Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
1. ALUMINII HYDROXIDUM (Wodorotlenek glinu, Al(OH)3)
syn.: Aluminii oxidum hydricum, Algeldratum, koloidalny wodorotlenek glinu, Alusal
prep złoż.: (+Mg(OH)2) Alumag, Gastal, Maalox
Działanie: Zastosowanie:
- antacida - zobojętnia kwas solny: Al(OH)3 + 3 HCl AlCl3 + 3 H2O - nadkwaśność treści
(wolny przebieg reakcji); żołądkowej;
- lekko ściągająco; - choroba wrzodowa
- osłaniające błonę śluzową żołądka i dwunastnicy; żołądka i dwunastnicy;
- zapierająco; - nieżyt i stany zapalne
- zmniejsza stężenie fosforanów we krwi; błony śluzowej przewodu
- praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego; pokarmowego;
- powoli i umiarkowanie podnosi pH soku żołądkowego do wartości 3,5-4; - lek zapobiegający
- nie wpływa na aktywność pepsyny; hiperfosfatemii w
- nie powoduje wtórnej nadkwaśności; przewlekłej niewydolności
- nie powoduje zasadowicy metabolicznej dzięki hydrolizie powstałego nerek.
chlorku glinu: AlCl3 + H2O "! [Al.(OH)]Cl2 + HCl;
HOOC
Oznaczanie:
COONa
- kompleksometrycznie.
N
SubstancjÄ™ rozpuszczamy w wodzie zakwaszonej kwasem solnym (aby w
roztworze istniały jony Al3+ wymagane jest środowisko kwaśne). Dodajemy HOOC COONa
N
ściśle określoną ilość roztworu wersenianu disodowego (Na2H2Y.2H2O), a
następnie zobojętniamy roztwór za pomocą NaOH wobec czerwieni metylowej
sól sodowa kwasu etylenodwuaminoczterooctowego
(EDTA-Na2), Na2H2Y
do barwy żółtej. W ten sposób uzyskujemy pH ok. 6,3.
Al(OH)3 + 3 HCl AlCl3 + 3 H2O
HCl + NaOH NaCl + H2O, wobec czerwieni metylowej:
H3C
+
OH- H3C
N N N
COO-
N N N
COO- + H2O
H3C
H3C
H
Roztwór ogrzewamy do wrzenia (reakcja glinu z wersenianem przebiega powoli i przez ogrzanie można szybciej ją
doprowadzić do końca), następnie na łaz
ni wodnej.
Al3+ + H2Y2- AlY- + 2H+
Szybko ochładzamy i dodajemy drugiego wskaz
nika (oranżu ksylenolowego - XO) oraz metenaminy. Oranż ksylenolowy w
tych warunkach również jest żółty. Odmiareczkowujemy nadmiar wersenianu roztworem azotanu ołowiu (II). Jony Pb2+
tworzą z wersenianem kompleks słabszy niż kompleks glinu z wersenianem, dlatego reagować będą tylko ze znajdującym się
w roztworze nadmiarem wersenianu, nie wypierając tego ostatniego z połączeń z glinem!!!
Pb2+ + H2Y2- PbY2- + 2H+
HOOC COOH
N
Po odmiareczkowaniu całego nadmiaru wersenianu, następna porcja titranta  Pb(NO3)2
SO3-
 reaguje ze wskaz
nikiem i powstaje czerwony kompleks oranżu ksylenolowego z
OH
ołowiem:
CH3
Pb2+ + XO (żółty) PbXO2+ (czerwony)
CH3
HOOC N O
Metenamina przeciwdziała obniżaniu się pH w wyniku dodawania azotanu ołowiu (soli
COOH
hydrolizującej z odczynem kwaśnym). Kwaśny odczyn jest niepożądany, ponieważ w
takim środowisku oranż ksylenolowy (XO) jest zabarwiony na czerwono, co
uniemożliwia ustalenie końcowego punktu miareczkowania.
