przełożonych, jak też dokonywać niezbędnych przeglądów i konser�
wacji. O nieprawidłowościach w działaniu maszyn i urządzeń powi�
nien informować bezpośredniego przełożonego, a w razie zagroże�
nia dla bezpieczeństwa własnego lub innych pracowników wstrzy�
mać ruch takiej maszyny lub urządzenia. Samowolne utrzymywanie
przez pracownika niesprawnych maszyn lub innych urządzeń tech�
nicznych w ruchu, zagrażających jego zdrowiu lub życiu, może być
traktowane jako rażące niedbalstwo, a nawet jako działanie umyśl�
ne, a w konsekwencji stanowić okoliczność wyłączającą prawo do
świadczeń przewidzianych w ustawie wypadkowej. Zespół powy�
padkowy powinien też ustalić, czy maszyny lub inne urządzenia
techniczne, które doprowadziły do wypadku, były wyposażone
w odpowiednie zabezpieczenia i ochrony i czy należycie spełniały
swą rolę, tj. chroniły pracownika przed możliwością narażenia na
wypadek przy pracy.
Postępowanie mające na celu ustalenie okoliczności i przyczyn
wypadku przy pracy powinno również objąć warunki wykonywania
pracy, a między innymi takie sprawy, jak:
" stan pomieszczeń pracy, w których pracownik uległ wypadko�
wi (np. oświetlenie, porządek i ład),
" zagęszczenie stanowisk pracy,
" system transportu między stanowiskami pracy i jego funkcjo�
nalność,
" stan zabezpieczenia pracowników przed działaniem szkodli�
wych dla zdrowia lub niebezpiecznych czynników występujących
28
w toku wykonywania pracy, w tym wyposażenie pracowników
w środki ochrony indywidualnej i odzież ochronną oraz czy były
używane przez pracownika w chwili wypadku.
Dla wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności i przyczyn wy�
padku zespół powypadkowy powinien też ustalić, czy poszkodowany
pracownik posiadał wymagane do wykonywania danej pracy kwali�
fikacje zawodowe, czy był przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy, a ponadto czy był poddawany wymaganym bada�
niom lekarskim i jakie były ewentualne zalecenia lekarskie.
Ustalając okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy zespół
powypadkowy powinien również zainteresować się stanem organiza�
cji pracy i sprawowaniem nadzoru nad pracą na stanowisku pracy,
na którym miał miejsce wypadek.
W celu wyjaśnienia okoliczności wymagających specjalistycznej
wiedzy, np. z dziedziny medycyny, budownictwa, materiałoznaw�
stwa itp., zespół powypadkowy powinien zwrócić się do właściwe�
go specjalisty o wydanie określonej opinii. Opinia taka powinna być
oparta na zebranym materiale dowodowym i wynikach badań, a nie
na subiektywnym odczuciu opiniodawcy. Opinia powinna być prze�
konywająca, i to nie tylko dla wąskiego grona specjalistów, ale
przede wszystkim dla członków zespołu powypadkowego, którzy
nie zawsze przecież posiadają znajomość zagadnień, jakie wynikają
z okoliczności danego wypadku, a wymagających wyjaśnienia.
Przesłuchanie pracownika, który uległ wypadkowi, nie zawsze
będzie możliwe, czy to z uwagi na ciężkie obrażenia ciała lub
śmierć wskutek wypadku, jak również nie zawsze jego wyjaśnienia
odzwierciedlać będą rzeczywisty przebieg wypadku. Niejednokrot�
nie bowiem opis wypadku w relacji poszkodowanego może być
zniekształcony na skutek szoku i doznanych przeżyć. Również nale�
ży mieć na uwadze, że wyjaśnienia poszkodowanego odnośnie prze�
biegu wypadku mogą być tendencyjne i zmierzać do wyeliminowa�
nia okoliczności mogących pozbawić go prawa do świadczeń z ty�
tułu wypadku, a przede wszystkim, że wypadek nastąpił z jego wy�
łącznej winy wskutek naruszenia przepisów dotyczących ochrony
życia i zdrowia, spowodowanego rażącym niedbalstwem lub umyśl�
nie, bądz
też faktu znajdowania się w chwili wypadku pod wpły�
29
wem alkoholu. Wszystkie te okoliczności powinny być wzięte pod
uwagę przez zespół powypadkowy przy ocenie wiarygodności wyja�
śnień poszkodowanego, do których zawsze należy podchodzić z du�
żą ostrożnością. Podobnie też powinno się oceniać relacje świadków
wypadku, które również mogą być tendencyjne. Trzeba również li�
czyć się z tym, że zeznania świadków co do przebiegu wypadku
mogą być ze sobą sprzeczne, różna jest bowiem zdolność zapamię�
tywania i oceny przez poszczególne osoby otaczającej ich rzeczywi�
stości. Bardziej wiarygodne będą więc relacje osób cieszących się
uznaniem wśród załogi, posiadających odpowiedni staż pracy w da�
nym zakładzie pracy oraz znajomość warunków pracy, w których
dany wypadek zaistniał.
Zespół powypadkowy jest też obowiązany wykorzystać w toku
postępowania powypadkowego materiały zebrane przez organy pro�
wadzące śledztwo lub dochodzenie (prokuraturę, policję lub inny
właściwy organ), jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.
W przypadku gdy wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodo�
wał zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadko�
wy jest obowiązany wykorzystać ustalenia zespołu specjalistów, po�
wołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawu�
jący nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organi�
zacyjnymi państwowymi albo samorządowymi do ustalenia przy�
czyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i techno�
logicznych (ż 6 ust. 3 i 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28
lipca 1998 r.).
Kto ustala okoliczności i przyczyny wypadku, któremu uległ
pracownik na terenie innego zakładu pracy?
Powoływane rozporządzenie RM z dnia 28 lipca 1998 r. określa
również tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn
wypadku przy pracy, który miał miejsce na terenie innego zakładu
pracy (np. któremu uległ pracownik ekipy budowlanej wykonującej
usługi u innego pracodawcy). W takiej sytuacji ustalenia okoliczności
i przyczyn wypadku dokonuje zespół powypadkowy powołany przez
pracodawcę, u którego poszkodowany pracownik jest zatrudniony,
w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał
30
miejsce wypadek. Jednak na wniosek pracodawcy poszkodowanego
pracownika, ustalenia okoliczności i przyczyn takiego wypadku do�
konać może pracodawca, na którego terenie wypadek zaistniał, a na�
stępnie przekazać dokumentację powypadkową pracodawcy poszko�
dowanego pracownika. Na pracodawcy, na którego terenie miał miejs�
ce wypadek, któremu uległa osoba niebędąca jego pracownikiem,
ciążą określone obowiązki, a w szczególności jest on obowiązany:
" zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
" zabezpieczyć miejsce wypadku w taki sposób, by nie miały
tam dostępu osoby niepowołane, a także by nie doszło do urucho�
mienia maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku
z wypadkiem zostały wstrzymane, oraz by nie dokonano zmiany po�
łożenia maszyn, urządzeń technicznych i innych przedmiotów, które
spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności,
" zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodo�
wanego pracownika, co ma szczególne znaczenie dla niezwłocznego
skierowania zespołu powypadkowego w celu ustalenia okoliczności
i przyczyn wypadku,
" udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzie�
lić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu
ustalającemu okoliczności i przyczyny zaistniałego wypadku (ż 7
powołanego rozporządzenia RM).
1.3. Dokumentacja powypadkowa
1.3.1. Pr ot okół powypadkowy
W jakim terminie powinien być sporządzony protokół powy�
padkowy?
Dokonane przez zespół powypadkowy w toku postępowania po�
wypadkowego ustalenia stanowią podstawę do sporządzenia proto�
kołu powypadkowego. Zgodnie z ż 8 ust. 1 i 2 powołanego rozpo�
rządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r., po ustaleniu okoliczności
i przyczyn wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany sporzą�
dzić - w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia uzyskania zawia�
domienia o wypadku - protokół powypadkowy. Ustalenie okolicz�
31
ności i przyczyn wypadku w terminie póz
niejszym wskutek uzasad�
nionych przeszkód lub trudności, wymaga podania przyczyn tego
opóz
nienia w protokole powypadkowym. Wzór protokołu powypad�
kowego określony został w załączniku do rozporządzenia Ministra
Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru
protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
(DzU nr 227, poz. 2298).
Jakie dane i informacje zawiera protokół powypadkowy?
W treści protokołu powypadkowego należy odróżnić jego treść
formalną oraz treść merytoryczną. Na treść formalną protokołu po�
wypadkowego składają się takie elementy, jak: dane osobowe po�
szkodowanego, osoby zgłaszającej wypadek i osoby sporządzającej
protokół, data zaistnienia wypadku i data jego zgłoszenia pracodaw�
cy, określenie miejsca wypadku, data sporządzenia protokołu, podpi�
sy członków zespołu powypadkowego i osób sporządzających pro�
tokół, data zatwierdzenia protokołu i podpis osoby zatwierdzającej.
Formalny charakter ma również pouczenie o trybie odwołania się od
ustaleń zawartych w protokole oraz wymów zapoznania poszkodo�
wanego (a w razie jego śmierci - członków rodziny zmarłego) z tre�
ścią protokołu przed jego zatwierdzeniem i pouczenie o prawie
zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole.
Natomiast na merytoryczną treść protokołu powypadkowego
składają się następujące elementy:
" określenie rodzaju wypadku, a więc czy jest to wypadek
śmiertelny, ciężki, zbiorowy lub inny,
" opis okoliczności i przyczyn wypadku,
" stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy, wy�
padkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy bądz
też nie odpo�
wiada kryteriom żadnego z nich,
" wnioski i zalecenia profilaktyczne,
" wskazanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, któ�
rych nieprzestrzeganie zostało stwierdzone w związku z wypadkiem.
Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest
wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą
mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących
32
z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia (ż 11 ust. 1
powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).
Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protoko�
łu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić.
W razie rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego,
0 treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca (ż 9 po�
wołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).
Czy pracownik powinien być zapoznany z treścią protokołu po�
wypadkowego?
W postępowaniu powypadkowym obowiązuje zasada jawności,
stąd też zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodo�
wanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdze�
niem. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do
ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół po�
wypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego. Poszkodo�
wanemu przysługuje też prawo wglądu do akt sprawy oraz sporzą�
dzania z nich notatek, odpisów oraz kopii. W razie śmierci poszko�
dowanego wskutek wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany
zapoznać z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny
zmarłego pracownika oraz pouczyć ich o prawie zgłoszenia uwag
1 zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym
(ż 10 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).
Kto zatwierdza protokół powypadkowy?
Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w nie�
zbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powy�
padkową przedkłada niezwłocznie pracodawcy do zatwierdzenia
(ż 8 ust. 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.).
Do protokołu dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i infor�
macji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty
zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku,
w szczególności pisemną opinię lekarza lub innych specjalistów,
szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie zło�
żone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeże�
33
nia wniesione do protokołu przez poszkodowanego (członków rodzi�
ny - w razie jego śmierci) - stanowiące integralną część protokołu
(ż 11 ust. 2 powołanego rozporządzenia RM).
Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie póz
niej niż
w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia. Dotyczy to również pro�
tokołu powypadkowego sporządzonego przez zespół powypadkowy
powołany - w myśl ż 7 ust. 3 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 28 lipca 1998 r. - przez innego pracodawcę, jeśli wypadek
miał miejsce na terenie innego pracodawcy. Pracodawca może zwró�
cić nie zatwierdzony protokół powypadkowy, w celu jego uzupełnie�
nia lub wyjaśnienia wątpliwości przez zespół powypadkowy ustala�
jący okoliczności i przyczyny wypadku, jeżeli do treści protokołu
zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego, a w razie je�
go śmierci wskutek wypadku - przez członków rodziny zmarłego,
albo gdy protokół ten sporządzony został niezgodnie z obowiązują�
cymi przepisami. Po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień wskazanych
przez zatwierdzającego, zespół powypadkowy obowiązany jest spo�
rządzić - nie póz
niej niż w ciągu 5 dni - nowy protokół powypad�
kowy, do którego dołącza się również poprzedni protokół nie za�
twierdzony przez pracodawcę (ż 12 powołanego rozporządzenia RM).
Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca jest obowią�
zany niezwłocznie doręczyć poszkodowanemu pracownikowi,
a w razie jego śmierci wskutek wypadku - członkom rodziny zmar�
łego wymienionym w art. 13 ustawy wypadkowej. Natomiast proto�
kół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich
i zbiorowych pracodawca jest też obowiązany niezwłocznie dorę�
czyć właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy (ż 13 powołane�
go rozporządzenia RM z dnia 28 lipca 1998 r.). Okręgowy inspek�
tor pracy może zwrócić doręczony mu protokół, jeżeli zawiera on
ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe
wnioski profilaktyczne - z uzasadnionym wnioskiem o ponowne
ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku. W takim przypadku ze�
spół powypadkowy, po dokonaniu wskazanych wyjaśnień i uzupeł�
nień, sporządza - nie póz
niej niż w ciągu 5 dni - nowy protokół
powypadkowy, który po zatwierdzeniu przez pracodawcę i dołącze�
niu poprzedniego protokołu, doręcza się niezwłocznie okręgowemu
34
inspektorowi pracy (ż 14 powołanego rozporządzenia RM). Oczywi�
ste też jest, że nowy protokół powypadkowy musi być doręczony
niezwłocznie poszkodowanemu pracownikowi, a w razie jego śmier�
ci wskutek wypadku - uprawnionym członkom jego rodziny.
Zgodnie z ż 15 powołanego rozporządzenia RM z dnia 28 lipca
1998 r., protokół powypadkowy wraz z pozostałą dokumentacją
powypadkową pracodawca jest obowiązany przechowywać przez
okres 10 lat.
1.3.2. Rej est r wypadków pr zy pr acy
Jakie informacje powinien zawierać rejestr wypadków przy
pracy?
Poza sporządzaniem i przechowywaniem dokumentacji dotyczą�
cej poszczególnych wypadków przy pracy (o czym była wcześniej
mowa), pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków
przy pracy (art. 234 ż 3 k.p.). Zakres informacji zamieszczanych
w rejestrze wypadków przy pracy określony został w powoływanym
wyżej rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r.
W myśl przepisów ż 16 tego rozporządzenia, pracodawca prowadzi
rejestr wypadków przy pracy na podstawie wszystkich protokołów
powypadkowych. Rejestr ten powinien zawierać następujące dane:
" imię i nazwisko poszkodowanego,
" miejsce i datę wypadku,
" informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego,
" datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
" stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy,
" datę przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wy�
padku przy pracy,
" liczbę dni niezdolności do pracy,
" inne informacje niebędące danymi osobowymi, których za�
mieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia pro�
filaktyczne zespołu powypadkowego.
Wymienione rozporządzenie RM nie zawiera jednak wzoru ta�
kiego rejestru wypadków przy pracy, stąd też każdy pracodawca jest
obowiązany opracować go we własnym zakresie, z uwzględnieniem
wszystkich danych, które w rejestrze powinny być zamieszczone.
35
1.3.3. St at yst yczna kar t a
wypadku pr zy pr acy
Dla jakich wypadków i w jakim terminie sporządza się staty�
styczną kartę wypadku przy pracy?
Pracodawca jest obowiązany sporządzić statystyczną kartę wy�
padku przy pracy do każdego zaistniałego wypadku przy pracy oraz
wypadku traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy. Wzór
statystycznej karty wypadku przy pracy określony został w załącz�
niku nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia
8 grudnia 2004 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pra�
cy (DzU nr 269, poz. 2672). Zgodnie z tym rozporządzeniem staty�
styczną kartę wypadku sporządza się na podstawie zatwierdzonego
protokołu powypadkowego albo na podstawie karty wypadku (w od�
niesieniu do wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy), w któ�
rych stwierdzono, że wypadek jest wypadkiem przy pracy lub wy�
padkiem traktowanym na równi z wypadkiem przy pracy. Staty�
styczną kartę wypadku sporządza się w dwóch egzemplarzach, we�
dług objaśnień do wypełnienia tej karty, które są określone w za�
łączniku nr 2 do rozporządzenia. Część I statystycznej karty wypad�
ku sporządza się nie póz
niej niż w terminie 14 dni roboczych od
dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub
w którym sporządzono kartę wypadku. Natomiast część II, uzupeł�
niającą, statystycznej karty wypadku sporządza się w terminie
umożliwiającym zachowanie terminu jej przekazania do urzędu sta�
tystycznego. Jeden egzemplarz statystycznej karty, z wyjątkiem jej
części II, uzupełniającej, pracodawca przekazuje do urzędu staty�
stycznego właściwego dla województwa, na którego terenie znajdu�
je się siedziba pracodawcy, w terminie do 15. dnia roboczego mie�
siąca następującego po miesiącu, w którym został zatwierdzony pro�
tokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku. Wy�
pełnioną część II, uzupełniającą, statystycznej karty pracodawca
przekazuje do urzędu statystycznego nie póz
niej niż z upływem
6 miesięcy od dnia zatwierdzenia protokołu powypadkowego lub od
dnia sporządzenia karty wypadku. Statystyczną kartę przekazuje się
w formie pisemnej.
36
2. CHOROBY ZAWODOWE
2.1. Pojęcie choroby zawodowej
Jaka jest zasadnicza różnica pomiędzy wypadkiem przy pracy
a chorobą zawodową?
Pomiędzy wypadkiem przy pracy a chorobą zawodową istnieje
zasadnicza różnica. Przede wszystkim przy chorobie zawodowej
brak elementu nagłości, który jest jednym z kryteriów przedmioto�
wych wypadku przy pracy, gdyż z zasady zmiany chorobowe nara�
stają stopniowo i ujawniają się zwykle po upływie pewnego okresu
czasu. Związek danej choroby z wykonywaną pracą nie zawsze też
jest oczywisty, tym bardziej że - mimo osiągnięć współczesnej me�
dycyny - przyczyny powstawania niektórych chorób nie są dosta�
tecznie znane.
Jaką chorobę uważa się za chorobę zawodową?
Obowiązujące przepisy nie definiują choroby zawodowej za po�
mocą określonych kryteriów przedmiotowych, jak ma to miejsce
w odniesieniu do pojęcia wypadku przy pracy. O ile bowiem moż�
liwe było ustalenie dość precyzyjnych kryteriów pozwalających na
uznanie danego zdarzenia za wypadek przy pracy, to kwestia ustale�
nia takich kryteriów, gdy chodzi o choroby zawodowe byłaby trud�
na, jeśli wręcz niemożliwa. Ogólnie można tylko powiedzieć, że
choroby zawodowe to takie choroby, których z
ródłem powstawania
są warunki środowiska pracy. Jednakże nie każda choroba związana
z warunkami środowiska pracy jest chorobą zawodową. O tym bo�
wiem, czy dana choroba jest chorobą zawodową przesądza prawo�
dawca przez ich skonkretyzowanie w odpowiednim akcie prawnym.
W myśl art. 4 ustawy wypadkowej za chorobę zawodową uwa�
ża się chorobę określoną w wykazie chorób zawodowych ustalonym
na podstawie art. 237 ż 1 pkt 2 kodeksu pracy, jeżeli została spo�
wodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia wystę�
pujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.
Przepisy art. 237 ż 1 pkt 2 i 3 k.p. zobowiązują zaś Radę Ministrów
37
do określenia, w drodze rozporządzenia, wykazu chorób zawodo�
wych oraz szczegółowych zasad postępowania dotyczących zgłasza�
nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych
oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. Na podstawie tej de�
legacji ustawowej Rada Ministrów wydała rozporządzenie z dnia 30
lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegóło�
wych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, roz�
poznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów
właściwych w tych sprawach (DzU nr 132, poz. 1115).
Do określenia choroby zawodowej zawartego w art. 4 ustawy
wypadkowej nawiązuje przepis ż 2 ust. 1 powołanego wyżej rozpo�
rządzenia RM stanowiący, że przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpozna�
waniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się choroby
ujęte w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny wa�
runków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdo�
podobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czyn�
ników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy
albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.
Jak orzekł NSA w wyroku z dnia 7 kwietnia 1982 r., II SA 372/82
(ONSA 1982, z. 1, poz. 33), dla uznania danej choroby za chorobę za�
wodową wystarczy ustalenie, że choroba ta ujęta została w wykazie
chorób zawodowych i została spowodowana wykonywaniem pracy
w warunkach narażających na powstanie danej choroby. Nie jest nato�
miast konieczne udowodnienie, że w konkretnym przypadku warunki
takie ją spowodowały. Nie wyłącza to jednak możliwości wykazania,
że - mimo pracy w warunkach narażających na daną chorobę - jej po�
wstanie w konkretnym przypadku nastąpiło z innych przyczyn, nie
związanych z wykonywaną pracą, jednakże nie dające się usunąć wąt�
pliwości nie mogą być tłumaczone na niekorzyść pracownika zatrud�
nionego w warunkach narażających na wywołanie choroby zawodowej.
W wyroku z dnia 29 lutego 1996 r., I SA 1540/95 (Pr. Pr. 1997,
nr 3, s. 37), NSA stwierdził też, że o tym, czy schorzenie ma charak�
ter zawodowy decydują dwa czynniki: zamieszczenie schorzenia w wy�
kazie chorób zawodowych i istnienie związku przyczynowego pomiędzy
chorobą a warunkami pracy. Wprowadzanie w tej materii jakichkol�
wiek dodatkowych wymagań jest niedopuszczalne. Podobnie też orzekł
NSA w wyroku z dnia 29 paz
dziernika 1996 r., II SA 61/96 (Pr. Pr.
38
1997, nr 8, s. 41), stwierdzając, że chorobą zawodową jest choroba ob�
jęta wykazem chorób zawodowych spowodowana działaniem czyn�
ników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy.
W orzecznictwie SN jeszcze na gruncie poprzedniego stanu
prawnego przyjmowano, że definicja choroby zawodowej obejmuje
dwa elementy, z których pierwszy jest formalnie wskazany w sa�
mym wykazie chorób zawodowych, zaś drugi wyraża się w określo�
nym związku przyczynowym danej choroby objętej wykazem z wa�
runkami środowiska pracy (zob. np. wyrok SN z dnia 4 czerwca
1998 r., III RN 36/98, OSNAP 1999, z. 6, poz. 192 oraz z dnia 18
stycznia 2002 r., III RN 188/00, Pr. Pr. 2002, nr 7-8, s. 57). Jak
stwierdził SN w wyroku z dnia 3 lutego 1999 r., III RN 110/98
(OSNAP 1999, z. 22, poz. 709), w przypadku ustalenia, że stwier�
dzona u pracownika choroba jest wymieniona w wykazie chorób za�
wodowych i praca była wykonywana w warunkach narażających na
zachorowanie, istnieje domniemanie związku przyczynowego mię�
dzy chorobą zawodową a warunkami narażającymi na jej powstanie.
Analogicznie wypowiedział się też SN już wcześniej w wyroku
z dnia 19 lipca 1984 r., II PRN 9/84 (OSNCP 1985, z. 4, poz. 53).
Wydaje się, że poglądy te są nadal aktualne.
W świetle powyższego należy stwierdzić, że za chorobę zawo�
dową może być uznana tylko choroba objęta wykazem chorób za�
wodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkod�
liwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy bądz
też
sposobem wykonywania danej pracy (np. w wymuszonej pozycji).
W konsekwencji zatem choroba nie wymieniona w wykazie chorób
zawodowych nie może być uznana za chorobę zawodową, choćby
jej powstanie związane było z wykonywaniem pracy w warunkach
szkodliwych dla zdrowia lub sposobem wykonywania pracy.
2.2. Zgłaszanie podejrzenia choroby zawodowej
Którym organom pracodawca jest obowiązany zgłosić przypadek
podejrzenia choroby zawodowej lub rozpoznania takiej choroby?
Zgodnie z art. 235 ż 1 k.p., pracodawca jest obowiązany nie�
zwłocznie zgłosić właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sa�
39
nitarnej i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przy�
padek podejrzenia choroby zawodowej albo rozpoznania takiej cho�
roby u pracownika. Obowiązek taki dotyczy również lekarza, który
podejrzewa przypadek choroby zawodowej lub rozpoznał taką cho�
robę (art. 235 ż 2 k.p.). Szczegółowe zasady zgłaszania podejrzenia
choroby zawodowej określa powołane wcześniej rozporządzenie Ra�
dy Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r.
Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej może dotyczyć pra�
cownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w na�
rażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu,
nie póz
niej niż w okresie określonym w wykazie chorób zawodo�
wych w odniesieniu do poszczególnych chorób (ż 2 ust. 2 powoła�
nego rozporządzenia RM).
Zgodnie z przepisami ż 3 powołanego rozporządzenia RM z dnia
30 lipca 2002 r., zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje:
" pracodawca zatrudniający pracownika (lub byłego pracowni�
ka), u którego podejrzewa się chorobę zawodową,
" lekarz, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrze�
nie choroby zawodowej u pracownika,
" pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy
chorobowe mogą wskazywać na chorobę zawodową, przy czym pra�
cownik pozostający w zatrudnieniu zgłasza to podejrzenie za po�
średnictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę
zdrowotną,
" lekarz stomatolog, który podczas wykonywania zawodu po�
wziął podejrzenie wystąpienia u pacjenta choroby zawodowej,
" lekarz weterynarii, który podczas wykonywania zawodu stwier�
dził u pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami objawy
mogące nasuwać podejrzenie wystąpienia u niego choroby zawodowej.
Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu powia�
towemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu
inspektorowi pracy, przy czym ich właściwość ustala się według
miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracowni�
ka (byłego pracownika), lub według krajowej siedziby pracodawcy
w przypadku, gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego
jest przechowywana w tej siedzibie.
40
Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej dokonuje się na for�
mularzu stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra
Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowa�
nia chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz.
1121), wydanego na podstawie art. 237 ż 4 pkt 1 k.p. Natomiast
w przypadku choroby zawodowej o ostrym przebiegu lub podejrze�
nia, że choroba zawodowa była przyczyną śmierci pracownika,
zgłoszenie powinno być dokonane dodatkowo w drodze telefonicz�
nej. W przypadku gdy zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej
dokonuje lekarz lub lekarz stomatolog, zgłoszenie to następuje przez
przesłanie kopii skierowania pracownika na badania w celu rozpo�
znania choroby zawodowej.
Co należy rozumieć przez narażenie zawodowe?
Przez narażenie zawodowe należy tu rozumieć wykonywanie
pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia występujących w śro�
dowisku pracy lub sposób wykonywania. W myśl przepisów ż 2 ust.
3 powołanego rozporządzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r., przy do�
konywaniu oceny narażenia zawodowego uwzględnia się:
" rodzaj czynnika, wartość stężeń i natężeń oraz okres naraże�
nia zawodowego - w odniesieniu do czynników chemicznych i fi�
zycznych,
" rodzaj czynnika, ustalenie czasu kontaktu oraz stwierdzenie
mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez ko�
nieczności określenia stężenia tego czynnika - w odniesieniu do
czynników biologicznych,
" rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem
w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, surow�
cach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności
określenia stężenia tego czynnika - w odniesieniu do czynników
o działaniu uczulającym (alergenów),
" stopień obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż
czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowied�
nich narządów lub układów organizmu ludzkiego.
Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza lekarz zgłaszający
podejrzenie choroby zawodowej, sprawujący profilaktyczną opiekę
zdrowotną nad pracownikiem, którego podejrzenie dotyczy.
41
2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej
Jakie działania podejmuje powiatowy inspektor sanitarny po
otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia u pracownika choroby za�
wodowej?
Stosownie do przepisów ż 4 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 30 lipca 2002 r., powiatowy inspektor sanitarny po otrzyma�
niu zgłoszenia podejrzenia u pracownika choroby zawodowej wszczy�
na postępowanie w sprawie, a w szczególności kieruje pracownika,
którego dotyczy podejrzenie, do odpowiedniej jednostki orzeczni�
czej (zakładu opieki zdrowotnej), powiadamiając o tym równocze�
śnie pracodawcę i jednostkę podstawową służby medycyny pracy
sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem,
z którą pracodawca zawarł umowę w trybie określonym odrębnymi
przepisami. Skierowanie takie nie jest jednak wymagane, jeżeli
zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej dokonane zostało przez
lekarza lub lekarza stomatologa w formie kopii skierowania na ba�
dania w celu rozpoznania choroby zawodowej, przesłanej powiato�
wemu inspektorowi sanitarnemu. Wzór skierowania na badania
w celu rozpoznania choroby zawodowej, stosowany w przypadku
skierowania wydawanego przez lekarza lub lekarza stomatologa,
stanowi załącznik nr 2 do powołanego wyżej rozporządzenia Mini�
stra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumen�
towania chorób zawodowych i skutków tych chorób, natomiast wzór
takiego skierowania, stosowany w przypadku skierowania wydawa�
nego przez powiatowego inspektora sanitarnego, stanowi załącznik
nr 3 do tego rozporządzenia.
Kto orzeka o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku pod�
staw do rozpoznania takiej choroby?
Właściwym do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub
o braku podstaw do jej rozpoznania jest lekarz spełniający wymaga�
nia kwalifikacyjne określone w przepisach w sprawie specjalizacji
lekarskich niezbędnych do wykonywania orzecznictwa w zakresie
chorób zawodowych, zatrudniony w jednej z jednostek orzeczni�
czych I lub II stopnia.
42
Jednostkami orzeczniczymi I stopnia są:
1) poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich
ośrodków medycyny pracy,
2) katedry, poradnie i kliniki chorób zawodowych akademii me�
dycznych,
3) przychodnie i oddziały chorób zakaz
nych poziomu woje�
wódzkiego - w zakresie chorób zakaz
nych i inwazyjnych,
4) jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w któ�
rych nastąpiła hospitalizacja - w zakresie rozpoznawania chorób za�
wodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpie�
nia ostrych objawów choroby.
Właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według
miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana przez pracowni�
ka, lub według krajowej siedziby pracodawcy w przypadku, gdy do�
kumentacja dotycząca narażenia zawodowego jest przechowywana
w tej siedzibie. Natomiast gdy pracownik zamieszkuje w innym wo�
jewództwie, niż była wykonywana praca powodująca zagrożenie za�
wodowe, właściwość jednostki orzeczniczej I stopnia ustala się według
aktualnego miejsca zamieszkania pracownika (byłego pracownika).
Jednostkami orzeczniczymi II stopnia są natomiast:
" od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jed�
nostkach orzeczniczych wymienionych wyżej w pkt. 1, 2 i 4 - przy�
chodnie, oddziały i kliniki chorób zawodowych jednostek badaw-
czo-rozwoj owych w dziedzinie medycyny pracy,
" od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jed�
nostkach orzeczniczych wymienionych wyżej w pkt. 3 - katedry,
poradnie i kliniki chorób zakaz
nych i inwazyjnych, a w odniesieniu
do gruz
licy także jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące rozpo�
znawanie i leczenie gruz
licy (ż 5 powołanego rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r.).
Na jakiej podstawie lekarz wydaje orzeczenie o rozpoznaniu cho�
roby zawodowej lub braku podstaw do rozpoznania takiej choroby?
Stosownie do przepisów ż 6 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 30 lipca 2002 r., lekarz właściwy do orzekania w sprawach
chorób zawodowych wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu
43
choroby zawodowej albo o braku podstaw do rozpoznania takiej
choroby na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich
i pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacji
przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego. W przy�
padku gdy informacje zawarte w dokumentacji nie są wystarczające
do wydania orzeczenia lekarskiego, wówczas lekarz występuje o jej
uzupełnienie, w zależności od potrzeby, do odpowiednich podmio�
tów, a mianowicie:
" do pracodawcy - w zakresie dotyczącym przebiegu oraz orga�
nizacji pracy zawodowej pracownika, danych o narażeniu zawodo�
wym, obejmujących także wyniki pomiarów czynników szkodli�
wych dla zdrowia wykonanych na stanowiskach pracy, na których
pracownik był zatrudniony, stosowanych przez pracownika środków
ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na
czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) - także o przekazanie
próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia odpo�
wiednich badań diagnostycznych,
" do lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikiem, w odniesieniu do którego zachodzi podejrzenie cho�
roby zawodowej - w celu dokonania uzupełniającej oceny narażenia
zawodowego oraz o udostępnienie dokumentacji medycznej pracow�
nika wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych,
" do lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza pro�
wadzącego leczenie tego pracownika - o udostępnienie dokumenta�
cji medycznej w zakresie niezbędnym do rozpoznania choroby za�
wodowej,
" do właściwego powiatowego inspektora sanitarnego - w za�
kresie oceny narażenia zawodowego, zwłaszcza na podstawie doku�
mentacji archiwalnej oraz informacji udostępnianych na jego wnio�
sek przez odpowiednie jednostki organizacyjne Państwowej Inspek�
cji Sanitarnej i służby medycyny pracy w odniesieniu do zakładów
pracy, które uległy likwidacji,
" do pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodo�
wej - w celu uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzone�
go przez lekarza praktykującego indywidualnie lub zatrudnionego
w zakładzie opieki zdrowotnej albo właściwego powiatowego in�
44
spektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu
rozpoznania choroby zawodowej.
W przypadku gdy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia odpowied�
niej dokumentacji bądz
po jej uzupełnieniu i przeprowadzonych ba�
daniach pracownika, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o rozpozna�
niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiej
choroby, które następnie przesyła właściwemu powiatowemu in�
spektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi oraz oso�
bie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej, a w przypadku
gdy orzeczenie lekarskie wydane zostało przez lekarza zatrudnione�
go w jednostce orzeczniczej II stopnia - również właściwej jednost�
ce orzeczniczej I stopnia. Wzór orzeczenia lekarskiego o rozpozna�
niu choroby zawodowej stanowi załącznik nr 5 do powołanego
wcześniej rozporządzenia M inistra Zdrowia z dnia 1 sierpnia
2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych
i skutków tych chorób, natomiast orzeczenia lekarskiego o braku
podstaw do rozpoznania choroby zawodowej - załącznik nr 6 do te�
go rozporządzenia.
Jeżeli pracownik nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego
0 rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpo�
znania takiej choroby, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadze�
nie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.
Wniosek taki może być złożony w terminie 14 dni od dnia otrzyma�
nia orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej
1 stopnia, zatrudniającej lekarza, który wydał kwestionowane orze�
czenie. O wystąpieniu pracownika z wnioskiem o ponowne badanie
jednostka ta powiadamia równocześnie właściwego powiatowego in�
spektora sanitarnego. Orzeczenie wydane przez jednostkę orzeczni�
czą II stopnia jest ostateczne (ż 7 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 30 lipca 2002 r.).
Kto wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub bra�
ku podstaw do stwierdzenia takiej choroby?
Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo o braku pod�
staw do stwierdzenia takiej choroby wydaje właściwy powiatowy
inspektor sanitarny na podstawie zebranego materiału dowodowego,
45
a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz
oceny narażenia zawodowego pracownika. Jeżeli przed wydaniem
stosownej decyzji powiatowy inspektor sanitarny uzna, że materiał
dowodowy nie jest wystarczający do wydania decyzji, może żądać
od lekarza, który wydał orzeczenie lekarskie, uzupełnienia tego
orzeczenia bądz
też wystąpić do jednostki orzeczniczej II stopnia
0 dodatkową konsultację oraz podjąć inne stosowne czynności nie�
zbędne do uzupełnienia materiału dowodowego.
Od decyzji powiatowego inspektora sanitarnego przysługuje od�
wołanie do właściwego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Od�
wołanie składa się za pośrednictwem powiatowego inspektora sani�
tarnego, który wydał decyzję, w terminie 14 dni od dnia jej otrzy�
mania. Natomiast od decyzji wojewódzkiego inspektora sanitarnego
przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w trybie
określonym w art. 196 ż 1 kodeksu postępowania administracyjne�
go. Dodać należy, że decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej
lub o braku podstaw do stwierdzenia takiej choroby jest decyzją ad�
ministracyjną w rozumieniu art. 104 ż 1 tego kodeksu (ż 8 ust. 1
1 2 powołanego rozporządzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r.).
W myśl uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 czerw�
ca 1995 r., II PZP 2/95 (PiZS 1995, nr 12, s. 46), decyzja państwo�
wego inspektora sanitarnego stwierdzająca chorobę zawodową lub
brak podstaw do jej stwierdzenia nie wiąże sądu powszechnego roz�
poznającego sprawę o świadczenia z tytułu choroby zawodowej tak�
że po oddaleniu przez Naczelny Sąd Administracyjny wniesionej na
nią skargi. W uzasadnieniu uchwały SN podkreślił, iż według prze�
ważającego stanowiska doktryny sąd powszechny jest związany
ostateczną decyzją administracyjną o charakterze konstytutywnym,
tj. tworzącą stan prawny, który sąd musi uwzględnić jako element
stanu faktycznego. Natomiast gdy chodzi o decyzję deklaratoryjną,
związanie ma miejsce wówczas, gdy decyzja ta została wydana
w kwestii z  istoty należącej do drogi postępowania administracyj�
nego (tj. dotyczy stosowania normy administracyjno-prawnej). Zda�
niem SN przyjąć zatem należy, iż sąd powszechny nie jest związa�
ny ostateczną decyzją administracyjną, jeżeli jest to decyzja dekla�
ratoryjna i dotyczy stosunku z  istoty cywilnoprawnego, a jedynie
46
mocą przepisu szczególnego przekazanego do rozpoznania na drogę
postępowania administracyjnego. Jak zaznaczył SN, istnienie choro�
by zawodowej jest przesłanką roszczenia odszkodowawczego.
W konsekwencji SN uznał, że decyzja państwowego inspektora sa�
nitarnego stwierdzająca chorobę zawodową albo brak podstaw do
stwierdzenia takiej choroby nie wiąże sądu powszechnego. Analo�
gicznie wypowiedział się też SN wcześniej w uchwale z dnia 16
czerwca 1994 r., II PZP 4/94 (OSNAP 1994, z. 11, poz. 170).
Powiatowy inspektor sanitarny przesyła decyzję o stwierdzeniu
choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia:
" zainteresowanemu pracownikowi,
" pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika
w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasad�
niające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby
zawodowej,
" jednostce orzeczniczej I lub II stopnia zatrudniającej lekarza,
który wydał orzeczenie lekarskie,
" właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy (ż 8 ust. 3 po�
wołanego rozporządzenia RM).
Wzór decyzji powiatowego inspektora sanitarnego o stwierdze�
niu choroby zawodowej określony został w załączniku nr 7 do po�
wołanego rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.
w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków
tych chorób, natomiast decyzji o braku podstaw do stwierdzenia
choroby zawodowej - w załączniku nr 8 do tego rozporządzenia.
Kto sporządza i komu przesyła kartę stwierdzenia choroby za�
wodowej?
W terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o stwierdzeniu
choroby zawodowej stała się ostateczna, powiatowy inspektor sani�
tarny jest obowiązany sporządzić kartę stwierdzenia choroby zawo�
dowej i przesłać ją do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med.
Jerzego Nofera w A
odzi i państwowego wojewódzkiego inspektora
sanitarnego - jeżeli ostateczna stała się decyzja wydana przez po�
wiatowego inspektora sanitarnego. Jeżeli natomiast ostateczna stała
się decyzja wydana przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego,
47
wówczas przesyłana jest ona tylko do wymienionego Instytutu Me�
dycyny Pracy (ż 9 ust. 1 powołanego rozporządzenia RM z dnia
30 lipca 2002 r.). Wzór karty stwierdzenia choroby zawodowej
określony został w załączniku nr 9 do wymienionego rozporządze�
nia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.
Komu pracodawca jest obowiązany przesłać zawiadomienie
o skutkach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej i jakie
informacje powinno ono zawierać?
Pracodawca po zakończeniu postępowania mającego na celu
ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związ�
ku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika obowiązany jest
przesłać do wymienionego Instytutu Medycyny Pracy oraz do wła�
ściwego powiatowego inspektora sanitarnego zawiadomienie o skut�
kach stwierdzonej u pracownika choroby zawodowej (ż 9 ust. 2 po�
wołanego rozporządzenia RM z dnia 30 lipca 2002 r.). Wzór tego
zawiadomienia określony został w załączniku nr 10 do wymienione�
go rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r.
w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych
chorób. Jak wynika z objaśnień zamieszczonych w tym wzorze, za�
wiadomienie to wypełnia pracodawca zatrudniający pracownika,
u którego stwierdzono chorobę zawodową, po jego przystąpieniu do
pracy lub po przyznaniu renty z tytułu niezdolności do pracy. W za�
wiadomieniu tym podaje się m.in. następujące informacje:
" pełne rozpoznanie choroby zawodowej zgodnie z brzmieniem
podanym w decyzji o stwierdzeniu takiej choroby,
" liczbę dni niezdolności do pracy w związku z chorobą zawo�
dową,
" liczbę dni okresowej niezdolności do pracy z powodu choro�
by lub przeniesienia na inne stanowisko pracy,
" procent uszczerbku na zdrowiu orzeczony przez lekarza
orzecznika ZUS,
" wysokość jednorazowego odszkodowania wypłaconego pra�
cownikowi w związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,
" informację, czy pracownikowi przyznano świadczenie wyrów�
nawcze w związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej,
48
" informację, czy pracownikowi przyznano rentę z tytułu choroby
zawodowej z podaniem, czy jest to renta z tytułu częściowej czy cał�
ko witej niezdolności do pracy oraz na jaki okres została przyznana.
Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w razie rozpoznania
u pracownika choroby zawodowej?
Zgodnie z przepisami art. 235 ż 3 k.p., w razie rozpoznania
u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:
1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charak�
ter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu
z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodują�
cych powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne
środki zapobiegawcze,
3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.
2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych
Jaka dokumentacja jest prowadzona w odniesieniu do chorób
zawodowych?
Poza omówionymi już wcześniej dokumentami dotyczącymi
chorób zawodowych określone podmioty obowiązane są prowadzić
także inną dokumentację w tym zakresie.
Zgodnie z art. 235 ż 4 k.p., pracodawca jest obowiązany prowa�
dzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie
choroby. Przepisy nie określają jednak wzoru ani sposobu prowa�
dzenia takiego rejestru.
Sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych
chorób określa powołane wcześniej rozporządzenie Ministra Zdro�
wia z dnia 1 sierpnia 2002 r. Rozporządzenie to określa również
sposób prowadzenia rejestrów chorób zawodowych oraz dane obję�
te rejestrem chorób zawodowych. Według powołanego rozporządze�
nia dokumentacja dotycząca chorób zawodowych obejmuje:
1) dokumentację indywidualną, którą stanowi karta badania
w związku z chorobą zawodową,
49
2) dokumentację zbiorczą, którą stanowi księga podejrzeń oraz
rozpoznań chorób zawodowych.
Jakie dane powinna zawierać karta badania w związku z cho�
robą zawodową?
Karta badania w związku z chorobą zawodową zawiera:
" dane identyfikacyjne jednostki orzeczniczej,
" dane identyfikacyjne osoby badanej,
" dane identyfikacyjne podmiotu kierującego pracownika na ba�
danie,
" dane o miejscu zatrudnienia osoby badanej lub informacje
0 pobieraniu emerytury lub renty albo pozostawaniu bez pracy,
" dane dotyczące zatrudnienia, z którym wiąże się podejrzenie
powstania choroby zawodowej oraz informacje o narażeniu zawodo�
wym w czasie tego zatrudnienia,
" dane z wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego oraz
wyniki konsultacji i badań diagnostycznych,
" treść orzeczenia lekarskiego, w tym orzeczenie o rozpozna�
niu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania takiej
choroby,
" podpis lekarza wykonującego badanie i pieczęć dokumentują�
cą posiadanie specjalizacji lekarskiej niezbędnej do wykonywania
orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych, określonej w odręb�
nych przepisach.
Zasady prowadzenia, przechowywania i udostępniania kart ba�
dań w związku z chorobą zawodową określają odpowiednie przepi�
sy w sprawie rodzajów dokumentacji medycznej w zakładach opie�
ki zdrowotnej. Natomiast dane zamieszczane w księdze podejrzeń
oraz rozpoznań chorób zawodowych oraz sposób jej prowadzenia
1 przechowywania określają przepisy w sprawie rodzajów dokumen�
tacji medycznej służby medycyny pracy.
Jakie inne rejestry w związku z chorobami zawodowymi są
prowadzone?
Informacje zamieszczane na kartach stwierdzenia choroby zawo�
dowej oraz w zawiadomieniach o skutkach choroby zawodowej są
50
gromadzone w formie rejestrów chorób zawodowych i rejestrów
skutków chorób zawodowych. Rejestry te, prowadzone przez powia�
towych inspektorów sanitarnych, zawierają dane o pracownikach lub
byłych pracownikach zatrudnionych przez pracodawców prowadzą�
cych działalność na obszarze objętym zakresem ich działania. Nato�
miast rejestry chorób zawodowych i rejestry skutków tych chorób,
prowadzone przez wymieniony wcześniej Instytut Medycyny Pracy
w A
odzi, zawierają dane o pracownikach lub byłych pracownikach
zatrudnionych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Dodać należy,
że do wymienionych rejestrów mają zastosowanie przepisy o ochro�
nie danych osobowych.
