www.jestemchory.pl
Kto pije i pali...
ten ma problem
nadciśnienie
nadciśnienie
tętnicze
tętnicze
Zeszyt 4
www.schwarzpharma.pl
Kto pije i pali... ten ma problem
W tym zeszycie chcemy przedstawić, jak ważna
w chorobie nadciśnieniowej jest rola palenia tyto-
niu, spożywania alkoholu, kofeiny, a także soli. Na-
piszemy też kilka słów o związkach stresu z chorobą
nadciśnieniową.
Nie ma najmniejszych wątpliwości, że palenie pa-
pierosów (również fajki) jest szkodliwe. Jeśli chcesz
zmniejszyć ryzyko powikłań nadciśnienia tętniczego
 musisz przestać palić. Na umiarkowane ilości al-
koholu lub napojów zawierających kofeinę większość
osób z nadciśnieniem może sobie pozwolić. Co do
soli  lepiej być ostrożnym.
Jaki jest związek między
paleniem papierosów
a nadciśnieniem tętniczym?
Już samo nadciśnienie zwiększa ryzyko zawału serca
oraz udaru mózgu. Gdy masz nadciśnienie tętnicze
i dodatkowo palisz papierosy, ryzyko śmierci z po-
wodu zawału serca albo z powodu udaru mózgu
zwiększa się od 3 do 5 razy. To są powszechnie zna-
ne fakty, a mimo to jeden na trzech chorych z nadciÅ›-
nieniem pali papierosy.
Nikotyna zawarta w dymie tytoniowym powoduje
wzrost ciśnienia tętniczego. Po dostaniu się do płuc,
błyskawicznie przenika do krwi, z którą, w niespeł-
na 10 sekund, dociera do mózgu. Pobudzony niko-
tyną mózg wysyła sygnał do wydzielania zwiększo-
nych ilości adrenaliny. Adrenalina zaś jest hormo-
nem, który zwęża tętnice i pobudza serce do szyb-
szej pracy. To w rezultacie prowadzi do podwyższe-
nia ciśnienia krwi.
Już po wypaleniu dwóch papierosów ciśnienie skur-
czowe i rozkurczowe wzrasta przeciętnie o 10 mm Hg
i utrzymuje się na tym poziomie przez około 30 mi-
nut. Następnie stopniowo wraca do stanu wyjścio-
wego. Jednak, gdy zapali siÄ™ kolejnego papierosa,
ponownie wzrasta.
2
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Jeśli ktoś wypala
paczkę papierosów
dziennie, ma
ciśnienie
podwyższone
niemal przez
cały dzień
Z tego wynika, że jeśli ktoś wypala paczkę papiero-
sów dziennie, ma ciśnienie podwyższone niemal przez
cały dzień.
Dym tytoniowy poza nikotynÄ… zawiera pewne sub-
stancje, które, uszkadzając ściany tętnic, przyspie-
szają miażdżycę. Dym zawiera też związki pobudza-
jące wydzielanie hormonów zatrzymujących wodę
w organizmie. A więcej wody oznacza większą obję-
tość krwi do przepompowania. Wszystkie te czynniki
mogą prowadzić do wzrostu ciśnienia tętniczego.
Dlaczego warto przestać palić papierosy?
Zaprzestanie palenia tytoniu przez osoby z nadciÅ›-
nieniem przynosi trzy wielkie korzyści:
1. Zmniejsza ryzyko zawału serca, niewydolności ser-
ca i udaru mózgu.
2. Zwiększa skuteczność leczenia nadciśnienia 
działanie leków u palaczy może być słabsze niż
u tych, którzy nie palą.
3. Obniża ciśnienie nawet o kilka mm Hg. Może to
złagodzić Twoje dolegliwości związane z nadciś-
nieniem.
3
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Jak przestać palić?