XO - oranz ksylenolowy
1/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
2. CALCII CARBONAS PRAECIPITATUS (Węglan wapnia, CaCO3)
Calcium (100-500)
prep złoż.: (+MgCO3) Gastrofan, Rennie Antacidum, Ulgamax
Działanie: Zastosowanie:
- antacida - zobojętnia kwas solny: CaCO3 + 2 HCl CaCl2 + H2O + - niedobory wapnia oraz stany
CO2 (szybki przebieg reakcji); zwiększonego zapotrzebowa-
- ściągająco; nia (ciąża, laktacja, intensywny
- zapierajÄ…co; wzrost u dzieci, rekonwale-
- ze względu na jony Ca2+: wpływa na utrzymanie równowagi scencja);
elektrolitowej organizmu oraz prawidłowe funkcjonowanie wielu - wspomagająco w stanach
mechanizmów (przewodnictwo nerwowo-mięśniowe, czynność alergicznych i zapalnych;
mięśni, prawidłowy stan układu kostnego, krzepnięcie krwi, - zapobiegawczo
aktywność enzymów, przepuszczalność błon komórkowych i ścian w osteoporozie;
naczyń, inne); - nadkwaśność soku
- krótkotrwale podwyższa pH soku żołądkowego i szybko łagodzi bóle żołądkowego  w małych
i objawy dyspeptyczne; ilościach jako składnik prep.
- nadmierna alkalizacja soku żołądkowego prowadzi do wtórnego złoż.
zwiększonego wydzielania kwasu solnego;
- powstający CO2 rozciąga ściany żołądka powodując wzdęcia;
Oznaczanie:
- kompleksometrycznie.
SubstancjÄ™ rozpuszczamy w odrobinie roztworu kwasu solnego, dodajemy wody: CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2O + CO2
Ogrzewamy do wrzenia, aby usunąć powstający w reakcji dwutlenek węgla. Po ochłodzeniu alkalizujemy (NaOH) i dodajemy
mieszaniny mureksydu z NaCl. Miareczkujemy wersenianem dwusodowym do zmiany zabarwienia z różowego (barwa
kompleksu mureksydu z wapniem) na fiolotowoniebieskie (barwa wolnego wskaz
nika w formie anionowej):
Ca
O O
O O
+ H2Y2- + 2OH- CaY2- + + 2 H2O
N N N -N N N
N N N N
O O O O O O
H H H H
O
O
kompleks mureksyd-Ca zabarwiony różowo barwa niebieskofioletowa wolnego mureksydu
___________________
* - alkalizacja NaOH  ponieważ oznaczenie wapnia prowadzi się w pH powyżej 10  w tych warunkach łatwa do zaobserwowania jest zmiana barwy;
** - dodaje się mieszaniny mureksydu z chlorkiem sodowym, ponieważ wskaz
niki metalochromowe są nietrwałe w roztworach i przechowuje się je właśnie w postaci suchych
mieszanin z solami potasowców (np. z NaCl).
3. MAGNESII CARBONAS (Węglan magnezu)
Magnesii subcarbonas ponderosus, Magnesii subcarbonas levis, Magnesia alba;  uwodniony zasadowy węglan magnezu,
3MgCO3 . Mg(OH)2 . 3H2O
Additiva Magnesium, Magnesium Effervescens, Magnez 120
prep złoż.: Gastrofan, Gastal, Gastro, Proacid, Rennie Antacidum, Ulgamax
Działanie:
- antacida - neutralizuje kwas solny szybciej od związków glinu: MgCO3 + 2HCl MgCl2 + H2O + CO2;
- przeczyszczajÄ…co;
- ze względu na jony Mg2+: magnez jest podstawowym regulatorem cyklu komórkowego, m.in. warunkuje
prawidłowe stężenie potasu w komórce. Jest aktywatorem wielu enzymów, m.in. przenoszących grupy fosforylowe.