3. ŚWIADCZENIA
Z TYTYA
U WYPADKÓW PRZY PRACY
I CHORÓB ZAWODOWYCH
Jakie świadczenia przysługują z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych?
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej, z tytułu wypadku
przy pracy lub choroby zawodowej przysługują następujące świad�
czenia:
1) zasiłek chorobowy - z tytułu czasowej niezdolności do pracy
spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową; zasi�
łek ten przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu
wypadkowemu i od pierwszego dnia niezdolności do pracy. Zasiłek
chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje w wysokości
100% podstawy wymiaru, którą stanowi kwota będąca podstawą
wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe (art. 9 ust. 1 i 2
ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do zasiłku, podstawy
wymiaru, wysokości i przy wypłacie stosuje się odpowiednio prze�
pisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.);
51
2) świadczenie rehabilitacyjne - przysługujące pracownikowi,
który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do
pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyska�
nie tej zdolności. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez
okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jed�
nak niż przez 12 miesięcy. O okolicznościach uzasadniających przy�
znanie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego orzeka lekarz
orzecznik ZUS. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje w wysoko�
ści 100% podstawy wymiaru, którą stanowi kwota będąca podstawą
wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe (art. 9 ust. 1 i 2
ustawy wypadkowej). Zastosowanie mają tu te same zasady, co przy
zasiłku chorobowym;
3) zasiłek wyrównawczy - przysługujący pracownikowi, którego
wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub
chorobą zawodową; przy ustalaniu prawa do zasiłku, jego wysoko�
ści oraz przy wypłacie stosuje się odpowiednio przepisy powołanej
wyżej ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia choro�
bowego. Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między przeciętnym
miesięcznym wynagrodzeniem ustalonym dla potrzeb obliczenia
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, w myśl powołanej ustawy,
a miesięcznym wynagrodzeniem osiąganym przez pracownika
w okresie rehabilitacji zawodowej;
4) jednorazowe odszkodowanie - przysługujące pracownikowi
z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodo�
wanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Za stały
uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności orga�
nizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nieroku-
jące poprawy, natomiast za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uwa�
ża się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upo�
śledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy,
mogące ulec poprawie. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz
jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową do�
konuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji (art. 11 ust. 2-4
ustawy wypadkowej). Zasady orzekania o stałym lub długotrwałym
uszczerbku na zdrowiu określa rozporządzenie Ministra Pracy i Po�
52
lityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegóło�
wych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na
zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz
postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (DzU nr
234, poz. 1974). Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy wypadkowej jed�
norazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętne�
go wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdro�
wia poszkodowanego stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu,
który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, uleg�
nie zwiększeniu co najmniej o 10%, wówczas jednorazowe odszko�
dowanie zwiększa się o podany wyżej procent przeciętnego wyna�
grodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający
procent, według którego ustalone było to odszkodowanie. Ponadto
jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą
3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do po�
szkodowanego orzeczona została całkowita niezdolność do pracy
oraz do samodzielnej egzystencji. Wysokość kwot jednorazowych
odszkodowań ogłasza Minister Pracy i Polityki Społecznej w  Mo�
nitorze Polskim ;
5) jednorazowe odszkodowanie - przysługujące członkom rodzi�
ny pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej. Odszkodowanie takie przysługuje również w razie
śmierci rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pra�
cy lub choroby zawodowej. Członkami rodziny uprawnionymi do
jednorazowego odszkodowania są:
" małżonek, z wyjątkiem przypadku gdy w stosunku do małżon�
ków orzeczona została separacja,
" dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobio�
ne oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem
pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ra�
mach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci pracownika lub
rencisty warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej,
" rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli
w dniu śmierci pracownika lub rencisty prowadzili z nim wspólne
gospodarstwo domowe albo jeżeli pracownik lub rencista bezpośred�
53
nio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania lub jeżeli usta�
lone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z je�
go strony.
Wysokość jednorazowego odszkodowania uzależniona jest od
liczby uprawnionych członków rodziny. Również w tym przypadku
wysokość tego odszkodowania ogłasza Minister Pracy i Polityki
Społecznej w  Monitorze Polskim ;
6) renta z tytułu niezdolności do pracy - przysługująca pracow�
nikowi, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
stał się częściowo lub całkowicie niezdolny do pracy. Renta ta przy�
sługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego
oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy. Przy
ustalaniu prawa do renty, wysokości oraz jej wypłaty stosuje się od�
powiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2004 r.
nr 39, poz. 353 ze zm.). Renta z tytułu niezdolności do pracy
z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 120% kwo�
ty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie
z wymienioną ustawą;
7) renta szkoleniowa - przysługująca pracownikowi, w stosunku
do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze
względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Do
renty tej stosuje się również odpowiednio przepisy powołanej wyżej
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl art. 60 tej ustawy,
renta szkoleniowa przysługuje przez okres 6 miesięcy, przy czym
okres ten może ulec skróceniu, jeżeli starosta (prezydent miasta) za�
wiadomi jednostkę organizacyjną ZUS o braku możliwości prze�
kwalifikowania danej osoby do innego zawodu albo że zaintereso�
wana osoba nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu (nie
uczestniczy bez uzasadnionych przyczyn w zapewnionym jej szko�
leniu zawodowym). Okres pobierania renty szkoleniowej może być
też przedłużony - na wniosek starosty - na czas niezbędny do prze�
kwalifikowania danej osoby, nie dłużej jednak niż o 30 miesięcy,
a zatem renta szkoleniowa może być pobierana nawet przez okres
3 lat. Renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może
być niższa niż 100% podstawy jej wymiaru i jednocześnie nie mo�
54
że wynosić mniej niż 120% minimalnej renty szkoleniowej z ubez�
pieczenia rentowego;
8) renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego pracownika
lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej. Renta rodzinna przysługuje uprawnionym
członkom rodziny niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wy�
padkowego i bez względu na datę śmierci pracownika lub rencisty
spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową (art.
17 ust. 2 ustawy wypadkowej). Przy ustalaniu prawa do renty ro�
dzinnej oraz jej wysokości i wypłaty stosuje się odpowiednio prze�
pisy powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Krąg
osób uprawnionych do renty rodzinnej i warunki jej uzyskania okreś�
lone zostały przepisami art. 68-70 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS;
9) dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej; dodatek ten
przysługuje na zasadach i w wysokości określonej w art. 76 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS;
10) dodatek pielęgnacyjny - przysługujący osobie uprawnionej
do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli osoba ta uznana zo�
stała za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzy�
stencji, oraz osobie, która ukończyła 75 lat życia. Dodatek ten nie
przysługuje jednak osobie przebywającej w domu pomocy społecznej,
w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno�
-opiekuńczym, chyba że osoba ta przebywa poza tą placówką przez
okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu (art. 75 ustawy o emerytu�
rach i rentach z FUS, który ma tu odpowiednie zastosowanie);
11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szcze�
pień ochronnych oraz zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne
w zakresie określonym ustawą. Zgodnie z art. 23 ustawy wypadko�
wej, ze środków funduszu wypadkowego są pokrywane koszty skut�
ków wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, związane ze
świadczeniami zdrowotnymi z zakresu stomatologii i szczepień
ochronnych, na które ubezpieczony pracownik został skierowany
przez lekarza orzecznika ZUS na wniosek lekarza prowadzącego, je�
żeli koszty te nie są refundowane na podstawie odrębnych przepi�
sów. Ponadto ze środków funduszu wypadkowego są pokrywane
55
koszty przedmiotów ortopedycznych w wysokości udziału własnego
ubezpieczonego określonego w ustawie z dnia 23 stycznia 2003 r.
o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia
(DzU nr 45, poz. 391 ze zm.).
Czy pracownikowi przysługuje odszkodowanie za szkody rze�
czowe poniesione w związku z wypadkiem przy pracy?
Niezależnie od wyżej omówionych świadczeń pracownikowi,
który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy od�
szkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem
przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do
wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów
samochodowych oraz wartości pieniężnych (art. 2371 ż 2 k.p.). Od�
szkodowania takiego nie przewiduje natomiast ustawa wypadkowa.
4. OKOLICZNOŚCI
WYA

CZAJ
CE PRAWO DO ŚWIADCZEC

Z TYTUA
U WYPADKU PRZY PRACY
Ustawa wypadkowa przewiduje dwa przypadki, kiedy pracownik
zostaje pozbawiony prawa do świadczeń należnych z tytułu wypad�
ku przy pracy. Odnosi się to do wszystkich świadczeń przewidzia�
nych w art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej przysługujących pracowni�
kowi, który uległ wypadkowi przy pracy. Okolicznością uzasadnia�
jącą pozbawienie prawa do tych świadczeń jest określone naganne
zachowanie się samego pracownika, w wyniku którego doszło do
zaistnienia wypadku przy pracy.
Czy naruszenie przez pracownika przepisów dotyczących ochro�
ny życia i zdrowia pozbawia go prawa do świadczeń z tytułu zaist�
niałego wypadku przy pracy?
Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej, świadczenia
z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi, jeżeli
56
wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przepi�
sów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez nie�
go umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Przez użyte w tym
przepisie pojęcie naruszenia  przepisów dotyczących ochrony życia
i zdrowia nie należy jednak rozumieć tylko przepisów dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy, bowiem pojęcie to ma znacznie
szerszy zakres i obejmuje nie tylko przepisy dotyczące bezpieczeń�
stwa i higieny pracy, ale także szereg innych przepisów mających
na celu ochronę życia i zdrowia ludzkiego, jak np. przepisy prze�
ciwpożarowe, przepisy ruchu drogowego, przepisy prawa budowla�
nego. Ponadto w art. 21 ust. 1 ustawy jest mowa o umyślnym lub
wskutek rażącego niedbalstwa naruszeniu przez pracownika przepi�
sów dotyczących ochrony życia i zdrowia ludzkiego, będącym wy�
łączną przyczyną wypadku i co wymaga udowodnienia. Naruszony
w powyższy sposób przez pracownika musi być zatem konkretny
przepis. Tymczasem w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
wielokrotnie mowa również o zasadach bezpieczeństwa i higieny
pracy. Tak np. art. 211 zdanie 1 k.p. stanowi, że  Przestrzeganie
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika . W świetle art. 21 ust. 1 ustawy wypad�
kowej naruszenie przez pracownika umyślnie lub wskutek rażącego
niedbalstwa określonej zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, choć�
by utrwalonej i z reguły stosowanej w praktyce, nie uzasadnia po�
zbawienia pracownika prawa do świadczeń przewidzianych w usta�
wie, jeśli zasada ta nie została usankcjonowana w konkretnym prze�
pisie prawa.
Pozbawienie pracownika prawa do świadczeń przewidzianych
w ustawie następuje tylko wtedy, gdy wyłączną, a nie decydującą,
przyczyną wypadku było udowodnione przez pracodawcę naruszenie
przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowo�
dowane w sposób umyślny lub wskutek rażącego niedbalstwa. Jak
też orzekł SN w wyroku z dnia 9 września 1998 r., II UKN 186/98
(OSNAP 1999, z. 17, poz. 558), do pozbawienia pracownika świad�
czeń z tytułu wypadku przy pracy nie jest wystarczające stwierdze�
nie, że zachowanie pracownika było decydującą przyczyną wypad�
ku, jeżeli nie było ono wyłączną jego przyczyną. Pogląd ten jest
57
w pełni aktualny również na gruncie obecnie obowiązującej ustawy
wypadkowej. Udowodnienie faktu, że pracownik naruszył przepisy
dotyczące ochrony życia i zdrowia ludzkiego, że naruszenie to spo�
wodowane zostało umyślnie lub wskutek jego rażącego niedbalstwa
i że naruszenie wymienionych przepisów było wyłączną przyczyną
wypadku, spoczywa na pracodawcy, przy czym wszystkie te trzy
elementy muszą być spełnione łącznie. Jeżeli zatem umyślność dzia�
łania (lub zaniechania) lub rażące niedbalstwo poszkodowanego nie
było wyłączną przyczyną wypadku, nie pozbawia go to prawa do
świadczeń przewidzianych w ustawie i przysługują mu one w peł�
nym zakresie. Podobne stanowisko reprezentował SN także we
wcześniejszych orzeczeniach. Tak np. w wyroku z dnia 23 paz
dzier�
nika 1981 r., III URN 40/80 (PiZS 1982, nr 7, s. 55) SN stwierdził,
że tylko wyłączna wina pracownika, i to szczególnie uwarunkowa�
na pozbawia go prawa do świadczeń powypadkowych, przy czym
wina ta musi być udowodniona. Ponadto SN przyjął, że rażące nie�
dbalstwo zachodzi wówczas, gdy poszkodowany pracownik podej�
muje działania z naruszeniem przepisów o ochronie życia i zdrowia,
chociaż mógł i powinien był przewidzieć grożące mu niebezpie�
czeństwo, które zwykle występuje w danych okolicznościach fak�
tycznych, co dla każdego człowieka o przeciętnej przezorności jest
oczywiste. A przy tym musi to być przyczyna wyłączna. Ocena ro�
dzaju i stopnia zawinienia poszkodowanego w wypadku przy pracy,
wyłączające prawo do świadczeń powypadkowych, ograniczona jest
wyłącznie do przyczyn wypadku, nie obejmuje natomiast następstw
wypadku, niezależnie od ich rozmiaru.
Zwrócić też należy uwagę na wyrok SN z dnia 27 maja 1998 r.,
II UKN 70/98 (OSNAP 1999, z. 12, poz. 403), w którym wyrażony
został pogląd, że niezapewnienie pracownikowi elementarnych wa�
runków bezpiecznego wykonywania pracy z reguły wyklucza moż�
liwość przyjęcia jako wyłącznej przyczyny wypadku przy pracy na�
ruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia
i zdrowia wskutek rażącego niedbalstwa. SN wskazał ponadto, że
pozbawienie poszkodowanego podstawowych środków ochrony pra�
cy, rażące przekraczanie norm czasu pracy, a także brak zabezpie�
czeń używanego narzędzia pracy i jego wadliwa lokalizacja, nie po�
58
zwalająca na bezpieczną i swobodną obsługę - to okoliczności, któ�
re jednoznacznie wykluczają możliwość przyjęcia - jako wyłącznej
przyczyny wypadku przy pracy - udowodnionego przez pracodawcę
naruszenia przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia
i zdrowia, spowodowanego rażącym niedbalstwem.
O umyślnym lub wskutek rażącego niedbalstwa naruszeniu
przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia,
jako wyłącznej przyczynie wypadku przy pracy, nie można zatem
w żadnym wypadku mówić, jeśli do powstania wypadku w jakikol�
wiek sposób przyczynił się również pracodawca lub inny pracownik
zakładu pracy bądz
też osoba trzecia.
Czy stan nietrzez
wości lub znajdowanie się pod wpływem środ�
ków odurzających ma wpływ na prawo pracownika do świadczeń
z tytułu wypadku przy pracy?
Drugą okoliczność, pozbawiającą pracownika prawa do świad�
czeń z tytułu wypadku przy pracy, przewiduje art. 21 ust. 2 ustawy
wypadkowej. Zgodnie z tym przepisem, świadczenia te nie przysłu�
gują również pracownikowi, który będąc w stanie nietrzez
wości lub
pod wpływem środków odurzających albo substancji psychotropo�
wych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypad�
ku przy pracy. Nadmienić tu należy, że pojęcie  stan nietrzez
wości
zdefiniowane zostało w art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26 paz
dzierni�
ka 1982 r. o wychowaniu w trzez
wości i przeciwdziałaniu alkoholi�
zmowi (j.t. DzU z 2007 r. nr 70, poz. 473), zgodnie z którym stan
nietrzez
wości ma miejsce wówczas, gdy stężenie alkoholu we krwi
wynosi powyżej 0,5% lub obecność alkoholu w wydychanym po�
wietrzu wynosi powyżej 0,25 mg w 1 dm3.
Fakt, iż pracownik w chwili wypadku znajdował się w stanie
nietrzez
wości lub pod wpływem środków odurzających albo sub�
stancji psychotropowych musi być udowodniony przez pracodawcę.
Ustawa wypadkowa w art. 21 ust. 3 stanowi też, że jeżeli zachodzi
uzasadnione przypuszczenie, iż pracownik w chwili wypadku znaj�
dował się w stanie nietrzez
wości lub pod wpływem środków odu�
rzających albo substancji psychotropowych, wówczas pracodawca
kieruje go na badanie niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu,
59
środków odurzających lub substancji psychotropowych w organi�
zmie. Pracownik jest obowiązany poddać się temu badaniu. Odmo�
wa poddania się takiemu badaniu lub inne zachowanie się pracow�
nika uniemożliwiające jego przeprowadzenie (np. oddalenie się
z miejsca wypadku) skutkuje pozbawieniem go prawa do świadczeń
z tytułu zaistniałego wypadku przy pracy, chyba że pracownik udo�
wodni, iż miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie
się temu badaniu. Koszty powyższych badań zwracane są pracodaw�
cy kierującemu na te badania. Jednakże koszty tych badań ponosi
pracownik, jeśli będąc w stanie nietrzez
wości, pod wpływem środ�
ków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się
w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Zasady dokony�
wania zwrotu kosztów tych badań określa rozporządzenie Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r.
(DzU nr 70, poz. 646).
Stan nietrzez
wości bądz
znajdowanie się chwili wypadku pod
wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych
wyłącza prawo do świadczeń powypadkowych jednak tylko wtedy,
jeżeli pracownik będąc w takim stanie przyczynił się w znacznym
stopniu do zaistnienia wypadku. Samo bowiem stwierdzenie, że pra�
cownik w chwili wypadku był w takim stanie, nie przesądza z góry
o tym, że przyczynił się on do spowodowania wypadku. Stan, w ja�
kim pracownik się znajdował, mógł bowiem nie mieć żadnego
wpływu na zaistnienie wypadku, gdyż do wypadku doszłoby także
wtedy, gdyby pracownik był trzez
wy i w pełni sprawny pod wzglę�
dem psychomotorycznym. Jeżeli zatem pracownik nie przyczynił się
do wypadku bądz
stopień jego przyczynienia się był nieznaczny, mi�
mo znajdowania się w stanie nietrzez
wości lub pod wpływem środ�
ków odurzających albo substancji psychotropowych, nie pozbawia
go to prawa do świadczeń powypadkowych i przysługują mu one
w pełnej wysokości. Ustawa wypadkowa nie przewiduje bowiem
możliwości zmniejszenia wysokości świadczeń w razie przyczynie�
nia się pracownika do wypadku, stosownie do stopnia tego przyczy�
nienia się. Nie przyjęto tu więc cywilistycznej zasady wyrażonej
w art. 362 kodeksu cywilnego stanowiącego, że jeżeli poszkodowa�
ny przyczynił się do powstania szkody lub jej zwiększenia, obowią�
60
zek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie
do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Jakkolwiek
w art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej jest mowa o przyczynieniu się
ubezpieczonego do spowodowania wypadku, a nie do szkody, to
jednak samo rozumienie przyczynienia się do szkody na gruncie
prawa cywilnego, może odnosić się również do przyczynienia się
pracownika do spowodowania wypadku na gruncie ustawy wypad�
kowej. Na gruncie prawa cywilnego, w świetle art. 362 k.c. przyj�
muje się, że przyczynienie się poszkodowanego do szkody ma miej�
sce wtedy, gdy jego zachowanie jest adekwatną współprzyczyną po�
wstania szkody lub jej zwiększenia. Takie rozumienie przyczynienia
się jest też w pełni przydatne, jeśli chodzi o przyczynienie się pra�
cownika do spowodowania wypadku przy pracy. O przyczynieniu
się pracownika do zaistnienia wypadku przy pracy możemy zatem
mówić wtedy, gdy jego niezgodne z przepisami postępowanie pozo�
staje w adekwatnym (normalnym) związku przyczynowym z wypad�
kiem, jako jedna ze współprzyczyn sprawczych doprowadzających
do wypadku. Na spowodowanie wypadku przy pracy składają się
w takiej sytuacji dwie lub więcej przyczyn, z których jedna leży po
stronie pracownika, zaś druga - po stronie pracodawcy lub innego
podmiotu.
W myśl art. 21 ust. 2 ustawy wypadkowej, pozbawienie prawa
do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy może mieć miejsce jed�
nak tylko wtedy, jeżeli pracownik przyczynił się  w znacznym stop�
niu do spowodowania wypadku. Użyty w powołanym przepisie
zwrot  w znacznym stopniu jest jednak nieostry i może nasuwać
w praktyce trudności interpretacyjne. Ustawa nie zawiera bowiem
w tej mierze żadnych wskazówek. Ocena, czy w konkretnym przy�
padku pracownik swoim zachowaniem przyczynił się do zaistnienia
wypadku w znacznym stopniu, czy też stopień tego przyczynienia
był nieznaczny, wymaga każdorazowo rozpatrzenia całokształtu
okoliczności towarzyszących danemu wypadkowi. Od tej oceny za�
leży bowiem przyznanie bądz
pozbawienie pracownika prawa do
świadczeń powypadkowych. Ustalenie, czy zachowanie pracownika
było okolicznością  znaczniejszą od przyczynienia się drugiej stro�
ny do wypadku, niejednokrotnie nie jest w praktyce łatwe. Najczę�
61
ściej do wypadku przy pracy dochodzi w wyniku splotu różnych
okoliczności, stąd też ocena, która z nich zaważyła w znacznym
stopniu na jego zaistnieniu, wymaga odpowiedniego wartościowania
jego przyczyn i ustalenia przyczyny najistotniejszej, dominującej.
Zaznaczyć należy, że zaistnienie wypadku przy pracy w okolicz�
nościach określonych w art. 21 ust. 1 i 2 ustawy wypadkowej po�
zbawia prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie tylko same�
go pracownika, a nie członków jego rodziny, którym - w razie jego
śmierci wskutek takiego wypadku - przysługują odpowiednie świad�
czenia przewidziane w ustawie (jednorazowe odszkodowanie, renta
rodzinna). Jak bowiem stwierdził SN w wyroku z dnia 9 grudnia
1997 r., II UKN 377/97 (OSNAP 1998, z. 20, poz. 606), członkom
rodziny pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy,
przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne niezależnie od
tego, czy pracownik przyczynił się i w jakim stopniu do spowodo�
wania wypadku. Wyrok ten zachowuje nadal aktualność.
Szerzej na temat wypadków przy pracy i chorób zawodowych
zob. F. Małysz, Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydaw�
nictwo  Biblioteczka Pracownicza , Warszawa 2003.
Rozdzi ał IX
SZKOLENIE PRACOWNIKÓW
W ZAKRESIE BEZPIECZEC
STWA I HIGIENY PRACY
1. ZASADY OGÓLNE
Jakie przepisy regulują szkolenie pracowników w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy?
Zaznajamianie z problematyką dotyczącą bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy praktycznie rozpoczyna się już na etapie edukacji szkol�
nej, a więc jeszcze przed podjęciem przez dorastającą młodzież
pierwszej w życiu pracy zawodowej. Zgodnie bowiem z art. 2372
k.p., Minister Edukacji Narodowej jest obowiązany zapewnić
uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz er�
gonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu za�
kresu tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Społecznej.
Szczegółowe zasady dotyczące szkolenia pracowników w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy określa rozporządzenie Ministra Go�
spodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.
1860 ze zm.). Przepisy tego rozporządzenia wdrażają postanowienia
dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wpro�
wadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pra�
cowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z dnia 20 czerwca
1989), co wiąże się z członkostwem Polski w Unii Europejskiej od
63
1 maja 2004 r. i koniecznością dostosowania polskiego prawodaw�
stwa do uregulowań unijnych. Rozporządzenie określa: zasady i za�
kres szkolenia, wymagania dotyczące treści i realizacji programów
szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w któ�
rych pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych
rodzajów szkolenia.
Zgodnie z przepisami ż 2 powołanego rozporządzenia z dnia 27
lipca 2004 r., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikowi
odbycie, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, szkolenia
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym przekazanie mu
informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy
lub wykonywanej pracy. W razie wykonywania pracy na terenie za�
kładu pracy pracodawcy przez pracownika innego pracodawcy -
pracodawca jest obowiązany poinformować tego pracownika o za�
grożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym te�
renie. Uzyskanie takich informacji pracownik potwierdza podpisem.
Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy?
Prowadzenie systematycznego szkolenia pracowników w zakre�
sie bezpieczeństwa i higieny pracy jest jednym z ważniejszych obo�
wiązków pracodawcy, określonym w art. 94 pkt 4 k.p. Szkolenie to
ma na celu zaznajamianie pracowników z obowiązującymi przepisa�
mi i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz utrwalanie wia�
domości w tej dziedzinie. Zgodnie też z art. 23 73 ż 1 k.p. nie wolno
dopuścić do pracy pracownika, do której wykonywania nie posiada
on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także
dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy. Pracodawca jest zatem obowiązany zapewnić przeszko�
lenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed
dopuszczeniem go do pracy, a także prowadzić okresowe szkolenie
w tym zakresie. Obowiązek przeszkolenia pracownika przed dopusz�
czeniem go do pracy jest aktualny niezależnie od tego, na jaki okres
pracownik jest zatrudniony (na czas określony, na czas wykonania
określonej pracy, na czas nieokreślony, na okres próbny), a także
w przypadku zmiany stanowiska pracy. Przeszkolenie pracownika
64
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nie jest jedynie wymagane
w razie podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy,
które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiąza�
niem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę (art. 23 73 ż 2 k.p.).
Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy odbywa się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 23 73
ż 3 k.p.). Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w szko�
leniu pracownik zachowuje też prawo do wynagrodzenia.
Również pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w zakre�
sie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wy�
konywania ciążących na nim obowiązków i szkolenie to powinno
być okresowo powtarzane (art. 23 73 ż 21 k.p.).
Pracodawca jest też obowiązany zaznajamiać pracowników
z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczą�
cymi wykonywanych przez nich prac. Obowiązany jest również wy�
dawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeń�
stwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy (art.
23 74 ż 1 i 2 k.p.).
Czy pracownik jest obowiązany brać udział w szkoleniu w za�
kresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
Pracownik jest obowiązany znać przepisy oraz zasady bezpie�
czeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z te�
go zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzają�
cym (art. 211 pkt 1 k.p.). Obowiązany jest też potwierdzić na pi�
śmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy (art. 23 74 ż 3 k.p.). Pismo takie powinno też być
przechowywane w aktach osobowych pracownika, zgodnie z ż 3
i ż 6 ust. 2 pkt 2 lit. b) rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So�
cjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez
pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem
pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU
nr 62, poz. 286 ze zm.).
Jakim celom ma służyć szkolenie w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy?
65
Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinno
zapewnić jego uczestnikom:
1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi
powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobie�
gawczymi,
2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pra�
cy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pra�
cy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą
obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy,
3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bez�
pieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awa�
ryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi
(ż 3 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).
2. ORGANIZATORZY SZKOLENIA
Kto może organizować i prowadzić szkolenie w zakresie bezpie�
czeństwa i higieny pracy?
Powołane rozporządzenie dopuszcza możliwość organizowania
i prowadzenia szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
przez samych pracodawców bądz
też - na ich zlecenie - przez jed�
nostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dzie�
dzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednostki te prowadzą też
szkolenie pracodawców, pracowników służby bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeń�
stwa i higieny pracy (ż 4 powołanego rozporządzenia). Jednostkami
organizacyjnymi prowadzącymi działalność szkoleniową w dziedzi�
nie bezpieczeństwa i higieny pracy są:
" placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia prak�
tycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
" szkoły ponadgimnazjalne,
66
" jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe lub inne pla�
cówki naukowe,
" stowarzyszenia, których celem statutowym jest działalność
związana z bezpieczeństwem i higieną pracy,
" osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową
na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobo�
dzie działalności gospodarczej (j.t. DzU z 2007 r. nr 155, poz. 1095),
- jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy (ż 1a pkt 2 powołanego rozporządzenia z dnia
27 lipca 2004 r.).
Jakie obowiązki ciążą na organizatorze szkolenia w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy?
Organizator szkolenia, tj. pracodawca lub odpowiednia jednost�
ka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, jest obowiązany do zapewnienia
wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświad�
czenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające wła�
ściwą realizację programów szkolenia. Zasób wiedzy i doświadcze�
nie zawodowe osób prowadzących szkolenie powinny być odpo�
wiednie do charakteru pracy wykonywanej przez pracowników ob�
jętych szkoleniem i specyfiki danego zakładu pracy. Inne bowiem
będą wymagania, gdy szkolenie dotyczy pracowników administra�
cyjnych, a inne zaś gdy chodzi o pracowników zatrudnionych na
stanowiskach robotniczych, i to w zależności od specyfiki zakładu
pracy (np. produkcja określonych maszyn, kopalnia węgla, wytwa�
rzanie produktów z tworzyw sztucznych, budownictwo itp.). Istotne
jest też posiadanie przez wykładowcę lub instruktora odpowiednie�
go przygotowania dydaktycznego, pozwalającego na dobór właści�
wych form i metod szkolenia. W myśl ż 1a pkt 4 powołanego roz�
porządzenia z dnia 27 lipca 2004 r., przez przygotowanie dydak�
tyczne rozumie się ukończenie kształcenia lub szkolenia przygoto�
wującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bezpie�
czeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektyw�
ność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczest�
67
ników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i me�
tod szkolenia oraz środków dydaktycznych.
Organizator szkolenia jest obowiązany ponadto zapewnić:
" programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla
określonych grup stanowisk,
" programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadze�
nia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,
" odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności
szkoleniowej,
" wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji
programów szkolenia, np. różnego rodzaju materiały poglądowe,
" właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji
w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów prze�
biegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń o odbyciu szko�
lenia przez pracownika (ż 5 powołanego rozporządzenia).
Jakiego rodzaju szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy są prowadzone?
Zgodnie z ż 6 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca
2004 r., szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego,
określające szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania
szkolenia, dla poszczególnych grup stanowisk opracowuje praco�
dawca lub w porozumieniu z pracodawcą - jednostka organizacyjna
prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia. Pro�
gramy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warun�
ków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich reali�
zacja powinna zapewnić spełnienie celów szkolenia, określonych
w ż 3 powołanego rozporządzenia (o czym była mowa wyżej). Pro�
gramy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne
szkolenia pracowników, powinny być przechowywane przez praco�
dawców w dokumentacji dotyczącej bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do roz�
porządzenia (ż 7 powołanego rozporządzenia).
68
3. SZKOLENIE WST
PNE
Wjakiej formie jest przeprowadzane szkolenie wstępne?
Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu
według programów opracowanych dla poszczególnych grup stano�
wisk i obejmuje:
1) szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym,
2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem sta�
nowiskowym (ż 8 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).
Przez instruktaż - w myśl ż 1a pkt 1 powołanego rozporządze�
nia - rozumie się formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż
2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub
uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pra�
cy i zachowania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisa�
mi oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jaki jest cel instruktażu ogólnego i kto go prowadzi?
Celem instruktażu ogólnego jest zapoznanie pracownika z pod�
stawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi
w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulami�
nach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasada�
mi udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (ż 9 ust. 1 po�
wołanego rozporządzenia). Instruktaż ogólny odbywają, przed do�
puszczeniem do wykonywania pracy:
" nowo zatrudnieni pracownicy,
" studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką,
" uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej
nauki zawodu.
Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby al�
bo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wy�
znaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności za�
pewniający właściwą realizację programu instruktażu oraz mający aktu�
alne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy (ż 10 powołanego rozporządzenia).
69
Jaki jest cel instruktażu stanowiskowego i kiedy jest przepro�
wadzany?
Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkole�
nia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na
ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wyko�
nywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą po�
wodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pra�
cy na tych stanowiskach (ż 9 ust. 2 powołanego rozporządzenia z dnia
27 lipca 2004 r.). Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed
dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:
1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz
innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników
szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, oraz
pracownika przenoszonego na takie stanowisko,
2) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studen�
ta odbywającego praktykę studencką.
W przypadku gdy pracownik wykonuje pracę na kilku stanowi�
skach pracy, wówczas powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na
każdym z tych stanowisk.
W razie wprowadzenia na stanowisku pracy, na którym wystę�
puje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,
uciążliwych lub niebezpiecznych, zmian warunków techniczno-orga�
nizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego,
zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania
substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym
oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń -
pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stano�
wiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy
w zmienionych warunkach. Tematyka i czas trwania tego instrukta�
żu powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu wprowadzonych
na tym stanowisku pracy zmian.
Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależ�
niony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego
stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stano�
wisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony. Instruktaż
stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba
kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają
70
odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są prze�
szkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowisko�
wego. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy
i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami
oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podsta�
wę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym
stanowisku (ż 11 powołanego rozporządzenia).
Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego
pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, któ�
ra jest przechowywana w aktach osobowych pracownika. Wzór kar�
ty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do rozpo�
rządzenia (ż 12 powołanego rozporządzenia Ministra Gospodarki
i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).
4. SZKOLENIE OKRESOWE
Jaki jest cel szkolenia okresowego w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy i kto je odbywa?
Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie
wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami
techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresowe
odbywają:
1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pra�
cownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,
2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, kon�
struktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy
i organizatorzy produkcji,
4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne
osoby wykonujące zadania tej służby,
5) pracownicy administracyjno-biurowi oraz inni pracownicy
niewymienieni wyżej, których charakter pracy wiąże się z naraże�
niem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpiecz�
71
ne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy (ż 14 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).
Jak często powinno być przeprowadzane szkolenie okresowe?
Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowi�
skach robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rza�
dziej niż raz na 3 lata, zaś na stanowiskach, na których są wykony�
wane prace szczególnie niebezpieczne - nie rzadziej niż raz w roku.
Natomiast szkolenie okresowe osób będących pracodawcami oraz
innych pracowników powinno być przeprowadzane w formie kursu,
seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na
5 lat, a w przypadku pracowników administracyjno-biurowych - nie
rzadziej niż raz na 6 lat.
Co należy rozumieć przez kurs, samokształcenie kierowane
i seminarium?
W świetle ż 1a pkt 3 powołanego rozporządzenia z dnia 27 lip�
ca 2004 r., przez kurs rozumie się formę szkolenia o czasie trwania
nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teo�
retycznych i praktycznych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowa�
nie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy. Natomiast przez samokształcenie kierowane
rozumie się formę szkolenia umożliwiającego uzyskanie, aktualizo�
wanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpie�
czeństwa i higieny pracy, na podstawie materiałów przekazanych
przez organizatora szkolenia, w szczególności za pośrednictwem
poczty lub internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji
z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców. Z kolei
seminarium to forma szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż
5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie
lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy (ż 1a pkt 5 i 6 powołanego rozporządzenia).
Kto ustala częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego?
Częstotliwość oraz czas trwania szkolenia okresowego pracow�
ników zatrudnionych na określonych stanowiskach pracy ustala pra�
72
codawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami,
biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania prac na tych sta�
nowiskach. Pierwsze szkolenie okresowe osób będących pracodaw�
cami oraz innych osób kierujących pracownikami (kierowników ko�
mórek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) powinno być prze�
prowadzone w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych
stanowiskach, natomiast pracowników zatrudnionych na innych sta�
nowiskach pracy (wymienionych wyżej w pkt. 2-5) - w okresie do
12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Ze szkole�
nia tego może być zwolniony pracownik, który przedłoży aktualne
zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wy�
maganego szkolenia okresowego, bądz
też odbył w tym okresie
szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowi�
sku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program
uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia
okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy (ż 15 po�
wołanego rozporządzenia). Należy dodać, że ukończenie w powyż�
szych okresach szkolenia, dokształcania lub doskonalenia zawodo�
wego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo
podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program
szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy,
uważa się za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia (ż 17 po�
wołanego rozporządzenia z dnia 27 lipca 2004 r.).
5. SZKOLENIE PRACODAWCÓW
WYKONUJ
CYCH ZADANIA SA
UŻBY BHP
Którzy pracodawcy są obowiązani odbyć szkolenie w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy?
Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy muszą od�
być pracodawcy, którzy zgodnie z art. 2371 ż 1 k.p. wykonują
1
w zakładzie pracy zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenie to pracodawca powinien odbyć przed podjęciem wykony�
73
wania tych zadań. Szkolenie takie przeprowadzane jest w formie
kursu lub seminarium według programu opracowanego w oparciu
o ramowy program określony w części III załącznika nr 1 do powo�
łanego rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca
2004 r. Z powyższego szkolenia są zwolnieni pracodawcy, którzy
spełniają wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bezpieczeń�
stwa i higieny pracy ( ż13 powołanego rozporządzenia). Wymaga�
nia te określone zostały w ż 4 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higie�
ny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).
Obowiązek odbycia szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higie�
ny pracy ciąży zatem na pracodawcy zatrudniającym do 10 pracow�
ników albo do 20 pracowników, jeżeli jest zakwalifikowany do gru�
py działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecią kategorię
ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubez�
pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo�
dowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.) - jeżeli sam wykonuje za�
dania służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowe zasady usta�
lania kategorii ryzyka określa rozporządzenie Ministra Pracy i Poli�
tyki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania
stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wy�
padków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń
wypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).
Jaki jest cel szkolenia pracodawców wykonujących zadania
służby bhp?
Celem powyższego szkolenia jest uzyskanie przez jego uczestni�
ków wiedzy i umiejętności w zakresie:
" identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych oraz oceny ryzy�
ka związanego z tymi zagrożeniami,
" prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeństwa i higieny
pracy, w tym przestrzegania przepisów i zasad bhp,
" organizowania przedsięwzięć mających na celu zapewnienie
pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
" metod eliminowania lub ograniczenia oddziaływania na pra�
cowników czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych,
74
" ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz
chorób zawodowych, a także określania niezbędnych działań profi�
laktycznych,
" metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
" popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wjakiej formie powyższe szkolenie jest prowadzone?
Szkolenie powinno być zorganizowane w formie kursu lub se�
minarium - z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem od�
powiednich pomocy dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic,
folii do wyświetlania informacji, programów komputerowych, mate�
riałów do ćwiczeń. Uczestnicy szkolenia powinni również otrzymać
materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej progra�
mem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy ćwiczeń z in�
strukcjami, zestawy pytań kontrolnych).
6. EGZAMINY SPRAWDZAJ
CE
Jakie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy koń�
czą się egzaminem i kto go przeprowadza?
Szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bezpie�
czeństwa i higieny pracy oraz szkolenia okresowe kończą się egza�
minem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia
wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywa�
nia lub organizowania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadzany jest przed
komisją powołaną przez organizatora szkolenia, tj. pracodawcę lub
jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność szkoleniową
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Potwierdzeniem ukoń�
czenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaświadczenie wyda�
ne przez organizatora szkolenia, którego wzór określony jest w za�
łączniku nr 3 do rozporządzenia (ż 16 powołanego rozporządzenia
Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.).
75
Rozdzi ał X
ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
ORAZ ODZIEŻ I OBUWIE ROBOCZE
Jakie zadania mają spełniać środki ochrony indywidualnej?
Zgodnie z przepisami art. 23 76 k.p., pracodawca jest obowiąza�
ny dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidu�
alnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodli�
wych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy
oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochro�
ny indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgod�
ności określone w odrębnych przepisach.
Środki ochrony indywidualnej mają zabezpieczać organizm pra�
cownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdro�
wia czynników występujących w środowisku pracy. O tym zaś, ja�
kie środki ochrony indywidualnej pracodawca jest obowiązany do�
starczyć pracownikowi, decyduje rodzaj pracy, jaką wykonuje.
Z drugiej strony pracownik jest obowiązany używać przydzielonych
mu środków ochrony indywidualnej, natomiast na osobach kierują�
cych pracownikami spoczywa obowiązek dbałości o sprawność tych
środków i stosowanie ich przez pracowników zgodnie z przeznacze�
niem (art. 211 pkt 4 oraz art. 212 pkt 2 k.p.).
Co rozumie się przez środki ochrony indywidualnej?
W myśl ż 2 pkt 9 powoływanego rozporządzenia w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez środki
76
ochrony indywidualnej rozumie się wszelkie środki noszone lub
trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub
większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecz�
nych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym rów�
nież wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast:
" zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie
przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracownika,
" środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Po�
licję i inne służby utrzymania porządku publicznego,
" wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy
i ratownicze,
" środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie
przepisów Prawa o ruchu drogowym,
" wyposażenia sportowego,
" środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
" przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania
zagrożeń i naruszania porządku publicznego.
Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywi�
dualnej?
Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej powin�
ny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności, określone usta�
w ą z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (j.t. DzU
z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.). Na podstawie art. 9 ust. 1 tej
ustawy Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wydał roz�
porządzenie z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wyma�
gań dla środków ochrony indywidualnej (DzU nr 80, poz. 725), któ�
re weszło w życie z dniem 1 maja 2004 r., tj. z dniem uzyskania
przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej. Rozporządzenie to
wdraża postanowienia dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich nr
89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia
przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków
ochrony indywidualnej, ze zmianami wprowadzonymi przez póz
niej�
sze dyrektywy. Rozporządzenie z dnia 31 marca 2003 r. określa
77
szczegółowo zasadnicze wymagania dla środków ochrony indywidu�
alnej, warunki i tryb dokonywania oceny zgodności, treść deklaracji
zgodności, minimalne kryteria, jakie powinny być uwzględnione przy
notyfikowaniu jednostek prowadzących ocenę zgodności środków
ochrony indywidualnej, sposób oznakowania i wzór oznakowania CE.
Zgodnie z ż 6 powyższego rozporządzenia środki ochrony in�
dywidualnej w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkow�
ników tych środków powinny:
1) zapewniać wystarczającą ochronę przed występującymi za�
grożeniami,
2) być zaprojektowane oraz wykonane zgodnie z wymaganiami
ergonomii w taki sposób, aby w przewidywanych warunkach uży�
wania, do których są przeznaczone, użytkownik mógł normalnie
wykonywać wszystkie czynności w przypadku zagrożenia, korzysta�
jąc równocześnie z odpowiedniej ochrony na możliwie najwyższym
osiągalnym poziomie; przez ochronę na możliwie najwyższym osią�
galnym poziomie, który powinien być wzięty pod uwagę przy pro�
jektowaniu środków ochrony indywidualnej, należy rozumieć po�
ziom, powyżej którego niedogodności związane z ich noszeniem
uniemożliwiają ich skuteczne używanie podczas narażenia na zagro�
żenia lub uniemożliwiają normalne wykonywanie czynności.
Wjaki sposób powinny być zaprojektowane i wykonane środki
ochrony indywidualnej?
Środki ochrony indywidualnej powinny być tak zaprojektowane
i wykonane, aby wykluczały zagrożenia i inne niedogodności
w przewidywanych warunkach użytkowania:
1) materiały, z których są wyprodukowane części i materiały
użyte do produkcji środków ochrony indywidualnej, łącznie z pro�
duktami ich rozkładu, nie powinny wpływać niekorzystnie na zdro�
wie lub higienę użytkownika,
2) właściwy stan powierzchni części składowych; każda część
składowa środków ochrony indywidualnej, która ma kontakt lub też
która potencjalnie może mieć kontakt z użytkownikiem podczas ich
używania, powinna być gładka, pozbawiona ostrych brzegów, wy�
stępów i krawędzi zagrażających okaleczeniem użytkownika,
78
3) zminimalizowanie utrudnień dla użytkownika; wszelkie
utrudnienia związane z poruszaniem się, zmianą pozycji ciała i po�
strzeganiem zmysłowym podczas używania środków ochrony indy�
widualnej powinny być zminimalizowane; jednocześnie nie mogą
one powodować wykonywania ruchów niebezpiecznych dla użyt�
kownika lub innych osób.
Powinny też być tak zaprojektowane i wykonane, aby możliwe
było ich łatwe i prawidłowe umieszczenie na użytkowniku oraz po�
zostawienie ich na właściwym miejscu przez przewidywany okres
użytkowania, z uwzględnieniem panujących wokół warunków, wy�
konywanych ruchów i przyjmowanych pozycji ciała. Z tego wzglę�
du należy zapewnić możliwość optymalnego dostosowania tych
środków do budowy ciała użytkownika za pomocą wszelkich wła�
ściwych środków, w szczególności odpowiednich systemów regula�
cji i mocowania lub przez zapewnienie odpowiedniego zakresu roz�
miarów. Środki ochrony indywidualnej powinny być możliwie jak
najlżejsze, z zachowaniem wymaganej wytrzymałości i skuteczności
ich działania. Niezależnie od zasadniczych wymagań, środki ochro�
ny indywidualnej powinny być odporne na działanie czynników oto�
czenia, w przewidywanych warunkach ich używania.