Wśród palaczy krąży wiele przesądów na temat rzu-
cania tego nałogu. Na przykład, że musi się to wią-
zać z tyciem albo że zmiany chorobowe, do których
już doszło w organizmie, nigdy się nie cofną.
Okazuje się jednak, że organizm człowieka ma
znaczne możliwości odnowy. Już po roku niepale-
nia ryzyko schorzeń serca i naczyń zaczyna się ob-
niżać, a po 5 latach staje się takie samo jak u osób,
które nigdy nie paliły! Zagrożenie innymi choroba-
mi nowotworowymi, zwiÄ…zanymi z paleniem tyto-
niu (np. rakiem płuca) również stopniowo się zmniej-
sza. Do poziomu stwierdzanego u niepalÄ…cych po-
wraca jednak dopiero po 10 15 latach.
W większości przypadków pierwsza próba zaprzesta-
nia palenia kończy się niepowodzeniem. Nie należy
się tym zniechęcać, a raczej wyciągnąć wnioski, któ-
re pomogą odnieść sukces następnym razem.
Wiadomo, że niektóre osoby są w stanie przestać
palić w jednej chwili i już nigdy do niego nie powró-
cić. Dla innych z kolei jest to trudna droga; pełna
drobnych sukcesów, ale i porażek. Być może wynika
to z różnie nasilonego głodu nikotynowego u poszcze-
gólnych osób. Pamiętaj jednak, że tak jak w przy-
padku odchudzania, podstawowe znaczenie przy rzu-
caniu palenia ma Twoja silna wola. I mimo że nie
ma jednej recepty na rzucenie tego nałogu, pomoc-
ne mogą się okazać następujące wskazówki:
1. Co może się z Tobą dziać po zaprzestaniu
palenia?
W ciągu pierwszych dwóch tygodni od zaprzestania
palenia możesz mieć trudności z koncentracją, być
drażliwy albo po prostu  zły na cały świat bez żad-
nego konkretnego powodu. W następnych tygo-
dniach pragnienie  zapalenia może być szczegól-
nie silne w sytuacjach, w których przedtem zawsze
sięgałeś po papierosa, na przykład po posiłku lub pod-
czas spotkania towarzyskiego. Musisz przetrzymać te
przykre, ale na szczęście przemijające chwile.
4
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Jeśli nagle poczujesz
przemożną chęć,
by sięgnąć
po papierosa,
pomyśl, że
zwykle ta chęć
mija po kilku
minutach
Żuj gumę albo przegryzaj coś lekkiego: jabłko, pest-
ki słonecznika czy jakieś niskokaloryczne herbatniki.
Najwięcej powrotów do nałogu zdarza się po około
miesiącu niepalenia. Okazuje się, że nie wynika to
z samego głodu nikotynowego, ale głównie z braku
przygotowanego planu postępowania. Po prostu czło-
wiek nie wie, co ma dalej robić. Dlatego trzeba usta-
lić plan i przestrzegać go.
2. Wyznacz konkretnÄ… datÄ™ zaprzestania palenia
Tak jest najskuteczniej. Ten konkretny dzień możesz
zaplanować na przykład w czasie urlopu czy wyjaz-
du, gdy zmienia się rozkład Twoich zajęć i łatwiej
uniknąć typowych sytuacji, w których dawniej pali-
Å‚eÅ›.
3. Powiedz innym o swojej decyzji
Wielu palaczy ukrywa decyzjÄ™ o rzuceniu palenia,
by w razie niepowodzenia nikt siÄ™ o nim nie dowie-
dział. Pamiętaj, że życzliwe Ci osoby (rodzina, przy-
jaciele, współpracownicy) mogą okazać się bardzo
pomocne, zwłaszcza w najtrudniejszych momentach.
Oni też wiedzą, że palenie szkodzi i będą Cię wspie-
rać w Twoich planach rzucenia nałogu.