Odgrywa ważną rolę w procesie skurczu mięśni (w tym mięśnia sercowego), wpływa na pobudliwość nerwowo-
mięśniową (antagonista wapnia). Wpływa korzystnie na proces krzepnięcia krwi - jest stabilizatorem płytek krwi i
fibrynogenu. Stymuluje mechanizmy obronne organizmu, wpływa na prawidłowy rozwój układu kostnego, a także
wywiera działanie uspokajające;
2/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Zastosowanie:
- w nadkwaśności i chorobie wrzodowej (preparaty złożone);
- profilaktycznie i leczniczo w stanach niedoboru i zwiększonego zapotrzebowania na magnez; w stanach
zmęczenia, rozdrażnienia, zaburzeniach snu, bólach głowy i mięśni, podczas długotrwałego stosowania leków
moczopędnych, przeczyszczających, uspokajających, doustnych środków antykoncepcyjnych, podczas kuracji
antybiotykami (zwłaszcza aminoglikozydami), lekami blokującymi receptory H2, w czasie kuracji odchudzających,
przy niewłaściwym odżywianiu się tylko białym pieczywem, produktami gotowanymi i konserwowanymi, przy
nadmiarze tłuszczów, cukru, wapnia, kawy i alkoholu.
Oznaczanie:
- kompleksometrycznie.
SubstancjÄ™ rozpuszczamy w odrobinie roztworu kwasu solnego, dodajemy wody: MgCO3 + 2HCl MgCl2 + H2O + CO2.
Buforem amonowym doprowadzamy pH do wartości 10 (w tym pH różnica między barwą samego wskaz
nika a barwÄ… jego
kompleksu z jonami magnezu jest największa a zatem najłatwiejsza do uchwycenia). Dodajemy mieszaninę czerni
eriochromowej T z chlorkiem sodu i miareczkujemy wersenianem dwusodowym do zmiany barwy czerwonej na niebieskÄ….:
O
O
Mg O
OH
SO3- N N SO3- N N
+ MgY2- + H+
+ H2Y2-
NO2
NO2
kompleks czerń eriochromowa T  Mg wolna czerń eriochromowa T (niebieska)
(czerwony)
4. MAGNESII OXIDUM (Tlenek magnezu, MgO)
Magnesii oxidum ponderosum, Magnesii oxidum leve, Magnesia usta, Magnezja palona, Oximag
Działanie: Zastosowanie:
- antacida - neutralizuje kwas solny szybciej od - jak węglan magnezu
związków glinu: MgO + 2HCl MgCl2 + H2O;
Oznaczanie:
- pozostałe  jak węglan magnezu.
- kompleksometrycznie.
Substancję rozpuszczamy w kwasie solnym (MgO + 2HCl MgCl2 + H2O), dodajemy wodę. Pobieramy część roztworu i
doprowadzamy buforem amonowym do pH około 10. Dodajemy mieszaniny czerni eriochromowej T i NaCl, a następnie
miareczkujemy wersenianem dwusodowym do niebieskiego zabarwienia. (Sens oznaczenia i reakcja sÄ… takie same jak przy
węglanie magnezu; nieco inny sposób wykonania  szczegóły w FP VI).
5. OMEPRAZOLUM (Omeprazol)
Bioprazol, Gasec, Helicid, Omar, Ortanol, Polprazol, Prazol, Losec
H
CH3
N
5-metoksy-2-[[(4-metoksy-3,5-dimetylo-2-
O-CH3
S
pirydylo)-metylo]-sulfinylo]-1H-bezimidazol
CH3O
N
O N
CH3
Działanie:
- nieodwracalny inhibitor H+/K+-ATP-azy w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka;
- blokuje końcowy etap wytwarzania kwasu solnego w żołądku (hamuje zarówno wydzielanie podstawowe, jak i
stymulowane przez różne bodz
ce);
- hamuje rozwój Helicobacter pylori;
Omeprazol jest związkiem amfoterycznym, ma silne właściwości lipofilne i jest nietrwały w środowisku kwaśnym. Szybko
wchłania się w jelicie cienkim pod warunkiem, że zostanie podany w żelatynowych kapsułkach chroniących go przed
działaniem kwasu solnego w żołądku. A
atwo przenika z krwioobiegu do warstwy komórek okładzinowych żołądka i w ich
kwaśnym środowisku ulega przekształceniu w czynny metabolit, który reaguje z grupami SH enzymu H+/K+ - ATP-azy
błonowej, transportującego protony wodorowe na zewnątrz komórek (do soku żołądkowego) w zamian za jony potasowe
(przemieszczane do wnętrza komórek okładzinowych).