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony użytkow�
nika przed kilkoma jednocześnie występującymi zagrożeniami po�
winny być tak zaprojektowane i wykonane, aby spełniały wymaga�
nia właściwe dla każdego z występujących zagrożeń. W przypadku
gdy ten sam producent wprowadza do obrotu kilka rodzajów środków
ochrony indywidualnej różnych klas lub różnych typów, mających
na celu zapewnienie ochrony sąsiadujących części ciała przed łącz�
nym działaniem różnych zagrożeń, środki te powinny być kompaty�
bilne (ż 7 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
W przypadku gdy środki ochrony indywidualnej są wyposażone
w system regulacji, system ten powinien być zaprojektowany i wy�
konany w sposób uniemożliwiający ustawienie nieprawidłowych pa�
rametrów regulacji dokonujących się bez wiedzy użytkownika
w przewidywanych warunkach używania. Środki ochrony indywidu�
alnej zakrywające chronione części ciała powinny być właściwie
wentylowane, na tyle, na ile jest to możliwe, aby ograniczyć wy�
79
dzielanie się potu podczas ich używania. Jeżeli spełnienie tego wa�
runku nie jest możliwe, środki te powinny być wyposażone w układy
do wchłaniania potu. Wszelkie ograniczenia pola widzenia, wywołane
przez środki ochrony indywidualnej chroniące twarz, oczy i drogi od�
dechowe, powinny być zminimalizowane. Stopień optycznej neutral�
ności wizjerów, znajdujących się w środkach ochrony indywidualnej,
powinien być dostosowany do wykonywanych przez użytkownika
precyzyjnych i długotrwałych czynności. Środki te, jeżeli jest to ko�
nieczne, powinny być wyposażone w środki przeciwdziałające zapa-
rowywaniu wizjerów. Środki ochrony indywidualnej przeznaczone
dla użytkowników wymagających korekcji wzroku powinny być do�
stosowane do ich noszenia wraz z okularami lub szkłami kontakto�
wymi (ż 9 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do używania:
1) w atmosferze wybuchowej - powinny być tak zaprojektowa�
ne i wykonane, aby nie mogły być z
ródłem iskry lub łuku elektrycz�
nego, spowodowanych elektrycznością statyczną lub uderzeniem,
i nie mogły spowodować zapłonu mieszaniny wybuchowej,
2) w nagłych wypadkach lub do szybkiego zakładania albo zdej�
mowania - powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby czas
potrzebny do ich zakładania albo zdejmowania był jak najkrótszy;
wszystkie elementy środków ochrony indywidualnej, pozwalające na
prawidłowe ich zakładanie albo zdejmowanie, powinny umożliwiać
szybką i łatwą ich obsługę (ż 11 wymienionego rozporządzenia).
Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządze�
nia alarmowe uruchamiane w przypadku braku przewidzianego po�
ziomu ochrony, urządzenia te powinny być zaprojektowane
i umieszczone w taki sposób, aby użytkownik odbierał sygnał alar�
mowy z tych urządzeń podczas ich używania w warunkach, do któ�
rych są przeznaczone. Części składowe środków ochrony indywidu�
alnej, które mogą być regulowane, odłączane lub wymieniane przez
użytkownika, powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby
czynności te mogły być wykonane bez użycia narzędzi. W przypad�
ku gdy środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządzenie
umożliwiające połączenie z innymi uzupełniającymi urządzeniami,
mechanizm łączący powinien być zaprojektowany i wykonany
80
w sposób umożliwiający jego montaż tylko z właściwymi uzupeł�
niającymi urządzeniami. Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wy�
posażone w urządzenie do obiegu cieczy, urządzenie takie powinno
być tak zaprojektowane, dobrane i podłączone, aby była możliwa
właściwa wymiana cieczy w pobliżu całej chronionej części ciała
użytko wnika środków, niezależnie od jego pozycji lub wykonywa�
nych ruchów w przewidywanych warunkach używania (ż 12 wy�
mienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Zgodnie z ż 15 wymienionego rozporządzenia środki ochrony
indywidualnej zapobiegające:
1) urazom spowodowanym przez spadające lub wystające
przedmioty albo zderzeniom części ciała z innymi przeszkodami,
aby zapobiegać zranieniom spowodowanym w szczególności przez
zgniecenie lub przekłucie części chronionej przez te środki - powin�
ny zapewniać amortyzowanie uderzeń przynajmniej do takiego po�
ziomu energii uderzenia, powyżej którego wymiary lub masa środ�
ka ochrony indywidualnej amortyzującego uderzenie uniemożliwia�
łyby efektywne ich używanie w przewidywanym okresie,
2) upadkom z wysokości lub ich skutkom - powinny zawierać
uprząż i podsystem łącząco-amortyzuj ący połączony z punktem ko�
twiczenia; środki te powinny być tak zaprojektowane i wykonane,
aby w przewidywanych warunkach ich używania droga spadania
użytkownika była zminimalizowana w celu uniknięcia kolizji
z przeszkodami, a siła hamowania nie przekraczała wartości progo�
wej, powyżej której użytkownik mógłby doznać obrażeń ciała lub
nastąpiłoby zerwanie lub pęknięcie któregokolwiek z elementów,
powodując upadek użytkownika; środki te powinny również zapew�
niać utrzymanie użytkownika po wyhamowaniu upadku we właści�
wej pozycji, umożliwiającej oczekiwanie na udzielenie pomocy,
3) upadkom spowodowanym przez poślizgnięcie - powinny być
zaprojektowane, wykonane i wyposażone w dodatkowe elementy,
aby zapewniały wystarczającą przyczepność przez zaczepienie oraz
tarcie z uwzględnieniem rodzaju, a także stanu powierzchni.
Środki ochrony indywidualnej zapobiegające skutkom drgań me�
chanicznych powinny zapewniać odpowiednie tłumienie wibracji szko�
dliwych dla zagrożonych części ciała użytkownika. Wartość przy�
81
spieszeń drgań przenoszonych na użytkownika nie powinna przekra�
czać wartości dopuszczalnych, określonych w przepisach rozporządze�
nia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz.
1833 ze zm.), dotyczących maksymalnego przewidywanego dzien�
nego narażenia użytkownika na te czynniki. Środki ochrony indywi�
dualnej chroniące części ciała przed uciskiem statycznym powinny
w wystarczający sposób amortyzować skutki ucisku, aby zapobiegać
poważnym uszkodzeniom ciała i przewlekłym dolegliwościom (ż 16
i 17 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Środki ochrony indywidualnej zapobiegające utonięciu, w szcze�
gólności naramienniki, kamizelki i kombinezony ratunkowe, powin�
ny wypływać na powierzchnię tak szybko, jak jest to możliwe, bez
zagrożenia zdrowia ich użytkownika, oraz utrzymywać użytkownika
tych środków na powierzchni, nawet w przypadku utraty przytom�
ności, w pozycji umożliwiającej oddychanie, w oczekiwaniu na po�
moc. Środki te mogą być całkowicie lub częściowo wykonane z ma�
teriałów utrzymujących się na powierzchni cieczy lub też mogą być
napełniane gazem uwalnianym ręcznie albo automatycznie, a także
nadmuchiwane ustami. Wymienione środki ochrony indywidualnej
w przewidywanych warunkach używania powinny być odporne na
uderzenia o powierzchnię cieczy i na czynniki środowiska związane
z cieczą, bez szkody dla ich prawidłowego działania oraz szybko
i całkowicie napełniane gazem albo powietrzem. Jeżeli przewidywa�
ne szczególne warunki używania środków ochrony indywidualnej
tego wymagają, niektóre rodzaje środków zapobiegających utonięciu
po winny być:
1) wyposażone w urządzenia nadmuchujące oraz w świetlne lub
dz
więkowe urządzenia sygnalizujące,
2) wyposażone w urządzenia do zaczepiania i przymocowywa�
nia ciała, umożliwiające wyciągnięcie użytkownika z cieczy,
3) przystosowane do długotrwałego używania w warunkach sta�
łego zagrożenia użytkownika, w przypadku gdyby wpadł on do cie�
czy lub w sytuacjach wymagających zanurzenia się w niej (ż 19
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
82
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania
szkodliwym skutkom hałasu powinny zmniejszać hałas w takim
stopniu, aby równoważny poziom dz
więku A, odbierany przez użyt�
kownika, nie przekroczył wartości dopuszczalnych, określonych
w przepisach powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Pracy
i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń
i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Wymienione środki powinny posiadać etykiety wskazujące wartość
tłumienia hałasu i wartość wskaz
nika komfortu zapewnianego przez
dany środek, a jeśli nie jest to możliwe, etykiety należy umieścić na
opakowaniu tego środka (ż 21 wymienionego rozporządzenia).
Zgodnie z przepisami ż 22 wymienionego rozporządzenia
z dnia 31 marca 2003 r., izolacyjność cieplna i odporność mecha�
niczna środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do ochrony
całego ciała użytkownika lub części jego ciała przed skutkami dzia�
łania wysokiej temperatury albo ognia powinny być dostosowane do
przewidywanych warunków używania tych środków. Materiały,
z których są wykonane środki ochrony indywidualnej i składniki
tych środków przeznaczone do ochrony przed promieniowaniem
cieplnym lub ciepłem konwekcyjnym, powinny posiadać odpowied�
ni współczynnik przenikania strumienia cieplnego i wykluczać zapa�
lenie się tych środków. W przypadku gdy powierzchnia zewnętrzna
tych materiałów lub składników środków ochrony indywidualnej po�
winna odbijać promieniowanie cieplne, jej zdolność odbijania po�
winna być dostosowana do strumienia cieplnego w zakresie promie�
niowania podczerwonego. Materiały, z których są wykonane środki
ochrony indywidualnej i składniki tych środków przeznaczone do
krótkotrwałego używania w środowisku pracy o wysokiej tempera�
turze, a także środki ochrony indywidualnej, które mogą być nara�
żone na działanie gorących rozprysków dużych ilości roztopionych
materiałów, powinny mieć izolacyjność cieplną uniemożliwiającą
przenikanie większości zakumulowanego ciepła aż do czasu opusz�
czenia przez użytkownika obszaru niebezpiecznego i zdjęcia środ�
ków ochrony indywidualnej. Materiały, z których są wykonane środ�
ki ochrony indywidualnej i składniki tych środków:
83
1) narażone na rozpryski dużych ilości gorących materiałów -
powinny zapewniać wystarczającą amortyzację uderzeń mechanicz�
nych i zapobiegać urazom ciała,
2) które mogą przypadkowo mieć kontakt z płomieniami oraz
te, które są używane do produkcji sprzętu pożarniczego - powinny
charakteryzować się odpornością na zapalenie, odpowiadającą klasie
zagrożenia w przewidywanych warunkach używania. Nie mogą one
topić się w zetknięciu z płomieniem ani przyczyniać się do rozprze�
strzeniania się płomieni.
Kompletne i gotowe do użytku środki ochrony indywidualnej
przeznaczone do ochrony całego ciała przed skutkami wysokiej tem�
peratury lub ognia powinny spełniać następujące wymagania:
1) ilość ciepła przenikającego przez te środki do ciała użytkow�
nika powinna być dostatecznie mała, aby podczas ich używania nie
następowała akumulacja ciepła w zagrożonej części ciała, powodu�
jąca odczucie bólu lub zagrożenie zdrowia;
2) powinny zapobiegać przenikaniu cieczy lub pary i nie powo�
dować poparzeń wynikających z kontaktu między ich powłoką
ochronną a użytkownikiem;
3) jeżeli są wyposażone w urządzenia:
a) chłodzące, przeznaczone do pochłaniania ciepła, działające na
zasadzie odparowania cieczy lub sublimacji ciał stałych - powinny
być tak zaprojektowane i wykonane, aby uwalniane substancje lotne
były odprowadzane na zewnątrz powłoki ochronnej, a nie w kierun�
ku użytkownika,
b) do oddychania - powinny być zaprojektowane i wykonane
w taki sposób, aby spełniały swoją funkcję ochronną w przewidy�
wanych warunkach użytkowania.
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony całego
lub części ciała użytkownika przed zimnem powinny charakteryzo�
wać się izolacyjnością cieplną i odpornością mechaniczną, odpo�
wiednią w przewidywanych warunkach używania. Materiały, z któ�
rych są wykonane wymienione środki i składniki tych środków po�
winny posiadać wskaz
nik przenikania strumienia cieplnego tak ma�
ły, jak jest to wymagane w przewidywanych warunkach ich używa�
nia. Materiały elastyczne i inne składniki środków przeznaczonych
84
do używania w środowisku o niskiej temperaturze powinny zacho�
wywać poziom elastyczności wymagany do wykonywania niezbęd�
nych ruchów i przyjmowania odpowiednich pozycji. Materiały,
z których są wykonane środki ochrony indywidualnej i składniki
tych środków, które mogą zostać spryskane przez duże ilości zim�
nych substancji, powinny zapewniać wystarczającą amortyzację ude�
rzeń mechanicznych oraz zapobiegać urazom ciała. Kompletne i go�
towe do użytku środki ochrony indywidualnej przeznaczone do
ochrony całego ciała użytkownika przed utratą ciepła powinny speł�
niać następujące wymagania:
1) ilość zimna przenikającego przez środki ochrony indywidual�
nej na użytkownika powinna być na tyle mała, aby podczas nosze�
nia tych środków nie dopuścić do akumulacji zimna w jakimkol�
wiek punkcie chronionej części ciała - łącznie z końcami palców
u rąk i nóg - do poziomu, który mógłby spowodować odczucie bó�
lu lub zagrożenia zdrowia,
2) zapobiegać przenikaniu takich cieczy jak woda deszczowa
i nie powodować obrażeń wynikających z kontaktu między ich po�
włoką ochronną a użytkownikiem.
Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządze�
nie do oddychania, urządzenie to powinno zachowywać swoje wła�
ściwości ochronne w przewidywanych warunkach używania. W in�
strukcji dołączanej do każdego egzemplarza środków ochrony indy�
widualnej przeznaczonych do krótkotrwałego używania w środowi�
skach o niskiej temperaturze producent zamieszcza informacje doty�
czące maksymalnego dopuszczalnego narażenia użytkownika na
zimno przenikające przez dany środek ochrony indywidualnej (ż 24
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony całego
ciała lub jego części przed skutkami działania prądu elektrycznego
powinny właściwie izolować użytkownika przed napięciem, na któ�
re może być on narażony w najbardziej niekorzystnych przewidywa�
nych warunkach używania tych środków. Materiały, z których są
wykonane środki i składniki tych środków, powinny być tak zapro�
jektowane, dobrane i połączone, aby zapewniały jak najmniejszy
przepływ prądu elektrycznego przez powłokę ochronną tych środ�
85
ków, mierzony podczas wykonywanych prób przy napięciach odpo�
wiadających napięciom, jakie mogą wystąpić w warunkach rzeczy�
wistych. W każdym przypadku przepływ prądu przez powłokę
ochronną środków ochrony indywidualnej powinien być niższy od
maksymalnej ogólnie przyjętej wartości dopuszczalnej, odpowiada�
jącej progowi tolerancji organizmu człowieka. Środki ochrony indy�
widualnej przeznaczone wyłącznie do używania podczas pracy wy�
konywanej przy instalacjach elektrycznych, które są lub mogą być
pod napięciem, powinny posiadać oznaczenie umieszczone również
na opakowaniu, określające w szczególności:
" klasę środka ochrony indywidualnej lub odpowiadające jej na�
pięcie robocze,
" numer seryjny i datę produkcji tego środka.
Instrukcja producenta wymienionych środków powinna zawierać
informacje dotyczące szczegółowego przeznaczenia tego rodzaju
środków oraz zakresu i częstotliwości badań właściwości izolacyj�
nych, które powinny być przeprowadzane w okresie użytkowania
środków ochrony indywidualnej (ż 25 wymienionego rozporządze�
nia z dnia 31 marca 2003 r.).
W myśl przepisów ż 26 wymienionego rozporządzenia, środki
ochrony indywidualnej zapobiegające ostrym lub chronicznym cho�
robom oczu wywołanym przez promieniowanie niejonizujące po�
winny pochłaniać lub odbijać większość energii promieniowania
w szkodliwym paśmie długości fal, jednocześnie nie wpływając
ujemnie na przepuszczanie nieszkodliwej części pasma widzialnego,
postrzeganie kontrastów i możliwość rozpoznawania kolorów
w przewidywanych warunkach używania. Środki stosowane do
ochrony oczu powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby dla
każdej szkodliwej długości fali widmowy współczynnik przepusz�
czania był taki, aby gęstość strumienia energii szkodliwego promie�
niowania, jaka może dotrzeć do oczu użytkownika przez filtr stoso�
wanych środków, była jak najmniejsza i nie przekraczała dopusz�
czalnej wartości tego promieniowania. Jakość środków ochrony in�
dywidualnej stosowanych do ochrony oczu nie może się pogarszać
i nie mogą one tracić swoich właściwości w związku z działaniem
promieniowania. Środki ochrony indywidualnej stosowane do ochro�
86
ny oczu powinny być oznaczone. Oznaczenie powinno określać sto�
pień ochrony odpowiedni dla danej krzywej rozkładu widmowego
ich współczynnika przepuszczania. Filtry przeznaczone do ochrony
oczu przed promieniowaniem z
ródeł jednego typu powinny być kla�
syfikowane w rosnącym porządku ich stopni ochrony. Producent po�
winien umieścić na każdym egzemplarzu filtra ochronnego oznacze�
nie określające stopień ochrony. Instrukcja producenta wymienio�
nych środków powinna zawierać informacje dotyczące krzywej
przepuszczania wartości promieniowania, mające na celu umożli�
wienie dobrania najodpowiedniejszych środków ochrony indywidu�
alnej, z uwzględnieniem czynników właściwych dla rzeczywistych
warunków ich używania, w szczególności odległość od z
ródła i roz�
kład widmowy energii promieniowania w tej odległości.
Materiały, z których są wykonane środki ochrony indywidualnej
i składniki tych środków, przeznaczone do ochrony całego ciała lub
części ciała przed skażeniami radioaktywnymi, w tym radioaktyw�
nymi pyłami, gazami, cieczami lub ich mieszaninami, powinny być
tak zaprojektowane, wykonane, dobrane i połączone, aby skutecznie
zapobiegały przenikaniu tych substancji w przewidywanych warun�
kach używania. W zależności od rodzaju i stanu substancji, o któ�
rych mowa w ust. 1, niezbędna szczelność środków ochrony indy�
widualnej i składników tych środków może być uzyskana przez za�
stosowanie nieprzepuszczalnej powłoki ochronnej albo za pomocą
odpowiednich środków, w szczególności systemów wentylacyjnych
i ciśnieniowych, zaprojektowanych w celu zapobieżenia ponownemu
rozpraszaniu się tych substancji. Substancje odkażające stosowane
w procesie odkażania środków ochrony indywidualnej skażonymi
substancjami nie mogą ograniczać możliwości ponownego użycia
tych środków, w przewidywanym okresie trwałości (ż 27 wymie�
nionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapewnienia peł�
nej ochrony użytkownika przed zewnętrznym napromieniowaniem
lub, jeżeli jest to niemożliwe, do zapewnienia tłumienia tego napro�
mieniowania powinny być tak zaprojektowane i wykonane, aby
przeciwdziałały nawet słabemu promieniowaniu elektronowemu
(w szczególności beta) lub fotonowemu (w szczególności X, gamma).
87
Materiały, z których są wykonane wymienione środki i składniki tych
środków powinny być zaprojektowane, połączone i dobrane w sposób
zapewniający niezbędny poziom ochrony, wymagany w przewidy�
wanych warunkach używania, nie powodując jednocześnie przedłu�
żenia okresu narażenia użytkownika na promieniowanie, wynikają�
cego z utrudnień w wykonywaniu ruchów, przyjmowaniu odpowied�
nich pozycji ciała i przemieszczaniu się. Wymienione środki ochro�
ny indywidualnej powinny posiadać oznaczenie zawierające infor�
macje o rodzaju i grubości materiałów, z których są wykonane
(ż 28 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Zgodnie z przepisami ż 29 wymienionego rozporządzenia,
środki ochrony indywidualnej przeznaczone do ochrony układu od�
dechowego powinny umożliwiać dostarczenie użytkownikowi po�
wietrza nadającego się do oddychania, gdy znajduje się on w zanie�
czyszczonej atmosferze lub w atmosferze o niedostatecznej zawarto�
ści tlenu. Powietrze nadające się do oddychania powinno być otrzy�
mywane odpowiednimi metodami, w szczególności przez oczysz�
czenie zanieczyszczonego powietrza przez urządzenie ochronne albo
przez dostarczanie przewodami z niezanieczyszczonego z
ródła. Ma�
teriały, z których są wykonane wymienione środki ochrony indywi�
dualnej i składniki tych środków powinny być tak zaprojektowane,
dobrane i połączone, aby zapewniały użytkownikowi właściwe od�
dychanie i higienę oddychania przez cały okres używania w przewi�
dywanych warunkach. Szczelność części twarzowej, spadek ciśnie�
nia podczas wdychania powietrza, a także skuteczność oczyszczania
powietrza, w przypadku zastosowania urządzeń oczyszczających,
powinny dostatecznie chronić przed przenikaniem z atmosfery za�
nieczyszczeń szkodliwych dla zdrowia i higieny użytkownika. Wy�
mienione środki ochrony indywidualnej powinny być oznaczone
znakiem identyfikacyjnym producenta oraz informacją o szczegóło�
wych charakterystykach sprzętu. Informacja wraz z instrukcją po�
winny umożliwiać przeszkolonemu i wykwalifikowanemu użytkow�
nikowi tych środków prawidłowe ich stosowanie. W instrukcji urzą�
dzenia oczyszczającego producent zamieszcza informacje o maksy�
malnym okresie składowania urządzeń nowych i przechowywanych
w oryginalnych opakowaniach.
88
Środki ochrony indywidualnej przeznaczone do zapobiegania
kontaktowi powierzchniowemu całego ciała użytkownika lub części
ciała, w tym skóry i oczu, z substancjami niebezpiecznymi lub
czynnikami zakaz
nymi, powinny chronić przed przedostawaniem się
lub przenikaniem tych substancji przez powłokę ochronną w przewi�
dywanych warunkach używania. Materiały, z których są wykonane
środki ochrony indywidualnej i składniki tych środków powinny być
tak zaprojektowane, dobrane i połączone, aby zapewniały, na ile jest
to możliwe, całkowitą szczelność, która pozwoli na długotrwałe ca�
łodzienne używanie środków ochrony indywidualnej, a jeżeli jest to
niemożliwe, powinny zapewniać szczelność ograniczoną w skróco�
nym okresie używania. W przypadku gdy niebezpieczne substancje
lub czynniki zakaz
ne posiadają wysoki stopień zdolności przenika�
nia ze względu na swoje właściwości lub przewidywane warunki
używania, środki ochrony indywidualnej powinny być poddawane
badaniom mającym na celu ich klasyfikację w zależności od sku�
teczności ich działania. Środki ochrony indywidualnej, które są
uznane za zgodne ze specyfikacją powyższych badań, powinny być
zaopatrzone w informację zawierającą w szczególności nazwy, a je�
żeli jest to niemożliwe - oznaczenia substancji użytych podczas ba�
dań oraz okres, w którym będzie zapewniona ochrona. Instrukcja
wymienionych środków ochrony indywidualnej, dołączona przez
producenta, powinna zawierać objaśnienia użytych oznaczeń sub�
stancji, szczegółowy opis badań oraz wszelkie informacje niezbędne
do określenia maksymalnego dopuszczalnego okresu używania ta�
kich środków w różnych przewidywanych warunkach (ż 30 wymie�
nionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Co powinna zawierać instrukcja użytkowania środków ochrony
indywidualnej?
Wprowadzając środki ochrony indywidualnej do obrotu produ�
cent lub upoważniony przedstawiciel powinien dostarczyć instrukcję
ich użytkowania, która powinna zawierać:
1) nazwę i adres producenta lub jego upoważnionego przedsta�
wiciela;
2) sposób przechowywania, używania, czyszczenia, konserwa�
cji, obsługi i dezynfekcji środków ochrony indywidualnej;
89
3) informację o:
a) zalecanych przez producenta środkach czyszczących, konser�
wujących i dezynfekujących, które nie będą negatywnie oddziaływać
na użytkownika środków ochrony indywidualnej oraz na te środki,
b) sposobie działania środków ochrony indywidualnej oraz
stwierdzonym podczas badań technicznych lub sprawdzających po�
ziomie ochrony lub klasie ochrony,
c) odpowiednim dodatkowym wyposażeniu środków ochrony
indywidualnej i charakterystyce ich części zamiennych,
d) klasie ochrony dla różnych poziomów zagrożeń i związanych
z tym ograniczeń używania środków ochrony indywidualnej,
e) rodzaju opakowania właściwego do ich bezpiecznego trans�
portu;
4) datę ważności lub okres trwałości środków ochrony indywi�
dualnej lub ich określonych części składowych;
5) wyjaśnienie oznaczeń w niej zamieszczonych;
6) nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowa�
nej uczestniczącej w procesie oceny zgodności środków ochrony in�
dywidualnej.
Instrukcja taka powinna być opracowana dokładnie i zrozumia�
le, co najmniej w języku urzędowym państwa, na którego obszarze
środek ochrony indywidualnej ma być wprowadzony do obrotu (ż 8
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Jeżeli stopień zużycia lub starzenia środków ochrony indywidu�
alnej może mieć poważny wpływ na ich właściwości, na każdym
egzemplarzu środków wprowadzanych do obrotu lub na ich wymie�
nialnych częściach składowych należy, w sposób trwały i czytelny,
podać datę ich produkcji i jeśli to możliwe datę upływu okresu
trwałości. Informację taką należy również w sposób trwały umieścić
na opakowaniu tych środków. W sytuacji gdy producent nie może
ustalić okresu trwałości środków ochrony indywidualnej, wówczas
dostarczona przez niego instrukcja powinna zawierać niezbędne in�
formacje umożliwiające nabywcy lub użytkownikowi tych środków
ustalenie właściwej daty upływu okresu ich trwałości, z uwzględnie�
niem poziomu jakości tych środków, warunków ich składowania,
używania, czyszczenia, obsługi i konserwacji. Jeżeli wyraz
ne
90
i gwałtowne zmniejszenie skuteczności działania środków ochrony
indywidualnej może być spowodowane zużyciem w wyniku zaleca�
nego przez producenta okresowego ich czyszczenia lub konserwacji,
producent powinien na każdym wprowadzanym do obrotu egzem�
plarzu takiego środka umieścić oznaczenie informujące o dopusz�
czalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z czyszcze�
niem lub konserwacją, po których środek ochrony indywidualnej
powinien być poddany kontroli stanu technicznego lub wymianie.
W przypadku gdy na wyrobie nie umieszczono takiego oznaczenia,
informacja o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynności zwią�
zanych z czyszczeniem lub konserwacją środka ochrony indywidu�
alnej powinna być podana przez producenta w instrukcji dołączonej
do każdego egzemplarza tego środka. Jeżeli przewidywane warunki
używania środków ochrony indywidualnej wskazują na ryzyko ich
zahaczenia przez poruszające się przedmioty, powodując tym sa�
mym niebezpieczeństwo dla ich użytkownika, środki te powinny po�
siadać odpowiednią wytrzymałość, powyżej której ich części składo�
we będą ulegały oderwaniu, eliminując w ten sposób to zagrożenie
(ż 10 wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Instrukcja dostarczana przez producenta wraz ze środkami
ochrony indywidualnej o konstrukcji złożonej, przeznaczonymi do
ochrony przed zagrożeniem życia lub zagrożeniami, które mogą po�
wodować ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie ciała lub utratę zdro�
wia, w tym zmiany chorobowe, których skutków według producen�
ta użytkownik nie jest w stanie stwierdzić w odpowiednim czasie,
powinna zawierać w szczególności:
1) dane przeznaczone do wykorzystania wyłącznie przez kom�
petentne i przeszkolone osoby, które posiadają kwalifikacje do ich
właściwej interpretacji i zapewnią bezpieczne stosowanie tych środ�
ków przez użytkownika,
2) opis sposobu sprawdzania, czy środki ochrony indywidualnej
zostały prawidłowo wyregulowane i czy właściwie funkcjonują pod�
czas używania.
Instrukcja dostarczana wraz ze środkami ochrony indywidualnej
chroniącymi przed upadkiem z wysokości powinna zawierać także
informacje o:
91
" wymaganiach dotyczących punktu kotwiczenia i minimalnej
wolnej przestrzeni znajdującej się poniżej użytkownika,
" właściwym sposobie zakładania uprzęży i przyłączania pod�
systemu łącząco-amortyzującego do punktu kotwiczenia.
W instrukcji dołączanej do każdego egzemplarza środka ochro�
ny indywidualnej, przeznaczonego do krótkotrwałego używania
w środowisku pracy o wysokiej temperaturze, producent powinien
zamieścić informacje niezbędne do określenia maksymalnego do�
puszczalnego narażenia użytkownika na ciepło przenikające przez te
środki podczas ich używania zgodnie z ich przeznaczeniem (ż 23
wymienionego rozporządzenia z dnia 31 marca 2003 r.).
Kiedy pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom
odzież i obuwie robocze?
Do obowiązków pracodawcy należy dostarczanie pracownikowi
nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania
określone w Polskich Normach, jeżeli odzież własna pracownika
może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu albo gdy wyma�
gają tego względy technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa
i higieny pracy. Odzież i obuwie robocze powinny być odpowiednie
do warunków wykonywania pracy. Pracodawca może też ustalić sta�
nowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników -
za ich zgodą - własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających
wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy jednak sta�
nowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią
obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodu�
jące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego
środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami
biologicznie zakaz
nymi. Pracownikowi używającemu własnej odzie�
ży i obuwia roboczego, przewidzianych na danym stanowisku pra�
cy, pracodawca jest obowiązany wypłacić ekwiwalent pieniężny
w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny (art. 23 77 k.p.).
Kto ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzie�
ży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stano�
wiskach pracy jest niezbędne?
92
Ustalenia rodzajów środków ochrony indywidualnej oraz odzie�
ży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowi�
skach jest niezbędne, oraz przewidywanych okresów użytkowania
odzieży i obuwia roboczego dokonuje pracodawca. Ustalenia w tym
zakresie pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich
przedstawicielami (art. 23711a ż 1 pkt 4 k.p.). Pracodawca nie może
tu postępować dowolnie, musi bowiem uwzględniać obowiązujące
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, a także by środki ochrony
indywidualnej spełniały wymagania dotyczące oceny zgodności
(o czym była wcześniej mowa), zaś gdy chodzi o odzież i obuwie
robocze - wymagania określone w Polskich Normach.
Należy zaznaczyć, że środki ochrony indywidualnej jak również
odzież i obuwie robocze stanowią własność pracodawcy (art. 2378
k.p.). Jeżeli zatem następuje rozwiązanie stosunku pracy, pracownik
powinien rozliczyć się z przydzielonych mu środków ochrony indy�
widualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.
Czy pracownik może wykonywać pracę bez środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do
stosowania na danym stanowisku?
W myśl art. 23 79 ż 1 k.p., pracodawca nie może dopuścić pra�
cownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży
i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stano�
wisku pracy. Z drugiej zaś strony pracownik ma prawo domagać się
od pracodawcy dostarczenia mu takich środków ochrony oraz odzie�
ży i obuwia roboczego. Pracownik może nawet odmówić wykony�
wania pracy, jeśli pracodawca nie dostarczy mu środków ochrony
indywidualnej lub odzieży i obuwia roboczego, niezbędnych do wy�
konywania pracy na danym stanowisku, bez ponoszenia z tego tytułu
ujemnych konsekwencji, a co więcej - może żądać wynagrodzenia
za czas niewykonywania pracy z tego powodu, jeżeli był gotów do
jej wykonywania (art. 81 k.p.). Taki przypadek należy bowiem trak�
tować jako przestój w pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Jakie inne obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie dostarcza�
nia środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego?
93
Dostarczone pracownikowi środki ochrony indywidualnej po�
winny być sprawne i w pełni spełniać funkcję zabezpieczenia przed
działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników
występujących w środowisku pracy. Odzież i obuwie robocze po�
winny posiadać właściwości ochronne i użytkowe. Pracodawca jest
też obowiązany zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, na�
prawę, odpylanie i odkażanie (art. 23 79 ż 2 k.p.). Odzież bądz
obu�
wie robocze w nienależytym stanie może bowiem stwarzać poten�
cjalne zagrożenie wypadkowe (np. wciągnięcie rozdartego rękawa
do obsługiwanej przez pracownika maszyny). W przypadku gdy pra�
codawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czynności te
mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłaca�
nia przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosz�
tów poniesionych przez pracownika, ustalanej z reguły w porozu�
mieniu między pracodawcą a pracownikiem (art. 23 79 ż 3 k.p.).
Zgodnie z przepisami art. 23710 k.p., pracodawca jest obowiąza�
ny zapewnić, aby środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obu�
wie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uleg�
ły skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo
materiałami biologicznie zakaz
nymi, były przechowywane wyłącz�
nie w miejscu przez niego wyznaczonym. Wymogi te muszą być
przestrzegane zarówno przez pracodawcę, jak i pracowników. Praco�
dawca w żadnym wypadku nie może powierzyć pracownikowi pra�
nia, konserwacji, odpylania i odkażania takich przedmiotów, lecz
musi to zapewnić we własnym zakresie, niezależnie od tego, z jaki�
mi wiąże się to kosztami.
Dodać tu należy, ze zgodnie z art. 3044 k.p. pracodawca jest też
obowiązany przydzielać niezbędną odzież roboczą i środki ochrony
indywidualnej także osobom wykonującym krótkotrwałe prace albo
czynności inspekcyjne (np. inspektorowi pracy), w czasie których
ich własna odzież może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudze�
niu, a także ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac
lub czynności.
Rozdzi ał XI
SA
UŻBA BEZPIECZEC
STWA I HIGIENY PRACY
Jakie zadania pełni w zakładzie pracy służba bezpieczeństwa
1 higieny pracy?
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie pracy
funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy. W żadnym jednak wypadku służba bezpieczeństwa i higieny
pracy nie ponosi odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higie�
ny pracy w tym znaczeniu, w jakim odpowiedzialność tę ponosi
pracodawca (osoby zarządzające w jego imieniu zakładem pracy, je�
śli pracodawcą jest jednostka organizacyjna). Utworzenie służby bhp
nie zwalnia pracodawców oraz osób kierujących pracownikami (kie�
rowników jednostek organizacyjnych, mistrzów, brygadzistów) od
ciążących na nich obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy, a tym bardziej od odpowiedzialności za ich naruszenie. Pra�
cownicy służby bhp ponoszą natomiast odpowiedzialność za zanie�
dbanie obowiązków należących do zakresu ich działania (por.
R. Celeda, (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom
Wydawniczy ABC, Warszawa 2000, s. 970 i 1149).
Organizację, zakres działania, uprawnienia, liczebność i podpo�
rządkowanie służby bhp oraz wymagania kwalifikacyjne pracowni�
ków służby bhp określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pra�
cy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.), wydane na podstawie art. 2371
1
ż 5 k.p. Istotne zmiany w tym rozporządzeniu, dotyczące przede
95
wszystkim wymagań kwalifikacyjnych pracowników służby bhp,
wprowadzone zostały rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 li�
stopada 2004 r. (DzU nr 246, poz. 2468). Rozporządzenie to wdra�
ża też postanowienia:
- dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie
wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia
pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989),
- dyrektywy 91/383/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupełnia�
jącej środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia
w pracy pracowników pozostających w stosunku pracy na czas
określony lub w czasowym stosunku pracy (DzUrz WE L 206
z 29.07.1991),
- dyrektywy 92/85/EWG z dnia 19 paz
dziernika 1992 r. w spra�
wie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miej�
scu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic,
które niedawno rodziły i pracownic karmiących piersią (dziesiąta
dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy
89/391/EWG) (DzUrz WE L 348 z 28.11.1992),
- dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie
ochrony pracy osób młodych (DzUrz WE L 216 z 20.08.1994),
- dyrektywy 2003/88/WE z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej
niektórych aspektów organizacji czasu pracy (DzUrz WE L 299
z 18.11.2003).
Zgodnie z przepisami ż 2 powołanego rozporządzenia RM
w sprawie służby bhp, do zakresu działania służby bhp należy:
1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzega�
nia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczegól�
nym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione
kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełno�
sprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący
w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie
niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym
przez pracodawcę,
2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagroże�
niach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania
tych zagrożeń,
96
3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz
w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy za�
wierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyj�
nych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia
pracowników oraz poprawę warunków pracy,
4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju za�
kładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględ�
nienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych za�
pewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących moder�
nizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji,
oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań
bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji,
6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych
lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części,
w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyj�
nych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy
i bezpieczeństwo pracowników,
7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa
i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych proce�
sach produkcyjnych,
8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowa�
nia wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,
9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych
pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań
osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higie�
ny pracy,
10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpie�
czeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy
pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania
przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choro�
by zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków,
12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie
dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych
97
chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przecho�
wywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy,
13) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bez�
pieczeństwa i higieny pracy,
14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które
wiąże się z wykonywaną pracą,
15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowi�
skach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodli�
we dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściw�
szych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub
osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia
odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo
zatrudnionych pracowników,
17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z od�
rębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących
w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomia�
rów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami
lub warunkami,
18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmujący�
mi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi
w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego
w odrębnego przepisach,
19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną
opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy orga�
nizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników,
20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakłado�
wymi organizacjami związkowymi przy:
a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrze�
ganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w try�
bie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,
b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mają�
cych na celu poprawę warunków pracy,
98
21) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problema�
tyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem choro�
bom zawodowym i wypadkom przy pracy,
22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych
form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ergonomii.
Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wy�
mienione wyżej, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej
pracy, który w zasadzie powinien wykonywać również zadania wy�
nikające z umowy o pracę. Pracodawca powinien też tak zorganizo�
wać pracę i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pra�
cownika zatrudnionego przy innej pracy, aby zapewniona została
pełna realizacja powyższych zadań służby bhp przez tych pracowni�
ków. W celu realizacji zadań służby bhp pracodawca jest obowiąza�
ny udostępnić służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy
innej pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy, informacje
mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdro�
wia pracowników, a w szczególności dotyczące:
" stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
" zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i or�
ganizacyjnych, zapobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pra�
cowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych stano�
wisk pracy,
" środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierw�
szej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników.
Którzy pracodawcy są obowiązani do utworzenia służby bhp?
Kto może wykonywać zadania służby bhp, jeśli pracodawca nie ma
obowiązku je j utworzenia?
Zgodnie z art. 2371 ż 1 zdanie 1 k.p., obowiązek utworzenia
1
służby bhp spoczywa na pracodawcy zatrudniającym więcej niż 100
pracowników. Natomiast pracodawca zatrudniający do 100 praco w-
ników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi za�
99
trudnionemu przy innej pracy. W razie braku kompetentnych pra�
cowników pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby
bhp specjalistom spoza zakładu pracy (art. 2371 ż 2 zdanie 1 k.p.).
1
Z powyższego wyraz
nie wynika, że tylko pracodawca zatrudnia�
jący do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służ�
by bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub specjalistom
spoza zakładu pracy, a nie może tego uczynić pracodawca zatrudnia�
jący więcej niż 100 pracowników, musi on bowiem utworzyć służbę
bhp. Liczba zatrudnionych pracowników jest tu więc zasadniczym
kryterium. Uregulowania te są też zgodne z prawem Wspólnoty Eu�
ropejskiej, gdzie przyjmuje się jako regułę zatrudnianie przez praco�
dawców pracowników służby bhp, a odstępstwa od niej są dopusz�
czalne tylko w określonych sytuacjach. Zgodnie też z art. 7 ust. 1
Dyrektywy Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie
wprowadzenia środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i popra�
wy zdrowia pracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183
z 29.06.1989) - do prowadzenia działalności związanej z ochroną
zdrowia i zapobieganiem ryzyku zawodowemu w zakładzie pracy
pracodawca powinien wyznaczyć przede wszystkim jednego lub
więcej pracowników, a dopiero w razie braku wykwalifikowanych
pracowników - pozyskać kompetentne osoby lub podmioty z ze�
wnątrz. Jak również uznał Europejski Trybunał Sprawiedliwości
w wyroku z dnia 22 maja 2003 r. (w sprawie Komisja Wspólnot
Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów), obowiązek pozy�
skania specjalistów z zewnątrz ma jedynie charakter subsydiarny
w stosunku do obowiązku określonego w art. 7 ust. 1 Dyrektywy,
czyli powstaje wyłącznie w przypadku, kiedy czynności związane
z zapobieganiem i ochroną przed zagrożeniami w miejscu pracy nie
mogą być wykonywane przez pracowników zakładu pracy wskutek
braku kompetentnych pracowników.
Kwestia powierzenia przez pracodawcę wykonywania zadań
służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy była też przedmiotem
orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego. Tak np. w wyroku
z dnia 23 września 2005 r., I OSK 40/05 (nie publikowany), NSA
uznał za możliwe powierzenie wykonywania zadań służby bhp spe�
cjalistom spoza zakładu pracy także u pracodawców zatrudniających
100
więcej niż 100 pracowników. Zupełnie natomiast odmienne stanowi�
sko zajął NSA w wyroku z dnia 13 paz
dziernika 2006 r., I OSK
263/06 (nie publikowany), wskazując, że w art. 2371 ż 1 k.p. wy�
1
różniono dwie formy wykonywania zadań w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy: pierwsza jest realizowana przez służbę bhp,
a druga poprzez powierzenie wykonywania zadań tej służby innym
podmiotom. Sąd zwrócił równocześnie uwagę, że formy te nie są
tożsame, bo gdyby takimi były, nie istniałaby potrzeba ich odrębnej
regulacji i można by posługiwać się pojęciem  służby bhp zarów�
no w przypadku, gdy pracodawca zatrudnia więcej niż 100 pracow�
ników, jak i gdy zatrudnia do 100 pracowników. Ponadto, zgodnie
z art. 2371 ż 4 k.p., właściwy inspektor pracy jest uprawniony do
1
nakazania utworzenia służby bhp także przez pracodawcę zatrudnia�
jącego do 100 pracowników albo zwiększenie liczby pracowników
tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami
zawodowymi. Dotyczyć to więc może pracodawcy prowadzącego
działalność, przy której występuje zwiększony poziom czynników
szkodliwych i niebezpiecznych, stwarzających większe zagrożenie
dla zdrowia pracowników. Należy zatem przyjąć, że  służba bhp
jest inną formą niż  wykonywanie zadań tej służby . Możliwość po�
wierzenia przez pracodawcę - w razie braku kompetentnych pra�
cowników - wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza za�
kładu pracy dotyczy więc tylko pracodawców zatrudniających nie
więcej niż 100 pracowników, gdyż tylko ci pracodawcy nie mają
obowiązku utworzenia służby bhp, a jej zadania mogą być powie�
rzone określonym osobom (zob. K. Zakrzewska-Szczepańska, Służ�
ba bhp, Sł. Prac. 2007, nr 8, s. 26).
W jakich przypadkach zadania służby bhp może wykonywać
pracodawca?
W określonych przypadkach zadania służby bhp może wykony�
wać również sam pracodawca, posiadający ukończone szkolenie nie�
zbędne do wykonywania zadań tej służby, a mianowicie jeżeli:
" zatrudnia do 10 pracowników albo
" zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do gru�
py działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecią kategorię
101
ryzyka w rozumieniu ustawy z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubez�
pieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za�
wodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.). Kategorie ryzyka
określa natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecz�
nej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy pro�
centowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawo�
dowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).
Jak jest zorganizowana służba bhp i komu podlega?
Stosownie do przepisów ż 1 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 2 września 1997 r., służbę bhp stanowią wyodrębnione ko�
mórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe. Liczbę pra�
cowników służby bhp ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan za�
trudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane
z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy. Pracodaw�
ca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową
lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracowni�
ka służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast pra�
codawca zatrudniający ponad 600 pracowników powinien zatrudniać
w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby
bhp na każdych 600 pracowników.
Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. Dotyczy to rów�
nież pracownika, któremu pracodawca powierzył wykonywanie za�
dań służby bhp. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną
służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką
lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnio�
nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jakie uprawnienia przysługują służbie bhp?
Stosownie do przepisów ż 3 powołanego rozporządzenia RM
z dnia 2 września 1997 r., służba bhp jest uprawniona do:
1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pra�
cy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie
w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
102
2) występowania do osób kierujących pracownikami z zalece�
niami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwo�
ści zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie
pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy
warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,
4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządko�
wych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie
obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urzą�
dzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia
życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnione�
go przy pracy wzbronionej,
7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim
zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośred�
nie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie
pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wy�
znaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku
stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracow�
ników albo innych osób.
Powyższe uprawnienia przysługują również pracownikowi za�
trudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy
wykonującym zadania służby bhp.
