nadci śni eni e
Kalina Kawecka-Jaszcz, Wojciech Lubaszewski
ciS
nienia w układzie żylnym koń-
czyn dolnych oraz zmniejszenie
Nadciśnienie
powrotu żylnego do serca. Także
i w tym mechanizmie dochodzi
do obniżenia ciS
nienia tętniczego
tętnicze w ciąży
krwi, co jest szczególnie zazna-
czone, gdy ciężarna znajduje się
Z wieloośrodkowych, przeprowadzonych w 1997 r.
w pozycji leżącej na wznak.
badań wynika, że nadciśnienie tętnicze występuje
W związku z tym pomiary ciS
nie-
w Polsce u 41 proc. kobiet powyżej 18. roku życia.
nia tętniczego krwi powinny być
Szacuje się, że problem ten dotyczy ponad 6 mln
dokonywane w pozycji leżącej na
kobiet. Wykazano także wzrost częstości nadciśnienia
boku lub w pozycji siedzącej.
wraz z wiekiem; w przedziale 16 30 lat występuje
Zmiana pozycji ciała z leżącej na
u 8,8 proc., w przedziale 30 40 lat u 16,4 proc.,
plecach, na leżącą na lewym bo-
a między 40. i 50. rokiem życia u 35,1 proc. kobiet.
ku powoduje bowiem zwiększe-
Okres od osiągnięcia dojrzałości płciowej
nie pojemnoS
ci minutowej serca
do menopauzy jest szczególnie ważny w życiu kobiet,
nawet o 20 30 proc. Ciężarna
gdyż najczęściej wiąże się z macierzyństwem.
macica doprowadza do uniesienia
Nadciśnienie tętnicze podczas trwania ciąży stanowi
przepony, co z kolei powoduje
wciąż bardzo istotny problem perinatologii. Stwierdza
zmianę położenia serca oraz
się je u 5 10 proc. ciężarnych kobiet. Rocznie
zmniejszenie pojemnoS
ci życio-
ten problem zdrowotny dotyczy ok. 30 tys. kobiet
wej płuc. W pierwszym okresie
w naszym kraju. Powikłania nadciśnienia tętniczego
ciąży przepływ nerkowy krwi
stanowią jedną z głównych przyczyn śmierci matki
oraz filtracja nerkowa zwiększają
i płodu. Ponadto stan przedrzucawkowy prowadzi
się o mniej więcej 50 proc., po
do powstawania wewnątrzmacicznego zahamowania
czym pod koniec trwania ciąży
wzrostu płodu i w konsekwencji małej masy
stopniowo powracają do poziomu
urodzeniowej noworodków.
wyjS
ciowego.
Układ krążenia w ciąży spowodowane zwiększonym wy- Rozpoznanie nadciśnienia
twarzaniem substancji wazodila- w ciąży
Prawidłowa ciąża jest stanem,
tacyjnych, takich jak tlenek azotu
w którym dochodzi do szeregu
I i II trymestr: wartoS
ci CTK
czy prostacyklina oraz hormonów
zmian fizjologicznych w układzie >130/80 mmHg.
(progesteron, estrogeny, prolakty-
sercowo-naczyniowym. Układ re- III trymestr:
na). Dochodzi również do zmniej-
nina  angiotensyna  aldosteron 1) wartoS
ci CTK w kilku pomia-
szenia wrażliwoS
ci miocytów na-
ulega aktywacji i występuje stop- rach dokonanych w odstępach
czyń na substancje wazokonstryk-
niowy wzrost objętoS
ci osocza nie krótszych niż 6 godz.
cyjne. Spadkowi oporu naczyń
e"140/90 mmHg lub
oraz płynu zewnątrzkomórkowe-
obwodowych towarzyszy także
2) ciS
nienie skurczowe wyższe
go. Maksymalny przyrost objęto-
zmniejszenie płucnego oporu na-
o 25 30 mmHg lub rozkurczo-
S
ci krwi o 40 50 proc. ma miej-
czyniowego. Obserwuje się stop-
we o 15 mmHg w porównaniu
sce ok. 32. tyg. ciąży. Szybszy
niowe obniżenie ciS
nienia tętni-
do wartoS
ci przed 20. tygodniem
i większy przyrost objętoS
ci oso-
czego krwi. Maksymalny jego
ciąży.