3/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Omeprazol jest najsilniejszym ze stosowanych obecnie leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Działa
skutecznie w chorobie wrzodowej opornej na leczenie antagonistami receptorów H-2. W innych wypadkach nie należy
stosować omeprazolu i jego analogów, ze względu na liczne działania uboczne  hamują one wydzielanie gastryny, co
prowadzi do przerostu komórek okładzinowych; są też inhibitorami enzymatycznymi i hamują biotransformację innych leków.
Zastosowanie:
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy oporna na leczenie antagonistami H-2, również współistniejąca z
zakażeniem Helicobacter pylori;
- refluksowe zapalenie przełyku;
- zespół Zollinger  Ellisona (whatever& )
Schemat bioaktywacji omeprazolu:
O-CH3 O-CH3 O-CH3
O-CH3
O-CH3
H3C
H3C
CH3 H3C CH3 CH3
CH3 H3C H3C
CH3
H+ -H2O
+ + +
+ HS-Enzym
N N N
N
N
N
NH
NH
S S S
S N N
S
O OH S-Enzym
O N
NH NH NH
N
CH3O
CH3O CH3-O CH3O
CH3-O
sulfenamid - mieszanina
pochodna kwasu
pochodna spiro
izomerów
sulfenowego
Bioaktywacja omeprazolu oraz tworzenie wiazania z enzymem
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie EtOH/H2O technikÄ… potencjometrycznÄ… wg Ph. Eur. 5.
H
CH3 CH3
N NNa
O-CH3 O-CH3
+ NaOH
S S
+ H2O
CH3O CH3O
N N
O N O N
CH3 CH3
6. OMEPRAZOLUM NATRICUM (Omeprazol sodowy)
Losec - sól sodowa do przygotowywania roztworów do wstrzyknięć lub wlewów dożylnych
CH3
NNa
Sól sodowa 5-metoksy-2-[[(4-metoksy-3,5-
O-CH3
H2O
S
CH3O dimetylo-2-pirydylo)-metylo]-sulfinylo]-1H-
N
O N
bezimidazolu
CH3
Działanie  patrz Omeprazol
Zastosowanie  takie jak Omeprazol, w przypadkach gdy leczenie doustne jest niemożliwe
Oznaczanie:
- acydymetrycznie w roztworze wodnym technikÄ… potencjometrycznÄ… wg Ph. Eur. 5:
H
CH3 CH3
NNa N
O-CH3 O-CH3
+ HCl
S S
+ NaCl
CH3O CH3O
N N
O N O N
CH3 CH3
4/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
7. MAGNESII SULFAS HEPTAHYDRICUS
Magnezu siarczan siedmiowodny, Siarczan(VI) magnezu  woda (1/7); MgSO4 . 7H2O
Działanie: Zastosowanie:
- przeczyszczajÄ…ce na drodze fizycznej (osmotycznej). Powoduje - zaparcia (podanie doustne);
wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, a w następstwie wzmożony - tężec, rzucawka porodowa,
przepływ wody z naczyń krwionośnych do światła jelit. W wyniku zatrucia strychniną,
tego rozciąga ściany jelit i odruchowo wyzwala ruchy perystaltyczne naparstnicą (podanie dożylne).
prowadzące do opróżnienia ich zawartości;
- anion SO42- jest niewchłanialny i zatrzymuje kationy wraz z ich
Oznaczanie:
otoczką wodną w celu utrzymania obojętnego ładunku elektrycznego;
- kompleksometrycznie.
niewchłanialność powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego;
- kation Mg2+ ułatwia uwalnianie cholecystokininy z błony śluzowej
Substancję rozpuścić w wodzie, dodać
dwunastnicy  działa żółciopędnie oraz pobudza perystaltykę jelit.
buforu amonowego (pH 10), mieszaniny
- przeciwdrgawkowe;
czerni eriochromowej T i NaCl, a
- przeciwarytmiczne;
następnie miareczkować roztworem
dwa ostatnie dotyczą przede wszystkim podania dożylnego (Magnesii
wersenianu dwusodowego do
sulfatis iniectio) i wynikają z tego, że siarczan magnezu jest
niebieskiego zabarwienia. (Szczegóły i
ustrojowym antagonistą jonów Ca2+ i powoduje naruszenie
reakcja chemiczna na str. 3 przy
równowagi kationowej, hamując czynność ośrodkowego i
oznaczeniu Magnesii Carbonas)
obwodowego układu nerwowego. Podany dożylnie szybko przenika
do tkanek i narządów, poraża płytkę motoryczną, działa
narkotyzująco na CNS, zmniejsza napięcie mięśniowe.