5
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
4. Zmień złe nawyki i unikaj okazji do palenia
Zanim ustalisz datÄ™ rzucenia palenia postaraj siÄ™
ograniczyć liczbę miejsc, w których palisz. Na przy-
kład zrezygnuj z palenia w samochodzie czy w zam-
kniętych pomieszczeniach. Możesz stosunkowo łatwo
przewidzieć te sytuacje, w których chęć palenia bę-
dzie szczególnie duża i zaplanować swoje zajęcia tak,
aby rzadko bywać w tych miejscach. Jeśli zawsze pa-
liłeś po posiłku, spróbuj wstać od stołu zaraz po jedze-
niu i choćby pozmywać naczynia. Unikaj miejsc,
w których zazwyczaj paliłeś!
Potrzeba palenia jest zwykle głęboko zakorzeniona
w psychice i częściowo odruchowa, dlatego świado-
me planowanie zajęć jest bardzo ważne w zwalcza-
niu palenia. Jeśli nagle poczujesz przemożną chęć,
by sięgnąć po papierosa, pomyśl, że zwykle ta chęć
mija po kilku minutach. Wtedy będzie Ci łatwiej prze-
trwać tę trudną chwilę.
5. Czy i jak lekarz może Ci pomóc?
Jeżeli podjąłeś decyzję o rzuceniu palenia, warto
porozmawiać o tym ze swoim lekarzem. Jego wie-
dza i rada mogą pomóc Ci w odniesieniu sukcesu.
Gdy przestaniesz palić, Twój organizm będzie do-
magał się nikotyny, do której go przyzwyczaiłeś.
Istnieją różne sprawdzone metody, które pomogą
Ci przetrwać początkowy, trudny okres rzucania na-
Å‚ogu.
Do dyspozycji masz: plastry do przyklejania na skó-
rę, gumy do żucia oraz aerozole donosowe, zawie-
rające nikotynę. Ułatwiają one przetrwanie zwłasz-
cza pierwszych tygodni niepalenia.
Dostępny jest też lek, który łagodzi objawy  głodu ni-
kotynowego , o nazwie  Bupropion. Pamiętaj, naj-
lepszy sposób postępowania musisz ustalić ze swoim
lekarzem.
6
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Alkohol a nadciśnienie tętnicze
Wykazano, że niewielkie ilości alkoholu nie wywo-
łują wzrostu ciśnienia tętniczego u osób z nadciś-
nieniem. Wyniki niektórych badań wskazują nawet,
że niewielkie ilości alkoholu mogą zmniejszać ryzyko
zawału serca. Być może ma tu znaczenie korzystny
wpływ małych ilości alkoholu na przemiany chole-
sterolu w organizmie i zmniejszenie postępu miażdży-
cy tętnic.
Nadmierne picie alkoholu jest jednak przyczynÄ… wielu
problemów zdrowotnych. U chorych na nadciśnie-
nie tętnicze prowadzi do wzrostu ciśnienia, a równo-
cześnie zmniejsza skuteczność leków, które mają je
obniżać.
Jaka ilość alkoholu nie jest szkodliwa?
Dla większości mężczyzn będzie to nie więcej niż dwa
kieliszki wina (po 150 ml), dwie małe puszki piwa
(0,33 l) lub do 50 60 ml mocnych alkoholi dzien-
nie. Dla osób drobnej budowy ciała (większość ko-
biet, niektórzy mężczyz
ni) powyższe ilości należy
zmniejszyć o połowę.
Jeśli chorujesz na nadciśnienie i pijesz zbyt dużo al-
koholu, musisz ustalić ze swoim lekarzem, jak ogra-
niczyć jego spożycie. Pamiętaj, że natychmiastowe
odstawienie alkoholu może czasami wywołać wzrost
ciśnienia, utrzymujący się przez kilka dni. Dlatego
zmniejszanie jego spożycia musi być stopniowe,
na przykład w czasie 1 2 tygodni.
Dokładnie nie wiadomo, w jaki sposób duże ilości al-
koholu powodują podwyższenie ciśnienia tętniczego.