cza niż masy krwinkowej prowa-
spadek o 10 20 proc. wartoS
ci
dzi do tzw. fizjologicznej niedo-
sprzed ciąży występuje około jej
Klasyfikacja nadciśnienia
krwistoS
ci. Zwiększenie objętoS
ci
połowy. Spadek ciS
nienia rozkur-
w ciąży
końcoworozkurczowej lewej ko-
czowego jest większy niż spadek
mory i przyspieszenie częstoS
ci
Aktualnie funkcjonuje równo-
ciS
nienia skurczowego, co wiąże
akcji serca powodują wzrost po-
się ze wzrostem amplitudy ciS
nie- legle kilka różnych klasyfikacji
jemnoS
ci minutowej serca
nadciS
nienia. Jedna z nich, opra-
nia, czyli ciS
nienia tętna. W III
o 30 50 proc., obserwowany mię-
cowana przez Amerykańskie To-
trymestrze ciąży ciS
nienie tętnicze
dzy 20. a 24. tyg. ciąży. Powstaje
krwi ponownie wzrasta, osiągając warzystwo Położników i Gineko-
obraz krążenia hiperkinetyczne- wartoS
ci sprzed ciąży. W miarę logów jest także zalecana przez
go. W prawidłowej ciąży stwier- trwania ciąży powiększająca się Sixth Report of the Joint National
dza się zmniejszenie systemowe- macica wywiera ucisk na żyłę Committee on Prevention, Detec-
go oporu naczyniowego. Jest to główną dolną i powoduje wzrost tion, Evaluation and Treatment of
przewodnik
120 l e k a r z a
nadci śni eni e
High Blood Pressure (JNC VI). wane ciążą ustępuje przeważnie skurcz naczyń może spowodować
W 2000 r. raport National High do 6. tyg. po porodzie. zmiany strukturalne, związane ze
Blood Pressure Education Pro- Przewlekłe nadciS
nienie tętni- wzrostem gruboS
ci błony S
rodko-
gram (USA) nieznacznie mody- cze w ciąży dzieli się także na: wej tętnic, wpuklającej się do
fikuje ww. klasyfikację, która łagodne  ciS
nienie rozkurczo- wnętrza S
wiatła naczynia, co do-
we <110 mmHg,
przyjęła następującą postać: datkowo zwiększa opór naczynio-
1) nadciS
nienie tętnicze prze- ciężkie  ciS
nienie rozkurczo- wy. W zmniejszeniu przepływu
wlekłe występujące przed cią- we >110 mmHg.
krwi odgrywa także rolę wytrąca-
żą lub przed jej 20. tygodniem nie się produktów włóknika. Ob-
Stan przedrzucawkowy (pree- serwuje się spadek poziomu anty-
i utrzymujące się ponad 6 tyg.
clampsia) i rzucawka (eclampsia)
po porodzie; trombiny III, wzrost czynnika von
są to stany chorobowe swoiste
2) stan przedrzucawkowy i rzu- Willebranda. Zwiększona jest
dla ciąży, których najważniej-
cawka: wzrost ciS
nienia tętni- synteza tromboksanu i endoteli-
szym objawem pod względem
czego krwi po 20. tygodniu ny I. Zwiększone jest także stę-
prognostycznym i leczniczym
ciąży z towarzyszącym białko- żenie fibronektyny i lamininy,
jest nadciS
nienie tętnicze. Należą
moczem, a w przypadku rzu- przemawiające za uszkodzeniem
one do zespołu zatrucia ciążowe-
cawki z drgawkami, u kobiet komórek S
ródbłonka. Występu-
go czyli tzw. gestozy.
z prawidłowym uprzednio ci- ją zaburzenia przepuszczalnoS
ci
S
nieniem tętniczym krwi; naczyń. Dochodzi do zmniejsze-
Stan przedrzucawkowy
3) stan przedrzucawkowy na- nia produkcji prostaglandyn wa-
(preeclampsia)
kładający się na przewlekłe zodylatacyjnych. ObjętoS
ć mi-
nadciS
nienie tętnicze; nutowa serca zmniejsza się.
