Czy reformacja i rewolucja protestancka zmieniła znacząco filozofię społeczną
w Europie?
- rewolucja protestancka wskazała na niedostatek nie tylko sposobu myślenia i społeczeństwa w
kategoriach religijnych, lecz bardziej na niewydolność obecnych instytucji (Kościoła Katolickiego)
zajmujących się sprawowaniem pieczy nad zachowaniem istniejącego porządku i status quo
- teza Marcina Lutra, Jana Kalwina i innych myślicieli protestanckich dotyczyły możliwości
indywidualnego zapewnienia sobie zbawienia poprzez bezpośredni dialog z Bogiem, nie zaś zmiany
istniejących relacji Kościół/Państwo
- niekiedy wręcz rygor religijny został bardziej zacieśniony  nurt purytański
- w Europie mogliśmy obserwować umacnianie się modelu społeczeństwa feudalnego i monarchii
absolutnej
- reformacja dostarcza jednak kilku przykładowych autorów, którzy myśleli o problemach
społecznych w kategoriach innych niż religijne np. Machiavelli ( Książę ), Morus ( Utopia ),
Hobbes ( Lewiatan )
Kiedy zatem nastąpił przełom socjologiczny?
(Wielka Rewolucja Francuska  Oświecenie)  wolność, równość, braterstwo
- w centrum postawiono nie ideę Boga (deus), lecz człowieka (anthropos)
- człowiek miał stać się istotą kierującą się wyłącznie rozumem, miał stać się bardziej racjonalny w
swych działaniach (naukowy) i porzucić to, co irracjonalne (religia)
- obalając dotychczasowy porządek polski i społeczeństwa Wielka Rewolucja Francuska wskazała
na nowy model człowieka  człowieka wolnego z natury. Model ten miał być modelem
uniwersalnym (wszyscy ludzie rodzą się równi i tacy sami)
- filozofia Oświecenia miała stać się teoretyczną wykładnią nowego porządku społecznego, bardziej
sprawiedliwego i egalitarnego w swym charakterze
- przyszłe społeczeństwo miało kierować się ideałami racjonalizmu, postępu, naukowości
- badania społeczne miały wskazywać na z
ródła istnienia społeczeństwa w sferze ludzkich idei, nie
zaś wynikających z porządku nadprzyrodzonego (powrót do ideałów platońskich)
Najważniejsi myśliciele społeczni epoki Oświecenia i ich wpływ na rozwój socjologii
XIX-wiecznej
Jan Jakub Rousseau (1712-1778) i koncepcja  umowy społecznej :
- w swym dziele określa zasady trwania społeczeństw w czasie i przestrzeni
- podstawowym czynnikiem spajającym społeczeństwo jest tytułowa umowa społeczna tj. zbiór
zasad dotyczących życia w danej zbiorowości podzielanych powszechnie przez większość
członków tej zbiorowości
- w przypadku, gdy istniejący porządek społeczny (umowa) nie spełnia już swoich funkcji, gdy
przyczynia się jedynie do reprodukcji niesprawiedliwości i cierpienia może zostać unieważniony
przez społeczeństwo (rewolucja)
- umowa społeczna jest produktem całkowicie racjonalnej myśli, nie opiera się na żadnych
przesłankach religijnych
- inicjatorem zmiany umowy społecznej są masy społeczne (lud)
- lud ma pełne prawo decydować, kto będzie częścią elity społecznej i politycznej tzn. kto będzie
dbał, aby umowa społeczna nie uległa degeneracji
- wszyscy uczestniczymy zatem w codziennym negocjowaniu obowiązującej umowy społecznej
Karol Ludwik Monteskiusz (1699-1755):
- interesowała go istota ładu społecznego zawartego w prawie
- w pracy  O duchu praw wykazuje, że tzw. prawo stanowione jest jedynie kolejnym produktem
ludzkiej myśli, kolejną ideą mającą zapanować nad naturą