Jakie wymagania kwalifikacyjne powinni spełniać pracownicy
służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby?
Zarówno pracownik służby bhp, jak również pracownik zatrud�
niony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywa�
nie zadań służby bhp, a także specjalista spoza zakładu pracy po�
winni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywa�
nia zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpie�
czeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby (art. 23 71 ż 2
1
zdanie 2 k.p.).
103
W myśl ż 4 powołanego rozporządzenia RM z dnia 2 września
1997 r., pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: in�
spektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjali�
stów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higie�
ny pracy. Pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające na�
stępujące wymagania kwalifikacyjne:
1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może
być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny
pracy;
2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny
pracy może być osoba posiadająca:
a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co naj�
mniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub
b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakre�
sie bezpieczeństwa i higieny pracy;
3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może
być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjal�
ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia pody�
plomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co naj�
mniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp;
4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pra�
cy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku
lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo stu�
dia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp;
5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pra�
cy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku
lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo stu�
dia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.
Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną po�
winien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidzia�
ne dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Nato�
miast pracownik zatrudniony w jednoosobowej komórce powinien
spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne przewidziane dla
starszego inspektora do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.
104
Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca
może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp, powinien spełniać
wymagania kwalifikacyjne przewidziane dla inspektora, starszego
inspektora, specjalisty, starszego specjalisty lub głównego specjalisty
do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. W razie braku kompetent�
nych pracowników pracodawca zatrudniający nie więcej niż 100 pra�
cowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specja�
listom spoza zakładu pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania
przewidziane dla specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pra�
cy lub osobie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pra�
cy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.
Należy dodać, że zgodnie z ż 2 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 2 listopada 2004 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie
służby bhp (które weszło w życie z dniem 1 lipca 2005 r.), osoby
zatrudnione w służbie bhp w dniu 1 lipca 2005 r. niespełniaj ące po�
wyższych wymagań kwalifikacyjnych zachowują prawo do zatrud�
nienia w służbie bhp przez okres 8 lat, a zatem do dnia 1 lipca
2013 r. Odnosi się to również do pracowników zatrudnionych przy
innej pracy oraz specjalistów spoza zakładu pracy, którym praco�
dawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp. Zwrócić przy tym
należy uwagę, że nie jest tu wymagane zatrudnienie u tego samego
pracodawcy. Pracownicy służby bhp, jak również pracownicy, któ�
rym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, mogą
zatem zmieniać pracodawcę, nie tracąc możliwości dalszego zatrud�
nienia w służbie bhp lub wykonywania zadań tej służby u innego
pracodawcy. Dotyczy to również specjalistów spoza zakładu pracy,
którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp.
Pracownicy służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej
służby podlegają też okresowemu szkoleniu w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy, zgodnie z ż 14 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Mi�
nistra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkole�
nia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.
1860 ze zm.). Celem tego szkolenia jest aktualizacja i uzupełnienie
wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:
" przepisów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny
pracy,
105
" analizy i oceny zagrożeń oraz metod oceny ryzyka związane�
go z tymi zagrożeniami,
" organizacji i metod kształtowania bezpiecznych i higienicz�
nych warunków pracy,
a także pomoc w rozwiązywaniu trudnych problemów z dziedziny
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenie takie powinno być zorganizowane w formie kursu lub
seminarium albo samokształcenia kierowanego, z uwzględnieniem
ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycz�
nych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informa�
cji, programów komputerowych, materiałów do ćwiczeń. Uczestnicy
szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego
powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problema�
tyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, ze�
stawy ćwiczeń z instrukcjami, zestawy pytań kontrolnych). Ramowy
program tego szkolenia, obejmujący szczegółową tematykę i czas
trwania, zawarty jest w części VII załącznika nr 1 do wymienione�
go rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Czy pracownicy służby bhp i pracownicy wykonujący zadania
tej służby objęci są szczególną ochroną?
Zgodnie z przepisem art. 2371 ż 3 k.p., pracownik służby bhp
1
oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca
powierzył wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakich�
kolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania
zadań i uprawnień służby bhp. Nie oznacza to jednak objęcia tych
pracowników szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwią�
zaniem stosunku pracy, jak np. społecznego inspektora pracy. Gdyby
jednak pracodawca wypowiedział takiemu pracownikowi umowę o pra�
cę tylko z powodu korzystania ze swoich uprawnień związanych z wy�
konywaniem zadań służby bhp, wówczas wypowiedzenie takie nale�
żałoby uznać za bezpodstawne, z wszelkimi dalszymi tego konsekwen�
cjami. Wymienieni pracownicy nie mogą też być szykanowani przez
pracodawcę w jakikolwiek inny sposób, np. w zakresie wynagrodze�
nia za pracę, awansowania, korzystania ze świadczeń socjalnych.
106
Rozdzi ał XII
KONSULTACJE
W ZAKRESIE BEZPIECZEC
STWA I HIGIENY PRACY
ORAZ KOMISJA BEZPIECZEC
STWA
I HIGIENY PRACY
Jakie działania pracodawca jest obowiązany konsultować
z pracownikami lub ich przedstawicielami?
Przepisy art. 23711a ż 1 k.p. nakładają na pracodawcę obowią�
zek konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami
wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,
a w szczególności dotyczących:
1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy,
wprowadzania nowych procesów technologicznych oraz substancji
i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla
zdrowia lub życia pracowników,
2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywa�
niu określonych prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,
3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań
tej służby innym osobom oraz wyznaczania pracowników do udzie�
lania pierwszej pomocy,
4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego,
5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higie�
ny pracy.
Przedstawiciele pracowników są wybierani przez zakładowe orga�
nizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie dzia�
łają - przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.
107
Jakie uprawnienia przysługują pracownikom biorącym udział
w konsultacjach?
Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać praco�
dawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń za�
wodowych. Pracodawca jest obowiązany zapewnić odpowiednie wa�
runki do przeprowadzania konsultacji, a zwłaszcza aby odbywały
się one w godzinach pracy.
Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicie�
li dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników inspek�
torzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole
oraz stosują środki prawne przewidziane w ustawie z dnia 13 kwiet�
nia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. W myśl art. 11 tej usta�
wy w razie stwierdzenia takich zagrożeń organy Państwowej In�
spekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:
1) nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie
powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników
lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działal�
ność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób do�
puszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pra�
cach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracow�
ników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach nie�
bezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpo�
wiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natych�
miastowemu wykonaniu,
2) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sy�
tuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla
życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natych�
miastowemu wykonaniu,
3) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności
w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach
podlegają natychmiastowemu wykonaniu,
4) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa
i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fi�
zycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pra�
cy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność go�
spodarczą zaprzestania prowadzenia działalności bądz
działalności
108
określonego rodzaju (zob. K. Zakrzewska-Szczepańska, Konsultowa�
nie spraw bhp w zakładzie pracy, Sł. Prac. 2005, nr 6, s. 31-32).
U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeń�
stwa i higieny pracy - konsultacje mogą być prowadzone w ramach
tej komisji. W takim przypadku prawo występowania z wnioskami
do pracodawcy w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń za-
wodo wy ch oraz do Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach zagro�
żenia zdrowia i życia pracowników przysługuje pracownikom lub
ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji bezpieczeństwa
i higieny pracy. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą pono�
sić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich konsekwencji w związku
z udziałem w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy bądz
występowaniem do pracodawcy lub Państwowej Inspekcji
Pracy z wyżej wymienionymi wnioskami (art. 23711a ż 4-6 k.p.).
Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach
pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodze�
nia (art. 23711a ż 2 i 3 k.p.). Wynagrodzenie za czas niewykonywania
pracy w związku z udziałem w konsultacjach ustala się według zasad
obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy,
z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej
oblicza się z miesiąca, w którym przypadał okres niewykonywania pra�
cy (zob. ż 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie
niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę
obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wyna�
grodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy
- DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Zasady wynagrodzenia za urlop
określa zaś rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu
wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlo�
pu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).
Którzy pracodawcy są obowiązani powołać komisję bezpieczeń�
stwa i higieny pracy?
Zgodnie z art. 23712 k.p., pracodawca zatrudniający więcej niż
250 pracowników jest obowiązany powołać komisję bezpieczeństwa
i higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. Komisja
109
ta nie posiada więc żadnych uprawnień władczych wobec pracodaw�
cy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele
pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący pro�
filaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawi�
ciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy (o ile społecz�
na inspekcja pracy funkcjonuje u danego pracodawcy). Przedstawi�
ciele pracowników są wybierani przez zakładowe organizacje związ�
kowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają - przez
pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Przewodniczą�
cym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego upoważnio�
na, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przed�
stawiciel pracowników. Jak stąd wynika, komisja bhp jest w znacz�
nej mierze zdominowana przez pracodawcę, gdyż jako jej przewod�
niczący może w pewien sposób wpływać na jej działalność.
Jakie zadania należą do komisji bezpieczeństwa i higieny pracy?
Do zadań komisji bhp należy:
" dokonywanie przeglądu warunków pracy,
" dokonywanie okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny
pracy,
" opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków za�
pobiegaj ących wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
" formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy,
" współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
W jaki sposób funkcjonuje komisja bezpieczeństwa i higieny
pracy?
Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie
rzadziej jednak niż raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany
w związku z udziałem w posiedzeniach komisji bhp pracownik za�
chowuje prawo do wynagrodzenia, ustalone według zasad obowią�
zujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.
W związku z wykonywaniem swoich zadań, w przypadkach uzgod�
nionych z pracodawcą, komisja bhp może korzystać z ekspertyz lub
opinii specjalistów spoza zakładu pracy. Koszty takich ekspertyz
i opinii ponosi pracodawca (art. 23713 k.p.).
110
Rozdzi ał XIII
OCHRONA PRACY KOBIET,
PRACOWNIKÓW MA
ODOCIANYCH
ORAZ OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
1. OCHRONA PRACY KOBIET
1.1. Prace wzbronione kobietom
Jaki charakter ma zakaz zatrudniania kobiet przy niektórych
pracach?
Ze względu na właściwości biologiczne organizmu i pełnienie
funkcji macierzyńskich wykonywanie pracy przez kobiety podlega
szeregu obwarowaniom, wyrażających się przede wszystkim w za�
kazie wykonywania określonych prac. Przepis art. 176 k.p. ustana�
wia ogólny zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie
uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Zakaz ten ma charakter
powszechny i bezwzględny, stąd też pracodawca nie może zatrudnić
kobiety przy takich pracach nawet za jej zgodą. Odnosi się on do
wszystkich pracodawców zatrudniających kobiety, bez względu na
podstawę nawiązania stosunku pracy. Z powyższego zakazu wynika
też, że pracownica może odmówić wykonywania takiej pracy zleco�
nej przez pracodawcę, bez ponoszenia jakichkolwiek ujemnych kon�
sekwencji z tego tytułu. Jak orzekł SN w wyroku z dnia 21 kwiet�
nia 1970 r., I PR 60/70 (OSNCP 1971, z. 1, poz. 6), pracownica
111
może odmówić wykonywania prac wzbronionych kobietom, a jej
zgoda na ich wykonywanie nie uchyla powyższego zakazu. Naru�
szenie przez pracodawcę zakazu zatrudniania kobiet przy pracach
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia jest wykrocze�
niem przeciwko prawom pracownika, zagrożonym karą grzywny
w wysokości od 1000 do 30 000 zł (art. 281 pkt 5 k.p.).
Prace szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia, których
wykonywanie jest wzbronione kobietom, określone zostały - zgod�
nie z delegacją zawartą w art. 176 zdanie 2 k.p. - w załączniku do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w spra�
wie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdro�
wia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.). W wykazie tym wy�
szczególnione zostały prace, których wykonywanie jest wzbronione
wszystkim kobietom, jak również prace wzbronione kobietom
w okresie ciąży i karmienia dziecka piersią. Wykaz prac wzbronio�
nych kobietom powinien być zawarty w regulaminie pracy (art. 1041
ż 1 k.p.). Nie ma przy tym żadnych przeszkód, aby pracodawca roz�
szerzył ten wykaz o inne jeszcze prace, jeśli uzna, iż określone pra�
ce wykonywane w zakładzie pracy są szczególnie uciążliwe lub
szkodliwe dla zdrowia kobiet, a w okresie ciąży - również dla roz�
woju płodu ludzkiego (zob. J. Strusińska-Żukowska, Ochrona pracy
kobiet, Pr. Pr. 2005, nr 7-8, s. 3-13). Poniżej podano tylko przykła�
dowo niektóre prace, których nie mogą wykonywać kobiety.
Jakie prace są wzbronione wszystkim kobietom?
Do prac wzbronionych wszystkim kobietom należą m.in.:
" wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia
pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko�
nanie pracy, przekraczają 5000 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy
dorywczej - 20 kJ/min. (uwaga: 1 kJ = 0, 24 kcal),
" ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężarów o masie przekra�
czającej 12 kg - przy pracy stałej, oraz 20 kg - przy pracy doryw�
czej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),
" ręczna obsługa elementów urządzeń (dz
wigni, korb, kół ste�
rowniczych itp., przy której wymagane jest użycie siły przekracza�
112
jącej 50 N - przy pracy stałej, oraz 100 N - przy pracy dorywczej
(do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),
" nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków
itp.), przy której wymagane jest użycie siły przekraczającej 120 N -
przy pracy stałej, oraz 200 N - przy pracy dorywczej (do 4 razy na
godzinę w czasie zmiany roboczej),
" ręczne przenoszenie pod górę - po pochylniach, schodach itp.,
których maksymalny kąt nachylenia przekracza 30�, a wysokość
5 m - ciężarów o masie przekraczającej 8 kg - przy pracy stałej,
oraz 15 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie
zmiany roboczej),
" przewożenie ciężarów o masie przekraczającej:
a) 50 kg - przy przewożeniu na taczkach jednokołowych,
b) 80 kg - przy przewożeniu na wózkach 2-, 3- i 4-kołowych,
c) 300 kg - przy przewożeniu na wózkach po szynach.
Podane wyżej dopuszczalne masy ciężarów obejmują również
masę urządzenia transportowego i dotyczą przewożenia ciężarów po
powierzchni równej, twardej i gładkiej o pochyleniu nieprzekracza-
jącym 2% - przy pracach wymienionych pod lit. a) i b) oraz 1% -
przy pracach wymienionych pod lit. c); w przypadku przewożenia
ciężarów po powierzchni nierównej w sposób określony wyżej pod
lit. a) i b), masa ciężarów nie może przekraczać 60% podanych tam
wielkości.
Jakie prace są wzbronione kobietom w ciąży lub karmiącym
dziecko piersią?
Do prac wzbronionych kobietom w ciąży lub karmiącym dziec�
ko piersią (poza wyżej wymienionymi) należą:
" wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia
pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wyko�
nanie pracy, przekraczają 2900 kJ na zmianę roboczą,
" prace w pozycji wymuszonej,
" prace w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie
zmiany roboczej,
" prace w środowisku, w którym występują nagłe zmiany tem�
peratury powietrza w zakresie przekraczającym 15�C,
113
" prace nurków oraz wszystkie prace w warunkach podwyższo�
nego lub obniżonego ciśnienia,
" prace w narażeniu na działanie czynników rakotwórczych
i o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym, określone w odręb�
nych przepisach,
" prace w narażeniu na substancje chemiczne, niezależnie od
ich stężenia w środowisku pracy, takie jak np.: chloropren, leki cy�
tostatyczne, mangan, ołów i jego związki organiczne i nieorganicz�
ne, rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne,
" prace w wymuszonym rytmie pracy (np. przy taśmie),
" prace wewnątrz zbiorników i kanałów,
" prace stwarzające ryzyko ciężkiego urazu fizycznego lub psy�
chicznego, np. gaszenie pożarów, udział w akcjach ratownictwa che�
micznego, prace przy uboju zwierząt hodowlanych oraz obsługa roz�
płodników,
" prace stwarzające ryzyko zakażenia: wirusem zapalenia wątro�
by typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem różyczki,
wirusem HIV
Jakie prace są wzbronione kobietom w ciąży?
Do prac wzbronionych kobietom w ciąży (poza wyżej wymie�
nionymi) należą:
" prace w warunkach narażenia na hałas, którego poziom ekspo�
zycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego lub do przeciętnego ty�
godniowego, określonego w kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy
przekracza określone wartości,
" prace w warunkach narażenia na drgania o ogólnym oddziały�
waniu na organizm człowieka,
" prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach
przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej,
" prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące,
określone w przepisach ustawy - Prawo atomowe,
" prace przy obsłudze monitorów ekranowych - powyżej 4 go�
dzin na dobę (np. przy komputerze),
" prace na wysokości oraz wchodzenie i schodzenie po drabi�
nach i klamrach, prace w wykopach oraz w zbiornikach otwartych.
114
1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ciąży
lub karmiącej dziecko piersią
Kiedy pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do in�
nej pracy?
Zgodnie z art. 179 ż 1 k.p., pracodawca zatrudniający pracow�
nicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej
w wykazie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdro�
wia, wzbronionych kobietom w ciąży lub karmiącym dziecko pier�
sią, bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla
zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę
do innej pracy, nie narażającej jej na działanie tych czynników.
Z powyższego przepisu nie wynika jednak, że ta inna praca ma być
odpowiednia do kwalifikacji zawodowych pracownicy. Musi to być
jedynie praca, która nie jest wzbroniona pracownicom w ciąży
i w okresie karmienia dziecka piersią.
Obowiązek przeniesienia do innej pracy powstaje z chwilą
przedstawienia przez pracownicę będącą w ciąży zaświadczenia le�
karskiego stwierdzającego stan ciąży, niezależnie od okresu jej trwa�
nia, natomiast w przypadku karmienia dziecka piersią obowiązek
ten może powstać dopiero po powrocie pracownicy z urlopu macie�
rzyńskiego (o ile pracownica po tym urlopie nie korzysta z urlopu
wypoczynkowego i wychowawczego), jeśli pracownica faktycznie
karmi dziecko piersią. Dla uznania tego faktu wystarczające jest zło�
żenie przez pracownicę stosownego oświadczenia, jednak w razie
wątpliwości, czy pracownica faktycznie karmi dziecko piersią, pra�
codawca może zwrócić się o przedłożenie stosownego zaświadcze�
nia lekarskiego potwierdzającego ten fakt, jakkolwiek nie wynika to
z obowiązujących przepisów. W razie braku możliwości przeniesie�
nia pracownicy do innej pracy, pracodawca jest obowiązany zwolnić
ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
Jakie działania powinien podjąć pracodawca, jeżeli pracownica
w ciąży lub karmiąca dziecko piersią zatrudniona jest przy innych
pracach wymienionych w wykazie prac szczególnie uciążliwych lub
szkodliwych dla zdrowia kobiet?
115
W przypadku gdy pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko pier�
sią zatrudniona jest przy pozostałych pracach wymienionych w wy�
kazie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia ko�
biet, wówczas pracodawca jest obowiązany dostosować warunki
pracy na jej stanowisku pracy do wymagań określonych w tym wy�
kazie lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia
dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Tak np. pracownica
w ciąży nie może pracować dłużej niż 4 godziny na dobę przy ob�
słudze monitora ekranowego, a takim jest monitor komputera, który
obecnie jest w powszechnym użyciu w zakładach pracy. Pracowni�
ca wykonująca pracę przy komputerze narażona jest na promienio�
wanie jonizujące i pole elektromagnetyczne w monitorze, męczące
skupienie wzroku, a także długotrwałe przebywanie w wymuszonej
pozycji ciała. Jakkolwiek monitory nowego typu (ciekłokrystaliczne
płaskie) nie promieniują, to jednak nie zmniejszają ogólnej uciążli�
wości pracy przy komputerze. Gdyby jednak dostosowanie warunków
pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pra�
cy było niemożliwe lub niecelowe, wówczas pracodawca jest obo�
wiązany przenieść pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią
do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości - zwolnić ją na
czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy (art. 179 ż 2 k.p.).
Analogicznie też pracodawca jest obowiązany postąpić, gdy pra�
cownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią przedstawi zaświad�
czenie lekarskie stwierdzające przeciwwskazania zdrowotne do wy�
konywania dotychczasowej pracy. Takie orzeczenie lekarskie jest dla
pracodawcy wiążące (art. 179 ż 3 k.p.). Na podstawie delegacji za�
wartej w art. 179 ż 7 k.p. Minister Zdrowia wydał rozporządzenie
z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania za�
świadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdro�
wotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę
w ciąży lub karmiącą dziecko piersią (DzU nr 42, poz. 292). Zgod�
nie z tym rozporządzeniem zaświadczenie takie wydaje lekarz spra�
wujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownicą. Lekarz wy�
daje zaświadczenie na wniosek pracownicy, pracodawcy lub z własnej
inicjatywy, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o przeciwwska�
zaniach zdrowotnych do wykonywania przez pracownicę w ciąży
lub karmiącą dziecko piersią dotychczasowej pracy. W zaświadcze�
116
niu tym lekarz stwierdza przeciwwskazania zdrowotne do wykony�
wania dotychczasowej pracy przez pracownicę uzasadniające:
" przeniesienie pracownicy do innej pracy, a jeżeli jest to nie�
możliwe, zwolnienie jej na czas niezbędny z obowiązku świadcze�
ni a pracy,
" zmianę warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowi�
sku pracy albo skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy
do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe - zwolnienie jej na czas
niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
Czy pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy, jeśli zmia�
na dotychczasowych warunków pracy spowodowała obniżenie je j
dotychczasowego wynagrodzenia?
Jeżeli zmiana warunków na dotychczasowym stanowisku pracy,
skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy
powoduje obniżenie dotychczasowego wynagrodzenia, wówczas
przysługuje jej dodatek wyrównawczy (art. 179 ż 4 k.p.). Dodatek
ten przysługuje przez cały czas istnienia przyczyny uzasadniającej
zmianę warunków wykonywania pracy, skrócenie czasu pracy lub
przeniesienie pracownicy do innej pracy. Dodatek wyrównawczy
stanowi różnicę między wynagrodzeniem dotychczasowym a wyna�
grodzeniem osiąganym po zmianie dotychczasowych warunków,
skróceniu czasu pracy lub przeniesieniu do innej pracy. Wysokość
dodatku oblicza się według zasad określonych w ż 7-10 rozporzą�
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.
w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykony�
wania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania
odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodze�
nia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU
nr 62, poz. 289 ze zm.). Szerzej na temat dodatku wyrównawczego
jest mowa w rozdziale VII, podtytuł 2.
Czy pracownica zwolniona z obowiązku świadczenia pracy za�
chowuje prawo do wynagrodzenia?
Pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią zwolniona
z obowiązku świadczenia pracy w sytuacjach wskazanych wyżej za�
chowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia przez cały
117
okres tego zwolnienia (art. 179 ż 5 k.p.). Przy ustalaniu wynagro�
dzenia za czas tego zwolnienia stosuje się zasady obowiązujące przy
ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodze�
nia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w któ�
rym przypadało zwolnienie od pracy (ż 5 powołanego wyżej rozpo�
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.).
Zasady ustalania wynagrodzenia za urlop określa zaś rozporządzenie
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w spra�
wie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, usta�
lania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu
pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).
Przepisy art. 179 ż 1-3 k.p. nie określają wyraz
nie, przez jaki
okres pracownica w ciąży lub karmiąca dziecko piersią może być
zwolniona z obowiązku świadczenia pracy, jeżeli pracodawca nie ma
możliwości przeniesienia jej do innej pracy lub wyeliminować czynni�
ki szkodliwe dla zdrowia na dotychczasowym stanowisku pracy. Prze�
pisy te stanowią tylko, że ma to być  na czas niezbędny . W przy�
padku ciąży może to być zatem czas do dnia porodu, po którym pra�
cownica korzystać będzie z urlopu macierzyńskiego. Natomiast gdy
chodzi o pracownicę karmiącą dziecko piersią, zwolnienie z obowiąz�
ku świadczenia pracy może obejmować cały okres tego karmienia,
chyba że będzie możliwe wcześniejsze przeniesienie pracownicy do
innej pracy bądz
zostaną wyeliminowane zagrożenia dla jej zdrowia.
Po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy
w ciąży lub karmiącej dziecko piersią do innej pracy, skrócenie cza�
su pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy, pracodaw�
ca jest obowiązany zatrudnić ją przy pracy i w wymiarze czasu pra�
cy określonych w umowie o pracę (art. 179 ż 6 k.p.).
1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ciąży
Czy pracownica w ciąży może być zatrudniona w godzinach
nadliczbowych lub w porze nocnej?
Przepis art. 178 ż 1 zdanie 1 k.p. zawiera bezwzględny zakaz
zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych oraz
w porze nocnej, obejmującej 8 godzin pomiędzy godzinami 2100
118
a 700. Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych odnosi się za�
równo do pracy w tych godzinach z powodu szczególnych potrzeb
pracodawcy, jak i w razie konieczności prowadzenia akcji ratowni�
czej (art. 151 ż 1 k.p.). Pracownica w ciąży nie może być zatrud�
niona w godzinach nadliczbowych, jak również w porze nocnej, na�
wet gdyby wyraziła zgodę na taką pracę, czy też sama wystąpiła
z propozycją pracy w tych godzinach.
Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obo�
wiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób
umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to
niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy,
której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej. W razie
braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić pra�
cownicę w ciąży na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy
(art. 1781 k.p.). Obowiązek zmiany rozkładu czasu pracy pracowni�
cy w ciąży, wykonującej dotychczas pracę również w porze nocnej
(np. w systemie pracy 3-zmianowej), powstaje z chwilą przedłoże�
nia przez nią zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego stan ciąży.
Stosuje się tu odpowiednio również przepisy art. 179 ż 4-6 k.p.,
omówione wyżej.
Czy pracownica w ciąży może być delegowana poza stałe miejs�
ce pracy?
Pracownicy w ciąży nie wolno też - bez jej zgody - delegować
poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego
czasu pracy, przewidzianego w art. 139 k.p. (art. 178 ż 1 zdanie
2 k.p.). W tych przypadkach zakaz ten ma zatem charakter względ�
ny, bowiem za zgodą pracownicy może być ona delegowana poza
stałe miejsce pracy, jak również zatrudniona w systemie przerywa�
nego czasu pracy.
Należy jeszcze nadmienić, że w systemach równoważnego cza�
su pracy, przy pracy w ruchu ciągłym, w systemie skróconego tygo�
dnia pracy i pracy weekendowej (art. 135-138, 143 i 144 k.p.) czas
pracy pracownicy w ciąży nie może przekraczać 8 godzin. Pracow�
nica zachowuje przy tym prawo do wynagrodzenia za czas nieprze-
pracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru
jej czasu pracy (art. 148 k.p.).
119
2. OCHRONA PRACY PRACOWNIKÓW MA
ODOCIANYCH
2.1. Uwagi ogólne
Zatrudnianie młodocianych jest obwarowane wieloma rygorami,
które - ogólnie mówiąc - mają na celu ochronę młodego organizmu
przed nadmiernym obciążeniem pracą i ujemnym wpływem warun�
ków środowiska pracy na ich zdrowie oraz umożliwienie realizacji
obowiązku szkolnego. Nadmierny wysiłek oraz różnorodne szkodli�
we czynniki występujące w środowisku pracy mogą szczególnie
ujemnie odbić się na zdrowiu młodocianego, którego organizm nie
jest jeszcze dostatecznie ukształtowany i nadal się rozwija.
W odniesieniu do pracowników młodocianych obowiązują też
szczególne unormowania dotyczące czasu pracy, obowiązku do�
kształcania się, urlopów wypoczynkowych, ochrony zdrowia. Szcze�
gólne jednak znaczenie mają ustanowione zakazy wykonywania
przez młodocianych określonych prac (art. 204 k.p.). Przede wszyst�
kim młodociani nie mogą być zatrudniani przy pracach zagrażają�
cych ich życiu lub zdrowiu oraz mogących mieć ujemny wpływ na
ich rozwój psychofizyczny.
Którzy młodociani mogą być zatrudniani?
W rozumieniu kodeksu pracy młodocianym jest osoba, która
ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Generalnie zabronione
jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 lat (art. 190 k.p.). Nie
jest to jednak zakaz bezwzględny, bowiem pod pewnymi warunka�
mi dopuszczalne jest zatrudnianie również osób, które nie ukończy�
ły 16 lat. Warunki te określa rozporządzenie Ministra Pracy i Poli�
tyki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,
w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych,
którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które
ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie
ukończyły gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808).
Zgodnie z art. 191 k.p., wolno zatrudniać tylko tych młodocia�
nych, którzy ukończyli co najmniej gimnazjum (z pewnymi wyjąt�
kami), oraz przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że pra�
120
ca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nieposiada-
jący kwalifikacji zawodowych w zasadzie może być zatrudniony
tylko w celu przygotowania zawodowego, tj. w celu nauki zawodu
lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
Jakim badaniom lekarskim młodociani podlegają?
Jednym z warunków zatrudnienia młodocianego jest przedsta�
wienie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego, że praca danego
rodzaju nie zagraża jego zdrowiu (art. 191 ż 1 pkt 1 k.p.). Zgodnie
z art. 201 ż 1 k.p. młodociany podlega wstępnym badaniom lekar�
skim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kon�
trolnym w czasie zatrudnienia. Wstępnym badaniom lekarskim pod�
legają młodociani przyjmowani do pracy zarówno w celu przygoto�
wania zawodowego, jak i w innym celu niż przygotowanie zawodo�
we, tj. do wykonywania lekkich prac (o czym mowa w podtytule
2.3.). Wstępnym badaniom lekarskim podlegają też młodociani
w każdym przypadku przeniesienia na inne stanowisko pracy (art.
229 ż 1 pkt 2 k.p.). Wstępne badania lekarskie mają na celu ustale�
nie, czy stan zdrowia młodocianego pozwala na zatrudnienie go
w celu nauki określonego zawodu lub przyuczenia do wykonywania
określonej pracy bądz
zatrudnienie go w innym celu niż przygoto�
wanie zawodowe (przy wykonywaniu lekkich prac). Natomiast
w czasie zatrudnienia młodociani podlegają okresowym badaniom
lekarskim, bez względu na rodzaj wykonywanej pracy. Mają one na
celu ustalenie, czy młodociany jest nadal zdolny do wykonywania
dotychczasowej pracy i czy praca ta nie wpływa ujemnie na stan je�
go zdrowia. Terminy badań okresowych ustala lekarz sprawujący
profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami w porozumieniu
z pracodawcą. W razie niezdolności do pracy spowodowanej choro�
bą trwającą dłużej niż 30 dni, młodociany podlega ponadto kontro�
lnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywa�
nia pracy na dotychczasowym stanowisku (szerzej na temat badań
lekarskich pracowników jest mowa w rozdziale VII, podtytuł 2).
Jakie normy czasu pracy obowiązują pracowników młodocianych?
Szczególna ochrona zdrowia pracowników młodocianych przeja�
wia się w ograniczeniu ich czasu pracy. Czas pracy młodocianych
121
jest uzależniony od wieku i w przypadku osób do 16 lat nie może
przekraczać 6 godzin na dobę, natomiast powyżej 16 lat - 8 godzin
na dobę. Ten wymiar czasu pracy w żadnym wypadku nie może być
przekraczany. W rzeczywistości jednak, z uwagi na obowiązek do�
kształcania się, większość młodocianych pracuje w niższym wymia�
rze czasu pracy, bowiem do czasu pracy młodocianego wlicza się
czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu
zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzi�
nach pracy, czy też poza nimi. Pracownicy młodociani mają też pra�
wo do przerwy w pracy trwającej nieprzerwanie 30 minut, wlicza�
nej do czasu pracy, jeżeli ich dobowy wymiar czasu pracy jest dłuż�
szy niż 4,5 godziny (art. 202 k.p.).
Kodeks pracy nie określa tygodniowej normy czasu pracy pracow�
ników młodocianych, jak to ma miejsce w odniesieniu do pracow�
ników pełnoletnich. Mając jednak na uwadze, że czas pracy młodo�
cianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę,
jego tygodniowy czas pracy wyniesie 30 godzin (5 dni x 6 godzin),
wliczając w to czas nauki, natomiast tygodniowy czas pracy młodo�
cianego w wieku powyżej 16 lat wyniesie 40 godzin (5 dni x 8 go�
dzin), również z wliczeniem czasu nauki (zob. A. Hintz, (w:) Ko�
deks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2000, s. 829 i nast.).
Czy pracownicy młodociani mogą być zatrudniani w godzinach
nadliczbowych oraz w porze nocnej?
W odniesieniu do pracowników młodocianych obowiązuje bez�
względny zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych oraz
w porze nocnej. Pracą w godzinach nadliczbowych dla młodociane�
go w wieku do 16 lat byłaby praca przekraczająca 6 godzin na do�
bę, zaś dla młodocianego w wieku powyżej 16 lat - przekraczająca
8 godzin na dobę (wliczając czas nauki).
Co do zasady, pora nocna dla pracownika młodocianego przypa�
da pomiędzy godzinami 2200 a 600. Natomiast dla młodocianych:
" którzy nie ukończyli gimnazjum,
" niemających 16 lat, którzy ukończyli gimnazjum,
" niemających 16 lat, którzy nie ukończyli gimnazjum,
pora nocna przypada pomiędzy godzinami 2000 a 600.
122
Pracownicy młodociani mają też prawo do przerwy w pracy,
obejmującej porę nocną, która powinna trwać nieprzerwanie nie
mniej niż 14 godzin. Ponadto młodocianym przysługuje w każdym
tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczyn�
ku, który powinien obejmować również niedzielę (art. 203 k.p.).
2.2. Prace wzbronione pracownikom młodocianym
Jakie przepisy określają prace, których wykonywanie jest
wzbronione młodocianym?
Prace wzbronione młodocianym określone zostały w załączniku
nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r.
w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków
ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz.
2047 ze zm.). Powołane rozporządzenie określa też warunki zatrud�
niania młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych ro�
dzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia
przygotowania zawodowego. Rodzaje takich prac wyszczególnione
zostały w załączniku nr 2 do wymienionego rozporządzenia.
Niektóre prace określone w wykazie prac wzbronionych nie mo�
gą być w ogóle wykonywane przez żadnego młodocianego, inne zaś
nie mogą być wykonywane przez młodocianego do ukończenia 16
lat, ale mogą być wykonywane po ukończeniu tego wieku, pewne
zaś prace nie mogą być wykonywane tylko przez dziewczęta. Po�
nadto ograniczenia w wykonywaniu określonych prac uzależnione są
też od tego, czy praca wykonywana jest stale, czy tylko dorywczo.
Zgodnie z powyższym rozporządzeniem RM zatrudnianie mło�
docianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac
wzbronionych nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz powinno
ograniczać się do zaznajamiania młodocianych z czynnościami pod�
stawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.
Pracodawca zatrudniający młodocianych przy takich pracach jest
obowiązany do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia pod�
czas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające
z braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub poten�
123
cjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej.
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
" zapewnić wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na
stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla
ich bezpieczeństwa i zdrowia,
" zapewnić nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki
zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej
nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,
" informować młodocianych o możliwych zagrożeniach
i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,
" organizować przerwy w pracy młodocianych dla ich odpo�
czynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych
dla zdrowia lub uciążliwych, występujących w środowisku pracy.
Dopuszczenie młodocianych do wykonywania takich prac może
nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pra�
c ą która powinna być dokonana przed rozpoczęciem pracy przez
młodocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania
pracy. Przy ocenie tego ryzyka powinno uwzględnić się w szczegól�
ności:
" ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk
pracy młodocianych,
" organizację procesów pracy oraz ich powiązanie,
" charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, bio�
logiczne i chemiczne,
" formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pra�
cy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,
" zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodo�
cianym.
Czy pracodawca jest obowiązany ustalić wykaz prac, których
wykonywanie w jego zakładzie pracy jest wzbronione młodocia�
nym?
Na podstawie wykazów prac zawartych w załącznikach nr 1 i 2
do powołanego rozporządzenia RM z dnia 24 sierpnia 2004 r. pra�
codawca sporządza wykazy prac wykonywanych w jego zakładzie
pracy:
124
" wzbronionych młodocianym,
" wzbronionych młodocianym, których wykonywanie jest do�
zwolone młodocianym w zakresie potrzebnym do odbycia przygoto�
wania zawodowego.
W ustalaniu powyższych wykazów prac uczestniczyć powinien
również lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy, na
których są wykonywane te prace, powinien być umieszczony w wi�
docznym miejscu w każdej komórce organizacyjnej, w której są za�
trudniani młodociani (ż 1-5 powołanego rozporządzenia RM). Dodać
też należy, że zgodnie z art. 1041 ż 1 pkt 6 i 7 k.p. wykaz prac
wzbronionych pracownikom młodocianym, a także rodzaje prac
i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym
w celu odbywania przygotowania zawodowego, powinny być usta�
lone w regulaminie pracy. Poniżej podano przykładowo niektóre ro�
dzaje prac wzbronionych młodocianym oraz prac wzbronionych, któ�
rych wykonywanie jest dozwolone przez młodocianych powyżej 16
lat w zakresie niezbędnym do odbycia przygotowania zawodowego.
Jakie prace są wzbronione pracownikom młodocianym?
Do prac wzbronionych pracownikom młodocianym należą m.in.:
" prace polegające wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu
i przewożeniu ciężarów oraz prace wymagające powtarzania dużej
liczby jednorodnych ruchów,
" prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fi�
zyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie
pracy, przekraczają:
a) dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego
czasu pracy - 2.300 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwa�
łych 10,5 kJ na minutę,
b) dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego
czasu pracy - 3.030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwa�
łych 12,6 kJ na minutę,
" prace załadunkowe i wyładunkowe, przy przewożeniu cięża�
rów środkami transportu, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp.,
125
" ręczna obsługa dz
wigni, korb i kół sterowniczych, przy której
niezbędna jest siła przekraczająca:
a) przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę,
jeżeli łączny czas wykonywania prac nie przekracza połowy dobo�
wego wymiaru czasu pracy młodocianych):
- dla dziewcząt - 70 N,
- dla chłopców - 100 N,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 40 N,
- dla chłopców - 60 N,
" nożna obsługa elementów urządzeń (pedałów, przycisków
nożnych itp.) wymagająca siły przekraczającej:
a) przy obsłudze dorywczej:
- dla dziewcząt - 100 N,
- dla chłopców - 170 N,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 70 N,
- dla chłopców - 130 N,
" ręczne dz
wiganie i przenoszenie przez jedną osobę na odleg�
łość powyżej 25 m przedmiotów o masie przekraczającej:
a) przy pracy dorywczej:
- dla dziewcząt - 14 kg,
- dla chłopców - 20 kg,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 8 kg,
- dla chłopców - 12 kg,
" ręczne przenoszenie pod górę, w szczególności po schodach,
których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia - 30�, ciężarów
o masie przekraczającej:
a) przy pracy dorywczej:
- dla dziewcząt - 10 kg,
- dla chłopców - 15 kg,
b) przy obciążeniu powtarzalnym:
- dla dziewcząt - 5 kg,
- dla chłopców - 8 kg,
" przewożenie przez dziewczęta ciężarów na taczkach i wóz�
kach 2-kołowych poruszanych ręcznie,
126
" prace wykonywane w pozycji pochylonej lub w przysiadzie,
" prace wykonywane w pozycji leżącej, na boku lub na wznak,
w tym w szczególności przy naprawach pojazdów mechanicznych,
" prace wykonywane na kolanach, w tym w szczególności przy
ręcznym cyklinowaniu podłóg, przy pracach brukarskich i posadz-
karskich,
" prace związane z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów
alkoholowych, w tym obsługa konsumentów w zakładach gastrono�
micznych,
" prace związane z produkcją, sprzedażą i reklamą wyrobów ty�
toniowych,
" prace związane z ubojem i obróbką poubojową zwierząt,
" obsługa zakładów kąpielowych i łaz
ni,
" prace rakarzy,
" prace przy sztucznym unasiennianiu zwierząt,
" prace w szpitalach (oddziałach) dla nerwowo i psychicznie
chorych,
" prace w warunkach mogących stanowić nadmierne obciążenie
psychiczne, np. wymagające odbioru i przetwarzania dużej liczby
lub szybko po sobie następujących informacji i podejmowania decy�
zji mogących spowodować groz
ne następstwa, szczególnie w sytu�
acjach przymusu czasowego, w tym zwłaszcza obsługa automatycz�
nej linii obróbki i obsługa urządzeń sterowniczych,
" prace pokojowych w domach wczasowych i turystycznych,
pensjonatach i hotelach, w tym hotelach robotniczych,
" udział w występach tancerzy w zakładach gastronomicznych,
" prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów che�
micznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikowanych
w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji
i preparatów chemicznych jako: toksyczne (T), bardzo toksyczne
(T+), żrące (C) lub wybuchowe (E),
" prace w narażeniu na działanie substancji i preparatów che�
micznych, w tym środków ochrony roślin, sklasyfikowanych
w przepisach w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji
i preparatów chemicznych jako drażniące (Xi), którym przypisano
jeden lub więcej następujących zwrotów zagrożeń:
127
a) produkt skrajnie łatwo palny (R12),
b) może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą
oddechową (R42),
c) może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą (R43),
" prace w narażeniu na działanie czynników i procesów techno�
logicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonych
w odrębnych przepisach,
" prace w kontakcie z lekami psychotropowymi,
" prace w środowisku, w którym występuje narażenie na szko�
dliwy wpływ:
a) pyłów o działaniu zwłókniającym i drażniącym, których stę�
żenia przekraczają 2/3 wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń
określonych w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych
stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy,
b) pyłów o działaniu uczulającym,
c) pyłów o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określo�
nych w odrębnych przepisach,
" prace w zasięgu pól elektromagnetycznych o natężeniach
przekraczających wartości dla strefy bezpiecznej, określone w prze�
pisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
" prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące
na poziomie przekraczającym dopuszczalne wartości dawek granicz�
nych określone w przepisach prawa atomowego,
" prace w warunkach narażenia na promieniowanie laserowe,
" prace w warunkach narażenia na promieniowanie nadfioletowe,
zwłaszcza emitowane przez technologiczne urządzenia przemysłowe,
w tym w szczególności przy spawaniu, cięciu i napawaniu metali,
" prace w warunkach narażenia na promieniowanie podczerwo�
ne, w tym w szczególności przy piecach hutniczych i grzewczych
oraz spiekaniu, odlewaniu, walcowaniu i kuciu metali,
" prace w warunkach narażenia na hałas, którego:
a) poziom ekspozycji odniesiony do 8-godzinnego dobowego
lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy,
wymiaru czasu pracy przekracza wartość 80 dB,
128
b) szczytowy poziom dz
więku C przekracza wartość 130 dB,
c) maksymalny poziom dz
więku A przekracza wartość 110 dB,
" prace w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza
przekracza 30�C, a wilgotność względna powietrza przekracza 65%,
a także w warunkach bezpośredniego oddziaływania otwartego z
ró�
dła promieniowania, w tym w szczególności: obsługa suszarni, spie�
kanie i prażenie rud, walcowanie, wytapianie, rozlewanie i odlewa�
nie metali lub ich stopów, naprawa pieców hutniczych, obsługa pie�
ców do termicznej obsługi cieplnej, w hutach szkła i przetwórniach
szkła - obsługa pieców do wytapiania i odprężania, naprawa pieców
szklarskich, formowanie szkła oraz wszelkie prace na pomostach
czynnych pieców do wytapiania szkła, prace przy wypalaniu dolo�
mitu i wapna, gotowanie asfaltu i prace z gorącym asfaltem, bezpo�
średnia obsługa pieców piekarniczych, prace przy przygotowaniu
karmelu w kociołkach,
" prace w temperaturze powietrza niższej niż 14�C, a także przy
wilgotności względnej wyższej niż 65%, w tym w szczególności:
prace w chłodniach, przechowalniach produktów żywnościowych,
zamrażalniach, w stałym kontakcie z wodą, solanką i innymi płyna�
mi, przy robotach ziemnych w mokrym gruncie - osuszanie i na�
wadnianie, a także prace w warunkach narażających na stałe prze�
makanie odzieży, powodujące naruszenie bilansu cieplnego u mło�
dych pracowników,
" prace w warunkach podwyższonego ciśnienia, w tym w szcze�
gólności:
a) w komorach wysokich ciśnień lub w innych urządzeniach hi-
perbarycznych nawodnych albo naziemnych,
b) w urządzeniach komunikacji lotniczej,
c) prace nurków i płetwonurków,
d) prace w kesonach,
" prace w warunkach obniżonego ciśnienia, w tym w szczegól�
ności w komorach niskich ciśnień lub w innych urządzeniach hipo-
barycznych nawodnych lub naziemnych,
" prace, przy których z
ródłem zakażenia lub zarażenia może
być chory człowiek lub materiał zakaz
ny pochodzenia ludzkiego,
tj. krew, tkanki, mocz, kał itp., w tym w szczególności wszelkie pra�
ce w szpitalach (oddziałach) zakaz
nych,
129
" prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biolo�
gicznymi, przenoszonymi na człowieka przez kontakt ze zwierzęta�
mi lub produktami pochodzenia zwierzęcego, w tym szczególnie:
a) drobnoustrojami chorób odzwierzęcych, tj. zoonozami,
b) alergenami pochodzenia zwierzęcego: wydalinami, rozto�
czem, sierścią, łupieżem zwierząt hodowlanych, pyłem jedwabiu na�
turalnego, pierzem ptaków, mączką rybną itp., występującymi w ho�
dowli i przetwórstwie,
" prace, przy których występują zagrożenia czynnikami biolo�
gicznymi pochodzenia roślinnego lub mikroorganizmami przenoszo�
nymi przez rośliny:
a) drobnoustrojami występującymi w roślinach, tj. bakteriami,
promieniowcami, grzybami itp., które stanowią zagrożenie w trakcie
procesów magazynowania, przetwarzania i użytkowania różnych su�
rowców roślinnych,
b) pyłami pochodzenia roślinnego, powodującymi stany uczule�
niowe, w tym w szczególności pyłami zbożowymi, paszowymi, ty�
toniowymi i z ziół leczniczych,
" prace, podczas których młodociani są narażeni na zwiększone
niebezpieczeństwo urazów, w tym w szczególności związane z:
a) obsługą młotów mechanicznych, pras, walców, nożyc, krajal�
nic, szarpaczy oraz napędów i przystawek przenoszących ruch na
maszyny,
b) uruchamianiem maszyn i innych urządzeń bezpośrednio po
ich naprawie,
c) połowem ryb, ich patroszeniem i filetowaniem oraz wszelki�
mi pracami w działach produkcyjnych fabryk przetworów rybnych,
d) rozbiorem, trybowaniem i mieleniem mięsa,
e) obsługą ciągników i maszyn samojezdnych, bezpośrednią ob�
sługą młockarni, sieczkarni i innych maszyn rolniczych, przy których
wy stępują zagrożenia wypadkowe, koszeniem kosą, obsługą buha�
jów, ogierów, knurów i tryków oraz wywozem obornika i gnojowic,
f) prowadzeniem maszyn budowlanych i drogowych oraz obsłu�
gą dz
wignic, kafarów i kołowrotów,
g) obsługą kotłów parowych, urządzeń i naczyń, w których wy�
stępuje ciśnienie powyżej 0,5 bara, obsługą generatorów gazowych
130
i innych urządzeń, których eksploatacja, uszkodzenie i nieprawidło�
wa czynność zagraża bezpieczeństwu obsługującego i innych osób
znajdujących się w pobliżu,
h) obróbką drewna przy użyciu pilarek łańcuchowych z napę�
dem elektrycznym lub mechanicznym, obsługą pilarek tarczowych,
taśmowych, ramowych (traków), maszyn do obróbki drewna o bez�
pośrednim ręcznym posuwie materiału oraz wszelkich pracach przy
zrywce, pozyskiwaniu i transporcie drewna,
" prace związane z wytwarzaniem i stosowaniem środków wy�
buchowych i łatwo palnych oraz wyrobów zawierających te środki,
" prace obejmujące wytwarzanie, stosowanie i przechowywanie
sprężonych, płynnych i rozpuszczonych gazów,
" prace zagrażające porażeniem prądem elektrycznym, w tym
w szczególności: prace przy liniach energetycznych będących pod
napięciem lub w pobliżu tych linii, prace w rozdzielniach prądu
elektrycznego, w elektrycznych podstacjach, przy transformatorach
i nastawniach, wszelkie prace przy obsłudze urządzeń energetycz�
nych znajdujących się pod napięciem, z wyjątkiem napięcia obniżo�
nego (bezpiecznego) oraz prac konserwacyjnych przy urządzeniach
central telefonicznych, wykonywanych przez absolwentów szkół za�
wodowych,
" prace w transporcie kolejowym, w tym w szczególności: na
stanowiskach związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego,
zwłaszcza prace maszynistów pojazdów trakcyjnych i drezyn moto�
rowych, dyżurnych ruchu, konduktorów, manewrowych, ustawiaczy,
nastawniczych, zwrotniczych, operatorów maszyn torowych, sprzą�
taczy wagonów oraz przy budowie i utrzymaniu sieci trakcyjnej,
" prace w transporcie oraz komunikacji samochodowej i tram�
wajowej, w tym w szczególności:
a) prace kierowców pojazdów silnikowych i ich pomocników,
b) prace konduktorów w autobusach i trolejbusach,
c) przy ręcznym przetaczaniu, spinaniu i odczepianiu wagonów
i przyczep,
d) przy zdejmowaniu, nakładaniu i pompowaniu opon samocho�
dowych i ciągnikowych,
e) prace konwojentów,
131
" prace w żegludze, w tym w szczególności: wszelkie prace na jed�
nostkach pływających oraz prace w portach związane z obsługą tech�
niczną statków, prace na pogłębiarkach i przy wydobywaniu wraków,
" prace w lotnictwie, w tym w szczególności: prace mechani�
ków, pilotów samolotów oraz prace związane z obsługą pasażerów
w samolocie,
" prace grożące zawaleniem, w tym w szczególności:
a) prace pod ziemią,
b) prace w zagłębieniach o głębokości większej niż 0,7 m, któ�
rych szerokość jest mniejsza niż dwukrotna głębokość,
c) prace przy budowie i rozbiórce obiektów budowlanych,
" prace na wysokości powyżej 3 m grożące upadkiem z wyso�
kości, w tym w szczególności:
a) przy budowie, naprawie i czyszczeniu kominów,
b) związane z przymusową pozycją ciała, w przestrzeni ograni�
czonej,
c) narażające na zmienny mikroklimat, prowadzone na zewnątrz
budynku,
" prace w kamieniołomach i kopalniach odkrywkowych oraz
przy wydobywaniu i przerobie siarki.