Występuje częS
ciej w czasie
4) nadciS
nienie tętnicze ciążowe Zmniejsza się także przepływ
pierwszej ciąży (10 20 proc.),
wykryte po 20. tygodniu cią- maciczny i nerkowy krwi. Do-
u pierwiastek przed 18. lub po 35.
ży u kobiet bez białkomoczu: chodzi do obrzęku komórek
roku życia. U wieloródek często
 jeżeli nie wystąpi stan prze- S
ródbłonka i zamykania kapilar
współistnieje z:
drzucawkowy, a ciS
nienie kłębuszków nerkowych. Proce-
ciążą mnogą,
tętnicze powróci do normy sy te doprowadzają do spadku
zaS
niadem groniastym,
w ciągu 12 tyg. po porodzie, filtracji kłębkowej. Ostatnio co-
obrzękiem łożyska,
to wówczas można retro- raz więcej danych wskazuje tak-
cukrzycą,
spektywnie rozpoznać nad- że na mechanizmy immunolo-
przewlekłym nadciS
nieniem
ciS
nienie przemijające. giczne wpływające na rozwój sta-
tętniczym,
 jeżeli natomiast podwyższo- nu przedrzucawkowego.
chorobami nerek,
ne ciS
nienie tętnicze krwi
niedowagą i niskim wzrostem.
utrzymuje się nadal, to nale- Zespół przedrzucawkowy cha-
ży rozpoznać nadciS
nienie rakteryzuje się:
Istotne znaczenie ma także
przewlekłe. nadciS
nieniem tętniczym,
predyspozycja genetyczna.
białkomoczem (powyżej 300
Innym uproszczonym, dzięki mg/dobę).
Stan przedrzucawkowy cechu-
temu bardzo praktycznym jest
je skurcz naczyń ograniczający
podział na dwie kategorie: Natomiast obrzęki, które wy-
pojemnoS
ć wewnątrznaczynio-
1) ciąża u kobiet z nadciS
nie- stępują u wielu ciężarnych, ze
wą. U jego podstawy leży zwięk-
niem tętniczym, względu na małą wartoS
ć różni-
szona wrażliwoS
ć naczyń na
2) nadciS
nienie tętnicze induko- cującą usunięto z kryteriów dia-
działanie angiotensyny II oraz
wane ciążą. gnostycznych.
zaburzenia trofoblastu. Inwazja
komórek trofoblastu w tętnice
Do pierwszej grupy zalicza się Ciężką postać stanu przedrzu-
spiralne jest niepełna, a S
ciany
kobiety z rozpoznanym i leczo- tych naczyń pozostają grube
cawkowego charakteryzują:
nym przed ciążą nadciS
nieniem 1) CTK >160/110 mmHg,
i bogate w mięS
nie gładkie.
oraz kobiety, u których podwyż- Pierwszym zjawiskiem w rozwo- 2) białkomocz >2g/dobę,
szone ciS
nienie występuje przed 3) kreatynina >135 umol/l,
ju stanu przedrzucawkowego jest
20. tyg. ciąży.