8. BISACODYLUM (Bisakodyl)
Bisacodyl, Dulcolax
Dioctan 4,4 -(2-pirydynylometyleno)-bis-
H3C-COO OOC-CH3
(fenolu)
Zastosowanie:
N - zaparcia o różnej etiologii;
- w przygotowaniu do zabiegów chirurgicznych lub
diagnostycznych jelit.
Działanie:
- przeczyszczajÄ…ce na drodze chemicznej, na jelito grube;
- prolek  podany doustnie ulega szybkiej deacetylacji pod wpływem enzymów jelitowych i bakteryjnych do aktywnej
pochodnej fenolowej, która działa silnie drażniąco na jelito grube, przyspiesza ruchy perystaltyczne i zwiększa
wydzielanie śluzu1
- bezpośrednio na błonę śluzową jelit, pobudza sploty podśluzówkowe, zaburza wydzielanie wody i jonów w jelicie
grubym, co w efekcie prowadzi do przyspieszenia perystaltyki, rozluz
nienia mas kałowych i ułatwienia wypróżnienia.
Nie podrażnia błony śluzowej jelit nawet przy długotrwałym stosowaniu2
Oznaczanie:
- acydymetrycznie (HClO4) w środowisku bezwodnym (kwas + bezwodnik octowy) wobec 1-naftolobenzeiny do
zmiany zabarwienia;
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
H3C-COO OOC-CH3 H3C-COO OOC-CH3
+
(CH3COOH2)+ClO4-
ClO4- + CH3COOH
N HN+
Reakcja zmiany barwy wskaz
nika na następnej stronie >>
1
na podstawie Zejc, Gorczyca: Chemia leków, 2002
2
na podstawie Pharmindex 2004
5/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
1-naftolobenzeina:
+ H+
+ H2O
+
HO
OH
HO
OH
OH
zólta
zielona
- spektrofotometrycznie w HCl (czopki, tabl)
9. DINATRII PHOSPHAS DODECAHYDRICUS
(Disodu fosforan dwunastowodny); Wodorofosforan(V) disodu  woda (1/12); Na2HPO4 . 12H2O
Natrii hydrophosphas (Sodu wodorofosforan)
Działanie:
Zastosowanie:
- przeczyszczajÄ…ce na drodze fizycznej (osmotycznej).
Powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, a w - do przygotowania postaci leku;
następstwie wzmożony przepływ wody z naczyń krwionośnych
- w przygotowaniu do zabiegów
do światła jelit. W wyniku tego rozciąga ściany jelit i odruchowo
chirurgicznych lub diagnostycznych
wyzwala ruchy perystaltyczne prowadzące do opróżnienia ich
przewodu pokarmowego
zawartości;
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie po reakcji z HCl techn. potencjometrycznÄ…
Substancję rozpuścić w roztworze kwasu solnego i uzupełnić wodą: Na2HPO4 + 2 HCl H3PO4 + 2 NaCl.
Miareczkować potencjometrycznie część sporządzonego roztworu, roztworem NaOH do pH=4,4:
H3PO4 + NaOH NaH2PO4 + H2O oraz: HCl (nadmiar) + NaOH NaCl + H2O.
Do zmiareczkowanego roztworu dodać 4g chlorku sodu (wysycenie roztworu w celu cofnięcia dysocjacji tworzącego się II
rzędowego fosforanu sodowego) i miareczkować dalej roztworem NaOH do pH=9,2:
NaH2PO4 + NaOH Na2HPO4 + H2O
Na podstawie ilości NaOH zużytej w poszczególnych miareczkowaniach obliczyć zawartość leku w substancji, korzystając ze
wzoru w FP VI.