Jakie prace wzbronione młodocianym mogą wykonywać mło�
dociani powyżej 16 roku życia, jeśli jest to potrzebne do odbycia
przygotowania zawodowego?
Do prac takich należą m.in.:
" prace polegające na podnoszeniu i przenoszeniu ciężarów
o masie i na odległości nieprzekraczające wartości określonych
w dziale I ust. 1 pkt 6 i 7 załącznika nr 1 do powołanego rozporzą�
dzenia RM oraz prace wymagające powtarzania dużej liczby jedno�
rodnych ruchów,
" przewożenie przez chłopców na taczkach jednokołowych na
odległość do 50 m ładunków o masie do 50 kg po powierzchni
gładkiej, utwardzonej lub po pomostach zbitych z desek trwale za�
mocowanych, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2%,
" przewożenie przez chłopców na wózkach 2-kołowych poru�
szanych ręcznie na odległość do 100 m po powierzchni gładkiej ła�
132
dunków o masie do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie prze�
kracza 2%, a po powierzchni nierównej - ciężarów do 50 kg, jeże�
li pochylenie powierzchni nie przekracza 1%,
" przewożenie na wózkach 3- lub 4-kołowych poruszanych
ręcznie na odległość do 150 m ładunków o masie: dziewczętom do
50 kg oraz chłopcom do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie
przekracza 2%,
" przewożenie na odległość do 200 m ładunków w wagonikach,
kolebach przemieszczanych ręcznie po szynach o masie: dziewczę�
tom do 300 kg oraz chłopcom do 400 kg, jeżeli pochylenie toru nie
przekracza 1%,
" prace przy naprawach pojazdów samochodowych, układaniu
podłóg oraz układaniu i naprawach nawierzchni drogowych, pod
warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę,
" prace przy obsłudze konsumentów w zakładach gastronomicz�
nych, w których podawany jest alkohol, z wyłączeniem podawania
przez młodocianych napojów alkoholowych, wykonywane pomiędzy
godziną 700 i 1700,
" prace w zakładach poligraficznych przy trawieniu klisz i in�
nych elementów, pod warunkiem wykonywania tych prac do 2 go�
dzin na dobę,
" prace przy barwieniu wyrobów włókienniczych oraz przy gar�
bowaniu skór przy użyciu środków chemicznych, pod warunkiem że
prace będą odbywały się w wymiarze do 12 godzin na tydzień
w warunkach laboratoryjnych lub w wydzielonych dla celów szko�
lenia zawodowego i odpowiednio wyposażonych pomieszczeniach,
" prace w kontakcie z czynnikami stwarzającymi ryzyko uczule�
nia, pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o bra�
ku przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi czynnikami,
" prace w kontakcie z pyłami stwarzającymi ryzyko uczulenia,
pod warunkiem uzyskania specjalistycznej opinii lekarskiej o braku
przeciwwskazań zdrowotnych do kontaktu z tymi pyłami,
" prace chłopców w wieku powyżej 17 lat:
a) przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali, z wyłączeniem me�
tali kolorowych oraz spawania wewnątrz zbiorników i pod wodą,
pod warunkiem wykonywania ich nie dłużej niż 3 godziny na dobę
133
oraz 60 godzin w całym okresie szkolenia zawodowego, pod nadzo�
rem nauczycieli zawodu lub instruktorów praktycznej nauki zawodu
posiadających kwalifikacje spawacza; zatrudnianie młodocianych
przy spawaniu, cięciu i stapianiu metali może się odbywać tylko na
tych stanowiskach, na których jest zapewniona skutecznie działaj ą-
ca wentylacja miejscowa i ogólna,
b) przy ręcznych pracach kowalskich z zastosowaniem młotków
o masie do 5 kg, nie dłużej niż 3 godziny na dobę i 60 godzin
w całym okresie szkolenia zawodowego, przy zachowaniu norm
wydatku energetycznego określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącz�
nika nr 1 do wymienionego rozporządzenia,
" prace w mikroklimacie gorącym do wartości 26�C wskaz
nika
obciążenia termicznego WBGT, wykonywane do 3 godzin na dobę,
pod warunkiem zachowania norm wydatku energetycznego określo�
nych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do wymienionego roz�
porządzenia oraz zapewnienia młodocianym na stanowiskach pracy
dostatecznej ilości odpowiednich napojów i dziesięciominutowych
przerw po każdych pięćdziesięciu minutach pracy, to jest prace:
a) przy obsłudze maszyn i urządzeń hutniczych oraz urządzeń
walcowniczych w hutach żelaza i stali, wykonywane przez chłop�
ców, jeżeli spełnione są następujące warunki:
- młodociany jest stopniowo wprowadzany w realizację zadań
przewidzianych w ramach nauki zawodu, poczynając od obserwacji
procesów produkcyjnych, poprzez wstępne ćwiczenia na stanowi�
skach szkoleniowych i prace pomocnicze przy obsłudze stanowisk
roboczych wyznaczonych programem nauczania,
- na stanowiskach pracy związanych z nauką zawodu jest za�
pewniona pełna obsada pracowników,
- w odniesieniu do młodocianych nie może być stosowany sys�
tem prac normowanych i akordowych,
- w wydziałach stalowni, walcowni i wielkich pieców czas za�
jęć młodocianych nie może przekraczać 2 godzin na dobę,
- praktyczna nauka zawodu młodocianych nie może odbywać
się w spiekalniach, w hali namiarowej i gardzieli wielkich pieców,
w halach odlewniczych i lejniczych, w mieszalniach stalowni oraz
walcowni blach, rur i drutu,
134
b) przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wyłączeniem
wydmuchiwania ustnego, wykonywane przez chłopców w wieku po�
wyżej 17 lat,
c) przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych,
d) przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych w zakła�
dach zmechanizowanych,
e) przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelo�
wych, wykonywane przez młodocianych w wieku powyżej 17 lat,
" prace w mikroklimacie zimnym, z wyłączeniem prac w chłod�
niach i zamrażalniach, pod następującymi warunkami:
a) wyposażenia młodocianych w odzież o odpowiedniej ciepło-
chronności, zgodnej z wymaganiami Polskiej Normy,
b) zapewnienia na stanowiskach pracy gorących napojów,
c) przestrzegania, aby wydatek energetyczny nie przekraczał norm
określonych w dziale I ust. 1 pkt 2 załącznika nr 1 do wymienione�
go rozporządzenia oraz ograniczenia do 3 godzin na dobę czasu pra�
cy młodocianych w pomieszczeniach z temperaturą niższą niż 10�C,
" prace w placówkach służby zdrowia, z wyjątkiem szpitali (od�
działów szpitali) zakaz
nych, w wymiarze do 6 godzin na dobę,
z wyłączeniem następujących czynności:
a) wynoszenie, mycie i dezynfekcja naczyń z wydalinami, wydzie�
linami i innymi materiałami potencjalnie zakaz
nymi, mycie chorych
zanieczyszczonych, pomoc przy zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych,
b) prace dezynfekcyjne, dezynsekcyjne, deratyzacyjne z zastoso�
waniem toksycznych środków chemicznych,
c) pobieranie i przenoszenie materiałów do badań laboratoryj�
nych, takich jak kał, mocz, krew, plwocina,
d) wykonywanie toalety pośmiertnej i prace w prosektoriach,
" prace przy ręcznym i maszynowym krojeniu skór - w wymia�
rze do 3 godzin na dobę,
" prace młynarskie przy obsłudze maszyn czyszczących i mielą�
cych, wykonywane przez chłopców w wieku powyżej 17 lat, pod
warunkiem że stężenia pyłów nie przekraczają 2/3 wartości najwyż�
szych dopuszczalnych stężeń określonych w przepisach w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli�
wych dla zdrowia w środowisku pracy,
135
" prace masarskie i kucharskie, przy wykrawaniu elementów na
mięsa drobne, rozbiorze uzupełniającym i obróbce elementów mię�
snych,
" prace przy filetowaniu ryb,
" prace przy budowie, naprawie i utrzymaniu nawierzchni kole�
jowej, w wydzielonym warsztacie szkolnym, na torach ułożonych
wyłącznie dla celów szkoleniowych, na terenie ogrodzonym, z wy�
łączeniem bezpośredniego sąsiedztwa czynnych torów kolejowych
dla ruchu pociągów,
" prace kierowcy pojazdu silnikowego, jeśli program nauki za�
wodu przewiduje uzyskanie przez ucznia prawa jazdy uprawniaj ące-
go do kierowania takim pojazdem,
" prace marynarzy i rybaków,
" prace przy obsłudze ciągników i samojezdnych maszyn rolni�
czych,
" prace w zagłębieniach do 1,5 m obudowanych zgodnie z wy�
maganiami określonymi w przepisach w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych,
" niektóre rodzaje prac pod ziemią w górnictwie węglowym,
w głębinowych kopalniach rud i kopalniach soli oraz w kamienioło�
mach i kopalniach odkrywkowych przewidziane w programach
praktycznej nauki zawodu, wykonywane przez chłopców, pod wa�
runkiem spełnienia następujących wymagań:
a) czas pracy młodocianych pod ziemią nie może przekraczać
14 dni w miesiącu, przy czym czas pracy młodocianych w wieku do
17 lat nie może przekraczać 4 godzin na dobę, a młodocianych
w wieku powyżej 17 lat - 6 godzin na dobę,
b) czas pracy młodocianych w kamieniołomach i kopalniach od�
krywkowych nie może przekraczać 4 godzin na dobę,
c) w czasie szkolenia zawodowego młodociani mogą być zatrud�
niani w polach szkoleniowych, tj. w oddziałach kopalni specjalnie
przeznaczonych do szkolenia, lub na stanowiskach szkoleniowych
w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych ko�
palni pod ziemią, zatwierdzonych dla celów szkoleniowych w planie
ruchu zakładu górniczego przez właściwy okręgowy urząd górniczy,
d) zatrudnianie młodocianych na stanowiskach szkoleniowych
w warsztatach energomechanicznych i w oddziałach ruchowych ko�
136
palni pod ziemią odbywa się przy pełnej obsadzie pracowników do�
rosłych z odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi,
e) praca młodocianych pod ziemią:
- może odbywać się po stwierdzeniu zgodności warunków pra�
cy z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym
braku nadmiernego ciśnienia, braku zapylenia szkodliwego dla zdro�
wia, promieniowania jonizującego, nadmiernego hałasu oraz po za�
pewnieniu dobrego przewietrzenia, korzystnego mikroklimatu i od�
powiedniego oświetlenia, bezpieczeństwa przeciwpożarowego, wod�
nego i gazowego, a także dogodnego i bezpiecznego dojścia do
miejsca pracy,
- nie może odbywać się w chodnikach wymagających pozycji
leżącej lub pochylonej, w miejscach mokrych, przy rabunku, w po�
lach pożarowych oraz w warunkach niebezpiecznych, gdzie wyma�
gana jest duża ostrożność i doświadczenie,
- nie może polegać na dz
wiganiu, przenoszeniu i przewożeniu
ciężarów ponad normy określone dla młodocianych,
f) zatrudnianie młodocianych pod ziemią może odbywać się tylko
pod nadzorem nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez właściwy
okręgowy urząd górniczy, lub instruktorów praktycznej nauki zawodu,
zatwierdzonych przez kierownika zakładu górniczego, przy czym na
jednego instruktora nie może przypadać więcej niż 5 młodocianych,
" prace młodocianych w wieku powyżej 17 lat:
a) związane z montażem, demontażem i konserwacją linii ener�
getycznych, rozdzielni, stacji transformatorów i nastawni, w tym na
wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami
energetycznymi środków ochronnych, pod warunkiem całkowitego
wyłączenia linii lub urządzeń spod napięcia przy jednoczesnym za�
bezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby wykluczone było
przypadkowe włączenie tych linii lub urządzeń pod napięcie oraz
przypadkowe zbliżenie się na niebezpieczną odległość do części
urządzeń pozostawionych pod napięciem lub ich dotknięcie, oraz
pod warunkiem zastosowania zabezpieczenia przed skutkami wyła�
dowań atmosferycznych,
b) związane z budową i utrzymaniem sieci trakcyjnych, w tym
na wysokości do 10 m, przy zastosowaniu wymaganych przepisami
środków ochronnych, przy wyłączonej sieci trakcyjnej spod napięcia
137
i jednoczesnym zabezpieczeniu miejsca pracy w taki sposób, aby
wykluczone było przypadkowe włączenie tego odcinka sieci pod na�
pięcie lub przeniesienie napięcia przez pantograf pojazdu trakcyjne�
go; prace te mogą być wykonywane tylko na sieci trakcyjnej zbudo�
wanej specjalnie dla celów szkoleniowych lub na wyznaczonych od�
cinkach linii kolejowej, na których na czas wykonywania prac
wstrzymany jest ruch pociągów,
c) związane z obsługą pojazdów trakcyjnych i z prowadzeniem
ruchu kolejowego, wykonywane pod bezpośrednim nadzorem osób
upoważnionych,
d) na wysokości do 10 m, w wymiarze do 2 godzin na dobę,
pod warunkiem pełnego zabezpieczenia przed upadkiem i wyłącze�
nia innych zagrożeń,
e) wymienione w dziale III pkt 1 lit. a i g załącznika nr 1 do
wymienionego rozporządzenia wykonywane w warsztatach szkol�
nych lub na stanowiskach szkoleniowych w zakładach pracy przy�
stosowanych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu.
Należy nadmienić, że w odniesieniu do pracowników młodocia�
nych pracodawca jest obowiązany uwzględnić w karcie ewidencji
czasu pracy (prowadzonej odrębnie dla każdego pracownika, rów�
nież młodocianego) także czas ich pracy przy pracach wzbronionych
młodocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbycia
przez nich przygotowania zawodowego (zob. ż 8 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w spra�
wie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w spra�
wach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia
akt osobowych pracownika - DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).
2.3. Zatrudnianie młodocianych przy lekkich pracach
Czy młodociani mogą być zatrudniani w innym celu niż przy�
gotowanie zawodowe?
Przy spełnieniu określonych warunków młodociany może być
zatrudniony na podstawie umowy o pracę w innym celu niż przygo�
towanie zawodowe, a mianowicie przy wykonywaniu lekkich prac
138
(art. 2001 k.p.). Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla
życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także
nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolne�
go. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca po uzyskaniu zgody le�
karza wykonującego zadania służby medycyny pracy, przy czym
wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pra�
cy. Wykaz ten w żadnym wypadku nie może obejmować prac, któ�
rych wykonywanie jest wzbronione młodocianym, określonych
w wykazie prac wzbronionych młodocianym (o których była wyżej
mowa).
Kodeks pracy nie wskazuje, choćby przykładowo, jakiego rodza�
ju prace można uznać za lekkie. Mając jednak na uwadze, że prace
te wykonywać będą osoby, których organizm nie jest jeszcze w peł�
ni ukształtowany, zarówno pod względem fizycznym, jak i psy�
chicznym, i znajduje się nadal na etapie rozwoju, nie mogą to być
prace wymagające znacznego wysiłku fizycznego lub umysłowego,
powodującego szybkie zmęczenie. Praca lekka nie może przede
wszystkim stwarzać zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psy�
chofizycznego młodocianego.
Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy, na�
tomiast pracodawca, który nie ma obowiązku ustalenia regulaminu
pracy (pracodawca zatrudniający mniej niż 20 pracowników) - wy�
kaz tych prac ustala w osobnym piśmie. Obowiązkiem pracodawcy
jest zapoznanie młodocianego przed rozpoczęciem pracy z wykazem
lekkich prac, jakie mogą być przez niego wykonywane.
Jaki wymiar czasu pracy obowiązuje młodocianego zatrudnio�
nego przy lekkich pracach?
Zgodnie z przepisami art. 2002 k.p., pracodawca ustala wymiar
i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pra�
cy, przy uwzględnieniu tygodniowej liczby godzin nauki wynikają�
cej z programu nauczania, jak również z rozkładu zajęć szkolnych
młodocianego. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego
w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 go�
dzin, natomiast w dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych - czas
pracy nie może przekraczać 2 godzin. W okresie ferii szkolnych
139
wymiar czasu pracy młodocianego jest wydłużony, jednakże nie mo�
że przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, przy
czym dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat
nie może przekraczać 6 godzin (tak jak w przypadku młodocianego
zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego). Zaznaczyć nale�
ży, że podany tu wymiar czasu pracy obowiązuje także w przypad�
ku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego praco�
dawcy, stąd też przed zawarciem umowy o pracę w celu wykony�
wania lekkich prac pracodawca jest obowiązany uzyskać od młodo�
cianego oświadczenie o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w za�
trudnieniu u innego pracodawcy.
2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci
Czy dzieci do ukończenia 16 lat mogą wykonywać pracę lub
inne zajęcia zarobkowe?
Dopuszczenie możliwości wykonywania pracy lub innych zajęć
zarobkowych przez dzieci do ukończenia 16 roku życia jest odstęp�
stwem od zakazu zatrudniania osób, które nie ukończyły 16 lat,
ustanowionego w art. 190 ż 2 k.p. Nie jest to również zatrudnienie
na warunkach określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Poli�
tyki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków,
w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych,
którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które
ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie
ukończyły gimnazjum (DzU nr 214, poz. 1808). Wykonywanie pra�
cy lub innych zajęć zarobkowych przez dzieci do ukończenia 16 lat
jest obwarowane wieloma warunkami, określonymi w art. 3045 k.p.
Przede wszystkim praca taka lub inne zajęcia mogą być wykony wa�
ne tylko na rzecz określonych podmiotów, a mianowicie prowadzą�
cych działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową.
Ponadto wymagana jest uprzednia zgoda przedstawiciela ustawo we-
go lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez nie określonej pra�
cy lub innych zajęć zarobkowych, jak również zezwolenie właści�
wego inspektora pracy. Inspektor pracy wydaje takie zezwolenie na
140
wniosek podmiotu, u którego dziecko ma wykonywać pracę lub in�
ne zajęcia zarobkowe. Gdyby jednak wykonywanie tej pracy lub in�
nych zajęć powodowało zagrożenie dla życia, zdrowia i rozwoju
psychofizycznego dziecka lub też zagrażało wypełnianiu przez
dziecko obowiązku szkolnego, wówczas inspektor pracy odmawia
wydania takiego zezwolenia.
Jakie dane powinien zawierać wniosek danego podmiotu o wy�
danie przez inspektora pracy zezwolenia na wykonywanie pracy
lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko?
Podmiot występujący do właściwego inspektora pracy z wnios�
kiem o wydanie zezwolenia na wykonywanie pracy lub innych za�
jęć zarobkowych przez dziecko powinien dokładnie określić, jaką
pracę lub zajęcia dziecko będzie wykonywać, przez jaki okres
i w jakich godzinach w ciągu dnia; wykluczyć przy tym należy ja�
kąkolwiek pracę lub inne zajęcia zarobkowe wykonywane w póz
�
nych godzinach wieczornych czy w porze nocnej. Ponadto do wnios�
ku muszą być dołączone następujące dokumenty:
" pisemna zgoda przedstawiciela ustawowego lub opiekuna
dziecka na wykonywanie przez nie określonej pracy lub innych za�
jęć zarobkowych na rzecz danego podmiotu,
" opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz orzeczenie
lekarza dotyczące braku przeciwwskazań do wykonywania przez
dziecko danej pracy lub innych zajęć zarobkowych,
" jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu - opinia dy�
rektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotycząca możliwości
wypełniania przez nie obowiązku szkolnego w czasie wykonywania
pracy lub innych zajęć zarobkowych.
Jakie dane powinno zawierać zezwolenie inspektora pracy na
wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych?
Zezwolenie inspektora pracy na wykonywanie przez dziecko
pracy lub innych zajęć zarobkowych, poza danymi osobowymi
dziecka i jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna oraz ozna�
czeniem podmiotu, u którego dziecko wykonywać będzie tę pracę
lub inne zajęcia, powinno zawierać ponadto:
141
" określenie rodzaju pracy lub innych zajęć zarobkowych, które
dziecko może wykonywać,
" określenie dopuszczalnego okresu wykonywania przez dziecko
tej pracy lub zajęć,
" określenie dopuszczalnego dobowego wymiaru czasu pracy
lub wykonywania innych zajęć,
" inne niezbędne ustalenia, wymagane ze względu na dobro
dziecka lub rodzaj, charakter albo warunki wykonywania pracy lub
innych zajęć zarobkowych przez dziecko.
Wjakich przypadkach inspektor pracy może cofnąć wydane ze�
zwolenie?
Zezwolenie na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych za�
jęć zarobkowych może być cofnięte przez inspektora pracy w okre�
ślonych przypadkach. Inspektor pracy cofa wydane zezwolenie, je�
żeli z wnioskiem takim wystąpi przedstawiciel ustawowy lub opie�
kun dziecka. Ponadto inspektor pracy z urzędu cofa takie zezwole�
nie, jeżeli stwierdzi, że warunki pracy dziecka nie odpowiadają wa�
runkom określonym w wydanym zezwoleniu. Przede wszystkim zaś
może to nastąpić w przypadkach, gdyby dziecku zlecane były prace
lub inne zajęcia, których wykonywanie nie obejmuje zezwolenie in�
spektora pracy, pogarszające sytuację dziecka, albo też w dłuższym
dobowym wymiarze czasu pracy niż przewiduje to zezwolenie,
a w szczególności niedopuszczalna byłaby sytuacja oznaczająca wy�
zysk dziecka.
3. ZATRUDNIANIE OSÓB NIEPEA
NOSPRAWNYCH
Kto jest osobą niepełnosprawną?
Warunki zatrudniania osób niepełnosprawnych określa ustawa
z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr
14, poz. 92). Ustawa ustala trzy stopnie niepełnosprawności, a mia�
nowicie:
142
1) znaczny,
2) umiarkowany,
3) lekki (art. 3 ust. 1).
Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę
z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdol�
ną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą,
w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i po�
mocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej eg�
zystencji. Natomiast do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do
pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób
w celu pełnienia ról społecznych. Z kolei do lekkiego stopnia nie�
pełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organi�
zmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wyko�
nywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba
o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psy�
chiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecz�
nych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przed�
mioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
Niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza zaś naruszenie
sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie
bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za któ�
re uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komu�
nikację.
Jakie uprawnienia przysługują pracownikom niepełnospraw�
nym?
Powołana ustawa przyznaje pracownikom niepełnosprawnym
szereg uprawnień, m.in. w zakresie warunków pracy, czasu pracy,
zwolnień od pracy i wypoczynku.
W szczególności pracownik, który w wyniku wypadku przy pra�
cy lub choroby zawodowej utracił zdolność do pracy na dotychcza�
sowym stanowisku, może żądać od pracodawcy wydzielenia lub
zorganizowania odpowiedniego stanowiska pracy z podstawowym
zapleczem socjalnym. Pracodawca jest obowiązany zapewnić takie
143
stanowisko pracy nie póz
niej niż w okresie trzech miesięcy od daty
zgłoszenia przez pracownika gotowości przystąpienia do pracy. Pra�
cownik zaś powinien zgłosić gotowość przystąpienia do pracy
w ciągu miesiąca od dnia uznania go za osobę niepełnosprawną. Po�
wyższy obowiązek nie ciąży jednak na pracodawcy, jeżeli wyłączną
przyczyną wypadku przy pracy było, udowodnione przez pracodaw�
cę, naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez pra�
cownika z jego winy lub jego stanu nietrzez
wości (art. 14 powoła�
nej ustawy). Jeżeli zatem do wypadku przy pracy w jakiś sposób
przyczynił się również pracodawca, nie zwalnia go to od realizacji
powyższego obowiązku. W przypadku gdy pracodawca nie wydzie�
li lub nie zorganizuje w podanym wyżej terminie odpowiedniego
stanowiska dla pracownika, obowiązany jest wówczas dokonać,
w dniu rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem, wpłaty na Pań�
stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w wysoko�
ści piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za pracownika
(art. 23 powołanej ustawy).
Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 go�
dzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Są to zatem podstawowe nor�
my czasu pracy, jakie przewiduje art. 129 ż 1 k.p. w odniesieniu do
ogółu pracowników. Te normy czasu pracy dotyczą jednak tylko
osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności, bowiem
czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać
7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Podany wyżej wymiar
czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu
pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Ustawa wprowadza
też zakaz zatrudniania osób niepełnosprawnych w porze nocnej
i w godzinach nadliczbowych (art. 15 powołanej ustawy).
Zasad określonych w art. 15 wymienionej ustawy nie stosuje się
do osób niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu mienia,
a także w przypadku gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz
przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie
jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgo�
dę (art. 16 powołanej ustawy), tj. odstąpienie w określonym zakre�
sie od ustawowych uregulowań czasu pracy. W tych zatem przypad�
144
kach osoba niepełnosprawna może być zatrudniona w dłuższym wy�
miarze czasu pracy, np. w systemie równoważnych norm czasu pra�
cy, jak również w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej.
Podkreślić należy, że stosowanie norm czasu pracy określonych
w art. 15 ustawy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia
pracownika niepełnosprawnego wypłacanego w stałej miesięcznej
wysokości. Natomiast godzinowe stawki wynagrodzenia zasadnicze�
go, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu
wykonywanej pracy, przy przejściu na normy czasu pracy określone
w art. 15 ustawy, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozo�
staje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm skróconych
(art. 18 powołanej ustawy).
Pracownicy niepełnosprawni mają prawo do dodatkowej prze�
rwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas
przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Wymienio�
na przerwa przysługuje niezależnie od 15-minutowej przerwy w pra�
cy na odpoczynek przewidzianej w art. 134 k.p., którą pracodawca
jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pra�
cownika wynosi co najmniej 6 godzin (art. 17 powołanej ustawy).
Pracownikom zaliczonym do znacznego lub umiarkowanego
stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczyn-
ko wy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo
do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik taki nabywa po prze�
pracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do jednego z tych
stopni niepełnosprawności. Ten urlop dodatkowy nie przysługuje
jednak pracownikowi uprawnionemu do urlopu wypoczynkowego
w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu do�
datkowego na podstawie odrębnych przepisów (np. kombatantom,
pracownikom NIK, sędziom, prokuratorom). Jeżeli jednak wymiar
tego urlopu dodatkowego jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast
tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy z tytułu niepełnosprawno�
ści, tj. w wymiarze 10 dni roboczych (art. 19 powołanej ustawy).
Zgodnie z przepisami art. 20 powołanej ustawy, pracownikowi
o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przy�
sługuje prawo do zwolnień od pracy z zachowaniem prawa do wy�
nagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy ustala�
145
niu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, w następują�
cych przypadkach:
1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia
w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczni�
czych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia
ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być
wykonane poza godzinami pracy.
Podkreślić przy tym należy, że łączny wymiar urlopu dodatko�
wego przewidzianego w art. 19 ust. 1 ustawy i zwolnienia od pracy
w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może prze�
kroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Jeżeli np. pra�
cownik przebywał na turnusie rehabilitacyjnym przez okres 14 dni
roboczych, wówczas będzie mógł wykorzystać jeszcze 7 dni dodat�
kowego urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym
(zob. F. Małysz, Zatrudnianie osób niepełnosprawnych, Pr. Pr. 2005,
nr 5, s. 3 i nast.).
Na jakich warunkach pracodawca lub inny podmiot może uzy�
skać status zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności za�
wodowej?
Osoby niepełnosprawne zatrudniane są przede wszystkim w za�
kładach pracy chronionej i zakładach aktywności zawodowej, na sta�
nowiskach pracy odpowiednio oprzyrządowanych i dostosowanych
do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności.
Stosownie do przepisów art. 28 powołanej ustawy pracodawca
prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12
miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przelicze�
niu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający niżej wymienione
wskaz
niki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co naj�
mniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład
pracy chronionej, jeżeli:
1) wskaz
nik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:
a) co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnio�
nych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego
stopnia niepełnosprawności, albo
146
b) co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo
upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarko�
wanego stopnia niepełnosprawności;
2) obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny
pracy,
b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie
przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosani-
tarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania do�
stępności do nich, a także
3) jest zapewniona doraz
na i specjalistyczna opieka medyczna,
poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
4) wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy pro�
wadzącego zakład pracy chronionej.
Okoliczności wymienione wyżej w pkt. 2 stwierdza - na wnio�
sek pracodawcy - Państwowa Inspekcja Pracy, z wyjątkiem okolicz�
ności wymienionych pod lit. b) w stosunku do osób zatrudnionych
w dozorze i ochronie mienia.
Do liczby zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych (art.
28 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy) zalicza się także osoby niepełno�
sprawne wykonujące pracę nakładczą, jeżeli ich wynagrodzenie zo�
stało ustalone co najmniej w wysokości:
1) najniższego wynagrodzenia - w stosunku do wykonawców,
dla których praca nakładcza stanowi jedyne z
ródło utrzymania,
2) połowy najniższego wynagrodzenia - w stosunku do pozosta�
łych wykonawców.
Przez najniższe wynagrodzenie należy tu rozumieć minimalne
wynagrodzenie za pracę obowiązujące w grudniu roku poprzednie�
go, ustalone w trybie określonym ustawą z dnia 10 paz
dziernika
2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz.
1679 ze zm.).
Wymiar czasu pracy osób niepełnosprawnych wykonujących
pracę nakładczą ustala się jako iloraz wysokości ustalonego wyna�
grodzenia i najniższego wynagrodzenia, przy czym maksymalny
wymiar czasu pracy ustalony w ten sposób nie może przekraczać
jednego etatu.
147
Natomiast spółdzielnia socjalna, powstała w wyniku przekształ�
cenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mającej
status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, uzyskuje
status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli
wystąpi z wnioskiem o nadanie takiego statusu w terminie 3 miesię�
cy od daty wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego
(zob. F. Małysz, Zakłady pracy chronionej - prawa i obowiązki,
Pr. Pr. 2005, nr 6, s. 3-14).
Natomiast zgodnie z art. 29 powołanej ustawy, powiat, gmina
oraz fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której
statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób
niepełnosprawnych, może utworzyć wyodrębnioną organizacyjnie
i finansowo jednostkę i uzyskać dla tej jednostki status zakładu ak�
tywności zawodowej, jeżeli:
1) co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce
stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do
pracy przez powiatowe urzędy pracy:
a) zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności,
b) zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę
psychiczną, przy czym wskaz
nik zatrudnienia tych osób nie może
być wyższy niż 35% ogółu zatrudnionych;
2) spełnia warunki, o których mowa w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3
ustawy, tj. jeżeli obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład
pracy odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakre�
sie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosani-
tarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania do�
stępności do nich, a także jest zapewniona doraz
na i specjalistyczna
opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
3) przeznacza uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktyw�
ności;
4) uzyska pozytywną opinię starosty (prezydenta miasta na prawach
powiatu) o potrzebie utworzenia zakładu aktywności zawodowej.
Zakłady aktywności zawodowej nie mogą prowadzić działalnoś�
ci polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, ty�
148
toniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także po�
zostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej
1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych me�
tali lub handlu tymi wyrobami.
Szczegółowy sposób, tryb i warunki tworzenia, finansowania
i działania zakładów aktywności zawodowej, czas pracy i rehabili�
tacji osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności oraz sposób tworzenia i wykorzystywania za�
kładowego funduszu aktywności określa rozporządzenie Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie za�
kładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).
Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej
lub zakładu aktywności zawodowej bądz
utraty tego statusu wydaje
wojewoda. Od decyzji wojewody pracodawcy przysługuje odwoła�
nie do ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego
(art. 30 powołanej ustawy).
Należy tu dodać, że zaliczenie do znacznego albo umiarkowane�
go stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnie�
nia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy
chronionej, w przypadkach:
1) uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy
o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb
osoby niepełnosprawnej,
2) zatrudnienia w formie telepracy, uregulowanej w rozdziale
IIb działu drugiego kodeksu pracy (art. 4 powołanej ustawy).
Rozdzi ał XIV
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WYKROCZENIA
PRZECIWKO PRZEPISOM I ZASADOM BHP
Jakie czyny są wykroczeniami przewidzianymi w art. 283 ko�
deksu pracy?
Wykroczenia przeciwko prawom pracownika dotyczące bezpie�
czeństwa i higieny pracy określone zostały w art. 283 k.p. Wykro�
czeniem jest nie tylko naruszenie konkretnych przepisów, ale rów�
nież określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie
z art. 283 k.p., popełnia wykroczenie kto:
1) będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pra�
cy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie
przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 30 dni wła�
ściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego
inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju, zakresie prowadzonej
działalności, jak również o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu pro�
wadzonej działalności oraz o zmianie technologii, jeżeli zmiana
technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia
pracowników,
3) wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebu�
dowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje
się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów
uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozy�
tywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców,
150
4) wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny
i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczą�
cych oceny zgodności,
5) wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony
indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności,
6) wbrew obowiązkowi stosuje:
a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia
stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych,
b) substancje i preparaty chemiczne nieoznakowane w sposób
widoczny i umożliwiający ich identyfikację,
c) niebezpieczne substancje i niebezpieczne preparaty chemicz�
ne nieposiadające kart charakterystyki tych substancji, a także opa�
kowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, poża�
rem lub wybuchem,
7) wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowe�
go inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu
o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz
o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, ma�
jącym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy
pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką cho�
robę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, al�
bo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub doku�
menty dotyczące takich wypadków i chorób,
8) nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wyko�
naniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy,
9) utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji Pracy,
w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy
lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań,
10) bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do
wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do
ukończenia przez nie 16 roku życia.
Wykroczenie wymienione wyżej w pkt. 1 popełnić może przede
wszystkim pracodawca, bowiem to on - zgodnie z art. 207 ż 1 k.p.
- jest odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w za�
151
kładzie pracy. W przypadku gdy pracodawcą jest jednostka organi�
zacyjna, odpowiedzialność tę ponosi osoba zarządzająca w jej imie�
niu zakładem pracy. Odpowiedzialność taką ponosi też osoba kieru�
jąca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, np. kierownik
wyodrębnionej jednostki organizacyjnej zakładu pracy (wydziału,
oddziału), mistrz, brygadzista. Wykroczeniem jest nie tylko narusze�
nie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ale również zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, niemających charakteru przepisów
prawnych. Zasady bhp kształtowane są w wyniku doświadczenia ży�
ciowego, stosowanych i utrwalonych metod bezpiecznego wykony�
wania pracy. Aby jednak nieprzestrzeganie określonej zasady bhp
mogło być uznane za wykroczenie, musi być ona skonkretyzowana
i stosowana powszechnie bądz
też tylko w danej branży lub przy
określonych rodzajach prac. Natomiast przepisy bhp zawarte są nie
tylko w dziale dziesiątym kodeksu pracy i wydanych na jego pod�
stawie aktach wykonawczych, ale również w innych aktach norma�
tywnych, odnoszących się do określonych branż i rodzajów prac.
Powyższe wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak
i nieumyślnie.
Wykroczenia wymienione wyżej w pkt. 2-10 polegają na naru�
szeniu konkretnych przepisów, formułujących określone obowiązki
(nakazy i zakazy) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wykroczenie wymienione w pkt. 2 polega na niedopełnieniu
obowiązków określonych w art. 209 ż 1 i 2 k.p., zgodnie z którymi
pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie
30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie
właściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowe�
go inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności. Obowiązek taki ciąży również na pracodawcy w razie
zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności,
a zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana
technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia
pracowników. Obowiązek powiadomienia powyższych organów
o zaistnieniu wymienionych okoliczności odnosi się do każdej
z tych okoliczności. Jeżeli zatem pracodawca zawiadomił powyższe
organy np. tylko o zmianie rodzaju prowadzonej działalności, nie
152
informując równocześnie o zmianie technologii powodującej zwięk�
szenie zagrożenia dla zdrowia pracowników, gdy to faktycznie na�
stąpiło, popełnia wówczas wykroczenie. Powyższe wykroczenie mo�
że popełnić zarówno pracodawca, jak i każda inna osoba, na której
ciążył obowiązek zawiadomienia wymienionych organów o zaistnie�
niu takich okoliczności. Wykroczenie to może być popełnione za�
równo umyślnie, jak i nieumyślnie.
Odpowiedzialność za wykroczenie wymienione wyżej w pkt. 3
ponosi osoba, która dopuściła się naruszenia obowiązku określone�
go w art. 213 ż 1 i 4 k.p., tj. nie zapewniła, aby budowa lub prze�
budowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewidu�
je się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projek�
tów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.
Wykroczenie to może popełnić, umyślnie lub nieumyślnie, praco�
dawca lub osoba działająca w jego imieniu, a także inny pracownik,
na którym ciążył powyższy obowiązek.
Wykroczenie wymienione w pkt. 4 polega na naruszeniu zakazu
ustanowionego w art. 217 k.p., tj. wyposażania stanowisk pracy
w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wyma�
gań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepi�
sach (zob. bliżej rozdział IV, tom I, poradnik nr 210). Popełnia
zatem wykroczenie osoba, która wyposaża stanowiska pracy w ma�
szyny i inne urządzenia techniczne nieposiadające takiej oceny
zgodności. Wykroczenie takie może popełnić, umyślnie lub nie�
umyślnie, pracodawca lub osoba kierująca pracownikami (np. kie�
rownik oddziału lub wydziału w zakładzie pracy), bowiem do obo�
wiązków tych osób należy organizowanie pracy w sposób zapewnia�
jący bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Wykroczenie wymienione w pkt. 5 polega na naruszeniu obo�
wiązku określonego w art. 23 76 ż 2 k.p., tj. na dostarczaniu pracow�
nikom środków ochrony indywidualnej, które nie spełniają wyma�
gań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepi�
sach. Wykroczenie to może popełnić, umyślnie lub nieumyślnie,
przede wszystkim pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu,
a także osoba kierująca pracownikami, gdyż do obowiązków tych
153
osób należy m.in. dbałość o sprawność środków ochrony indywidu�
alnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem (art. 212 k.p.).
Wykroczenia wymienione w pkt. 6 polegają na naruszeniu kon�
kretnych zakazów ustanowionych w kodeksie pracy, a mianowicie:
" w art. 220 ż 1 k.p., według którego niedopuszczalne jest sto�
sowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego
ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez
podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,
" w art. 221 ż 1 k.p., według którego niedopuszczalne jest sto�
sowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych
w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,
" w art. 221 ż 2 k.p., zgodnie z którym niedopuszczalne jest
stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów
chemicznych nieposiadających kart charakterystyki tych substancji
i preparatów, a także opakowań zabezpieczających przed ich szko�
dliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.
Wykroczenia te mogą być popełnione umyślnie bądz
nieumyśl�
nie, a popełnić je może każda osoba, na której spoczywają określo�
ne obowiązki w powyższym zakresie.