obniżenie objętoS
ci wewnątrzna- 4) hiperurykemia,
Wszystkie pozostałe przypadki czyniowej (objętoS
ć osocza 5) trombocytopenia
nadciS
nienia, ujawniające się po zmniejsza się o 10 40 proc.), któ- <100 000/mm3,
20. tyg. ciąży zaliczane są do dru- re powoduje wydzielanie substan- 6) ból w nadbrzuszu,
giej grupy. NadciS
nienie induko- cji wazokonstrykcyjnych. Z kolei 7) bóle głowy,
przewodnik
l e k a r z a 121
nadci śni eni e
8) zahamowanie wzrostu we- krwi do mózgu (45 proc.), obrzęk które mogą być istotne, zwłaszcza
wnątrzmacicznego płodu. płuc (30 proc.) i niewydolnoS
ć u kobiet z niską podażą wapnia.
nerek (5 proc.). W stanie przedrzucawkowym ob-
W przebiegu preeclampsii mo- Postępowanie u ciężarnej serwuje się podwyższone stężenie
że rozwinąć się zespoł HELLP. z rzucawką: wapnia wewnątrzkomórkowego
Charakteryzują go: hemoliza, siarczan magnezu w celu opa- przy obniżonym stężeniu wapnia
zwiększona aktywnoS
ć enzymów nowania drgawek: 3 4 g zjonizowanego w osoczu. Zwięk-
wątrobowych i mała liczba płytek (30 40 ml 10-procentowego szona podaż podwyższa poziom
krwi. roztworu) MgS04 i.v. powoli wapnia w osoczu, a obniża stęże-
w ciągu 5 min. Następnie wlew nie parathormonu i ciS
nienie tętni-
Rzucawka kroplowy podając 1 g cze krwi. Niektórzy autorzy kwe-
stionują jednak takie postępowa-
MgS04/godz. Maksymalna
(eclampsia convulsiva)
nie. W celu zapobiegania stanowi
dawka 20 24 g/dobę;
CzęstoS
ć występowania rzu-
ewentualnie dodatkowo diaze- przedrzucawkowemu zalecane by-
cawki w Europie wynosi 1 przy-
wają  przed 20. tyg. ciąży aż do
pam 5 10 mg i.v.;
padek na ok. 2 tys. porodów. Rzu-
porodu  małe dawki aspiryny tj.
obniżenie ciS
nienia tętniczego
cawka cechuje się dołączeniem
krwi do ciS
nienia rozkurczowe- 60 100 mg/dobę, celem przeciw-
do stanu przedrzucawkowego ob-
go ok. 110 mmHg, tj. w stop- działania agregacji płytek i uszko-
jawów ze strony oS
rodkowego
niu nieupoS
ledzającym ukrwie- dzeniu S
ródbłonka. Pierwsze wy-
układu nerwowego. Polega na
niki badań prowadzone na małych
nia łożyska;
wystąpieniu drgawek toniczno-
rozwiązanie ciąży po ustąpie- grupach pacjentek wydawały się
-klonicznych z utratą przytomno-
być zachęcające, ale obszerniej-
niu napadu rzucawki.
S
ci. U podłoża rzucawki leży
sze badania randomizowane, z za-
skurcz naczyń z zaburzeniami
stosowaniem placebo wykazały
Leczenie nadciśnienia
przepływu mózgowego. Drgawki
jedynie nieznaczne zmniejszenie
tętniczego w ciąży
mogą być poprzedzone, tzw. za-
częstoS
ci występowania stanu
Leczenie nadciS
nienia tętnicze-
grażającą rzucawką z alarmujący-
przedrzucawkowego. Aktualnie
go w ciąży zaczyna się od postę-
mi, nagłymi objawami, takimi jak
aspiryna nie jest więc rutynowo
powania niefarmakologicznego,
bóle i zawroty głowy, ogólny nie-
zalecana w zapobieganiu pre-
a przy braku zadawalającego
pokój, upoS
ledzenie S
wiadomoS
ci,
eklampsii. Nie stwierdzono także
efektu w następnym etapie dołą-
bóle nadbrzusza z nudnoS
ciami
jednoznacznie, by przewlekła pro-
cza się leki hipotensyjne.
i wymiotami oraz zaburzenia wi-
filaktyczna suplementacja magne-
dzenia, które mogą mieć charak-
zu zapobiegała preeclampsii.
