Zagadnienia składniowe
1. Najczęstsze błędy popełniane podczas budowania zdań
2. Imiesłowowe równoważniki zdań
3. Szyk wyrazów w zdaniu
1. Najczęstsze błędy popełniane
podczas budowania zdań
W większości zdań występuje podmiot i orzeczenie  powinny one występować w ta-
Składnia  dział grama-
kim właśnie związku i forma nadrzędnika (podmiotu) będzie pociągała za sobą formę pod-
tyki zajmujący się budo-
rzędnika (orzeczenia), np. Lokomotywa nadjeżdżała, dziecko stało, kobieta płakała.
wą wypowiedzeń.
Trzeba pamiętać, że jeśli mamy podmiot, w skład którego wchodzi nazwa żeńska
i nazwa zwierzęcia (w rodzaju męskim), forma orzeczenia musi być męskoosobo-
wa, np. Kobieta i kot siedzieli na ławce.
Gdy podmiot w zdaniu jest szeregowy, orzeczenie musi przybrać formę liczby mno-
giej, np. Ela, Ewa i Basia grają na skrzypcach.
Budując zdania złożone, musimy pamiętać o związku zgody, tu także podmiot w zda-
niu nadrzędnym rozstrzyga o formie wyrazów w zdaniu podrzędnym, np. Nasza
klasa nie wie, kto z jej ramienia zostanie wybrany do szkolnego samorządu.
Najczęstsze błędy składniowe polegają na sprzecznym z normą składaniu wyrazów
w wyrażenia, zwroty i wypowiedzenia. Najwięcej wykolejeń popełniamy w związkach
zgody  czy wiesz, co to znaczy?
W zdaniach spotkać się można z jeszcze jednym rodzajem związku składniowego,
jest to związek rządu. Składnia rządu polega na tym, że wyraz określany wymaga
dla siebie szczególnej formy wyrazu określającego. Słowa w takim związku tworzą
ustabilizowane struktury, np. Czego chciałby pan się dziś dowiedzieć? Zawsze mu-
simy przestrzegać przepisów ruchu.
Najczęściej związki rządu zachodzą między czasownikami a pewnymi formami
fleksyjnymi, przypadkami albo wyrażeniami przyimkowymi, np. m3
ać (kogo, co),
ulegać (komu, czemu).
Składnię rządu mają także niektóre przymiotniki, np. wyrozumiały (dla kogoś, wo-
bec kogoś, w stosunku do kogoś), konieczny (do czegoś, dla kogoś, dla czegoś).
2
2. Imiesłowowe równoważniki zdań
Jednym z większych problemów, przed którym stajemy, tworząc zdania, jest po-
prawne stosowanie imiesłowowych równoważników w zdaniach złożonych. Musimy
pamiętać, że zdanie główne i równoważnik powinny mieć wspólny podmiot (wyra-
żony mianownikiem), np. Pracując bez przerwy dwa lata, marzył o długim urlopie.
Ważne jest, by pamiętać jeszcze o jednej zasadzie  równoważnik i zdanie główne
muszą odnosić się do tego samego czasu. Jeśli tworzymy zdanie z imiesłowem przy-
słówkowym uprzednim (-wszy, -łszy), to musi on wskazywać czynność wcześniej-
szą niż czynność zdania głównego, np. Skojarzywszy fakty, zrozumiał dlaczego sio-
stra mu wybaczyła.
Gdy zdanie składa się z imiesłowu przysłówkowego współczesnego (-ąc), będzie on
wskazywał na czynność (teraz
niejszą lub przeszłą) zdania głównego, np. Oglądała
interesujący program, siedząc wygodnie w fotelu.
Pamiętaj! Używaj imiesłowowych równoważników zdań, mając świadomość, że są
to wprawdzie struktury ekonomiczne (mówisz skrótowo), ale mało precyzyjne.
3
3. Szyk wyrazów w zdaniu
Szyk w polszczyz
nie nie jest stały, ale  spełnia w pewnym stopniu rolę instrukcji,
według której słuchacz ma składać informacje, jakie niosą poszczególne wyrazy
(znaczące cząstki wyrazów), w treść całego zdania . (A. Wierzbicka, P. Wierzbicki,
Praktyczna stylistyka, Warszawa 1968).
Musimy się zastanowić, jak zestawiać z sobą wyrazy tak, by nasze wypowiedzi były
jasne. Mimo że w polszczyz
nie brak jednoznacznie brzmiącej zasady, regulującej
umieszczanie wyrazów w odpowiedniej kolejności w zdaniu, to można podpowie-
dzieć, co zrobić, by zakłócenia szyku nie zniekształciły pisanych/wypowiadanych
przez Ciebie informacji:
 buduj zdania tak, by jednoznacznie wskazać najważniejszy wyraz w zdaniu;
 wyrazy określające umieszczaj blisko wyrazu określanego;
 przydawki dopełnieniowe umieszczaj po rzeczowniku, np. liść klonu, okno
domu;
 przydawki przyimkowe powinny stać za rzeczownikiem, np. bluzka w groszki,
wieża z kolumnami;
 gdy przy jednym rzeczowniku występuje szereg przydawek przymiotnikowych,
umieszczaj je według następującej kolejności:
" zaimek wskazujący, np. to;
" zaimek dzierżawczy, np. twoje;
" liczebnik, np. drugie;
" przymiotnik nacechowany emocjonalnie, subiektywny, oceniający, np. nie-
zwykłe, pasjonujące;
" wyrazy określające cechy zewnętrzne (wielkość, kolor, zapach, barwę, mate-
riał itp.), np. ogromne.
W naszym języku kolejność wyrazów w zdaniu rządzi się prawami wynikającymi
ze struktury komunikatywnej oraz pełni przede wszystkim funkcję stylistyczną.
4