W pkt. 7 wymienionych zostało kilka wykroczeń związanych
z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi. Odpowiedzial�
ność za dane wykroczenie ponosi osoba, na której ciążą określone
obowiązki w tym zakresie. Wykroczeniem jest:
" niezawiadomienie niezwłocznie właściwego okręgowego in�
spektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu (np.
urzędu górniczego) o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypad�
ku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wy�
mienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany
za wypadek przy pracy, stanowi to bowiem naruszenie obowiązku
określonego w art. 234 ż 2 k.p.,
" niezgłoszenie właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sani�
tarnej i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdego przy�
padku rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką choro�
bę, co stanowi naruszenie obowiązku określonego w art. 235 ż 1 k.p.,
" nieujawnienie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
i nieujęcie wypadku w rejestrze wypadków przy pracy lub choroby
154
zawodowej w rejestrze chorób zawodowych i podejrzeń o takie cho�
roby, a które to rejestry pracodawca jest obowiązany prowadzić,
zgodnie z art. 234 ż 3 k.p. - gdy chodzi o wypadki przy pracy, oraz
art. 235 ż 4 k.p. - gdy chodzi o choroby zawodowe; wykroczeniem
jest również przedstawianie niezgodnych z prawdą informacji, do�
wodów lub dokumentów dotyczących wypadków przy pracy i cho�
rób zawodowych.
Wykroczenie określone w pkt. 8 popełnia osoba, do której nakaz
inspektora pracy został skierowany, a nie został wykonany bądz
nie
jest wykonywany w zakreślonych terminach. Przede wszystkim jed�
nak wykroczenia takiego dopuścić się może pracodawca, zgodnie
bowiem z art. 207 ż 2 pkt 3 k.p. jest ono obowiązany zapewnić wy�
konanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy. Nakaz inspektora pracy pod�
legający wykonaniu to:
" nakaz prawomocny, tj. nakaz, od którego nie wniesiono odwo�
łania do okręgowego inspektora pracy lub do głównego inspektora
pracy,
" nakaz, któremu nadano rygor natychmiastowej wykonalności,
a należą do nich nakazy wymienione w art. 11 pkt 2, 3, 4 i 7 usta�
wy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU
nr 89, poz. 589).
Wykroczenia wymienionego w pkt. 9 może dopuścić się każdy
pracownik, który w jakikolwiek sposób utrudnia działalność organu
Państwowej Inspekcji Pracy, a w szczególności przez uniemożliwie�
nie prowadzenia wizytacji zakładu pracy przez inspektora pracy lub
nieudzielanie informacji niezbędnych do wykonywania jego zadań.
Wykroczeniem będzie np. niewpuszczenie w ogóle inspektora pracy
na teren zakładu pracy, uniemożliwienie wstępu na stanowiska pra�
cy lub do określonych pomieszczeń, nieudzielanie przez pracownika
informacji lub okazania dokumentów wymaganych przez inspektora
pracy, niezapewnienie inspektorowi pracy warunków umożliwiają�
cych wykonywanie czynności będących celem wizytacji, niezgłosze-
nie się na wezwanie inspektora pracy w celu złożenia wyjaśnień
w związku z przeprowadzaną wizytacją.
155
Wykroczenie określone w pkt. 10 popełnia osoba, która bez ze�
zwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania
pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia
przez nie 16 roku życia, a więc z naruszeniem przepisów art. 3045
k.p. Zgodnie z tymi przepisami, wykonywanie pracy lub innych za�
jęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku ży�
cia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego
działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wy�
maga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna
tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy (bli�
żej na ten temat jest mowa w rozdziale XIII, podtytuł 2).
Wymienione wyżej wykroczenia zagrożone są karą grzywny
w wysokości od 1000 do 30 000 zł, przy czym inspektor pracy
w postępowaniu mandatowym może nałożyć na sprawcę grzywnę
maksymalnie do 5000 zł. W rażących przypadkach inspektor pracy
może skierować wniosek o ukaranie do sądu rejonowego (sądu
grodzkiego), który może nałożyć grzywnę od 1000 do 30 000 zł.
Jakie inne akty prawne przewidują odpowiedzialność za wykro�
czenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?
Odpowiedzialność za określone wykroczenia, dotyczące bezpie�
czeństwa i higieny pracy, przewidują także niektóre inne ustawy.
Zgodnie z art. 22 ustawy z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej in�
spekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.), popełnia wykroczenie,
kto działając w imieniu pracodawcy narusza przepisy tej ustawy,
a w szczególności uniemożliwia działanie społecznego inspektora
pracy, za co ustawa przewiduje karę grzywny do 2500 zł. Tej samej
karze podlega, kto nie wykonuje zalecenia społecznego inspektora
pracy. Orzekanie w tych sprawach następuje na podstawie wniosku
pochodzącego od inspektora pracy w trybie określonym w kodeksie
postępowania w sprawach o wykroczenia.
Odpowiedzialność za określone wykroczenia przewiduje też
ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymcza�
sowych (DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.). Zgodnie z art. 27 tej usta�
wy popełnia wykroczenie, kto będąc pracodawcą użytkownikiem
lub działając w jego imieniu, nie zapewnia pracownikowi tymczaso�
156
wemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w miejscu
wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej lub nie wyposa�
ża stanowiska pracy pracownika tymczasowego w maszyny i inne
urządzenia techniczne spełniające wymagania dotyczące oceny
zgodności, określone w odrębnych przepisach, za które to wykro�
czenia ustawa przewiduje karę grzywny. Tej samej karze podlega
kto, będąc pracodawcą użytkownikiem lub działając w jego imieniu,
nie wypełnia uzgodnionych na piśmie z agencją pracy tymczasowej
obowiązków pracodawcy, w tym:
" nie dostarcza pracownikowi tymczasowemu odzieży i obuwia
roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,
" nie zapewnia pracownikowi tymczasowemu napojów i posił�
ków profilaktycznych,
" nie zapewnia przeszkolenia pracownika tymczasowego w za�
kresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do
pracy oraz szkolenia okresowego,
" nie zapewnia ustalenia w przewidzianym trybie okoliczności
i przyczyn wypadku przy pracy, któremu uległ pracownik tymczasowy,
" nie informuje pracownika tymczasowego o ryzyku zawodo�
wym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochro�
ny przed zagrożeniami,
" nie wypełnia innych obowiązków, uzgodnionych z agencją
pracy tymczasowej, związanych z wykonywaniem pracy tymczaso�
wej przez pracownika tymczasowego.
W sprawach o powyższe wykroczenia orzeka sąd grodzki na
podstawie wniosku pochodzącego od inspektora pracy, w trybie
określonym przepisami kodeksu postępowania w sprawach o wykro�
czenia (art. 28 powołanej ustawy).
Jakie czyny, będące wykroczeniami, wyczerpują zarazem zna�
miona przestępstwa? Jakie zasady obowiązują w takich przypadkach?
Określone czyny, będące wykroczeniami, mogą wyczerpywać
także znamiona przestępstwa przeciwko prawom pracownika, pocią�
gając za sobą odpowiedzialność karną. W takim przypadku - zgod�
nie z art. 10 ż 1 kodeksu wykroczeń - w razie wymierzenia kary
lub środków karnych za wykroczenie oraz za przestępstwo, kara
157
i środek karny wymierzone za wykroczenie nie podlegają wykona�
niu, a w razie ich uprzedniego wykonania zalicza się je na poczet
kar i środków karnych wymierzonych za przestępstwo. Przestępstwa
przeciwko prawom pracownika określone zostały w rozdziale
XXVIII kodeksu karnego (ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - DzU
nr 88, poz. 553 ze zm.) zatytułowanym  Przestępstwa przeciwko
prawom osób wykonujących pracę zarobkową . Wymienione tam
przestępstwa są występkami, tj. czynami zabronionymi zagrożonymi
grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności
albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (art. 7 ż 3
k.k.), bowiem zagrożone są maksymalną karą pozbawienia wolności
do lat 3, podczas gdy zbrodnia, będąca drugą postacią przestępstwa,
jest czynem zagrożonym karą pozbawienia wolności na czas nie
krótszy od lat 3 albo karą surowszą, a ponadto zbrodnię można po�
pełnić tylko umyślnie. Natomiast przestępstwa przeciwko prawom
osób wykonujących pracę zarobkową, jako występki, mogą być po�
pełnione umyślnie lub nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.
Zgodnie z art. 220 k.k., dopuszcza się przestępstwa, kto, będąc
odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładzie pra�
cy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pra�
cownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo cięż�
kiego uszczerbku na zdrowiu, za które sprawcy grozi kara pozba�
wienia wolności do lat 3, a jeżeli sprawca działa nieumyślnie - pod�
lega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wol�
ności do roku. Nie podlega jednak karze sprawca, który dobrowol�
nie uchylił grożące niebezpieczeństwo. Popełnia też przestępstwo,
kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego or�
ganu (inspektora pracy, prokuratora, państwowego inspektora sani�
tarnego) o ciężkim, śmiertelnym lub zbiorowym wypadku przy pra�
cy albo o chorobie zawodowej bądz
nie sporządza lub nie przedsta�
wia wymaganej dokumentacji, za które to przestępstwo przewidzia�
na jest kara grzywny do 180 stawek dziennych albo kara ogranicze�
nia wolności (art. 221 k.k.).
Jak powinien postąpić inspektor pracy, jeśli przy wykonywaniu
swych czynności powez
mie podejrzenie, że dana osoba dokonująca
158
czynności w sprawach z zakresu prawa pracy popełniła czyn wy�
czerpujący znamiona przestępstwa?
W przypadku gdy inspektor pracy przy wykonywaniu swych
czynności powez
mie podejrzenie, że osoba dokonująca czynności
w sprawach z zakresu prawa pracy popełniła czyn wyczerpujący
znamiona przestępstwa, jest obowiązany powiadomić niezwłocznie
prokuratora. Inspektor pracy jest bowiem funkcjonariuszem publicz�
nym, przedstawicielem instytucji państwowej, stąd też odnosi się do
niego przepis art. 304 ż 2 kodeksu postępowania karnego (ustawa
z dnia 6 czerwca 1997 r. - DzU nr 89, poz. 555 ze zm.), zgodnie
z którym instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze
swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściga�
nego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym pro�
kuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do cza�
su przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do
czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie do�
puścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. W razie niedo�
pełnienia tego obowiązku, inspektor pracy może być podejrzany
o popełnienie przestępstwa z art. 231 k.k. Zgodnie z tym przepisem,
funkcjonariusz publiczny, który przekracza swoje uprawnienia lub
nie dopełnia ciążących na nim obowiązków, działając jednocześnie
na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, popełnia czyn za�
broniony, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli zaś
takie działanie (zaniechanie) podejmowane jest w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej lub osobistej - zagrożone jest karą pozbawie�
nia wolności do lat 10, przy czym przepisu tego nie stosuje się, je�
żeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego
w art. 228 k.k.
W myśl art. 305 k.p.k., organ powołany do prowadzenia postę�
powania przygotowawczego jest obowiązany wydać postanowienie
o wszczęciu bądz
o odmowie wszczęcia śledztwa niezwłocznie po
otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie. Postanowienie o wszczę�
ciu śledztwa wydaje prokurator, natomiast postanowienie o odmo�
wie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo
Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję zatwierdza
prokurator. O wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu
159
śledztwa organ prowadzący śledztwo jest obowiązany zawiadomić
inspektora pracy, który złożył zawiadomienie o przestępstwie. In�
spektorowi pracy przysługuje zażalenie na postanowienie o odmo�
wie wszczęcia śledztwa. Przysługuje mu też prawo przejrzenia akt.
Jeżeli inspektor pracy, który złożył zawiadomienie o przestępstwie,
nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiony o wszczęciu albo od�
mowie wszczęcia śledztwa, może wnieść zażalenie do prokuratora
nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu
złożono zawiadomienie (art. 306 k.p.k.).
LITERATURA
M. Barzycka-Banaszczyk Prawo pracy. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck,
Warszawa 1998.
R. Celeda, komentarz do działu dziesiątego kodeksu pracy  Bezpieczeństwo i hi�
giena pracy , (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawni�
czy ABC, Warszawa 2000.
R. Celeda, M. Sekunda Podstawy prawne ochrony pracy, Wydawnictwo  Biblio�
teczka Pracownicza , Warszawa 1997.
E. Dębczyńska, E. Murawska-Siedlecka Realizacja przez Polską Konwencji MOP
nr 148. Ochrona pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscu
pracy,  Służba Pracownicza 2007, nr 2.
M. Flasiński Opiniowanie projektów obiektów budowlanych, w których przewiduje
sią pomieszczenia pracy,  Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1998, nr 1.
A. Hintz, komentarz do działu dziewiątego kodeksu pracy  Zatrudnianie młodocia�
nych , (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. T. Zieliński, Dom Wydawniczy
ABC, Warszawa 2000.
J. Jankowiak Pracownicze prawo powstrzymania sią od wykonywania pracy wy�
magającej szczególnej sprawności psychofizycznej,  Ruch Prawniczy, Ekono�
miczny i Socjologiczny 1998, nr 2.
J. Jankowiak Prawo odmowy wykonywania pracy niebezpiecznej a konstrukcja za�
grożenia w art. 210 Kodeksu pracy,  Państwo i Prawo 1998, nr 12.
B. Krzyśków Bezpieczeństwo pracy w dyrektywach Wspólnoty Europejskiej a Ko�
deks pracy,  Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1997, nr 1.
W. Leszczyński, K. Zakrzewska-Szczepańska Bezpieczeństwo i higiena pracy - ko�
mentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1999.
F. Małysz Wypadki przy pracy i choroby zawodowe, Wydawnictwo  Biblioteczka
Pracownicza , Warszawa 2003.
F. Małysz Kodeks pracy. Komentarz, tom II, Wydawnictwo  Biblioteczka Pracow�
nicza Warszawa 2004.
F. Małysz Zatrudnianie osób niepełnosprawnych,  Prawo Pracy 2005, nr 5.
161
F. Małysz Zakłady pracy chronionej - prawa i obowiązki,  Prawo Pracy 2005, nr 6.
F. Małysz Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,  Pra�
wo Pracy 2006, nr 5.
W. Muszalski Istota przepisów i zasad bhp, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa
1987.
W. Muszalski Kodeks pracy z komentarzem, Wydawnictwo  Ecostar , Warszawa
1998.
M. Mrozowska-Przedworska Bezpieczeństwo i higiena pracy w firmie,  Prawo Pra�
cy 2005, nr 2.
T. Nycz, komentarz do działu dziesiątego kodeksu pracy  Bezpieczeństwo i higie�
na pracy , (w:) Kodeks pracy 2007. Komentarz, red. B. Wagner, Wydawnictwo
Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2007.
W. Radecki Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,
Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1996.
Z. Salwa Kodeks pracy z komentarzem, Oficyna Wydawnicza  Branta , Bydgoszcz
1997.
Z. Salwa Obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym,  Praca
i Zabezpieczenie Społeczne 2002, nr 4.
J. Skoczyński Kontrola i nadzór Państwowej Inspekcji Pracy nad warunkami pra�
cy, Wydawnictwo  Biblioteczka Pracownicza , Warszawa 2002.
J. Strusińska-Żukowska Ochrona pracy kobiet,  Prawo Pracy 2005, nr 7-8.
A. M. Świątkowski Pomieszczenia sanitarne w miejscu pracy,  Praca i Zabezpie�
czenie Społeczne 1998, nr 4.
T. Wyka Generalny obowiązek pracodawcy ochrony życia i zdrowia pracownika,
 Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2002, nr 4.
K. Zakrzewska-Szczepańska Konsultowanie spraw bhp w zakładzie pracy,  Służba
Pracownicza 2005, nr 6.
K. Zakrzewska-Szczepańska Służba bhp,  Służba Pracownicza 2007, nr 8.
T. Zieliński Prawo pracy. Zarys systemu, część III, Państwowe Wydawnictwo Na�
ukowe, Warszawa-Kraków 1986.
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH AKTÓW PRAWNYCH
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. DzU z 1998 r. nr 21,
poz. 94 ze zm.).
2. Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (DzU nr 35,
poz. 163 ze zm.).
3. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t.DzU
z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.).
4. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r.
nr 125, poz. 1317 ze zm.).
5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (j.t. DzU z 2008 r. nr 14, poz. 92).
6. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. oemeryturach i rentach z Funduszu Ubez�
pieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).
7. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia spo�
łecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267
ze zm.).
8. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (j.t. DzU z 2007 r. nr
42, poz. 276 ze zm.).
9. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych
(DzU nr 11, poz. 84 ze zm.).
10. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowa�
nych (DzU nr 76, poz. 811 ze zm.).
11. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaz
nych i zakażeniach (DzU
nr 126, poz. 1384 ze zm.).
12. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (j.t. DzU
z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.).
13. Ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.).
14. Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych
(DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.).
163
15. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89,
poz. 589).
16. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilak�
tycznych posiłków i napojów (DzU nr 60, poz. 279).
17. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wyka�
zu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU nr
114, poz. 545 ze zm.).
18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby
bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 109, poz. 704 ze zm.).
19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumento�
wania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy
pracy (DzU nr 115, poz. 744 ze zm.).
20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu
chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłasza�
nia podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz pod�
miotów właściwych w tych sprawach (DzU nr 132, poz. 1115).
21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie podsta�
wowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych
(DzU nr 138, poz. 1161).
22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 2002 r. wsprawiewyma�
gań dotyczących rejestracji dawek indywidualnych (DzU nr 207, poz. 1753).
23. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. wsprawiewyma�
gań dotyczących sprzętu dozymetrycznego (DzU nr 239, poz. 2032).
24. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie ochro�
ny przed promieniowaniem jonizującym pracowników zewnętrznych narażo�
nych podczas pracy na terenie kontrolowanym (DzU nr 102, poz. 1064).
25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wyka�
zu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektó�
rych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).
26. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek
granicznych promieniowania jonizującego (DzU nr 20, poz. 168).
27. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 paz
dziernika 2003 r.
w sprawie powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Do�
puszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Śro�
dowisku Pracy (DzU nr 178, poz. 1740 ze zm.).
28. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r.
w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej
dwie osoby (DzU nr 62, poz. 288).
29. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (j.t. DzU
z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).
164
30. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli�
wych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.).
31. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społecz�
ne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od za�
grożeń wypadkowych i ich skutków (DzU nr 200, poz. 1692 ze zm.).
32. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31
marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indy�
widualnej (DzU nr 80, poz. 725).
33. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w spra�
wie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 180, poz.
1860 ze zm.).
34. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r.
w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy
pracy (DzU nr 227, poz. 2298).
35. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w spra�
wie statystycznej karty wypadku przy pracy (DzU nr 269, poz. 2672).
36. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r.
w sprawie zakładów aktywności zawodowej (DzU nr 242, poz. 1776).
37. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r.
w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr
247, poz. 1835).
38. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.
w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profi�
laktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich
wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz.
332 ze zm.).
39. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1996 r.
w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań ma�
teriałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwoś�
ci oraz zakresu tych badań (DzU nr 101, poz. 473).
40. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substan�
cji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy
zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i w wyczuwal�
ne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (DzU nr 140, poz. 1174).
41. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie spo�
sobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr
132, poz. 1121).
42. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obo�
wiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów niezaklasyfi-
kowanych jako niebezpieczne (DzU nr 142, poz. 1187).
165
43. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryte�
riów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171,
poz. 1666 ze zm.).
44. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie ozna�
kowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych
(DzU nr 173, poz. 1679).
45. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie subs�
tancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771
ze zm.).
46. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr
73, poz. 645 ze zm.).
47. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szko�
dliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz
ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (DzU nr
81, poz. 716).
48. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wy�
kazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem
(DzU nr 201, poz. 1674).
49. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu
i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskaza�
nia zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę
w ciąży lub karmiącą dziecko piersią (DzU nr 42, poz. 292).
50. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie kar�
ty charakterystyki (DzU nr 215, poz. 1588).
TEKSTY WYBRANYCH AKTÓW PRAWNYCH
1.
USTAWA
z dnia 26 czerwca 1974 r.
Kodeks pracy
(j.t.: DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94; zmiany: DzU z 1998 r. nr 106, poz. 668
i nr 113, poz. 717, z 1999 r. nr 99, poz. 1152, z 2000 r. nr 19, poz. 239, nr 43,
poz. 489, nr 107, poz. 1127 i nr 120, poz. 1268, z 2001 r. nr 11, poz. 84, nr 28,
poz. 301, nr 52, poz. 538, nr 99, poz. 1075, nr 111, poz. 1194, nr 123,
poz. 1354, nr 128, poz. 1405 i nr 154, poz. 1805, z 2002 r. nr 74, poz. 676,
nr 135, poz. 1146, nr 196, poz. 1660, nr 199, poz. 1673 i nr 200, poz. 1679,
z 2003 r. nr 166, poz. 1608, i nr 213, poz. 2081, z 2004 r. nr 96, poz. 959,
nr 99, poz. 1001, nr 120, poz. 1252 i nr 240, poz. 2407, z 2005 r. nr 10, poz. 71,
nr 68, poz. 610, nr 86, poz. 732 i nr 167, poz. 1398, z 2006 r. nr 104, poz. 708,
nr 104, poz. 711, nr 133, poz. 935, nr 217, poz. 1587 i nr 221, poz. 1615,
z 2007 r. nr 64, poz. 426, nr 89, poz. 589, nr 176, poz. 1239 i nr 181, poz. 1288,
z 2008 r. nr 93, poz. 586)
(wyciąg - tekst ujednolicony)
( % % %)
DZI AA
DZIESI
TY
BEZPIECZEC
STW O I HIGIENA PRACY
Rozdzi ał I
Podstawowe obowiązki pracodawcy
Art. 207.(1) ż 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeń�
stwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników po�
przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowied�
nim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest
obowiązany:
(1) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 184 ustaw y z dnia 2 lutego 1996 r. o zm ianie ustawy - Kodeks
pracy oraz o zm ianie niektórych innych ustaw (D zU nr 24, poz. 110 ze zm.).
167
1) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki
pracy,
2) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeń�
stwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie
oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
3) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych
przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
4) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
ż 3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać,
w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy
o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Art. 208. ż 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują
pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają
obowiązek:
1) współpracować ze sobą,
2) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną
pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
3) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypad�
ku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
ż 2. Wyznaczenie koordynatora, o którym mowa w ż 1, nie zwalnia poszcze�
gólnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy
zatrudnionym przez nich pracownikom.
Art. 209. ż 1.(2) Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany,
w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie wła�
ściwego okręgowego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sani�
tarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.
ż 2.(3) Obowiązek, o którym mowa w ż 1, ciąży na pracodawcy odpowiednio
w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza
zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodo�
wać zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
ż 3.(4) (skreślony).
ż 4. Właściwy okręgowy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor
sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą
szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualiza�
cji informacji, o której mowa w ż 1.
(2) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 44 lit. a) ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zm ianie ustawy - K o�
deks pracy oraz o zm ianie niektórych innych ustaw (D zU nr 135, poz. 1146).
(3) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 44 lit. b) ustawy w ym ienionej w przypisie 2.
(4) Skreślony przez art. 1 pkt 44 lit. c) ustaw y wymienionej w przypisie 2.
168
Rozdzi ał II
Praw a i obowiązki pracownika
Art. 210. ż 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpie�
czeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub ży�
cia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpie�
czeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywa�
nia pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
ż 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia,
o którym mowa w ż 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, za�
wiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
ż 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się
z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w ż 1 i 2, pracownik za�
chowuje prawo do wynagrodzenia.
ż 4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, po�
wstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psy�
chofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecz�
nego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
ż 5. Przepisy ż 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pra�
cowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
ż 6. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro�
wia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymaga�
jących szczególnej sprawności psychofizycznej.
Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest
podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom spraw�
dzającym,
2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,
3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich prze�
znaczeniem,
5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym ba�
daniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wy�
padku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracow�
ników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,
7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków doty�
czących bezpieczeństwa i higieny pracy.
169
Art. 212. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy,
2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi
chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia tech�
nicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeń�
stwa i higieny pracy,
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pra�
cownikami.
Rozdzi ał III
Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy
Art. 213. ż 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub prze�
budowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, by�
ła wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeń�
stwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczo�
znawców, zgodnie z odrębnymi przepisami.
ż 2. Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powi�
nien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 3. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia
pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 4. Przepisy ż 1-3 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub
przebudowa dotyczy części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomiesz�
czenia pracy.
Art. 214. ż 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy
odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać obiekty budowlane i znajdują�
ce się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane
w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Rozdzi ał IV
Maszyny i inne urządzenia techniczne
Art. 215. ż 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne powinny być tak kon�
struowane i budowane, aby:
170
1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpie�
czały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji che�
micznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwy�
mi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i nie�
bezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,
2) uwzględniały zasady ergonomii.
ż 2. Konstruktor oraz producent maszyn i innych urządzeń technicznych po�
noszą odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków, o których mowa w ż 1,
określoną w odrębnych przepisach.
Art. 216. ż 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wy�
magań określonych w art. 215 ż 1, wyposaża się w odpowiednie zabezpieczenia.
ż 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warun�
ków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w od�
powiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.
Art. 217.(5) Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny
i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny
zgodności określonych w odrębnych przepisach.
Art. 218. Przepisy art. 215 i 217 stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.
Art. 219. Przepisy art. 215 i 217 nie naruszają wymagań określonych przepi�
sami dotyczącymi maszyn i innych urządzeń technicznych:
1) będących środkami transportu kolejowego, samochodowego, morskiego, wodne�
go śródlądowego i lotniczego,
2) podlegających przepisom o dozorze technicznym,
3) podlegających przepisom Prawa geologicznego i górniczego,
4) podlegających przepisom obowiązującym w jednostkach podległych Ministrom
Obrony Narodowej i Spraw Wewnętrznych i Administracji,
5) podlegających przepisom Prawa atomowego.
Rozdzi ał V
Czynniki oraz procesy pracy
stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia1-1
-6
Art. 220. ż 1. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów tech�
nologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pra�
cowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.
ż 2. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pracy
i Polityki Socjalnej oraz właściwymi ministrami określi, w drodze rozporządzenia:
(5) W brzm ieniu nadanym przez art. 39 p kt 1 ustaw y z dnia 28 kwietnia 2000 r. o systemie oceny zgodno�
ści, akredytacji oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU nr 43, poz. 489).
(6) Tytuł rozdziału V w brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 54 ustaw y z dnia 14 listopada 2003 r. o zm ia�
nie ustaw y - K odeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 213, poz. 2081).
171
1) wykaz jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i pro�
cesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia
oraz zakres tych badań,
2) zakaz albo ograniczenie stosowania, obrotu lub transportu materiałów i procesów
technologicznych ze względu na ich szkodliwość dla zdrowia albo uzależnienie
ich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania określonych warunków.
ż 3.(7) Przepisy ż 2 nie dotyczą substancji i preparatów chemicznych.
Art. 221. ż 1.(8) Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów che�
micznych nie oznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację.
ż 2.(9) Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebez�
piecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substan�
cji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających
przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.
ż 3.(10) Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów
chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniają�
cych pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.
ż 4.(11) Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod wzglę�
dem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymaga�
nia dotyczące kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz
sposób ich oznakowania określają odrębne przepisy.
ż 5.(12) (skreślony).
Art. 222.(13) ż 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na
działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje,
preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub
stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowied�
nim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
ż 2. Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancja�
mi, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rako�
twórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w ż 3, a tak�
że prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
ż 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właś�
ciwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane właściwości substancji, pre�
paratów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub
mutagennym, ich zastosowanie oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków
(7) Dodany przez art. 41 pkt 1 ustaw y z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chem icznych
(D zU nr 11, poz. 84).
(8) W brzm ieniunadanym przez art. 41 pkt 2 lit. a) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.
(9) W brzm ieniunadanym przez art. 41 pkt 2 lit. b) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.
(10) W brzm ieniunadanym przez art. 41 pkt 2 lit. c) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.
(11) W brzm ieniunadanym przez art. 41 pkt 2 lit. d) ustaw y w ym ienionej w przypisie 7.
(12) Skreślony przez art. 41 pkt 2 lit. e) ustaw y w ymienionej w przypisie 7.
(13) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 55 ustawy w ym ienionej w przypisie 6.
172
zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania, określi,
w drodze rozporządzenia:
1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania,
2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność
pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub proce�
sami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym,
3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach,
4) wzory dokumentów dotyczących narażenia pracowników na substancje, prepa�
raty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub muta�
gennym oraz sposób przechowywania i przekazywania tych dokumentów do pod�
miotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych,
5) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany�
mi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu
rakotwórczym lub mutagennym,
6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na
działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.
Art. 2221.(14) ż 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na
działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie do�
stępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe - ograniczające sto�
pień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
ż 2. Pracodawca prowadzi rejestr prac narażających pracowników na działa�
nie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych
przy takich pracach.
ż 3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właś�
ciwym do spraw pracy, uwzględniając zróżnicowane działanie czynników biolo�
gicznych na organizm człowieka oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków
zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z wykonywania pracy w wa�
runkach narażenia na działanie czynników biologicznych, określi, w drodze rozpo�
rządzenia:
1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,
2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych,
3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany�
mi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych
do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie
tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki i sposób moni�
torowania stanu zdrowia narażonych pracowników,
4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników, o których mowa w ż 2, oraz
sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właści�
wych do rozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych.
(14) Dodany przez art. 1 pkt 56 ustaw y wymienionej w przypisie 6.
173
Art. 223. ż 1. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed pro�
mieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze z
ródeł sztucznych i naturalnych, wy�
stępujących w środowisku pracy.
ż 2. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze z
ródeł natural�
nych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to
promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odręb�
nych przepisach dla sztucznych z
ródeł promieniowania jonizującego.
Art. 224. ż 1. Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość
wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest
obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu.
ż 2. W przypadku, o którym mowa w ż 1, pracodawca jest obowiązany za�
pewnić:
1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz
ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone,
2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.
ż 3. Przepisy ż 1 i 2 nie naruszają wymagań, określonych w odrębnych prze�
pisach, dotyczących katastrof i innych nadzwyczajnych zagrożeń.
Art. 225. ż 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których
istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia
ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia
asekuracji.
ż 2. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdro�
wia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac, o których
mowa w ż 1.
Rozdzi ał VI
Profilaktyczna ochrona zdrowia
Art. 226.(15) Pracodawca:
1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz
stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną
pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Art. 227. ż 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające
chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą,
w szczególności:
1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminują�
ce szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do
pomiarów tych czynników,
(15) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 57 ustaw y wymienionej w przypisie 6.
174
2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla
zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udo�
stępniać je pracownikom.
ż 2.(16) Minister właściwy do spraw zdrowia, uwzględniając zróżnicowane
działanie na organizm człowieka czynników szkodliwych występujących w środo�
wisku pracy oraz konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających
przed ich działaniem, określi, w drodze rozporządzenia:
1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów, o których
mowa w ż 1 pkt 2,
2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych,
3) wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary,
4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów,
5) wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pra�
cownikom.
Art. 228. ż 1. Prezes Rady Ministrów powoła, w drodze rozporządzenia, Mię�
dzyresortową Komisję do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń
Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, określi jej uprawnie�
nia oraz sposób wykonywania zadań.
ż 2. Do zadań Komisji, o której mowa w ż 1, należy:
1) przedkładanie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej wniosków dotyczących
wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy - do celów określonych w ż 3,
2) inicjowanie prac badawczych niezbędnych do realizacji zadań, o których mowa
w pkt 1 .
ż 3. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia
i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, wykaz najwyższych dopusz�
czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Art. 229. ż 1.(17) Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:
1) osoby przyjmowane do pracy,
2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracowni�
cy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe
dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do
pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich sa�
mych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej bezpośred�
nio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.
ż 2. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku nie�
zdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik
podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do
wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
(16) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 58 ustawy wymienionej w przypisie 6.
(17) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 45 lit. a) ustaw y wymienionej w przypisie 2.
175
ż 3.(18) Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę
możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z prze�
prowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w ra�
zie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na po�
krycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
ż 4. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego
orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określo�
nym stanowisku.
ż 5. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na dzia�
łanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obo�
wiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:
1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
2) po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek
o objęcie takimi badaniami.
ż 6. Badania, o których mowa w ż 1, 2 i 5, są przeprowadzane na koszt pra�
codawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowot�
nej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.
ż 7. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia wydane na pod�
stawie badań lekarskich, o których mowa w ż 1, 2 i 5.
ż 8. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Pra�
cy i Polityki Socjalnej określi w drodze rozporządzenia:
1) tryb i zakres badań lekarskich, o których mowa w ż 1, 2 i 5, oraz częstotliwość
badań okresowych, a także sposób dokumentowania i kontroli badań lekarskich,
2) tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich do celów przewidzia�
nych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,
3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w ż 6 zdanie drugie,
4) dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przepro�
wadzający badania, o których mowa w ż 1, 2 i 5, oraz sprawujący profilak�
tyczną opiekę zdrowotną, o której mowa w ż 6 zdanie drugie.
Art. 230. ż 1. W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na
powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie
orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, prze�
nieść pracownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który
wy wołał te objawy.
ż 2. Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia,
pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nie przekraczający
6 miesięcy.
Art. 231.(19) Pracodawca, na podstawie orzeczenia lekarskiego, przenosi do od�
powiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczaso�
(18) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 45 lit. b) ustawy wymienionej w przypisie 2.
(19) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 59 ustawy wymienionej w przypisie 6.
176
wej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uzna�
ny za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Fun�
duszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis art. 230 ż 2 stosuje się odpowiednio.
Art. 232. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym
w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje,
jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Rada Ministrów określi,
w drodze rozporządzenia, rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie
powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania.
Art. 233. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie
urządzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobi�
stej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Rozdzi ał VII
W ypadki przy pracy i choroby zawodowe
Art. 234. ż 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany pod�
jąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzie�
lenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym try�
bie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapo�
biegające podobnym wypadkom.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okrę�
gowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wy�
padku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione
skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.
ż 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
ż 4. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy
pracy ponosi pracodawca.
Art. 235. ż 1. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu
organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu okręgowemu inspektoro�
wi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o ta�
ką chorobę.
ż 2. Obowiązek, o którym mowa w ż 1, dotyczy także lekarza, który rozpo�
znał lub podejrzewa przypadek choroby zawodowej.
ż 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest
obowiązany:
1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar za�
grożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwo�
wej Inspekcji Sanitarnej,
2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie cho�
roby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.
ż 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby
zawodowe i podejrzeń o takie choroby.
177
Art. 236. Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny
wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warun�
kami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe
środki zapobiegawcze.
Art. 237. ż 1. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:
1) szczegółowe zasady postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wy�
padków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania, a także zakres informacji
zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy,
2) wykaz chorób zawodowych,
3) szczegółowe zasady postępowania dotyczące zgłaszania podejrzenia, rozpoznawa�
nia i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmioty właściwe w tych sprawach.
ż 2.(20) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia,
wzór protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy zawierający
dane dotyczące poszkodowanego, składu zespołu powypadkowego, wypadku i je�
go skutków, stwierdzenie, że wypadek jest lub nie jest wypadkiem przy pracy,
oraz wnioski i zalecane środki profilaktyczne, a także pouczenie dla stron postę�
powania powypadkowego.
ż 3.(20) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia,
wzór statystycznej karty wypadku przy pracy, uwzględniając dane dotyczące praco�
dawcy, poszkodowanego, wypadku przy pracy, a także jego skutków oraz sposób
i terminy jej sporządzania i przekazywania do właściwego urzędu statystycznego.
ż 4.(20) Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:
1) sposób dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób, a także
prowadzenia rejestrów chorób zawodowych, uwzględniając w szczególności
wzory dokumentów stosowanych w postępowaniu dotyczącym tych chorób oraz
dane objęte rejestrem,
2) wytyczne diagnostyczno-orzecznicze i kryteria rozpoznawania chorób zawodo�
wych, uwzględniając w szczególności rodzaj choroby oraz czynniki szkodliwe
i uciążliwe wywołujące te choroby.
Art. 2371.(21) ż 1. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub za�
chorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237
ż 1 pkt 2, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w od�
rębnych przepisach.
ż 2. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od praco�
dawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przed�
miotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy,
z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pie�
niężnych.
(20) W brzm ieniu nadanym przez art. 17 pkt 4 ustaw y z dnia 22 grudnia 2000 r. o zm ianie niektórych upo�
w ażnień ustaw ow ych do wydawania aktów norm atyw nych oraz o zm ianie niektórych ustaw (DzU nr 120, poz.
1268).
(21) W brzm ieniu nadanym przez art. 39 pkt 2 ustaw y z dnia 30 paz
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo�
łecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodow ych (D zU nr 199, poz. 1673 ze zm.).
178
Rozdzi ał VIII
Szkolenie
Art. 2372. Minister Edukacji Narodowej jest obowiązany zapewnić uwzględ�
nianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach
nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z Ministrem Pra�
cy i Polityki Socjalnej.
Art. 2373. ż 1. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywa�
nia nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a tak�
że dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 2.(22) Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz
prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed do�
puszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pra�
cy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpo�
średnio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.
ż 21.(23'1 Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpie�
czeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na
nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.
ż 3. Szkolenia, o których mowa w ż 2, odbywają się w czasie pracy i na
koszt pracodawcy.
Art. 2374. ż 1. Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników
z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywa�
nych przez nich prac.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wska�
zówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.
ż 3. Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z prze�
pisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Art. 2375.(24) Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporzą�
dzenia, szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pra�
cy, zakres tego szkolenia, wymagania dotyczące treści i realizacji programów
szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w których pracodaw�
cy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia.
Rozdzi ał IX
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze
Art. 2376. ż 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieod�
płatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebez�
(22) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 47 ustawy wymienionej w przypisie 2.
(23) Dodany przez art. 1 pkt 60 ustaw y wymienionej w przypisie 6.
(24) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 61 ustawy wymienionej w przypisie 6.
179
piecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pra�
cy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
ż 2.(25) (skreślony).
ż 3.(26) Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony
indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone
w odrębnych przepisach.
Art. 2377. ż 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieod�
płatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich
Normach:
1) jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabru�
dzeniu,
2) ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higie�
ny pracy.
ż 2.(27) Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używa�
nie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, speł�
niających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 3. Przepis ż 2 nie dotyczy stanowisk, na których są wykonywane prace
związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo pra�
ce powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego
środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie za�
kaz
nymi.
ż 4. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego, zgod�
nie z ż 2, pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniają�
cej ich aktualne ceny.
Art. 2378. ż 1.(28) Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej
oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowi�
skach jest niezbędne w związku z art. 23 76 ż 1 i art. 2377 ż 1, oraz przewidywa�
ne okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego.
ż 2. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, o których
mowa w art. 2376 ż 1 i art. 23 77 ż 1, stanowią własność pracodawcy.
Art. 2379. ż 1. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez
środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych
do stosowania na danym stanowisku pracy.
ż 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony
indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne
i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpy�
lanie i odkażanie.
(25) Skreślony przez art. 39 pkt 2 lit. a) ustaw y w ymienionej w przypisie 5.
(26) W brzm ieniu nadanym przezart. 39 pkt 2 lit. b) ustawy wymienionej w przypisie 5.
(27) W brzm ieniu nadanym przezart. 1 pkt 62 ustawy wymienionej w przypisie 6.
(28) W brzm ieniu nadanym przezart. 1 pkt 63 ustawy wymienionej w przypisie 6.
180
ż 3.(29) Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czyn�
ności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania
przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych
przez pracownika.
Art. 23710. ż 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby środki ochrony in�
dywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie
pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo mate�
riałami biologicznie zakaz
nymi, były przechowywane wyłącznie w miejscu przez
niego wyznaczonym.
ż 2. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania
przedmiotów, o których mowa w ż 1, jest niedopuszczalne.
Rozdzi ał X
Służba bezpieczeństwa i higieny pracy
Art. 23711. ż 1.(30) Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników
tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej  służbą bhp , pełniącą
funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pra�
codawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby
bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukoń�
czone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykony�
wać zadania tej służby, jeżeli:
1) zatrudnia do 10 pracowników albo
2) zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla
której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
ż 2. Pracodawca - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może
powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Pra�
cownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powie�
rzono wykonywanie zadań służby bhp, o którym mowa w ż 1, a także specjalista
spoza zakładu pracy powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do
wykonywania zadań służby bhp oraz ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy dla pracowników tej służby.
ż 3. Pracownik służby bhp oraz pracownik zatrudniony przy innej pracy, któ�
remu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek
niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień
służby bhp.
(29) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 48 ustawy wymienionej w przypisie 2.
(30) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 64 ustawy wymienionej w przypisie 6.
181
ż 4. Właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo
zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzony�
mi zagrożeniami zawodowymi.
ż 5. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:
1) szczegółowy zakres działania, uprawnienia, organizację, liczebność i podpo�
rządkowanie służby bhp,
2) kwalifikacje wymagane do wykonywania zadań służby bhp.
Rozdzi ał XI(31)
Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy
Art. 23711a. ż 1. Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawi�
cielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szcze�
gólności dotyczące:
1) zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania no�
wych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, je�
żeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,
2) oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac
oraz informowania pracowników o tym ryzyku,
3) tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym
osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,
4) przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obu�
wia roboczego,
5) szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 2. Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy
wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych.
ż 3. Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzania konsul�
tacji, a zwłaszcza zapewnia, aby odbywały się w godzinach pracy. Za czas nie-
przepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przed�
stawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia.
ż 4. Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicieli doty�
czący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników inspektorzy pracy Państwo�
wej Inspekcji Pracy przeprowadzają kontrole oraz stosują środki prawne przewi�
dziane w przepisach o Państwowej Inspekcji Pracy.
ż 5. U pracodawcy, u którego została powołana komisja bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy - konsultacje, o których mowa w ż 1, mogą być prowadzone w ra�
mach tej komisji, natomiast uprawnienia, o których mowa w ż 2 i 4, przysługują
pracownikom lub ich przedstawicielom wchodzącym w skład komisji.
(31) W brzm ieniu nadanym przez art. 1 pkt 65 ustaw y wymienionej w przypisie 6.
182
ż 6. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą ponosić jakichkolwiek nieko�
rzystnych dla nich konsekwencji z tytułu działalności, o której mowa w ż 1, 2 i 4.
Dotyczy to również pracowników lub ich przedstawicieli, o których mowa w ż 5.
Art. 23712. ż 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników po�
wołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej  komisją bhp , jako
swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji bhp wchodzą w równej
liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz spra�
wujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele
pracowników, w tym społeczny inspektor pracy.
ż 2. Przewodniczącym komisji bhp jest pracodawca lub osoba przez niego
upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przedsta�
wiciel pracowników.
Art. 23713. ż 1. Zadaniem komisji bhp jest dokonywanie przeglądu warun�
ków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie
podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pra�
cy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy wa�
runków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 2. Posiedzenia komisji bhp odbywają się w godzinach pracy, nie rzadziej
niż raz na kwartał. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w posiedze�
niach komisji bhp pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
ż 3. Komisja bhp w związku z wykonywaniem zadań wymienionych w ż 1
korzysta z ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zakładu pracy w przypadkach
uzgodnionych z pracodawcą i na jego koszt.
Art. 23713a. Przedstawiciele pracowników, o których mowa w art. 23711a i art.
23712, są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodaw�
cy takie organizacje nie działają - przez pracowników, w trybie przyjętym w za�
kładzie pracy.
Rozdzi ał XII
Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami
lub innymi jednostkam i organizacyjnymi państwowymi
albo samorządowymi
Art. 23714. Organy sprawujące nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi
jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi są obowiązane
podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warun�
ków pracy, w szczególności:
1) udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wyko�
nywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pra�
cy w przedsiębiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz określać kierunki
poprawy tego stanu,
183
3) w miarę potrzeb i możliwości - inicjować i prowadzić badania naukowe doty�
czące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rozdzi ał XIII
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac
w różnych gałęziach pracy
Art. 23715. ż 1. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Mini�
strem Zdrowia i Opieki Społecznej określi, w drodze rozporządzenia, ogólnie obo�
wiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące prac wykonywanych
w różnych gałęziach pracy.
ż 2. Ministrowie właściwi dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac
w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministrem Zdrowia
i Opieki Społecznej określą, w drodze rozporządzenia, przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy dotyczące tych gałęzi lub prac.
( % % %)
2.
ROZPORZ
DZENIE RADY MINISTRÓW
z dnia 2 września 1997 r.
w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy
(DzU nr 109, poz. 704; zm.: DzU z 2004 r. nr 246, poz. 2468)
(tekst ujednolicony)
Na podstawie art. 2371 ż 5 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:
1
ż 1. 1. Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej  służbą bhp , sta�
nowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.
2. Liczbę pracowników służby bhp ustala, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, praco�
dawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki
pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.
3. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wielooso�
bową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służ�
by bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.
4. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym
wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pra�
cowników.
5. Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego
jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej
184
tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnio�
nej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeń�
stwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje się także do pracownika, o którym mowa
w ż 4 ust. 7.