Postępowanie niefarmakolo-
ter mroczka S
rodkowego, diplopii,
Obiecujące są natomiast wyniki
czy też niedowidzenia połowicze- giczne polega na znacznym ogra-
zastosowania antyoksydantów.
niczeniu wysiłków fizycznych
go. Stosunkowo rzadko zdarza się
Wskazują one wstępnie na korzy-
zaniewidzenie. Jest ono spowodo- i długotrwałym odpoczynku w po-
S
ci ze stosowania witamin C i E.
zycji leżącej, najlepiej na lewym
wane krwawymi wybroczynami
Obserwacje te wymagają jednak
boku (poprawa przepływu łoży-
i ogniskowym obrzękiem kory
dalszych badań.
skowego). Jednak nie ma zgodno-
mózgowej okolicy ciemieniowej.
S
ci, czy takie postępowanie
Przyczyną S
mierci może być udar
Leczenie
krwotoczny. DoS
ć często wystę- w istotny sposób poprawia pro-
farmakologiczne
gnozę. W przeciwieństwie do za-
puje uszkodzenie funkcji nerek,
lecanego w nadciS
nieniu bez towa- Celem leczenia farmakologicz-
jednakże oliguria nie jest stałym
rzyszącej ciąży ograniczenia soli
objawem. Częstym powikłaniem nego jest:
kuchennej w diecie, u ciężarnych
jest obrzęk płuc jako następstwo obniżenie ciS
nienia tętniczego
bezpoS
redniego uszkodzenia na- nie należy istotnie ograniczać jej krwi do poziomu bezpiecznego
czyń kapilarnych i niewydolnoS
ci podaży, ponieważ niedobór soli dla matki i płodu, czyli takie-
serca. Konsekwencją rzucawki może nasilać hipowolemię i wtór- go, by nie doprowadzić do
może być przedwczesne odkleje- nie pogarszać ukrwienie macicy. spadku perfuzji maciczno-łoży-
nie łożyska, któremu w ok. 25 Wyjątek stanowią kobiety z rozpo- skowej,
proc. przypadków towarzyszy ze- znanym przed ciążą przewlekłym zapobieganie przełomom nad-
spół DIC. tzw. sodowrażliwym nadciS
nie- ciS
nieniowym w czasie ciąży
Przed wprowadzeniem terapii niem tętniczym. Zalecana jest na- i porodu,
przeciwnadciS
nieniowej powo- tomiast dieta ze zwiększoną za- odroczenie terminu zakończenia
dem zgonów w przebiegu rzu- wartoS
cią wapnia lub nawet poda- ciąży w celu zmniejszenia ryzy-
cawki były najczęS
ciej: wylewy wanie preparatów soli wapnia, ka wczeS
niactwa dla dziecka.
przewodnik
122 l e k a r z a
nadci śni eni e
Zasady leczenia nadciS
nienia Stąd korzystne skojarzenie Leki hipotensyjne przeciw-
tętniczego w ciąży, jak i induko- z blokerem receptorów beta. wskazane w ciąży:
wanego ciążą nie różnią się. Roz- Wprowadza się ją najczęS
ciej  inhibitory konwertazy angio-
poczynając leczenie farmakolo- w II i III trymestrze ciąży. Di- tensyny (ACE-I)  wykazują
giczne należy brać pod uwagę hydralazyna zalecana jest także działanie teratogenne, uszka-
fakt, że u dzieci kobiet leczonych ze wskazań nagłych oraz przy dzają nerki płodu, wywołują
hipotensyjnie częS
ciej występuje koniecznoS
ci podawania poza- małowodzie;
wczeS
niactwo, niska waga uro- jelitowo, np. podczas porodu;  blokery receptora angiotensy-
dzeniowa oraz skłonnoS
ć nie-  antagoniS
ci wapnia  bez- ny II  mają działanie terato-
mowląt do hipoglikemii. pieczny przez okres całej ciąży genne i uszkadzają nerki płodu.