10. LOPERAMIDI HYDROCHLORIDUM (Loperamidu HCl)
Imodium, Loperamid
Działanie:
Cl
- zapierające  lek jest agonistą receptorów opioidowych w
zwojach śródściennych jelit, połączenie się z receptorem
OH
powoduje zahamowanie uwalniania acetylocholiny i
prostaglandyn  a tym samym zmniejszenie perystaltyki
+
przewodu pokarmowego; działa silnie i długotrwale;
N
Cl-
H
- zwiększa spoczynkowe napięcie zwieracza odbytu ułatwiając
utrzymanie stolca;
- w dawkach terapeutycznych nie przenika do CNS.
CH3
N
O
CH3
Zastosowanie:
- objawowe leczenie ostrej i przewlekłej biegunki różnego
Chlorowodorek 4-[4-(4-chlorofenylo)-4- pochodzenia;
- w zaburzeniach czynnościowych jelit i w chorobach
hydroksypiperydyn-1-ylo]-N,N-dimetylo-
zapalnych jelit.
2,2-difenylobutyroamidu
6/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie EtOH/HCl techn. potencjometrycznÄ… wg Ph.Eur.5:
NaOH + HCl NaCl + H2O /do pierwszego skoku potencjału/
Cl
Cl
OH
OH
+
N
N
Cl-
H NaOH
+ NaCl + H2O
+
CH3
N CH3
N
O
O
CH3
CH3
/do drugiego skoku potencjału/
Ilość substancji obliczyć na podstawie różnicy objętości NaOH zużytych do I i II skoku potencjału.
11. METOCLOPRAMIDI HYDROCHLORIDUM (Metoklopramidu HCl)
Pramidin, Metoclopramidum
C2H5
+
H
N
O=C N
Działanie:
C2H5
H
- antagonista receptorów D2 w CNS i przewodzie
O-CH3 pokarmowym - w splocie śródściennym przewodu
pokarmowego; pobudza jego motorykę, zwiększając
napięcie zwieracza wpustu żołądka i rozkurczając
Cl
mięśnie odz
wiernika;
NH2
- w większych dawkach  antagonista receptorów
Cl-, H2O
sertotoninowych 5-HT3 w strefie chemorecepterowej
Chlorowodorek 2-metoksy-4-amino-5-
ośrodka wymiotnego (rdzeń przedłużony);
chloro-N-(2-dietyloaminoetylo)benzamidu,
- cholinomimetyczne  pobudzajÄ… perystaltykÄ™ jelit;
jednowodny - zwiększa wydzielanie protaktyny;
Zastosowanie: Oznaczanie:
- stosowany w zaburzeniach motoryki przewodu - acydymetrycznie (HClO4) w środ. bezw. (kwas
pokarmowego, nudnościach i wymiotach + bezwodnik octowy), wobec 1-naftolobenzeiny
migrenowych, pooperacyjnych, w przebiegu do zmiany zabarwienia. Uwaga! SubstancjÄ™ siÄ™
radio- i chemioterapii. (preparaty złożone najpierw rozpuszcza w mieszaninie octanu rtęci
stosowane w migrenie  Migpriv i Migralgan) (bo jest chlorowodorkiem) i bezwodnika
- pooperacyjna atonia jelit; octowego (bo zawiera wodę krystalizacyjną, którą
- przewlekły nieżyt żołądka; bezwodnik pochłonie). Po rozpuszczeniu
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy pozostawić na 3h.
C2H5 C2H5
+ +
N N
O=C N O=C N
C2H5 C2H5
H H
H H
O-CH3 O-CH3
2 + (CH3COO)2Hg + (CH3CO)2O 2 CH3COOH + HgCl2 + 2
Cl Cl
NH2 Cl-, H2O NH2 CH3COO-
CH3COOH + HClO4 (CH3COOH2)+ClO4-
C2H5
+
C2H5
+
N
O=C N
N
O=C N C2H5
H
C2H5
H
H
H
O-CH3
O-CH3
+ (CH3COOH2)+ClO4-
+ 2 CH3COOH
Cl
Cl
ClO4-
CH3COO-
NH2
NH2
Reakcja zmiany barwy wskaz
nika  1-naftolobenzeiny  na stronie 6 (oznaczanie Bisakodylu)
7/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
12. BUSULFANUM (Busulfan)
Myleran, BSF, BU
O O
Dimetylosulfonian butano-1,4-diolu
S O CH3
H3C O S
O O
Działanie:
- cytostatyk o działaniu alkilującym; w środowisku biologicznym tworzy aktywne karbokationy, łatwo wchodzące w
reakcjÄ™ z ugrupowaniami nukleofilowymi (grupy aminowe, hydroksylowe, karboksylowe, zasady purynowe). Lek
alkiluje kluczowe związki dla funkcjonowania komórki, w tym enzymy oraz DNA.