Być może  za pośrednictwem wspomnianej już ad-
renaliny, uwalnianej w organizmie pod wpływem al-
koholu. Ograniczenie nadmiernego spożycia alkoho-
lu może obniżyć ciśnienie skurczowe oraz rozkurczo-
we o kilka mm Hg. W połączeniu z odpowiednią dietą
spadek ten może sięgać nawet 7 10 mm Hg. Praw-
dopodobnie dlatego, że osoby pijące większe ilości
alkoholu z reguły nie odżywiają się prawidłowo, spo-
żywają zbyt mało magnezu, wapnia i potasu.
7
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Ważny temat: alkohol a leki przeciw nadciśnieniu
Jeśli przyjmujesz tabletki przeciwko nadciśnieniu
i spożywasz alkohol, musisz być szczególnie ostroż-
ny. Alkohol zmienia działanie niektórych leków i może
dodatkowo nasilić ich efekty uboczne. W połączeniu
z lekami rozszerzającymi naczynia krwionośne albo
zwalniającymi pracę serca (a tak działa wiele leków
obniżających ciśnienie) alkohol może wywołać uczu-
cie osłabienia albo omdlenie, zwłaszcza przy gwał-
townym przyjęciu pozycji stojącej lub przy wysokiej
temperaturze otoczenia.
Jeśli przyjmujesz tabletki
przeciwko nadciśnieniu
i spożywasz alkohol,
musisz być szczególnie
ostrożny
Zawsze zwracaj uwagę na odstęp czasu pomiędzy
zażyciem tabletek oraz wypiciem alkoholu. Nigdy nie
powinno się ich spożywać o tej samej porze. Niektó-
re leki obniżające ciśnienie tętnicze dodatkowo dzia-
łają uspokajająco. W połączeniu z alkoholem mogą
wywołać przygnębienie, a nawet depresję.
Czy kofeina jest szkodliwa?
Kofeina znajduje siÄ™ w kawie, herbacie, czekoladzie
i w wielu gotowych napojach. Należy do substancji,
8
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Kofeina znajduje siÄ™
w kawie, herbacie,
czekoladzie i w wielu
gotowych napojach
które likwidują zmęczenie, poprawiają koncentrację
i nastrój. Jeśli jednak przyjmujesz ją w zbyt dużych
ilościach, może wywołać nadpobudliwość, drżenie
rąk i wzrost ciśnienia tętniczego.
Powszechnie wiadomo, że wypicie kawy może pod-
wyższyć ciśnienie tętnicze. Jednak wpływ kofeiny
na ciśnienie nie jest do końca wyjaśniony. Uważa
się, że hamuje ona działanie substancji rozszerzają-
cych naczynia, które naturalnie występują w naszym
organizmie, co może ułatwiać wzrost ciśnienia. Za-
uważono, że u osób, które regularnie piją napoje
zawierajÄ…ce kofeinÄ™, szybko dochodzi do przyzwycza-
jenia organizmu i ciśnienie przestaje wzrastać. Z kolei
spożycie kofeiny przez osoby, które zazwyczaj jej nie
stosują albo przyjęcie dawki większej niż zwykle może
wywołać przemijający, ale znaczny wzrost ciśnienia.
Dlatego osobom z nadciśnieniem często zaleca się,
aby dziennie nie piły więcej niż 2 filiżanki kawy albo
3 filiżanki herbaty, bądz
2 4 puszki napojów zawie-
rających kofeinę. To znaczy, by nie spożywały wię-
cej niż 200 mg kofeiny dziennie. Nie należy także
pić kawy przed dużym wysiłkiem i ciężką pracą, któ-
re same podwyższają ciśnienie krwi. Ograniczenie
kofeiny w diecie jest korzystne dla zdrowia. Jej nad-
miar może powodować nadpobudliwość, drażliwość,
bezsenność, zgagę, zaparcia, nasilenie choroby wrzo-
dowej, biegunki.