WartoS
ć ciS
nienia rozkurczo- jest werapamil, chociaż lepiej
wego, powyżej której stosuje się nie stosować go w I trymestrze. W ciąży nie stosuje się pro-
leki hipotensyjne powinna wyno- Ma również działanie rozlux
nia- pranololu  hamuje rozwój łoży-
sić co najmniej 100 mmHg. Ci- jące na mięS
niówkę macicy. Po- ska, powoduje poronienia, a u no-
S
nienie rozkurczowe obniża się chodnych dihydropirydyny worodków wywołuje hipoglike-
do poziomu 90 100 mmHg. i diltiazemu nie stosuje się ra- mię, zaburzenia oddychania,
W ciężkim nadciS
nieniu zalecane czej w I trymestrze ciąży ze czasami bradykardię.
jest obniżanie do wartoS
ci ciS
nie- względu na potencjalną możli- W wyniku stosowania we
nia rozkurczowego 105 110 woS
ć ich działania teratogenne- wczesnym okresie ciąży atenolo-
mmHg. go w tym okresie. W 2002 r. lu może wystąpić hipotrofia pło-
opublikowano wyniki badania du.
Leki hipotensyjne zalecane włoskich autorów, którzy wyka- Stosowane w I trymestrze cią-
w ciąży: zali szczególnie korzystne dzia- ży działanie teratogenne mogą
 metyldopa (dopegyt)  jest le- łanie w ciąży nifedypiny. Sku- wykazywać pochodne dihydropi-
kiem pierwszego rzutu. Działa- tecznie obniżała ona ciS
nienie rydyny i diltiazem;
jąca oS
rodkowo, najdokładniej tętnicze krwi oraz w stosunku  prazosyna  może doprowa-
przebadana, najdłużej stosowa- do metyldopy wykazała popra- dzić do hipotonii u ciężarnej
na. Ale nawet i w jej przypad- wę przepływu maciczno-łoży- z następowym pogorszeniem
ku należy pamiętać o potencjal- skowego i lepszy rozwój płodu. ukrwienia łożyska;
nej możliwoS
ci wystąpienia  diazoksyd  względnie prze-
małogłowia płodu przy stoso- Należy także podkreS
lić, że sy- ciwwskazany. Może wywołać
waniu przed 16. tyg. ciąży; nergizm antagonistów wapnia hipotonię u ciężarnej oraz zabu-
 beta-blokery  stosuje się z siarczanem magnezu może spo- rzenia przebiegu porodu z po-
głównie preparaty kardioselek- wodować ostrą hipotonię podczas wodu uogólnionego rozkurczu
tywne, jak np. metoprolol. Nie łącznego stosowania; macicy. Z dużą ostrożnoS
cią
należy ich jednak zalecać  diuretyki  są warunkowo bywa stosowany w stanach na-
w I trymestrze ciąży. Istnieje dopuszczone przez JNC VI glących (vide poniżej);
możliwoS
ć wywołania brady- do stosowania w nadciS
nie-  nitroprusydek sodu  przeni-
kardii, hipotrofii i depresji od- niu tętniczym przewlekłym, ka przez łożysko i jest niebez-
dechowej u płodu; utrwalonym, jeS
li kobieta pieczny ze względu na groma-
 bloker receptorów alfa i beta przyjmowała je przed zaj- dzenie toksycznych metaboli-
 labetalol zalecany jest głów- S
ciem w ciążę, a nadciS
nienie tów w organizmie płodu.
nie w III trymestrze ciąży, jest sodowrażliwe. Diuretyki Wyjątkowo stosowany w sta-
a szczególnie w okresie około- nasilają hipowolemię oraz nach naglących (vide poniżej).