- cytostatyk swoisty dla całego cyklu komórkowego (niespecyficzny fazowo). Najsilniej hamuje rozwój komórek w
metafazie, wydłuża ponadto okresy międzypodziałowe;
- działa wybiórczo na granulocyty;
- może działać jako środek mono- lub dialkilujący. Rozerwaniu ulegają wiązania alkil-tlen, w wyniku czego tworzy się
karbokation reagujÄ…cy z centrami nukleofilnymi (np. z atomami N-7 guaniny lub resztami fosforanowymi DNA):
(CH2)4
O O grupy nukleofilowe
(CH2)4
O O
H+ + |X - Z-
S
O O
O CH3 Zastosowanie:
S
H3C O
S (CH2)4
S
H3C O
X-Z - przewlekła białaczka
- CH3SO3H H3C O
O O
szpikowa;
grupy nukleofilowe
- czerwienica prawdziwa;
+
(CH2)4
H+
|X - Z- (CH2)4
O O
- nadpłytkowość
(CH2)4 X-Z
S
Z-X X-Z
samoistna;
- CH3SO3H
H3C O
X-Z
- samoistne zwłóknienie
szpiku.
biotransformacja busulfanu i mechanizm alkilowania
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie po hydrolizie w wodzie; Hydroliza zachodzi podczas ogrzewania z wodą pod chłodnicą zwrotną:
O O
T
S O CH3 OH
2 CH3SO3H +
+ 2H2O
H3C O S HO
O O
wobec fenoloftaleiny:
O
O
Roztwór ochłodzić i miareczkować wobec
O O
fenoloftaleiny roztworem NaOH:
+ OH- +
H2O
OH O
2 CH3SO3Na + 2 H2O
2 CH3SO3H + 2 NaOH
bezbarwna
rózowa
HO HO
UWAGA! W przypadku analizy tabletek busulfanu, substancję czynną należy wyekstrahować z tabletek ciepłym
acetonem, następnie odparować rozpuszczalnik, a pozostałość oznaczać jak wyżej.
13. CHLORAMBUCILUM (Chlorambucyl)
Leukeran
Działanie:
Cl
- cytostatyk z grupy pochodnych ²-chloroetyloaminy o dziaÅ‚aniu
COOH
alkilującym. Alkilacja zachodzi dzięki powstawaniu wysoce
N
reaktywnego rodnika etylenoimoniowego (azyrydyniowego).
Cl
Przypuszczalny mechanizm działania polega na tworzeniu przez
pochodne rodnika etylenoimoniowego wiązań krzyżowych między
Kwas 4-[4-[bis(2-
dwoma łańcuchami spirali DNA, co w następstwie powoduje zaburzenia
replikacji i transkrypcji.
chloroetylo)amino]fenylo]
- w przeciwieństwie do chlormetyny (związku macierzystego tej grupy
masłowy
leków), jest mniej toksyczny, wchłania się dobrze z przewodu
pokarmowego, działa słabiej, ale dłużej.