ż 2. 1. Do zakresu działania służby bhp należy:
1)(1) przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem sta�
nowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziec�
ko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmia�
nową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na in�
nej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczo�
nym przez pracodawcę,
2) bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodo�
wych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
3) sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okreso�
wych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje
przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie
zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,
4) udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz
przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwią�
zań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeń�
stwa i higieny pracy,
5) udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu
pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków
dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych
założeniach i dokumentacji,
6) udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowy�
wanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się po�
mieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających
wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników,
7) zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy
w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,
8) przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań er�
gonomii na stanowiskach pracy,
9) udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrz�
nych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeń�
stwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
10) opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny
pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
(1) W brzmieniu nadanym przez ż 1 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Rady M inistrów z dnia 2 listopada 2004 r.
zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie służby bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU nr 246, poz. 2468).
185
11) udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opra�
cowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych
wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realiza�
cji tych wniosków,
12) prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów doty�
czących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podej�
rzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
13)(1) doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy,
14) udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykony�
waną pracą,
15) doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na któ�
rych występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciąż�
liwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
16) współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szcze�
gólności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu
szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właści�
wej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników,
17) współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami,
do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub
warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie orga�
nizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed
tymi czynnikami lub warunkami,
18) współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami
stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monito�
ringu środowiska, określonego w odrębnych przepisach,
19) współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań le�
karskich pracowników,
20) współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacja�
mi związkowymi przy:
a) podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepi�
sów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie usta�
lonym w odrębnych przepisach,
b) podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu po�
prawę warunków pracy,
21)(1) uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz innych zakła�
dowych komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pra�
cy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy,
22) inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji
problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.
186
2.(2) Służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione
w ust. 1, z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mo�
wa w art. 2371 ż 1 Kodeksu pracy.
1
3.(3) Organizacja i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracowni�
ka zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 2371 ż 1 Kodeksu pra�
1
cy, powinny zapewniać pełną realizację zadań, o których mowa w ust. 1.
4.(3) W celu realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, pracodawca udostęp�
nia służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, o którym mo�
wa w art. 2371 ż 1 Kodeksu pracy, a także specjaliście spoza zakładu pracy,
1
o którym mowa w art. 2371 ż 2 Kodeksu pracy, informacje mogące wywierać
1
wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, w szczególności
dotyczące:
1) stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodli�
wych dla zdrowia w środowisku pracy,
2) zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, za�
pobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do
zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,
3) środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy
ż 3. Służba bhp jest uprawniona do:
1) przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także prze�
strzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym
innym miejscu wykonywania pracy,
2) występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia
stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchy�
bień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróż�
niających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy,
4) występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do
pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpie�
czeństwa i higieny pracy,
5) niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego
w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika
albo innych osób,
6) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy
wzbronionej,
7) niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub
sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdro�
wia własnego albo innych osób,
(2) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 1 lit. b) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
(3) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 1 lit. c) rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
187
8) wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie
pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do
wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia
lub zdrowia pracowników albo innych osób.
ż 3a.(4) Uprawnienia, o których mowa w ż 3, przysługują również pracowni�
kowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy, o któ�
rych mowa odpowiednio w art. 2371 ż 1 i 2 Kodeksu pracy.
1
ż 4.(5) 1. Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspekto�
rów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych
specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wyma�
gania kwalifikacyjne:
1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiada�
jąca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być oso�
ba posiadająca:
a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż
pracy w służbie bhp lub
b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higie�
ny pracy,
3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadają�
ca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,
4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba
posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bez�
pieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba
posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bez�
pieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.
3. Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną powinien speł�
niać co najmniej wymagania kwalifikacyjne określone w ust. 2 pkt 3. Pracownik
zatrudniony w jednoosobowej komórce powinien spełniać co najmniej wymagania
kwalifikacyjne określone w ust. 2 pkt 2.
4. W przypadku, o którym mowa w art. 2371 ż 2 Kodeksu pracy, pracodaw�
1
ca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu
pracy, którzy spełniają co najmniej wymagania określone w ust. 2 pkt 3, lub oso�
(4) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 2 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
(5) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 3 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
188
bie, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspek�
cji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.
5. Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca może powie�
rzyć wykonywanie zadań służby bhp zgodnie z art. 2371 ż 1 Kodeksu pracy, po�
1
winien spełniać wymagania określone w ust. 2.
ż 5. Traci moc uchwała nr 14 Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1992 r.
w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (MP nr 7, poz. 48).
ż 6. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
3.
ROZPORZ
DZENIE
MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ
z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(j.t. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650; zm. DzU z 2007 r. nr 49, poz. 330)
(tekst ujednolicony)
Na podstawie art. 23715 ż 1 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:
DZIAA
I. Przepisy wstępne
ż 1. 1. Rozporządzenie określa ogólnie obowiązujące przepisy bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładach pracy, w szczególności dotyczące:
1) obiektów budowlanych, pomieszczeń pracy i terenu zakładów pracy;
2) procesów pracy;
3) pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych.
2. Przepisy rozporządzenia nie dotyczą środków transportu kolejowego, lotni�
czego, morskiego i wodnego śródlądowego.
ż 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:
1)  osłonie - rozumie się przez to element lub zestaw elementów konstrukcyj�
nych służący do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi
wpływami pracujących części, mechanizmów i układów roboczych maszyny lub
innego urządzenia technicznego;
2)(1)  pomieszczeniach higienicznosanitarnych - rozumie się przez to szatnie,
umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem
(1) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 1 lit. a) rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia
2 marca 2007 r. zm ieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(D zU nr 49, poz. 330).
189
stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania się
pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania
odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej;
3)  pomieszczeniu pracy - rozumie się przez to pomieszczenie przeznaczone na
pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie uważa się za prze�
znaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:
a) łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany
roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charak�
ter dorywczy bądz
praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym
z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku,
b) mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpo�
wiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez za�
stosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu
organizacji pracy,
c) jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przeby�
wania w nich pracowników zajmujących się obsługą;
4)  pomieszczeniu stałej pracy - rozumie się przez to pomieszczenie pracy,
w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej do�
by przekracza 4 godziny;
5)  pomieszczeniu czasowej pracy - rozumie się przez to pomieszczenie pracy,
w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej do�
by trwa od 2 do 4 godzin;
6)  przepisach techniczno-budowlanych - rozumie się przez to przepisy ustawy -
Prawo budowlane oraz aktów wykonawczych do tej ustawy;
7)  ryzyku zawodowym - rozumie się przez to prawdopodobieństwo wystąpienia
niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty,
w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowot�
nych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub
sposobu wykonywania pracy;
7a)  terenie zakładu pracy - rozumie się przez to przestrzeń wraz z obiektami
budowlanymi, będącą w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizu�
je miejsca pracy;
7b)  miejscu pracy - rozumie się przez to miejsce wyznaczone przez pracodaw�
cę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy;
8)  stanowisku pracy - rozumie się przez to przestrzeń pracy, wraz z wyposaże�
niem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników
wykonuje pracę;
9)  środkach ochrony indywidualnej - rozumie się przez to wszelkie środki noszo�
ne lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub więk�
szą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodli�
wych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodat�
ki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:
190
- zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczo�
ne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,
- środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne
służby utrzymania porządku publicznego,
- wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
- środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Pra�
wa o ruchu drogowym,
- wyposażenia sportowego,
- środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
- przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i na�
ruszania porządku publicznego;
10)  środkach ochrony zbiorowej - rozumie się przez to środki przeznaczone do
jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebez�
piecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie
w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w po�
mieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach;
11)  środowisku pracy - rozumie się przez to warunki środowiska materialnego
(określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w któ�
rym odbywa się proces pracy;
12)  urządzeniach ochronnych - rozumie się przez to osłony lub takie urządze�
nia, które spełniają jedną lub więcej z niżej wymienionych funkcji:
- zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,
- powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie
się w strefie niebezpiecznej,
- nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracow�
nik znajduje się w strefie niebezpiecznej,
- zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urzą�
dzeń technicznych,
- nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub
szkodliwych;
13)  zagrożeniu - rozumie się przez to stan środowiska pracy mogący spowodo�
wać wypadek lub chorobę;
14)(2)  punkcie pierwszej pomocy - rozumie się przez to - w zależności od wiel�
kości zakładu pracy, rodzaju prowadzonej działalności i związanych z nią za�
grożeń - pomieszczenie lub wyodrębnione miejsce o wystarczającej po�
wierzchni, wyposażone w umywalki z ciepłą i zimną wodą oraz niezbędny
sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy;
15)  znaku bezpieczeństwa - rozumie się przez to znak utworzony przez kombi�
nację kształtu geometrycznego, barwy i symbolu graficznego lub obrazkowe�
go (piktogramu) albo tekstu, przekazujący określoną informację związaną
z bezpieczeństwem lub jego zagrożeniem;
(2) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 1 lit. b) rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
191
16)  sygnałach bezpieczeństwa - rozumie się przez to sygnały świetlne i dz
wię�
kowe, komunikaty słowne lub sygnały ręczne, przekazujące informacje istotne
dla zachowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;
17)  sygnale świetlnym - rozumie się przez to sygnał emitowany przez urządzenie
wykonane z przezroczystych lub półprzezroczystych materiałów, podświetlo�
nych od wewnątrz lub z tyłu, tak aby dawało to efekt świecącej powierzchni;
18)  sygnale dz
więkowym - rozumie się przez to sygnał akustyczny (dz
więko�
wy) emitowany przez urządzenie przeznaczone do tego celu, bez użycia gło�
su ludzkiego i nieemitujące tego głosu, wskazujący na zaistnienie oraz - w ra�
zie potrzeby - trwanie i zakończenie niebezpiecznej sytuacji;
19)  sygnale ręcznym - rozumie się przez to ustalony ruch lub układ rąk i dło�
ni, służący do kierowania osobami wykonującymi czynności mogące stwarzać
zagrożenia dla bezpieczeństwa pracowników;
20)  komunikacie słownym - rozumie się przez to ustaloną, krótką i jednoznacz�
ną, informację słowną wypowiadaną przez człowieka lub emitowaną jako głos
ludzki, nakazującą określone postępowanie w celu zachowania bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia pracowników.
DZIAA
II. Obiekty budowlane i teren zakładu pracy
ż 3. Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszcze�
nia pracy, powinny być zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami okre�
ślonymi w przepisach techniczno-budowlanych.
ż 4. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić na terenie zakładu pracy wyko�
nane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i właściwymi przepisami, drogi
komunikacyjne i transportowe, zwane dalej  drogami , drogi dla pieszych, zwane
dalej  przejściami , i dojazdy pożarowe oraz utrzymywać je w stanie niestwarzają-
cym zagrożeń dla użytkowników. Drogi i przejścia oraz dojazdy pożarowe nie mo�
gą prowadzić przez miejsca, w których występują zagrożenia dla ich użytkowników.
2. Drogi i przejścia powinny posiadać wymiary odpowiednie do liczby poten�
cjalnych użytkowników oraz rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transpor�
towych i przemieszczanych ładunków. Minimalne wymiary dróg i przejść określa�
ją Polskie Normy.
3. Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych, do�
jazdów pożarowych i przejść powinna być równa i twarda lub utwardzona oraz
posiadać nośność odpowiednią do obciążenia wynikającego ze stosowanych środ�
ków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych materiałów.
4. Drogi, przejścia oraz place manewrowe, postojowe i składowe powinny
posiadać urządzenia lub inne rozwiązania techniczne zapewniające odprowadzanie
wód opadowych.
ż 5. 1. Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny występować
progi ani stopnie. W przypadku zróżnicowania poziomów podłogi, różnice te po�
192
winny być wyrównane pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju uży�
wanego środka transportu, ale nie większym niż 8%.
2. Pochylnie powinny umożliwiać bezpieczne poruszanie się pracowników
i dogodny transport ładunków.
ż 6. 1. Miejsca w zakładzie pracy, w których występują zagrożenia dla pra�
cowników, powinny być oznakowane widocznymi barwami lub znakami bezpie�
czeństwa zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządze�
nia i w Polskich Normach.
2. Jeżeli oznakowanie, o którym mowa w ust. 1, nie jest wystarczające dla
zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika, miejsca niebezpieczne
powinny być wyłączone z użytkowania poprzez ich odpowiednie wygrodzenie lub
w inny sposób.
3. Otwory i zagłębienia powinny być zamknięte odpowiednimi pokrywami,
a jeżeli jest to niemożliwe - właściwie ogrodzone i oznakowane.
4. Miejsca niebezpieczne na przejściach zagrażające potknięciem się, upad�
kiem lub uderzeniem (np. stopnie) powinny być pomalowane barwami bezpieczeń�
stwa zgodnie z Polskimi Normami.
5. Na drogach - w miejscach, w których możliwe jest niespodziewane wtar�
gnięcie pieszych, w szczególności przed bramami, drzwiami i przejściami, należy
ustawić barierki lub zastosować inne skuteczne środki ochronne.
ż 7. 1. Dróg, przejść i dojazdów pożarowych nie wolno zastawiać materiała�
mi, środkami transportu, sprzętem i innymi przedmiotami.
2. Na skrzyżowaniach dróg powinna być zapewniona dobra widoczność.
ż 8.(3) W tunelach przeznaczonych do stałej komunikacji nie powinny znajdo�
wać się rurociągi służące do transportu materiałów niebezpiecznych, o których
mowa w ż 91, oraz transportu cieczy lub gazów pod ciśnieniem albo o tempera�
turze wyższej niż 70�C lub niższej niż -15�C. Wymóg ten nie dotyczy przewodów
służących do ogrzewania tunelu, jeżeli temperatura czynnika grzewczego nie prze�
kracza 95�C.
ż 9. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić drogi ewakuacyjne ze wszyst�
kich pomieszczeń obiektu budowlanego, w których mogą przebywać pracownicy,
umożliwiające szybkie wydostanie się pracowników na otwartą przestrzeń. Drogi
ewakuacyjne oraz dojścia do nich prowadzące nie mogą być zastawiane.
2. Wymagania dla dróg ewakuacyjnych i warunki ewakuacji określają przepi�
sy techniczno-budowlane i dotyczące ochrony przeciwpożarowej.
ż 10. 1. We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których mogą
przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elek�
tryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wy�
magania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy.
(3) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 2 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
193
2. Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploato�
wane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepię�
cia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie
stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szko�
dliwych skutków.
ż 11.(4) Zakład pracy powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające
zanieczyszczeniu lub skażeniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego - po�
wietrza, gruntu oraz wód - substancjami chemicznymi, pyłami, środkami promie�
niotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w związku z produk�
cją bądz
inną działalnością zakładu pracy.
ż 12. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę obiektów budowlanych
i urządzeń technicznych przed gromadzeniem się ładunków i wyładowaniami elek�
tryczności statycznej - stwarzającymi zagrożenia w środowisku pracy.
ż 13. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej
do picia oraz do celów higienicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych.
2. Ilość wody do celów higienicznych przypadająca dziennie na każdego pra�
cownika jednocześnie zatrudnionego nie może być mniejsza niż:
1) 120 l - przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub
zakaz
nymi albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przy�
padku korzystania z natrysków;
2) 90 l - przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub
wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych,
w tym 60 l w przypadku korzystania z natrysków;
3) 30 l - przy pracach niewymienionych w pkt 1 i 2.
3. Niezależnie od ilości wody, określonej w ust. 2, należy zapewnić wodę
niezbędną do utrzymania czystości pomieszczeń i terenu zakładu pracy w ilości co
najmniej 1,5 l na dobę na każdy metr kwadratowy powierzchni podłogi, wymaga�
jącej zmywania, oraz co najmniej 2,5 l na dobę na każdy metr kwadratowy po�
wierzchni terenu poza budynkami, wymagającej polewania (tereny zielone, utwar�
dzone ulice, place itp.).
DZI AA
III. Pomieszczenia pracy
Rozdzi ał 1
Przepisy ogólne
ż 14. Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czy�
stości i porządku oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu za�
chowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy.
(4) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 3 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
194
ż 15. 1. Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracow�
nikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczególności w pomieszcze�
niach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią tempe�
raturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi
warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami
szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.
2. W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary
itp.) powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedo�
stawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń
higienicznosanitarnych.
3. Ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje
szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybu�
chowym, powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gro�
madzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do łatwego czyszczenia lub
zmywania.
4. Jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych
urządzeń może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu, stropy, dachy i ściany po�
mieszczeń pracy powinny być wykonane zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa
dla tego rodzaju robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisa�
mi techniczno-budowlanymi.
ż 16. 1. W pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach
budowlanych podłogi powinny być stabilne, równe, nieśliskie, niepylące i odporne
na ścieranie oraz nacisk, a także łatwe do utrzymania w czystości.
2. W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe
palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być
wykonane z materiału niepowodującego iskrzenia mechanicznego lub wyładowań
elektrostatycznych.
3. Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału będącego dobrym przewodnikiem
ciepła lub jeżeli przy wykonywaniu pracy występuje jej zamoczenie, w przejściach
oraz w miejscach do stania i siedzenia powinny znajdować się podesty izolujące
od zimna lub wilgoci albo powinny być stosowane inne środki izolujące. Podesty
powinny być stabilne, wytrzymałe na obciążenie użytkowe, zabezpieczające przed
poślizgiem i potknięciem oraz łatwe do utrzymania w czystości.
ż 17. W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajdujących się
w obiektach budowlanych powinny być umieszczone informacje o dopuszczalnym
obciążeniu stropów.
ż 18. 1. Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej po�
ziomu otaczającego terenu, z wyjątkiem pomieszczeń, o których mowa w ust. 2,
oraz jeżeli wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.).
2. Poniżej poziomu otaczającego terenu mogą znajdować się pomieszczenia pra�
cy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, pomieszczenia handlowe, usłu�
gowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych sta�
195
cjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiek�
tach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno�
-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego państwowego wojewódzkiego in�
spektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.
3. Na warunkach określonych w ust. 2 i w przypadku zapewnienia oświetle�
nia dziennego, pomieszczenia stałej pracy mogą znajdować się w suterenach lub
piwnicach.
ż 19. 1. Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać
spełnienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju
wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowni�
ków w tych pomieszczeniach.
2. Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszcze�
niach stałej pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości po�
mieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez
urządzenia techniczne, sprzęt itp.).
ż 20. 1. Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:
1) 3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia;
2) 3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.
2. Wysokość pomieszczeń, o których mowa w ust. 1, może być obniżona
w przypadku zastosowania klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody pań�
stwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
3. Wysokość określona w ust. 1 pkt 1 może być zmniejszona do:
1) 2,5 m w świetle:
a) jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników,
a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości po�
mieszczenia lub
b) w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości
mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pra�
cach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie
przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dz
więku w budynkach miesz�
kalnych, określonych w Polskich Normach, a na jednego pracownika przy�
pada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia;
2) 2,2 m w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym
i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większe�
go pomieszczenia.
4. Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:
1) 2,2 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia;
2) 2,5 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.
196
5. W pomieszczeniu o stropie pochyłym wymagania określone w ust. 1, 3 i 4
stosuje się do średniej wysokości pomieszczenia, przy czym w najniższym miej�
scu wysokość pomieszczenia nie może być mniejsza w świetle niż 1,9 m (licząc
od poziomu podłogi do najniżej położonej części konstrukcyjnej sufitu).
ż 21. 1. Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych pozio�
mach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami.
2. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny być śliskie,
a w miejscach, w których może występować zaleganie pyłów - powinny być
ażurowe.
3. Zamocowane na stałe drabiny lub klamry mogą być stosowane jako doj�
ścia dodatkowe oprócz schodów, a zamiast schodów - tylko w wyjątkowych przy�
padkach uzasadnionych względami użytkowymi lub gdy nie ma technicznych
możliwości ich zastosowania.
4. Wymagania, jakie powinny spełniać schody i pochylnie, określają przepisy
techniczno-budowlane.
ż 22. 1. Wymiary otworów drzwiowych w każdym pomieszczeniu powinny
być odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystających oraz do rodzaju
i wielkości używanych urządzeń transportowych i przemieszczanych ładunków.
Wymiary otworów drzwiowych określa Polska Norma.
2. Sposób otwierania drzwi z pomieszczeń pracy i z pomieszczeń higienicz-
nosanitarnych powinien odpowiadać wymaganiom przepisów techniczno-budowla�
nych i dotyczących ochrony przeciwpożarowej.
3. Drzwi rozsuwane muszą być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich
wypadnięciu z prowadnic.
4. Drzwi i bramy otwierające się do góry muszą być wyposażone w urządze�
nia zapobiegające ich przypadkowemu opadaniu.
5. Wrota bram powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich
przypadkowemu zamknięciu.
6. Wahadłowe drzwi i bramy muszą być przezroczyste lub posiadać przezro�
czyste panele.
7. Drzwi i bramy przezroczyste powinny być wykonane z materiału odporne�
go na rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz odpowiednio oznakowane w widocz�
nym miejscu.
8. Pomiędzy pomieszczeniami nie należy wykonywać progów, chyba że wa�
runki techniczne wymagają ich zastosowania. W takich przypadkach należy je
oznaczyć w sposób widoczny.
9. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powinny tak funkcjo�
nować, aby nie stwarzały zagrożenia urazem. Drzwi takie powinny mieć zamonto�
wane łatwo rozpoznawalne i łatwo dostępne z obu stron urządzenie do ich zatrzy�
mywania, a także powinny być przystosowane do ręcznego otwierania.
ż 23. Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być
zamykane w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją wzglę�
dy wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważ�
197
nionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz,
a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej
sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących
się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.
ż 24. 1. Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane, znaj�
dujące się w pomieszczeniach pracy, narażone na uszkodzenia w związku z rodza�
jem prowadzonych prac, powinny być od strony, po której mogą znajdować się lu�
dzie, osłonięte siatką zabezpieczającą przed odłamkami szkła.
2. Przezroczyste ściany działowe, znajdujące się w pomieszczeniach pracy,
w pobliżu takich pomieszczeń lub wzdłuż przejść - muszą być jednoznacznie
oznakowane oraz wykonane z materiału odpornego na rozbicie lub tak osłonięte,
aby niemożliwe było zetknięcie się pracownika ze ścianą lub jego zranienie w ra�
zie rozbicia tej ściany.
Rozdzi ał 2
Oświetlenie
ż 25. W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne,
chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produk�
cji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgo�
dę właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w po�
rozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.
ż 26. 1. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno
być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz
powinno spełniać wymagania określone w Polskiej Normie.
2. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy za�
pewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
ż 27. 1. Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia w pomieszczeniach
sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja wewnętrzna, nie po�
winien być większy niż 5 do 1.
2. Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych
praca jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapew�
nione warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.
ż 28.(5) W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii
oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy
zapewnić oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych
przepisach i Polskich Normach.
ż 28a. Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miej�
sca pracy, oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie na�
rażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.
(5) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 4 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
198
ż 29. 1. Okna, świetliki i naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgot�
ności powietrza powinny być wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się
w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie dużego zaparowania pomieszczenia
i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy należy zainstalować ry�
nienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i naświetli.
2. Szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać do�
stateczną ilość światła. Do mycia okien i świetlików powinien być zapewniony do�
godny i bezpieczny dostęp.
3. Okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia elimi�
nujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.
4. Okna i świetliki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń, należy wyposa�
żyć w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny
z poziomu podłogi oraz ustawienie części otwieranych w pożądanym położeniu.
Rozdzi ał 3
Ogrzewanie i wentylacja
ż 30. W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do
rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej
wykonania) nie niższą niż 14�C (287 K), chyba że względy technologiczne na to
nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca
fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż
18�C (291 K). 
ż 31. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed
niekontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwek�
cji oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.
ż 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powie�
trza wynikająca z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła
i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.
2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe
dla zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były prze�
kraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.
3. Wymagania dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy
określają odrębne przepisy i Polskie Normy.
ż 33. W pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła
przez promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowiskach pracy
kJ x godz.
2.500----------------
m2
należy stosować nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powie�
trza powinny spełniać wymagania dla mikroklimatu gorącego, określone w przepi�
sach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodli�
wych dla zdrowia w środowisku pracy.
199
ż 34. Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe ga�
zy, pary lub pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zherme�
tyzowania, urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi.
ż 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy za�
stosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone
z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.
2. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębie�
nia lub przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.
3. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie po�
winien być skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.
ż 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna prze�
kraczać 70�C (343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż
3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i 45�C (318 K) - w pozostałych
przypadkach.
2. W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebez�
pieczne pod względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatu�
ra nawiewanego powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony
przeciwpożarowej.
ż 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji me�
chanicznej należy zapewnić:
1) odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyj�
nych w celu niedopuszczenia do awarii;
2) stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzenia�
nia się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wen�
tylacyjnych.
2. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodli�
wych dla zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy
zastosować system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia.
ż 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej
z recyrkulacją powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż
10% ogólnej ilości wymienianego powietrza.
2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń pracy przy stosowaniu recyr�
kulacji zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno prze�
kraczać poziomu, przy którym suma stosunków stężeń poszczególnych substancji
do odpowiadających im wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń przekracza 0,3.
3.(6) Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach
pracy, w których występują szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne
stwarzające zagrożenia określone w przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higie�
ny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych,
materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy albo możliwe jest
(6) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 5 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
200
nagłe zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w prze�
strzeniach zagrożonych wybuchem.
DZI AA
IV. Procesy pracy
Rozdzi ał 1
Przepisy ogólne
ż 39.(7) 1. Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpie�
czeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom zwią�
zanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych
środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.
2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, powinien być realizowany na pod�
stawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związa�
nym z pracą, w szczególności przez:
1) zapobieganie zagrożeniom;
2) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być
wykluczone;
3) likwidowanie zagrożeń u z
ródeł ich powstawania;
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szcze�
gólności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy,
dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także me�
tod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy,
zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograni�
czenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;
5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji
i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony in�
dywidualnej;
8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 39a.(8) 1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykony�
wanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc
pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwór�
czych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka za�
wodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy
wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.
(7) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca
2008 r. zm ieniającego rozporządzenie w spraw ie ogólnych przepisów bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU nr
108, poz. 690).
(8) Dodany przez ż 1 pkt 7 rozporządzenia wymienionego w przypisie 1.
201
2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne,
metody oraz organizacja pracy powinny:
1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;
2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich
poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.
3. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zasto�
sowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający do�
konanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:
1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
b) wykonywanych zadań,
c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
czynników środowiska pracy,
d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
e) osób pracujących na tym stanowisku;
2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników
środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.
ż 39b.(8) Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja,
do kierowania ludz
mi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały
bezpieczeństwa - ręczne lub komunikaty słowne, zgodnie z wymaganiami określo�
nymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
ż 39c.(8) Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach,
w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony
indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowa�
nia. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określa za�
łącznik nr 2 do rozporządzenia.
ż 40. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu
bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pro�
cesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz
ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.
2. W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pra�
cowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego
wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia.
ż 41. 1. Pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego ko�
rzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:
1) stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac
związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
2) obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
3) postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
4) udzielania pierwszej pomocy.
2. Instrukcje, o których mowa w ust. 1, powinny w sposób zrozumiały dla
pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem
202
danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do
wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych
stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczą�
ce prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów che�
micznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych
substancji i preparatów.
ż 42. Zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstrukcyjne urządzeń
technicznych oraz zmiany w sposobie użytkowania pomieszczeń powinny być po�
przedzone oceną pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie ustalo�
nym przez pracodawcę.
ż 43. 1.(9) Jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylko jed�
na osoba, mogą w sytuacji awaryjnej wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia
pracowników, a w szczególności zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, porażenia
prądem elektrycznym, wydzielanie się gazów lub par substancji sklasyfikowanych
jako niebezpieczne - pracodawca wprowadza obowiązek meldowania się tej oso�
by w ustalony sposób w oznaczonych porach.
2. Pracodawca powinien ustalić rodzaje pomieszczeń, o których mowa w ust.
1, a także określić sposób meldowania się oraz postępowania w razie braku mel�
dunków.
ż 44. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom sprawnie funk�
cjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania
pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić:
1)(10) punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywa�
ne są prace powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się
par, gazów albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze
względu na ostre działanie toksyczne;
2) apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.
2. Ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek
powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną
opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia wy�
stępujących zagrożeń.
3. Obsługa punktów i apteczek, o których mowa w ust. 1, na każdej zmianie
powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom, przeszkolonym w udziela�
niu pierwszej pomocy.
4. W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miej�
scach, powinny być wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w ra�
zie wypadku oraz wykazy pracowników, o których mowa w ust. 3.
5. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być od�
powiednio oznakowane, zgodnie z Polską Normą, i łatwo dostępne.
(9) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 8 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
(10) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 9 rozporządzenia wymienionego w przypisie 1.
203
Rozdzi ał 2
Organizacja stanowisk pracy
ż 45. 1. Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wy�
konywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników,
przy czym wymiary wolnej (niezajętej przez urządzenia) powierzchni stanowiska
pracy powinny zapewnić pracownikom swobodę ruchu wystarczającą do wykony�
wania pracy w sposób bezpieczny, z uwzględnieniem wymagań ergonomii.
2.(11) Stanowiska pracy, na których występuje ryzyko pożaru, wybuchu, upad�
ku lub wyrzucenia przedmiotów albo pojawienia się czynników szkodliwych dla
zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być zaopatrzone w odpowiednie urządzenia
ochronne.
3. Stanowiska pracy, na których wykonywane prace powodują występowanie
czynników szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, powinny być tak usytu�
owane i zorganizowane, aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie
byli narażeni na te czynniki.
4. Stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być
tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożenia�
mi związanymi w szczególności:
1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, niską lub wysoką temperaturą,
silnym wiatrem i spadającymi przedmiotami;
2) ze szkodliwym dla zdrowia hałasem, jak również szkodliwymi gazami, parami
lub pyłami.
W razie niebezpieczeństwa powinno być możliwe szybkie opuszczenie stano�
wisk pracy przez pracowników lub, w razie potrzeby, udzielenie im szybkiej po�
mocy.
ż 46. 1. Na stanowiskach pracy należy zapewnić wynikającą z technologii po�
wierzchnię oraz odpowiednie urządzenia pomocnicze przeznaczone na składowanie
materiałów, wyrobów, przyrządów, narzędzi i odpadów.
2. Na stanowiskach pracy nie wolno przechowywać surowców, gotowych wy�
robów, materiałów pomocniczych i odpadów w ilościach większych od wynikają�
cych z potrzeb technologicznych, umożliwiających utrzymanie ciągłości pracy na
danej zmianie. Odpady produkcyjne powinny być sukcesywnie usuwane.
3.(12) Materiały stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczone pod�
czas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jako niebezpieczne albo
wydzielające uciążliwe zapachy - należy przechowywać w zamkniętych naczy�
niach z materiału niepalnego oraz co najmniej raz na dobę usuwać z pomieszczeń
pracy i niszczyć w sposób określony w instrukcjach, o których mowa w ż 41.
(11) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 10 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
(12) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 11 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
204
ż 47. 1. Do każdego stanowiska pracy powinno być zapewnione bezpieczne
i wygodne dojście, przy czym jego wysokość na całej długości nie powinna być
mniejsza w świetle niż 2 m.
2. W przypadkach uzasadnionych względami konstrukcyjnymi maszyn i innych
urządzeń technicznych dopuszcza się zmniejszenie wysokości dojścia do 1,8 m
przy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu znakami bezpieczeństwa
zgodnymi z Polską Normą.
3. Przejścia między maszynami a innymi urządzeniami lub ścianami przezna�
czone tylko do obsługi tych urządzeń powinny mieć szerokość co najmniej 0,75 m;
jeżeli w przejściach tych odbywa się ruch dwukierunkowy, szerokość ich powinna
wynosić co najmniej 1 m.
ż 48. Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien
zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich - do potrzeb i możli�
wości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności.
ż 49. 1. Przy wykonywaniu pracy nie wymagającej stale pozycji stojącej nale�
ży zapewnić pracownikom możliwość siedzenia.
2. Przy wykonywaniu pracy wymagającej stale pozycji stojącej lub chodzenia
należy zapewnić pracownikom możliwość odpoczynku w pobliżu miejsca pracy
w pozycji siedzącej.
3. Siedziska powinny spełniać wymagania Polskich Norm.
ż 50.(13) 1. Stosowane w zakładach pracy drabiny przenośne powinny spełniać
wymagania określone w Polskich Normach.
2. Drabiny przenośne powinny być stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem,
w sposób niestwarzający zagrożeń dla ich użytkowników i osób przebywających
w pobliżu. Wymagania bezpieczeństwa przy stosowaniu drabin są określone
w przepisach w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.
Rozdzi ał 3
Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych
ż 51. 1. Maszyny i inne urządzenia techniczne, zwane dalej  maszynami , po�
winny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w odrębnych
przepisach, przez cały okres ich użytkowania.
2. Montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny od�
bywać się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergo�
nomii, uwzględniających instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej.
Miejsce i sposób zainstalowania oraz użytkowania maszyn powinny uwzględniać
minimalizację ryzyka zawodowego, w szczególności poprzez:
1) zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiędzy ruchomymi częściami maszyn
a ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia;
(13) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 12 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
205
2) zapewnienie, aby wszystkie używane lub produkowane materiały bądz
energia
były w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.
ż 52. 1. Każda maszyna powinna być wyposażona w element sterowniczy
przeznaczony do jej całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania.
2. Gdy jest to konieczne w związku z zagrożeniami, jakie stwarza maszyna,
i jej nominalnym czasem zatrzymania się, maszyna powinna być wyposażona
w urządzenie do zatrzymywania awaryjnego.
3. Elementy sterownicze maszyn mające wpływ na bezpieczeństwo muszą
być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodnie z wyma�
ganiami określonymi w Polskich Normach.
4. Elementy sterownicze nie mogą stwarzać jakichkolwiek zagrożeń, w szcze�
gólności spowodowanych ich niezamierzonym użyciem.
ż 53. Maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i odpo�
wiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich z
ródeł energii. Włą�
czenie zasilania energią nie może powodować zagrożenia dla obsługi.
ż 54. 1. W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona za�
grożenie dla otoczenia, należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową -
łatwo dostrzegalną i zrozumiałą.
2. Maszyny wielostanowiskowe powinny być wyposażone w urządzenia sy�
gnalizacji dz
więkowej lub świetlnej automatycznie wysyłające sygnały uprzedzają�
ce o uruchomieniu maszyny. Sygnały powinny być odbierane na wszystkich stano�
wiskach pracy przy danej maszynie.
ż 55. 1. Elementy ruchome i inne części maszyn, które w razie zetknięcia się
z nimi stwarzają zagrożenie, powinny być do wysokości co najmniej 2,5 m od po�
ziomu podłogi (podestu) stanowiska pracy osłonięte lub zaopatrzone w inne sku�
teczne urządzenia ochronne, z wyjątkiem przypadków, gdy spełnienie tych wyma�
gań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny.
2. Pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych
oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znajdujące się nad stanowiskami pra�
cy lub przejściami na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być
osłonięte co najmniej od dołu trwałymi osłonami.
3. Osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bezpośredni dostęp
do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej,
prętów itp.) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecz�
nych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośred�
nie dotknięcie tych elementów. Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.
4. Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa,
zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia oraz
w Polskich Normach.
ż 56. 1. Urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny spełniać
następujące ogólne wymagania:
1) zapewniać bezpieczeństwo zarówno pracownikowi zatrudnionemu bezpośrednio
przy obsłudze maszyny, jak i osobom znajdującym się w jej pobliżu;
206
2) działać niezawodnie, posiadać odpowiednią trwałość i wytrzymałość;
3) funkcjonować samoczynnie, niezależnie od woli i uwagi obsługującego,
w przypadkach gdy jest to celowe i możliwe;
4) nie mogą być łatwo usuwane lub odłączane bez pomocy narzędzi;
5) nie mogą utrudniać wykonywania operacji technologicznej ani ograniczać moż�
liwości śledzenia jej przebiegu oraz nie mogą powodować zagrożeń i dodatko�
wego obciążenia fizycznego lub psychicznego pracowników.
2. Urządzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecznych powin�
ny być tak skonstruowane, aby:
1) zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie urządzenia ochronnego powodowało natychmia�
stowe zatrzymanie maszyny bądz
jej niebezpiecznych elementów lub niemożli�
we było zdjęcie albo otwarcie osłony podczas ruchu osłanianych elementów;
2) ponowne założenie, zamknięcie lub włączenie urządzenia ochronnego nie urucha�
miało automatycznie maszyny.
3. Używanie maszyny bez wymaganego urządzenia ochronnego lub przy jego
nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne.
4. Szczegółowe wymagania dla urządzeń ochronnych określają Polskie Normy.
ż 57. Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzy�
mywane w stanie sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie
ich bez szkody dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko
w procesach i warunkach, do których są przeznaczone.
ż 58. 1. O dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik po�
winien niezwłocznie zawiadomić przełożonego.
2. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być
niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania energią. Wznowienie pracy ma�
szyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.
3. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny
być wycofane z użytkowania oraz wyraz
nie oznakowane tablicami informacyjny�
mi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.
ż 59. 1. Maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub
nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.
2. Pracodawca jest obowiązany ustalić rodzaje maszyn, które wymagają stałej
obsługi, a pozostawianie ich bez niej może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub
pożaru, oraz ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn.
ż 60. 1. Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować,
z wyjątkiem smarowania za pomocą specjalnych urządzeń określonych w doku�
mentacji techniczno-ruchowej.
2. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami
nie mogą pracować w odzieży z luz
nymi (zwisającymi) częściami, jak np. luz
no
zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających
włosy.
ż 61. 1. Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje
zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników - pracodawca powinien
207
zapewnić, aby czynności te wykonywane były przez pracowników upoważnionych
i posiadających odpowiednie przygotowanie.
2. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzuca�
nie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie
przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu.
3. Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapo�
biegające zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będą�
cymi w ruchu.
4. Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone,
skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.
Rozdzi ał 4
Transport wewnętrzny i magazynowanie
ż 62. 1. Pracodawca powinien zapewnić zastosowanie odpowiednich rozwią�
zań organizacyjnych i technicznych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia technicz�
nego, w celu wyeliminowania potrzeby ręcznego przemieszczania ciężarów.
2. Jeśli nie ma możliwości uniknięcia ręcznego przemieszczania ciężarów, na�
leży podjąć odpowiednie przedsięwzięcia, w tym wyposażyć pracowników w nie�
zbędne środki w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykony�
waniem tych czynności.
ż 63. 1. Ręczne przemieszczanie i przewożenie ciężarów o masie przekracza�
jącej ustalone normy jest niedopuszczalne.
2. Szczegółowe wymagania dotyczące ręcznego transportu określają przepisy
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych
oraz przepisy o pracach wzbronionych kobietom i młodocianym.
ż 64. 1. Masa ładunków przemieszczanych przy użyciu środków transporto�
wych nie powinna przekraczać dopuszczalnej nośności lub udz
wigu danego środ�
ka transportowego.
2. Masa i rozmieszczenie ładunku na środkach transportowych powinny za�
pewniać bezpieczne warunki przewozu i przeładunku.
3. A
adunek powinien być zabezpieczony w szczególności przed upadkiem,
przemieszczeniem i zsypywaniem się ze środka transportu.
ż 64a. Stosowane do załadunku i rozładunku pomosty i rampy powinny być
odpowiednie do wymiarów i masy ładunków przeznaczonych do transportu. Na
pomost i rampę powinno prowadzić co najmniej jedno wejście.
ż 65. Przy obsłudze urządzeń transportu zmechanizowanego mogą być zatrud�
niane tylko osoby o kwalifikacjach właściwych do obsługi określonego urządzenia.
ż 66. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić opracowanie zasad ruchu na
drogach wewnątrzzakładowych, zgodnych z przepisami prawa o ruchu drogowym.
2. W zasadach ruchu, wymienionych w ust. 1, należy określić w szczególno�
ści maksymalne prędkości środków transportu i komunikacji na drogach we�
wnątrzzakładowych oraz w pomieszczeniach zakładu pracy, uzależnione od szero�
kości dróg, natężenia ruchu, widoczności itp.
208
3. Drogi powinny być oznakowane znakami drogowymi zgodnymi z przepi�
sami prawa o ruchu drogowym.
ż 67. Wymagania dotyczące transportu przy użyciu dz
wignic, przenośników,
wózków jezdniowych z napędem silnikowym oraz kolei wewnątrzzakładowych
określają odrębne przepisy.
ż 68. 1. Materiały i inne przedmioty, zwane dalej  materiałami , powinny być
magazynowane w pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomiesz�
czenia magazynowe powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa, stosownie do
rodzaju i właściwości składowanych w nich materiałów.
2. Przy składowaniu materiałów należy:
1) określić dla każdego rodzaju składowanego materiału miejsce, sposób i dopusz�
czalną wysokość składowania;
2) zapewnić, aby masa składowanego ładunku nie przekraczała dopuszczalnego
obciążenia urządzeń przeznaczonych do składowania (regałów, podestów itp.);
3) zapewnić, aby masa składowanego ładunku, łącznie z masą urządzeń przezna�
czonych do jego składowania i transportu, nie przekraczała dopuszczalnego ob�
ciążenia podłóg i stropów, na których odbywa się składowanie;
4) wywiesić czytelne informacje o dopuszczalnym obciążeniu podłóg, stropów
i urządzeń przeznaczonych do składowania.
ż 69. 1. Regały powinny mieć odpowiednio wytrzymałą i stabilną konstrukcję
oraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem się.
2. Szerokość odstępów między regałami powinna być odpowiednia do stoso�
wanych środków transportowych oraz powinna umożliwiać bezpieczne operowanie
tymi środkami i ładunkami.
ż 70. 1. Sposób układania materiałów na regałach i ich zdejmowania nie mo�
że stwarzać zagrożeń dla bezpieczeństwa pracowników.
2.(14) Przedmioty łatwo tłukące się, substancje i preparaty sklasyfikowane ja�
ko niebezpieczne oraz materiały o największej masie powinny być składowane na
najniższych półkach regałów.
ż 71. Przedmioty, których wymiary, kształt i masa decydują o ich indywidu�
alnym sposobie składowania, powinny być ustawiane lub układane stabilnie,
z uwzględnieniem położenia ich środka ciężkości, tak aby zapobiec ich wywróce�
niu się lub spadnięciu.
ż 72. 1. Przy składowaniu materiałów w stosach należy zapewnić:
1) stateczność stosów poprzez składowanie na wysokość uzależnioną od rodzaju
materiałów (ich wymiarów, masy, kształtu) oraz wytrzymałości opakowań;
2) wiązanie między warstwami;
3) układanie stosów tak, aby środek ciężkości przedmiotów składowanych pozo�
stawał wewnątrz obrysu stosów;
(14) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 13 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
209
4) zachowanie odległości między stosami, umożliwiającej bezpieczne układanie
i przemieszczanie materiałów.
2. Rozładunek stosów powinien być prowadzony kolejno począwszy od naj�
wyższych warstw. Niedopuszczalne jest wyjmowanie materiałów ze środka stosów.
ż 73. Przy składowaniu materiałów na paletach lub w kontenerach stosuje się
odpowiednio przepis ż 69 ust. 2.
ż 74. 1. Przy składowaniu materiałów sypkich luzem należy zapewnić:
1) powierzchnię składową, która przy zachowaniu kąta zsypu naturalnego umożli�
wi zachowanie przejść lub przejazdów wokół hałdy lub zwału;
2) wytrzymałość zapór odpowiednią do parcia składowanego materiału sypkiego;
3) w miarę potrzeby wynikającej z ochrony sąsiednich stref pracy oraz technicz�
nych możliwości - szczelne obudowanie miejsca przeładunku i urządzeń prze�
ładunkowych oraz połączenie ich z urządzeniami odciągającymi pył w miejscu
jego powstawania;
4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy ręcznym pobieraniu i przenoszeniu
materiałów.
2. Wchodzenie pracowników na zwały materiałów sypkich grożących zasypa�
niem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyjątkowej konieczności z zastoso�
waniem pomostów lub innych urządzeń zapewniających bezpieczeństwo, a także przy
zapewnieniu asekuracji przez drugiego pracownika oraz odpowiedniego nadzoru.
ż 75. 1. Przy składowaniu materiałów pylących luzem należy zapewnić
szczelne ogrodzenie co najmniej do wysokości 0,5 m ponad wysokość składowa�
nego materiału.
2. Transport materiałów, o których mowa w ust. 1, może odbywać się wy�
łącznie specjalnymi środkami transportu lub w zamkniętych pojemnikach (np. kon�
tenerach).
ż 76. Przy składowaniu materiałów skłonnych do samozapalenia się należy je
zabezpieczyć przed samozapłonem, a w szczególności ograniczyć wysokość skła�
dowania, stosować kominy wentylacyjne oraz przesypywać lub często przerzucać
hałdy i zwały.