porodowym i ze wskazań na- powodują zaburzenia elektro-
głych; litowe i mogą prowokować Postępowanie farmakolo-
 dihydralazyna  jest od daw- zaburzenia rytmu serca u pło- giczne w stanach naglących:
na i szeroko stosowana. Dzia- du. Mogą także wywoływać  hydralazyna i.v.: 5 10 mg co
ła bezpoS
rednio na mięS
niów- żółtaczkę i trombocytopenię 20 30 min do łącznej dawki
kę naczyń. Poprawia także u noworodków. Nie należy ich 20 mg,
ukrwienie macicy i nie wyka- stosować u kobiet w stanie  labetalol i.v.: 25 50 mg, ewen-
zano patologicznego wpływu przedrzucawkowym, u któ- tualne powtórzenie w dawce
na płód, z wyjątkiem potencjal- rych często stwierdza się 25 50 mg,
nej możliwoS
ci małopłytkowo- zmniejszenie objętoS
ci we-  diazoksyd i.v.: 30 mg w powta-
S
ci. U matki może wywoływać wnątrznaczyniowej i zmniej- rzanych bolusach. Podaje się
retencję sodu i tachykardię. szoną perfuzję łożyska. tylko pod koniec porodu, gdyż
przewodnik
l e k a r z a 123
nadci śni eni e
High Blood Pressure (JNC VI). Arch
może wystąpić zahamowanie jest metyldopa. Nie stwierdzono
Intern Med 1997, 157, 2413-46.
czynnoS
ci porodowej, także krótkoterminowych działań
10. Więcek A. NadciS
nienie w ciąży 
 nifedypina s.l.: 5 10 mg; syner- niepożądanych hydralazyny.
etiopatogeneza, leczenie i zapobie-
gizm z siarczanem magnezu SpoS
ród beta-blokerów naj-
ganie. Przegl Lek 1996; 53 (supl. 3),
może spowodować ostre niedo- mniejszej kumulacji w mleku ule-
53-7.
ciS
nienie, zwłaszcza podczas ga propranolol i labetolol  ale 11. ZyS
ko D. NadciS
nienie tętnicze w cią-
ży. Terapia 1998; 8 (64): 22-6.
łącznego stosowania w celu mimo to należy spodziewać się
12. Kuczyńska-Sicińska J. NadciS
nienie
opanowania ciężkiego nadci- efektów ich działania u karmione-
tętnicze w przebiegu ciąży. W: Janu-
S
nienia w czasie porodu, go piersią dziecka.
szewicz A. i wsp. (red.): NadciS
nie-
 nitroprusydek sodu stosuje się O bezpieczeństwie stosowania
nie tętnicze. Medycyna Praktyczna,
wyjątkowo w przypadku braku nifedypiny brak jest wystarczają- Kraków 2000; 485-9.
13. Report of the National High Blood
reakcji na inne leki, 0,25 cych danych.
Pressure Education Program Wor-
ug/kg/min. i.v., zwiększając Diuretyki są przeciwwskazane
king Group on High Blood Pressure
dawkę maksymalnie do w okresie karmienia, ponieważ
in Pregnancy. National Institutes of
5 ug/kg/min. Może wystąpić hamują laktację. Kaptopryl i ena-
Health. National Heart, Lung, and
zatrucie płodu cyjankiem przy lapryl (do niedawna przez wielu
Blood Institute (USA). NIH Publica-
stosowaniu leku trwającym po- autorów dopuszczalne) wg rapor- tion No. 00-3029 (revised July 2000).
14. Cifkova R. Hypertension in pregnan-
nad 4 godz. tu NHBPEP z 2000 r., podobnie
cy: recommendations for diagnosis
jak antagoniS
ci receptora angio-
and treatment. European Society of
Kobiety ciężarne z nadciS
nie- tensyny są przeciwwskazane
Hypertension Scientific Newsletter:
niem łagodnym, bez niewydol- u karmiących matek.