- mechanizm działania alkilującego:
grupy nukleofilowe
+ grupy nukleofilowe
Cl X-Z
X-Z
+
X-Z
|X - Z-
|X - Z-
H+
R N
R N R N
R N
Cl- R N
Cl-
Cl
Cl X-Z
Cl
Mechanizm dzialania pochodnych chlormetyny
8/9
Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne
http://www.farmacja.e-lama.pl
Zastosowanie:
- choroba Hodgkina (ziarnica złośliwa), niektóre postacie nieziarniczych chłoniaków złośliwych, przewlekłej
białaczki limfatycznej, zaawansowanego gruczolaka jajnika;
- niektóre przypadki raka piersi
Oznaczanie:
- alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie aceton/woda wobec fenoloftaleiny do zmiany zabarwienia (subst);
Cl
Cl
COOH
COONa
+ NaOH
N
+ H2O
N
Cl
Cl
(reakcja zmiany barwy fenoloftaleiny  strona 8, oznaczanie busulfanu)
- HPLC (faza ruchoma  acetonitryl, kwas solny, chlorambucyl)
14. CYCLOPHOSPHAMIDUM (Cyklofosfamid)
Endoxan Działanie:
- cytostatyk z grupy pochodnych ²-chloroetyloaminy o dziaÅ‚aniu
alkilujÄ…cym zasady purynowe (N-7 guaniny), w wyniku czego
Cl
O
dochodzi do błędów transkrypcji, powstawania wiązań
O
krzyżowych pomiędzy łańcuchami helisy, przełamania nici;
P N
- alkilacja zachodzi dzięki powstawaniu wysoce reaktywnego
NH
rodnika etylenoimoniowego (azyrydyniowego); zanim jednak
Cl
powstanie taki jon, cyklofosfamid przechodzi bioaktywacjÄ™
[szczegóły w monografii]. W toku przemian metabolicznych,
oprócz produktów aktywnych cytostatycznie powstaje toksyczna
Cykliczny ester N,N-bis-(2-
akroleina, uszkadzająca błonę śluzową pęcherza moczowego.
chloroetylo)-N -3-
Aby temu zapobiec, podczas kuracji cyklofosfamidem podaje siÄ™
hydroksypropylowy kwasu
równocześnie 2-merkaptoetylosulfonian sodu (Mesna), tworzący
diamidofosforowego z akroleinÄ… nietoksyczny produkt addycji, Å‚atwo wydalany przez
nerki;
- immunosupresyjne.
Zastosowanie  najczęściej stosowany cytostatyk:
- białaczki, przede wszystkim przewlekłe limfatyczne i białaczki szpikowe;
- chłoniaki złośliwe ziarnicze i nieziarnicze;
- szpiczak plazmocytowy;
- złośliwe guzy lite (rak: jajnika, sutka, oskrzela; neuroblastoma, siatkówczak, nasieniak, mięsak Ewinga);
- pooperacyjne uzupełniające leczenie guzów wrażliwych na chemioterapię;
- w ciężkich i opornych na leczenie chorobach autoimmunologicznych;
- przeszczepienia narządów.
Oznaczanie:
- argentometrycznie po uprzedniej hydrolizie alkalicznej (subst.). HydrolizÄ™ przeprowadza siÄ™ ogrzewajÄ…c
substancję z wodą i NaOH pod chłodnicą zwrotną w temp. wrzenia:
OH
Cl
O
OH
5 NaOH
O
HN
P N + 2 NaCl
+ Na3PO4 +
NH2
T
NH
OH
Cl
Powstały zjonizowany chlorowiec oznaczamy argentometrycznie. Roztwór zakwaszamy kwasem azotowym, a
następnie w zależności od techniki:
a) miareczkujemy roztworem azotanu srebra wyznaczając punkt końcowy miareczkowania potencjometrycznie;
Ag+ + Cl- AgCl
b) dodajemy nadmiar azotanu srebra oraz trochę siarczanu żelaza(III)amonowego jako wskaz
nika i
odmiareczkowujemy nadmiar AgNO3 rodankiem amonu do zmiany barwy na skutek powstania kompleksów
rodanku z żelazem. Ag+ + Cl- AgCl, Ag+ + SCN- AgSCN
miareczkowanie rodankiem kończymy w chwili, kiedy osad przybierze barwę cielistą. Oznacza to, że wszystkie jony
srebra przereagowały, a rodanek reaguje już ze wskaz
nikiem [siarczan żelaza(III)amonu  NH4Fe(SO4)2]:
Fe3+ + 6SCN- Fe(SCN)63- oraz kompleksy żelaza (III) z rodankiem w innych proporcjach
- HPLC (inj, tabl)
_______________________
© 2006 Bartosz Chyży
9/9