- społeczeństwo powinno zatem samo decydować, co przynależy do prawa naturalnego, a co nie
- jeśli mówimy o prawie naturalnym, to powinniśmy odwoływać się do tego, co naturalne i
uniwersalne w człowieku
- model społeczeństwa, w którym żyjemy powinien odzwierciedlać nasze naturalne potrzeby a
instytucja państwa powinna zapewnić możliwość realizacji tych potrzeb
- tym samym najdoskonalszą formą ustroju jest republika
Niemiecka filozofia romantyczna i koncepcja społeczeństwa  narodu:
- przemożny wpływ francuskiej filozofii oświeceniowej był postrzegany w Niemczech jako
zagrożenie  autentycznej niemieckiej tożsamości kulturowej
- oświeceniowy model człowieka uniwersalnego miał jakoby przyczyniać się do wynaradawiania
Niemiec
- obawiano się również rosnącej potęgi politycznej i militarnej Francji i Wielkiej Brytanii
- poszukiwano wspólnego mianownika mogącego przyczynić się do zjednoczenia mieszkańców
księstw niemieckich
- tym, co złączyło wszystkich Niemców był język oraz wspólna historia
- zaczęto interesować się tą grupą społeczeństwa niemieckiego, która nie uległa wpływowi myśli
oświeceniowej
- podstawowym przedmiotem badań stał się lud niemiecki (das Volk) oraz jego styl życia kryjący w
sobie pierwotne cechy kultury niemieckiej  ideologia volkizmu
- obiektem zainteresowania stały się różnego rodzaju narracje językowe odzwierciedlające dzieje
narodu niemieckiego
Wilhelm i Jakub Grimm; Johann Gotfried von Herder
Dwie definicje społeczeństwa, czyli o tym, kto należy do naszej wspólnoty.
Francusko  brytyjska tradycja  prawa ziemi :
- zgodnie z tzw.  prawem ziemi członkiem społeczeństwa jest ten, kto urodził się na terytorium
należącym do naszej wspólnoty (kategoria obywatela)
- terytorium jest postrzegane nie tylko jako przestrzeń czysto geograficzna, lecz również jako
obszar obowiązywania danego porządku ideowego
- osoba urodzona na danym terytorium musi zaakceptować (uwewnętrznić) dany zestaw idei, norm i
zasad, zgodnie z którymi funkcjonuje dane społeczeństwo
- elementy tożsamości lokalnej (obcej centrum) muszą zostać wyeliminowane z naszej własnej
konstrukcji tożsamości
- obcość jest bardziej kategorią ideową i polityczną niż kulturową
- będąc członkiem tego typu wspólnoty musimy stale symbolicznie manifestować zgodność
naszego światopoglądu z obowiązującym modelem ideowym
Niemiecka tradycja  prawa krwi (Blut und Boden)
- odwołuje się nie tylko do terminów kulturowych (dziedzictwo kulturowe), lecz także terminów
przynależnych porządkowi biologicznemu (rasa)
- przyszłość wspólnoty jest w tym przypadku idealizowana i mitologizowana w celu dostarczenia
argumentacji na rzecz zasadności jej istnienia
- w przypadku tożsamości wspólnotowej nie są istotne czynniki subiektywne (autoidentyfikacja),
lecz to, czy inni postrzegają nas jako członków tej wspólnoty (czynniki obiektywne)
- częstą analogią stosowaną w przypadku tego typu wspólnot jest odwołanie się do metafory
 wielkiej rodziny (wspólna przeszłość etniczna)
- w celu zachowania tożsamości wspólnoty staramy się doszukiwać w innych zewnętrznych cech
bliskich naszemu wyobrażeniu o idealnym przedstawicielu naszej grupy, wskazujemy często na
nieuświadamiane przez innych (niejako  drzemiące ) cechy stanowiące kryteria przynależności
kulturowej (świadomość historyczna) i biologicznej (cechy rasowe).