Update on Hypertension Manage-
noS
ci nerek lub białkomoczu
ment. 2000; 1, No 2.
nie wymagają hospitalizacji. 15. Borghi C, Esposti D, Cassani A, Im-
PiS
miennictwo
mordino V, Bovicelli L, Ambrosioni
Pozostałe przypadki wymagają
1. Krupa-Wojciechowska B, Szczęch R,
E. The treatment of hypertension in
leczenia szpitalnego. Przewle-
Bieniaszewski L, Furmański L, Kru-
pregnancy. J Hypertens 2002; 20
kłą farmakoterapię nadciS
nienia szewski P, Kawecka-Jaszcz K, Gro-
(suppl 2), 52-6.
dzicki T. Mierz ciS
nienie raz w roku.
tętniczego można stosować
16. Lubaszewski W. NadciS
nienie tętni-
Próba prewencji nadciS
nienia tętni-
w łagodnej i umiarkowanej sta-
cze w przebiegu ciąży. W: Kawecka-
czego w Polsce. NadciS
nienie Tętni-
-Jaszcz K, Grodzicki T. (red.): Nad-
bilnej gestozie. Ciężka gestoza
cze 1997; 1: 56-9.
ciS
nienie tętnicze u kobiet. Wyd. II
oraz rzucawka wymagają pilnego
2. Binikowski Z. NadciS
nienie tętnicze
(uzupełnione). Alfa-medica press,
zakończenia ciąży. W przypadku
podczas ciąży. NadciS
nienie Tętnicze
Bielsko-Biała 2002; 44-55.
1997; 1: 37-9.
odległego terminu porodu, gdy
3. Halawa B. Stosowanie leków krąże-
stan matki i płodu jest na tyle sta-
prof. dr hab. med. Kalina Kawecka-Jaszcz
niowych u kobiet w ciąży. Kardiol Pol
bilny, że pozwala odroczyć za- dr med. Wojciech Lubaszewski
1993; 38: 283-7.
I Klinika Kardiologii
kończenie ciąży o 48 godz. 
4. Lichodziejewska-Niemierko M, Rut-
Instytutu Kardiologii
można zastosować glikokortyko-
kowski B. NadciS
nienie a ciąża. W:
Collegium Medicum
steroidy w celu przyspieszenia NadciS
nienie tętnicze w codziennej
Uniwersytet Jagielloński
praktyce. Red. B. Krupa-Wojcie-
w Krakowie
dojrzewania płuc płodu.
chowska, B. Rutkowski. Mak Med kierownik Kliniki
prof. dr hab. med. Kalina Kawecka-Jaszcz
Gdańsk 1997; 226-34.
Karmienie piersią
5. Lindheimer MD. Pre-eclampsia-ec-
lampsia 1996: preventable? Have di-
Jeżeli kobieta z łagodnym nad-
sputes on its treatment been resolved?
ciS
nieniem tętniczym pragnie kar-
Curr Opin Nephrol Hypertens 1996;
mić piersią, to przez kilka miesię-
5: 452-8.
cy można czasowo przerwać lecze-
6. National High Blood Pressure Edu-
nie hipotensyjne, pod warunkiem
cation Program Working Group Re-
port on High Blood Pressure in Pre-
S
cisłego monitorowania ciS
nienia
gnancy. Am J Obstet Gynecol 1990;
tętniczego krwi w tym okresie.
163: 1691-712.
Leki rozpuszczalne w tłusz-
7. Pipkin FB, Sharif J, Lal S. Predicting
czach, niezjonizowane i niezwią-
high blood pressure in pregnancy:
zane z białkami, dobrze przenika-
a multivariate approach. J Hypertens
ją do mleka karmiących kobiet 1998; 16: 221-9.
8. Sibai BM. Treatment of hypertension
i występują w nim w znaczących
in pregnant women. N Engl J Med
iloS
ciach.
1996; 335: 257-65.
Lekiem pierwszego wyboru,
9. The Sixth Report of the Joint Natio-
tylko w niewielkich iloS
ciach
nal Committee on Prevention, Detec-
przenikającym do mleka matki tion, Evaluation and Treatment of
przewodnik
124 l e k a r z a