ż 77. Niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektro�
energetycznymi liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc w po�
ziomie od skrajnych przewodów) niż:
1) 2 m - od linii niskiego napięcia;
2) 5 m - od linii wysokiego napięcia do 15 kV;
3) 10 m - od linii wysokiego napięcia do 30 kV;
4) 15 m - od linii wysokiego napięcia powyżej 30 kV.
Rozdzi ał 5
Ochrona przed hałasem
ż 78. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed
zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić sto�
sowanie:
210
1) procesów technologicznych niepowodujących nadmiernego hałasu;
2) maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy
hałas, nieprzekraczający dopuszczalnych wartości;
3) rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy.
2. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy określają właściwe
przepisy i Polskie Normy.
ż 79. 1. Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych
rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza dopuszczalne
normy, pracodawca ma obowiązek zapewnić:
1) ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opraco�
wanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mają�
cych na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas;
2) zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony słuchu, dobrane do wiel�
kości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich
stosowanie;
3) ograniczenie czasu ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy;
4) oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze
względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych
stref poprzez ich odgrodzenie.
2.(15) Wymagania dotyczące ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych
przy pracach związanych z narażeniem na hałas są określone w przepisach w spra�
wie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na ha�
łas lub drgania mechaniczne.
Rozdzi ał 6
Prace szczególnie niebezpieczne
A. Pr zepi sy ogól ne.
ż 80. 1. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się prace, o których
mowa w niniejszym rozdziale, oraz prace określone jako szczególnie niebezpiecz�
ne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w in�
strukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym za�
grożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę
jako szczególnie niebezpieczne.
2. Pracodawca jest obowiązany do ustalenia i aktualizowania wykazu prac
szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie pracy.
ż 81.(16) 1. Pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególno�
ści zapewnia:
(15) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 14 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
(16) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 15 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
211
1) bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
2) odpowiednie środki zabezpieczające;
3) instruktaż pracowników obejmujący w szczególności:
a) imienny podział pracy,
b) kolejność wykonywania zadań,
c) wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.
2. Pracodawca zapewnia, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie
niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.
B. Robot y budowl ane, rozbi órkowe, remont owe i mont a�
żowe prowadzone bez wst rzymani a ruchu zakł adu pr acy lub
j ego części .
ż 82. Roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone
bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części w miejscach przebywania
pracowników zatrudnionych przy innych pracach lub działania maszyn i innych
urządzeń technicznych powinny być organizowane w sposób nienarażający pra�
cowników na niebezpieczeństwa i uciążliwości wynikające z prowadzonych robót,
z jednoczesnym zastosowaniem szczególnych środków ostrożności.
ż 83. 1. Przed rozpoczęciem robót, o których mowa w ż 82, pracodawca,
u którego mają być prowadzone roboty, i osoba kierująca robotami powinni usta�
lić w podpisanym protokole szczegółowe warunki bezpieczeństwa i higieny pracy,
z podziałem obowiązków w tym zakresie.
2. O prowadzonych robotach oraz o niezbędnych środkach bezpieczeństwa,
jakie należy stosować w czasie trwania prac, pracodawca powinien poinformować
pracowników przebywających lub mogących przebywać na terenie prowadzenia
robót albo w jego sąsiedztwie.
3. Teren prowadzenia robót, o których mowa w ż 82, powinien być wydzie�
lony i wyraz
nie oznakowany. W miejscach niebezpiecznych należy umieścić zna�
ki informujące o rodzaju zagrożenia oraz stosować inne środki zabezpieczające
przed skutkami zagrożeń (siatki, bariery itp.).
ż 84. 1. Spawanie wykonywane w ramach robót, o których mowa w ż 82, po�
winno być prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie
ustalonym u danego pracodawcy.
2. Szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy spawaniu
i cięciu metali regulują odrębne przepisy.
C. Pr ace w zbi orni kach, kanał ach, wnęt r zach ur ządzeń
t echni cznych i w i nnych ni ebezpi ecznych pr zest r zeni ach za�
mkni ęt ych.
ż 85. Przepisy niniejszej części dotyczą pracy w zbiornikach, kanałach, studniach,
studzienkach kanalizacyjnych, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych zamknię�
tych przestrzeniach, do których wejście odbywa się przez włazy lub otwory o nie�
wielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnione, zwanych dalej  zbiornikami .
212
ż 86. 1. Podjęcie i prowadzenie pracy w zbiornikach może nastąpić jedynie
na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym przez praco�
dawcę.
2. Przy pracy w zbiornikach należy zapewnić stały nadzór. Osoba wydająca
polecenie wykonania takiej pracy powinna sprawdzić, czy przygotowania organi�
zacyjne i techniczne zapewniają bezpieczeństwo pracownikom podczas wykony�
wania pracy.
3. Pracownikowi znajdującemu się w zbiorniku należy zapewnić możliwość
udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nagłej potrzeby lub wypadku.
ż 87. 1. Prace w zbiorniku mogą być podjęte i prowadzone, z zastrzeżeniem
ust. 2, po spełnieniu następujących wymagań:
1) zbiornik należy opróżnić i wstępnie oczyścić przez przemycie, przedmuchanie
parą lub gazem obojętnym oraz przedmuchanie powietrzem; przedmuchiwanie
zbiornika tlenem jest niedopuszczalne;
2) jeżeli praca w zbiorniku może być związana z zagrożeniem pożarowym, nale�
ży stosować niezbędne środki ochrony przeciwpożarowej;
3) odłączyć dopływ do zbiornika materiałów, substancji i czynników z innych
zbiorników, przewodów, aparatury itp.;
4) znajdujące się we wnętrzu zbiornika grzejniki, urządzenia ruchome i inne mo�
gące stworzyć zagrożenie należy odłączyć od z
ródeł zasilania;
5) na czas trwania prac w zbiorniku należy wyłączyć z ruchu lub unieruchomić to�
ry kolejowe, zwrotnice, przenośniki, miejsca zsypu itp., znajdujące się nad
zbiornikiem;
6)(17) bezpośrednio przed przystąpieniem do pracy wewnątrz zbiornika powietrze
w zbiorniku należy zbadać na zawartość tlenu oraz gazów i par substancji skla�
syfikowanych jako niebezpieczne;
7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna się różnić od temperatury oto�
czenia o więcej niż 5�C (5 K);
8) zapewnienie niezbędnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.
2. Wymagania określone w ust. 1 pkt 1 nie dotyczą przygotowania kanału do
wykonywania w nim pracy, a pkt 3 - kanału i studzienki kanalizacyjnej. Przed
wykonywaniem prac w kanale lub studzience należy przewietrzyć dany odcinek
kanału, pozostawiając otwarte włazy, oraz wyłączyć ten odcinek kanalizacyjny,
a jeżeli to nie jest możliwe - maksymalnie ograniczyć spływ ścieków.
ż 88. Bezpośrednio przed przystąpieniem pracowników do pracy w zbiorniku
osoba kierująca pracownikami jest obowiązana poinformować ich o:
1) zakresie pracy, jaką mają wykonać;
2) rodzaju zagrożeń, jakie mogą wystąpić;
3) niezbędnych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich
stosowania;
(17) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 16 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
213
4) sposobie sygnalizacji między pracującymi wewnątrz zbiornika a asekurującymi
ich na zewnątrz zbiornika;
5) postępowaniu w razie wystąpienia zagrożenia.
ż 89. 1. Pracownik lub pracownicy wykonujący pracę wewnątrz zbiornika
powinni być asekurowani co najmniej przez jedną osobę znajdującą się na ze�
wnątrz. Osoba asekurująca powinna być w stałym kontakcie z pracownikami
znajdującymi się wewnątrz zbiornika oraz mieć możliwość niezwłocznego po�
wiadomienia innych osób mogących, w razie potrzeby, niezwłocznie udzielić
pomocy.
2. Pracownik wchodzący do wnętrza zbiornika powinien być wyposażony
w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a w szczególności:
1) szelki bezpieczeństwa z linką umocowaną do odpowiednio wytrzymałego ele�
mentu konstrukcji zewnętrznej;
2) hełm ochronny i odzież ochronną;
3) sprzęt izolujący ochronny układu oddechowego.
3. Wyposażenie w środki ochrony indywidualnej osoby asekurującej powinno
być takie, jak wyposażenie pracowników wchodzących do wnętrza zbiornika.
4. Niestosowanie ochron układu oddechowego jest dopuszczalne wyłącznie
w warunkach, gdy zawartość tlenu w powietrzu zbiornika wynosi co najmniej 18%
oraz gdy w powietrzu tym nie występują substancje szkodliwe dla zdrowia w stę�
żeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych
dla zdrowia w środowisku pracy ani nie istnieje niebezpieczeństwo ich wystąpie�
nia podczas przebywania pracownika w zbiorniku.
5. Decyzję o niestosowaniu przez pracowników ochron układu oddechowego
w związku ze spełnieniem warunków, o których mowa w ust. 4, może podjąć je�
dynie osoba kierująca pracownikami.
ż 90. 1. W czasie przebywania pracowników wewnątrz zbiornika wszystkie
włazy powinny być otwarte, a jeżeli nie jest to wystarczające do utrzymania wy�
maganych parametrów powietrza w zbiorniku - należy w tym czasie stosować sta�
ły nadmuch powietrza.
2. Wnętrze zbiornika powinno być oświetlone przy użyciu z
ródła światła
elektrycznego o bezpiecznym napięciu.
3. Transport narzędzi, innych przedmiotów i materiałów wewnątrz zbiornika
powinien odbywać się w sposób niestwarzający zagrożeń i uciążliwości dla zatrud�
nionych tam pracowników.
4. Jeżeli istnieje możliwość powstania stężeń wybuchowych w zbiorniku, na�
leży zastosować środki zapobiegające wybuchowi.
5. Jeżeli praca ma być wykonana wewnątrz zbiornika zawierającego materia�
ły płynne lub sypkie, w którym istnieje możliwość utonięcia lub zasypania pra�
cownika - niezależnie od zabezpieczenia odpowiednimi środkami ochrony indywi�
dualnej - pracownik powinien być opuszczany do wnętrza na pomoście lub innym
urządzeniu umożliwiającym bezpieczne wykonanie pracy.
214
D. Pr ace pr zy użyci u mat er i ał ów ni ebezpi ecznych.
ż 91.(18) Materiałami niebezpiecznymi w rozumieniu rozporządzenia są
w szczególności substancje i preparaty chemiczne sklasyfikowane jako niebez�
pieczne, zgodnie z przepisami o substancjach i preparatach chemicznych, oraz ma�
teriały zawierające szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do 3 lub 4
grupy zagrożenia zgodnie z przepisami w sprawie szkodliwych czynników biolo�
gicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników za�
wodowo narażonych na te czynniki.
ż 92. 1. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o właściwo�
ściach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanych w zakładzie pracy
materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz o ryzyku dla zdrowia i bez�
pieczeństwa pracowników związanym z ich stosowaniem, a także o sposobach
bezpiecznego ich stosowania oraz postępowania z nimi w sytuacjach awaryjnych.
2. Materiały o nieznanych właściwościach, do czasu ich zbadania, mogą być
stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, do celów badawczych i doświad�
czalnych, przy zastosowaniu wzmożonych środków ostrożności.
ż 93. 1. Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opako�
waniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.
2. Pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w któ�
rych są stosowane, przemieszczane lub przechowywane materiały niebezpieczne
powinny być odpowiednie do właściwości tych materiałów.
3. W czasie transportu, składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych
należy stosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej - chroniące
pracowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.
ż 94. 1. Zbiorniki, naczynia i inne opakowania służące do przechowywania
materiałów niebezpiecznych powinny być:
1) oznakowane w sposób określony w odrębnych przepisach;
2) wykonane z materiału niepowodującego niebezpiecznych reakcji chemicznych
z ich zawartością i nieulegającego uszkodzeniu w wyniku działania znajdujące�
go się w nich materiału niebezpiecznego;
3) wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewnątrz odpowiednio do
warunków ich stosowania;
4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem się z nich niebez�
piecznej zawartości lub dostaniem się do ich wnętrza innych substancji, które
w kontakcie z ich zawartością mogą stworzyć stan zagrożenia;
5) wypełnione w sposób zapewniający wolną przestrzeń odpowiednio do możli�
wości termicznego rozszerzania się cieczy w warunkach przechowywania,
transportu i stosowania.
2. Opróżnione pojemniki po materiałach niebezpiecznych przeznaczone do
wielokrotnego użycia powinny spełniać wymagania określone w ust. 1 pkt 1-4.
(18) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 17 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
215
3. Przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowa�
niach służących do środków spożywczych jest niedopuszczalne.
ż 95. 1. Przy przechowywaniu ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych
zbiornikach należy:
1) stosować odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniem i rozprzestrzenianiem
się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia, jak np. wanny, rynny, kory�
ta, zbiorniki rezerwowe;
2) zapewnić urządzenie do bezpiecznego pomiaru ilości cieczy zawartej w zbiorniku;
3) uniemożliwić dostęp osób niepowołanych do miejsc, w których znajdują się
zbiorniki.
2. Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi oraz cieczami gorącymi
mogą być umieszczane nad stanowiskami pracy lub przejściami wyłącznie w przy�
padkach wymuszonych przez proces technologiczny. W takich przypadkach należy
stosować urządzenia chroniące przed oblaniem pracowników znajdujących się pod
tymi zbiornikami.
3. Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe zbiorniki z gazami
sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciśnieniem nie mogą być orga�
nizowane stanowiska pracy.
ż 96. 1. Pakowanie, składowanie, załadunek i transport materiałów niebez�
piecznych z innymi materiałami stwarzającymi dodatkowe zagrożenie na skutek
wzajemnego oddziaływania tych materiałów w przypadku uszkodzenia opakowania
jest niedopuszczalne.
2. W magazynach powinny być wywieszone instrukcje określające sposób
składowania, pakowania, załadunku i transportu materiałów niebezpiecznych;
z treścią instrukcji należy zapoznać pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
ż 97. 1.(19) Pomieszczenia przeznaczone do składowania lub stosowania mate�
riałów niebezpiecznych pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz po�
mieszczenia, w których istnieje niebezpieczeństwo wydzielania się substancji skla�
syfikowanych jako niebezpieczne, powinny być wyposażone w:
1) urządzenia zapewniające sygnalizację o zagrożeniach;
2) odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpo�
wiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących
zagrożeń.
2. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach wymienionych w ust. 1 powin�
ni mieć zapewniony stały dostęp do środków łączności na wypadek awarii, wybu�
chu lub pożaru.
3. Pracodawca jest obowiązany ustalić i podać do wiadomości pracowników
warunki, jakie powinny być spełnione przed wejściem pracowników do pomiesz�
czeń, o których mowa w ust. 1.
(19) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 18 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
216
ż 98.(20) W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mogą wydzielać się
substancje toksyczne lub bardzo toksyczne albo substancje stwarzające zagrożenie
wybuchem, pracodawca zapewnia awaryjną wentylację wyciągową uruchamianą
od wewnątrz i z zewnątrz pomieszczeń - zapewniającą wymianę powietrza dosto�
sowaną do przeznaczenia pomieszczeń zgodnie z odrębnymi przepisami i Polski�
mi Normami.
ż 99. 1. Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powi�
nien zapewniać:
1) zachowanie temperatur, wilgotności i ochronę przed nasłonecznieniem stosow�
nie do rodzaju materiałów niebezpiecznych i ich właściwości;
2) przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania
materiałów;
3) ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczal�
nej dla danego materiału i danego pomieszczenia;
4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania
poszczególnych materiałów;
5) zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla składowania materiałów
i ich stosowania;
6) rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli skła�
dowania i składowanych materiałów.
2. Szczegółowe warunki składowania i stosowania materiałów niebezpiecz�
nych powinny być określone w instrukcjach ustalających co najmniej wymagania
wymienione w ust. 1 oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych.
ż 100. 1. Przeładunek materiałów niebezpiecznych powinien odbywać się
w miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowiednich do tego ce�
lu urządzeń oraz środków ochrony zbiorowej i indywidualnej chroniących przed
zagrożeniami i skutkami zagrożeń, szczególnie pochodzących od elektryczności
statycznej oraz występujących przy przelewaniu cieczy.
2. W miejscu przeładunku materiałów niebezpiecznych nie mogą przebywać
osoby niezatrudnione przy tych pracach.
ż 101. 1. Jeżeli procesy pracy powodują występowanie czynników rakotwór�
czych, biologicznych o działaniu zakaz
nym i innych stwarzających niebezpieczeń�
stwo dla zdrowia i życia pracowników - pracodawca powinien podjąć przedsię�
wzięcia w kierunku zastąpienia tych procesów innymi, w których czynniki te nie
występują.
2. Jeżeli przedsięwzięcia, o których mowa w ust. 1, nie są technicznie moż�
liwe, pracodawca jest obowiązany w szczególności:
1) ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na czynniki, o których
mowa w ust. 1;
2) ograniczyć do minimum występowanie tych czynników w środowisku pracy;
(20) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 19 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
217
3) zapewnić stosowanie środków ochrony zbiorowej, a gdy narażenie nie może
być zlikwidowane w inny sposób - środków ochrony indywidualnej;
4) zapewnić stosowanie przez pracowników wymagań higieny, a w szczególności
niedopuszczanie do spożywania posiłków, picia i palenia tytoniu w miejscach
pracy;
5) określić w instrukcjach, o których mowa w ż 41, odpowiednie zasady postępo�
wania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących poważne
zagrożenia dla pracowników;
6) zapewnić oznaczenie miejsc stwarzających ryzyko dla zdrowia pracowników
związane z występowaniem czynników rakotwórczych, poprzez umieszczenie
w miejscach narażenia pracowników na te czynniki odpowiednich napisów
i znaków ostrzegawczych;
7) zapewnić pomieszczenia, instalacje i urządzenia przystosowane do regularnego
i skutecznego czyszczenia.
3.(21) Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technologicznych
o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich rejestrowania oraz szcze�
gółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez
te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne są określone w od�
rębnych przepisach.
ż 102. 1. Pracodawca jest obowiązany poinformować pracowników o możli�
wości powstania nieprzewidzianych sytuacji, podczas których mogłyby wystąpić
poważne zagrożenia dla zdrowia lub życia, związane z występowaniem czynni�
ków, o których mowa w ż 101 ust. 1.
2. W razie powstania zagrożeń, o których mowa w ust. 1, do czasu usunięcia
tych zagrożeń należy:
1) dopuścić do pracy w warunkach zagrożeń jedynie pracowników niezbędnych
do usunięcia awarii, zapewniając im odpowiednie do tych prac środki ochro�
ny indywidualnej oraz ograniczając do minimum czas przebywania w tych wa�
runkach;
2) pracownikom niezatrudnionym przy pracach, o których mowa w pkt 1, zakazać
wstępu do zagrożonych miejsc.
ż 103. 1. Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania
pracowników środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku - nie dalej
niż 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te procesy,
powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeństwa) do ob�
mycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.
2. Natryski, o których mowa w ust. 1, powinny, w razie potrzeby, umożliwiać
ich natychmiastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób - z uwzględnie�
niem ograniczonej sprawności osób z nich korzystających. Natryski powinny być
(21) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 20 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
218
zasilane wodą nieogrzewaną i działać niezawodnie bez względu na warunki atmo�
sferyczne.
3. Przy wyjściu z pomieszczenia, w którym odbywa się praca przy użyciu
materiałów zakaz
nych lub toksycznych powinna znajdować się co najmniej jedna
umywalka z doprowadzoną do niej ciepłą wodą - na każdych dwudziestu pracow�
ników jednocześnie zatrudnionych, lecz nie mniej niż jedna umywalka przy mniej -
szej liczbie zatrudnionych.
ż 104. Szczegółowe warunki przechowywania, transportu i stosowania mate�
riałów niebezpiecznych określają odrębne przepisy.
E. Pr ace na wysokości .
ż 105. 1. Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia jest praca wyko�
nywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad po�
ziomem podłogi lub ziemi.
2. Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie
od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta:
1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi
ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi;
2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika
przed upadkiem z wysokości.
ż 106. 1. Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1,0 m nad
poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą
przebywać pracownicy, lub służących jako przejścia, powinny być zainstalowane
balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co naj�
mniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą
i krawężnikiem powinna być umieszczona w połowie wysokości poprzeczka lub
przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób.
2. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości za�
stosowanie balustrad, o których mowa w ust. 1, jest niemożliwe, należy stosować
inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpo�
wiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy.
3. Wymagania określone w ust. 1 nie dotyczą ramp przeładunkowych.
ż 107. Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w spo�
sób niezmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub ob�
rys urządzenia, na którym stoi.
ż 108. Przy pracach na: drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych pod�
wyższeniach nieprzeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokości do 2 m nad pozio�
mem podłogi lub ziemi niewymagających od pracownika wychylania się poza ob�
rys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia�
ła grożącej upadkiem z wysokości, należy zapewnić, aby:
1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urządzenia były stabilne i zabez�
pieczone przed nieprzewidywaną zmianą położenia oraz posiadały odpowiednią
wytrzymałość na przewidywane obciążenie;
219
2) pomost roboczy spełniał następujące wymagania:
a) powierzchnia pomostu powinna być wystarczająca dla pracowników, narzę�
dzi i niezbędnych materiałów,
b) podłoga powinna być pozioma i równa, trwale umocowana do elementów
konstrukcyjnych pomostu,
c) w widocznym miejscu pomostu powinny być umieszczone czytelne informa�
cje o wielkości dopuszczalnego obciążenia.
ż 109. 1. Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokości powy�
żej 2 m od otaczającego poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego oraz na pode�
stach ruchomych wiszących należy w szczególności:
1) zapewnić bezpieczeństwo przy komunikacji pionowej i dojścia do stanowiska
pracy;
2) zapewnić stabilność rusztowań i odpowiednią ich wytrzymałość na przewidy�
wane obciążenia;
3) przed rozpoczęciem użytkowania rusztowania należy dokonać odbioru technicz�
nego w trybie określonym w odrębnych przepisach.
2. Rusztowania i podesty ruchome wiszące powinny spełniać wymagania
określone odpowiednio w odrębnych przepisach oraz w Polskich Normach.
ż 110. 1. Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, ko�
minach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub roz�
biórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powy�
żej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego lub podłogi należy w szczególności:
1) przed rozpoczęciem prac sprawdzić stan techniczny konstrukcji lub urządzeń,
na których mają być wykonywane prace, w tych ich stabilność, wytrzymałość
na przewidywane obciążenie oraz zabezpieczenie przed nieprzewidywaną zmia�
ną położenia, a także stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urzą�
dzeń mających służyć do mocowania linek bezpieczeństwa;
2) zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykony�
wanych prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości jak: szelki bez�
pieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów kon�
strukcji, szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu - na
słupach, masztach itp.);
3)(22) zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych.
2. Wymagania określone w ust. 1 dotyczą również prac wykonywanych na
galeriach, pomostach, podestach i innych podwyższeniach, o których mowa w ż 108,
jeżeli rodzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia się poza balustradę lub ob�
rys urządzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wymuszonej pozycji cia�
ła grożącej upadkiem z wysokości.
(22) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 21 rozporządzenia w ym ienionego w przypisie 1.
220
DZI AA
V. Pomieszczenia i urządzenia higienicznosanitarne
oraz zaopatrzenie pracowników w napoje
i środki higieny osobistej
ż 111. 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia
i urządzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być
dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i ro�
dzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.
2. Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higienicznosanitarnych określa za�
łącznik nr 3 do rozporządzenia.
ż 112. Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę
zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo
w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić oprócz wody, inne napoje. Ilość,
rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wyko�
nywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Szczegółowe zasady zaopa�
trzenia w napoje pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążli�
wych określają odrębne przepisy.
ż 113. 1. Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdować się nie
dalej niż 75 m od stanowisk pracy.
2. Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone
przed zanieczyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powin�
no odbywać się wyłącznie z zaworów czerpalnych.
3. Miejsca czerpania wody nienadającej się do picia powinny być oznakowa�
ne zgodnie z Polską Normą.
ż 114. (uchylony).123
ż 115. Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostarczanie pracownikom
środków higieny osobistej, których ilość i rodzaje powinny być dostosowane do
rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy określonych pracach.
DZI AA
VI. Przepisy przejściowe i końcowe
ż 116. Przepisy ż 27 ust. 2 rozporządzenia oraz ż 14 ust. 2 i 3, ż 23 ust. 4
i ż 28 załącznika do rozporządzenia nie dotyczą zakładów pracy powstałych przed
dniem wejścia w życie rozporządzenia, natomiast przepisy ż 55 ust. 1 i 2 rozpo�
rządzenia nie dotyczą maszyn, w które wyposażone zostały stanowiska pracy
przed wejściem w życie rozporządzenia.
ż 117. Traci moc:
1) rozporządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Zdrowia, Przemysłu, Od�
budowy, Administracji Publicznej oraz Ziem Odzyskanych z dnia 6 listopada
(23) Uchylony przez ż 1 pkt 22 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
221
1946 r. o ogólnych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
(DzU nr 62, poz. 344, z 1947 r. nr 45, poz. 240 i z 1959 r. nr 53, poz. 316);
2) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie ogólnych
warunków higienicznosanitarnych w nowo budowanych lub przebudowywanych
zakładach przemysłowych (DzU nr 53, poz. 316, z 1963 r. nr 18, poz. 97
i z 1976 r. nr 13, poz. 77).
ż 118. 1. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia
ogłoszenia, z zastrzeżeniem ust. 2.
2. Przepisy ż 103 i ż 114 ust. 1 rozporządzenia oraz ż 3 ust. 1, ż 34 ust. 2
i ż 38 załącznika do rozporządzenia wchodzą w życie po upływie 2 lat od dnia
ogłoszenia.
(załączniki pom inięto)
4.
ROZPORZ
DZENIE
MINISTRA GOSPODARKI I PRACY
z dnia 27 lipca 2004 r.
w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
(DzU nr 180, poz. 1860 ze zm.)
(tekst ujednolicony)
Na podstawie art. 2375 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy
(DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.3)) zarządza się, co następuje:
ż 1. Rozporządzenie określa:
1) szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
zwanego dalej  szkoleniem ;
2) zakres szkolenia;
3) wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia;
4) sposób dokumentowania szkolenia;
5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z okreś�
lonych rodzajów szkolenia.
ż 1a.(1) Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:
1) instruktażu - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót�
szym niż 2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub
uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących wykonywania pracy i zacho�
wania się w zakładzie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpie�
czeństwa i higieny pracy;
(1) Dodany przez ż 1 pkt 1 rozporządzenia M inistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 paz
dziernika 2007 r.
zm ieniającego rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństw a i higieny pracy (D zU nr 196,
poz. 1420).
222
2) jednostce organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy - rozumie się przez to:
a) placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego,
ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,
b) szkołę ponadgimnazjalną,
c) jednostkę badawczo-rozwojową, szkołę wyższą lub inną placówkę naukową,
d) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana z bez�
pieczeństwem i higieną pracy,
e) osobę prawną lub fizyczną prowadzącą działalność oświatową na zasadach
określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej,
jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy;
3) kursie - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż
15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teoretycznych i praktycznych,
umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejęt�
ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
4) przygotowaniu dydaktycznym - rozumie się przez to ukończenie kształcenia
lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzi�
nie bezpieczeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektyw�
ność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczestników szko�
lenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środ�
ków dydaktycznych;
5) samokształceniu kierowanym - rozumie się przez to formę szkolenia umożli�
wiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie materiałów przekaza�
nych przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty,
internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi
wymagania dla wykładowców;
6) seminarium - rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krót�
szym niż 5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub
uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 2.1. Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do ro�
dzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instruk�
cji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy.
2. W razie wykonywania pracy na terenie zakładu pracy pracodawcy przez
pracownika innego pracodawcy - pracodawca zapewnia poinformowanie tego pra�
cownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym tere�
nie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem.
ż 3. Szkolenie zapewnia uczestnikom:
1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować za�
grożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z od�
powiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi;
223
2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie nie�
zbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowi�
sku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dzie�
dzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;
3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i in�
nych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy oso�
bie, która uległa wypadkowi.
ż 4 .1.(2) Szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców
lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkole�
niową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz in�
struktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzą jed�
nostki organizacyjne, o których mowa w ust. 1.
ż 5.(3) Pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka orga�
nizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i hi�
gieny pracy, zwani dalej  organizatorami szkolenia , zapewniają:
1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup
stanowisk;
2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu -
w przypadku prowadzenia takiego szkolenia;
3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawo�
dowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację progra�
mów szkolenia;
4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej;
5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia;
6) właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci progra�
mów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru
wydanych zaświadczeń.
ż 6. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
ż 7 .1.(4) Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określają�
ce szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia, dla poszcze�
gólnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodaw�
cą - jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie ramowych programów szkolenia.
2. Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków
prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich realizacja powinna zapew�
nić spełnienie wymagań określonych w ż 3.
3. Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szko�
lenia pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców.
(2) W brzm ieniunadanym przez ż 1 pkt 2 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
(3) W brzm ieniunadanym przez ż 1 pkt 3 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
(4) W brzm ieniunadanym przez ż 1 pkt 4 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
224
4. Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do rozpo�
rządzenia.
ż 8. Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według
programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:
1) szkolenie wstępne ogólne, zwane dalej  instruktażem ogólnym ;
2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane dalej  instruktażem stanowis�
kowym .
ż 9.1. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie
się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Ko�
deksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisa�
mi oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakła�
dzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
2. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapo�
znanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pra�
cy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony
przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecz�
nego wykonywania pracy na tych stanowiskach.
ż 10. 1. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania
pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę
studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki
zawodu.
2.(5) Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny
pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który
sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę posia�
dający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu in�
struktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 11. 1. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do
wykonywania pracy na określonym stanowisku:
1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym
występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążli�
wych lub niebezpiecznych;
2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1;
3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego
praktykę studencką.
2. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć
instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.
3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1,
zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu
technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowa�
(5) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 5 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
225
nia substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz no�
wych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń - pracownik zatrudnio�
ny na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do
bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas
trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od rodzaju i zakre�
su wprowadzonych na stanowisku zmian.
4. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od
przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodza�
ju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma
być zatrudniony.
5. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę oso�
ba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie
kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod
prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
6. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności
z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania
pracy na określonym stanowisku.
ż 12. 1. Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pra�
cownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowy�
wana w aktach osobowych pracownika.
2. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do roz�
porządzenia.
ż 13. 1.(6) Pracodawca, który zgodnie z art. 2371 ż 1 ustawy z dnia 26 czerw�
1
ca 1974 r. - Kodeks pracy wykonuje zadania służby bezpieczeństwa i higieny pra�
cy, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie przeprowadzone
w formie kursu lub seminarium według programu opracowanego w oparciu o ra�
mowy program określony w części III załącznika nr 1 do rozporządzenia.
2. Ze szkolenia, o którym mowa w ust. 1, jest zwolniony pracodawca, który
spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy okre�
ślone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
ż 14. 1. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy
i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie
uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi
w tym zakresie.
2. Szkolenie okresowe odbywają:
1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szcze�
gólności kierownicy, mistrzowie i brygadziści;
2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn
i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;
(6) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 6 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
226
4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące za�
dania tej służby;
5) pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w pkt 1-4, których
charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia,
uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeń�
stwa i higieny pracy.
ż 15. 1.(7) Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach
robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata,
a na stanowiskach, na których są wykonywane prace szczególnie niebezpieczne,
nie rzadziej niż raz w roku.
2.(8) Szkolenie okresowe osób wymienionych w ż 14 ust. 2 pkt 1 i 3-5 po�
winno być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kie�
rowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku pracowników administra�
cyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat.
3. Pracodawca ustala, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawiciela�
mi, częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych
na określonych stanowiskach, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywania
prac na tych stanowiskach.
4. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych na stanowiskach wymie�
nionych w ż 14 ust. 2 pkt 1 przeprowadza się w okresie do 6 miesięcy od rozpo�
częcia pracy na tych stanowiskach, natomiast osób zatrudnionych na stanowiskach
wymienionych w ż 14 ust. 2 pkt 2-5 - w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia
pracy na tych stanowiskach.
5. Ze szkolenia okresowego, o którym mowa w ust. 4, może być zwolniona
osoba, która:
1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodaw�
cy wymaganego szkolenia okresowego;
2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na
stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględ�
nia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązu�
jącego na nowym stanowisku pracy.
ż 16.(9) 1. Szkolenie, o którym mowa w ż 13 ust. 1, oraz szkolenie okresowe
kończą się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia
wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organi�
zowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Egzamin jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora
szkolenia.
(7) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 7 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
(8) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 1 rozporządzenia M inistra G ospodarki i Pracy z dnia 28 czerwca
2005 r. zm ieniającego rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństw a i higieny pracy (DzU
nr 116, poz. 972).
(9) W brzm ieniu nadanym przez ż 1 pkt 8 rozporządzenia w ymienionego w przypisie 1.
227
3. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia, o którym
mowa w ż 13 ust. 1, oraz szkolenia okresowego jest zaświadczenie wydane przez
organizatora szkolenia. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobo�
wych uczestnika szkolenia.
4. Wzór zaświadczenia, o którym mowa w ust. 3, jest określony w załączni�
ku nr 3 do rozporządzenia.
ż 17. Ukończenie w okresie, o którym mowa w ż 15, szkolenia, dokształca�
nia lub doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do
zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program
szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy, uważa się za
równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia.
ż 18. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2005 r.
5.
ROZPORZ
DZENIE
MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOA
ECZNEJ
z dnia 19 grudnia 2007 r.
w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy
(DzU nr 247, poz. 1835)
Na podstawie art. 9 ust. 9 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej
Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589) zarządza się, co następuje:
ż 1. Rozporządzenie określa:
1) szczegółowe warunki oraz tryb nadawania i cofania uprawnień rzeczoznawców
do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagania dotyczące przy�
gotowania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacji przez rze�
czoznawców;
2) zakres nadawanych uprawnień, wzór uprawnień rzeczoznawcy do spraw bezpie�
czeństwa i higieny pracy, wzór klauzuli i pieczęci imiennej oraz wzór rejestru
opiniowanych projektów;
3) wymagania dotyczące opinii rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higie�
ny pracy o projektach nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów bu�
dowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, oraz
tryb postępowania odwoławczego od tych opinii;
4) tryb powoływania i odwoływania członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny
Kandydatów na Rzeczoznawców, sposób działania tej Komisji i przeprowadza�
nia egzaminu;
5) wysokość wynagrodzenia członków Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandy�
datów na Rzeczoznawców.
228
ż 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:
1) Komisji - rozumie się przez to Komisję Kwalifikacyjną do Oceny Kandydatów
na Rzeczoznawców;
2) kursie - rozumie się przez to kurs przygotowujący do opiniowania projektów
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii;
3) projekcie - rozumie się przez to projekt nowo budowanego lub przebudowywa�
nego obiektu budowlanego albo jego części, w którym przewiduje się pomiesz�
czenia pracy;
4) przeciętnym wynagrodzeniu - rozumie się przez to przeciętne wynagrodzenie
w gospodarce narodowej za poprzedni rok kalendarzowy, ogłaszane przez Pre�
zesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 1 lit. a ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.);
5) rzeczoznawcy - rozumie się przez to osobę, której Główny Inspektor Pracy
nadał uprawnienia do opiniowania projektów nowo budowanych lub przebudo�
wywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się
pomieszczenia pracy pod względem zgodności z przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii;
6) ustawie - rozumie się przez to ustawę z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwo�
wej Inspekcji Pracy.
ż3.1. Uprawnienia rzeczoznawcy są nadawane kandydatowi, spełniającemu
wymagania określone w art. 9 ust. 2 ustawy, w danej grupie projektowej.
2. Wykaz grup projektowych i oznaczeń grup uprawnień rzeczoznawców jest
określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
ż 4.1. Z wnioskiem o nadanie uprawnień rzeczoznawcy występuje do Komi�
sji kandydat lub jednostka, w której jest on zatrudniony.
2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, dołącza się:
1) uwierzytelniony odpis dyplomu potwierdzającego wykształcenie kandydata;
2) dokumentację potwierdzającą posiadanie przez kandydata co najmniej 5-letniej
praktyki zawodowej w zakresie ukończonego kierunku studiów, w szczególno�
ści w zakresie projektowania, sprawdzania projektów, wykonywania samodziel�
nych funkcji technicznych w budownictwie lub opiniowania projektów w in�
nych dziedzinach;
3) informację określającą grupy uprawnień, o które kandydat się ubiega;
4) zaświadczenie potwierdzające ukończenie kursu.
3. Warunkiem ubiegania się o uprawnienia dotyczące budownictwa przemy�
słowego, rolno-spożywczego i specjalistycznego jest wcześniejsze uzyskanie
uprawnień dotyczących budownictwa powszechnego i komunalnego.
ż 5. Członkowie Komisji są powoływani i odwoływani w trybie art. 9 ust. 5
i 6 ustawy.
ż 6.1. Główny Inspektor Pracy w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw pracy wyznacza, spośród członków Komisji, przewodniczącego, jego za�
stępcę oraz sekretarza.
229
2. Przewodniczący Komisji lub jego zastępca:
1) kieruje pracą Komisji;
2) wnioskuje o odwoływania członków i sekretarza Komisji;
3) przedkłada przed egzaminem pisemnym członkom Komisji do akceptacji tema�
ty prac egzaminacyjnych przydzielonych poszczególnym kandydatom;
4) przedkłada Głównemu Inspektorowi Pracy wnioski o nadanie uprawnień rze�
czoznawcy wraz z wynikami egzaminów kandydatów.
3. Członkowie Komisji:
1) uczestniczą w posiedzeniach Komisji i sesjach egzaminacyjnych;
2) w razie braku możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu lub egzaminie zawia�
damiają o tym sekretarza Komisji.
4. Sekretarz Komisji:
1) sporządza plan posiedzeń Komisji i sesji egzaminacyjnych oraz ustala skład
Komisji na egzaminach - w uzgodnieniu z przewodniczącym Komisji;
2) zaznajamia członków Komisji z wnioskami kandydatów o nadanie uprawnień
wraz z informacją o spełnieniu przez poszczególnych kandydatów wymagań,
o których mowa w ż 4 ust. 2;
3) zawiadamia kandydatów o terminie egzaminu co najmniej na 14 dni przed wy�
znaczonym terminem;
4) zawiadamia członków Komisji o terminach posiedzeń i egzaminów;
5) sporządza protokoły z posiedzeń Komisji i egzaminów.
ż7.1. Komisja przeprowadza egzamin, który składa się z części pisemnej
i ustnej.
2. Terminy części pisemnej i ustnej egzaminu wyznacza przewodniczący Ko�
misji lub jego zastępca.
3. Kandydat może ubiegać się o zmianę terminu egzaminu, jeżeli przemawia�
ją za tym ważne przyczyny usprawiedliwiające nieobecność pracownika w pracy,
określone w przepisach prawa pracy.
4. Egzamin pisemny przeprowadza się w obecności przewodniczącego, jego
zastępcy lub sekretarza oraz dwóch członków Komisji. Egzamin ustny przeprowa�
dza się w obecności przewodniczącego lub jego zastępcy, sekretarza i co najmniej
trzech członków Komisji.
5. Członków Komisji, o których mowa w ust. 4, wyznacza przewodniczący
Komisji lub jego zastępca.
ż 8.1. Egzamin pisemny obejmuje test ze znajomości przepisów bezpieczeń�
stwa i higieny pracy oraz opracowanie opinii o projekcie pod względem zgodno�
ści z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z wymaganiami ergonomii.
2. Do części ustnej egzaminu przystępuje kandydat, który w części pisemnej
uzyskał wynik pozytywny.
3. Z części pisemnej egzaminu są zwolnieni rzeczoznawcy ubiegający się
o nadanie dodatkowych grup uprawnień.
4. Egzamin ustny obejmuje sprawdzenie znajomości przepisów bezpieczeń�
stwa i higieny pracy oraz ergonomii, obowiązujących przy projektowaniu.
230
ż 9.1. Ogólna ocena wyniku egzaminu jest ustalana podczas posiedzenia Ko�
misji, bezpośrednio po egzaminie ustnym.
2. O wyniku egzaminu kandydata decyduje Komisja zwykłą większością gło�
sów. W razie równej liczby głosów za i przeciw - rozstrzyga głos przewodniczą�
cego lub jego zastępcy.
ż 10. Z przebiegu egzaminu pisemnego i ustnego sporządza się protokoły.
Protokoły podpisują członkowie Komisji przeprowadzający egzamin.
ż 11. Kandydat, który uzyskał negatywny wynik z egzaminu, może przystąpić
do jednego egzaminu poprawkowego, nie wcześniej jednak niż po upływie trzech
miesięcy od poprzedniego egzaminu, po uiszczeniu opłaty, o której mowa w art. 9
ust. 8 ustawy.
ż 12. Osoby wchodzące w skład Komisji otrzymują wynagrodzenie, zaokrą�
glone do pełnego złotego, w wysokości:
1) za przeprowadzenie części pisemnej egzaminu:
a) przewodniczący, jego zastępca lub sekretarz - 11% przeciętnego wynagro�
dzenia,
b) członkowie - 9% przeciętnego wynagrodzenia;
2) za sprawdzenie prac pisemnych każdego kandydata - 4% przeciętnego wyna�
grodzenia;
3) za przeprowadzenie części ustnej egzaminu każdego kandydata:
a) przewodniczący lub jego zastępca i sekretarz - 4% przeciętnego wynagro�
dzenia,
b) członkowie - 3% przeciętnego wynagrodzenia.
ż 13. Wzór uprawnienia rzeczoznawcy jest określony w załączniku nr 2 do
rozporządzenia.
ż 14. 1. Rzeczoznawca opiniuje projekty, biorąc pod uwagę specyfikę, cha�
rakter i przeznaczenie obiektu budowlanego lub jego części, a zwłaszcza warunki
wynikające z części technologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególno�
ści na sprawdzeniu przez rzeczoznawcę zgodności przyjętych rozwiązań z przepi�
sami bezpieczeństwa i higieny pracy, wymaganiami ergonomii oraz z Polskimi
Normami, a także na sprawdzeniu, czy przyjęte rozwiązania likwidują bądz
ogra�
niczają zagrożenia, jakie może spowodować projektowany proces technologiczny.
2. Rzeczoznawca opiniuje projekty architektoniczno-budowlane, technolo�
giczne i inne, których rozwiązania mają wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny
pracy.
3. Rzeczoznawca, po analizie projektu, umieszcza na rzucie podstawowym
obiektu pieczęć zawierającą klauzulę z opinią oraz pieczęć imienną. Wzór klauzu�
li i pieczęci imiennej jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.
4. Wzór rejestru opiniowanych projektów jest określony w załączniku nr 4 do
rozporządzenia.
ż 15. 1. Rzeczoznawca będący jednocześnie projektantem nie może opinio�
wać projektów przez niego opracowanych.
231
2. Rzeczoznawca będący jednocześnie inspektorem pracy nie może opiniować
projektów, jeżeli dokonuje, zgodnie z przepisami prawa budowlanego, kontroli
zgodności wykonania tych obiektów z projektem.
ż 16. Jeżeli jednostka projektowania, projektant lub inwestor nie zgadza się
z opinią wydaną przez rzeczoznawcę, może w terminie 14 dni od dnia otrzymania
opinii zwrócić się do okręgowego inspektora pracy, właściwego ze względu na lo�
kalizację projektowanego obiektu budowlanego, o ocenę prawidłowości rozwiązań
przyjętych w projekcie. Stanowisko okręgowego inspektora pracy jest ostateczne.
ż 17. 1. W razie cofnięcia uprawnień rzeczoznawcy lub rezygnacji z tych
uprawnień, rzeczoznawca bezzwłocznie przekazuje okręgowemu inspektorowi pra�
cy, właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania rzeczoznawcy, pieczęć za�
wierającą klauzulę i pieczęć imienną, o których mowa w ż 14 ust. 3.
2. Okręgowy inspektor pracy, o którym mowa w ust. 1, bezzwłocznie zawia�
damia Głównego Inspektora Pracy o rezygnacji rzeczoznawcy z nadanych mu
uprawnień w celu odnotowania tego w rejestrze, o którym mowa w art. 9 ust. 1
ustawy.
ż 18. Rzeczoznawca jest obowiązany do podnoszenia kwalifikacji zawodo�
wych przez:
1) udział, nie rzadziej niż co 5 lat, w okresowych szkoleniach organizowanych dla
rzeczoznawców w jednostce organizacyjnej upoważnionej przez Głównego In�
spektora Pracy;
2) zaznajamianie się z nowo wydanymi przepisami, z Polskimi Normami i wy�
dawnictwami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.
ż 19. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2008 r.
232