9
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Gdy chcesz zrezygnować z kofeiny, rób to stopniowo
przez kilka tygodni. Pomoże to uniknąć bólów głowy lub
innych objawów obserwowanych u osób, które nagle
przestały spożywać kofeinę.
Sól kuchenna a nadciśnienie
tętnicze
ZwiÄ…zek soli, a konkretnie zawartego w niej sodu,
z nadciśnieniem tętniczym nie jest do końca pozna-
ny. Naukowcy przez wiele lat uważali, że zmniejsze-
nie spożycia sodu przez osoby z nadciśnieniem może
obniżyć ciśnienie tętnicze. Ostatnie badania suge-
rują, że w kontroli nadciśnienia sód może mieć mniej-
sze znaczenie niż właściwa dieta lub redukcja nad-
miernej masy ciała. I chociaż nie rozstrzygnięto
wszystkich wątpliwości, lekarze nadal uważają,
że ograniczenie spożycia soli jest korzystne dla kontroli
nadciśnienia.
Co to jest sód?
Sód jest pierwiastkiem, który odgrywa ważną rolę
w organizmie. Znajduje się w każdej komórce oraz
w przestrzeni międzykomórkowej ciała. Uczestniczy
w przewodzeniu sygnałów nerwowych, niezbędnych
do właściwej pracy mięśni, a przede wszystkim re-
guluje ilość wody, jaką organizm zatrzymuje lub wy-
dala przez nerki.
Najwięcej sodu dostaje się do naszego organizmu
w postaci soli kuchennej i z żywnością konserwo-
waną. Zawartość tego pierwiastka w świeżej żywno-
ści jest dużo mniejsza.
Aby sprawnie funkcjonować, Twój organizm potrze-
buje około 0,5 g sodu dziennie (to jest około 1/4
łyżeczki do herbaty). W praktyce okazuje się, że więk-
szość z nas spożywa go kilka razy więcej. Nadmiar
sodu jest łatwo wydalany przez nerki i nie wpływa
na wielkość ciśnienia. Są jednak osoby, u których
wywołuje on wzrost ciśnienia, gdyż ich nerki nie pra-
cują tak sprawnie, jak u innych ludzi. Może to wyni-
10
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Chociaż
nie rozstrzygnięto wszystkich wątpliwości,
lekarze nadal uważają, że ograniczenie spożycia
soli jest korzystne dla kontroli nadciśnienia
kać z niektórych chorób, ale także ze zwiększonej
wrażliwości na sód zawarty we krwi. Około 40% cho-
rych na nadciśnienie tętnicze ma właśnie taką nad-
mierną wrażliwość na sód. Częściej są to osoby
w starszym wieku i ze współistniejącą cukrzycą.
Zastosowanie diety z małą ilością soli kuchennej
przez osobę wrażliwą na sód prawdopodobnie spo-
woduje zauważalny spadek ciśnienia tętniczego. Jest
to jedyny praktyczny sposób, który pozwala spraw-
dzić, czy jest się wrażliwym na sód, czy też nie.
Jeśli przyjmujesz zalecone przez lekarza środki od-
wadniające, pamiętaj o ograniczeniu sodu w diecie.
W przeciwnym razie lek może wywołać utratę
z moczem innych ważnych mikroelementów, takich
jak potas czy magnez.
Większość specjalistów uważa, że należy ograniczyć
spożycie sodu do 2,5 g dziennie (czyli do około 1 łyżeczki
soli kuchennej). Można w ten sposób:
" u osób z podwyższonym ciśnieniem, wrażliwych
na sód, doprowadzić do jego obniżenia, szcze-
gólnie w połączeniu z odpowiednią dietą i aktyw-
nością fizyczną;
11
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
" zwiększyć skuteczność stosowanych leków prze-
ciwko nadciśnieniu;
" zmniejszyć ryzyko nadciśnienia i innych chorób ser-
cowo-naczyniowych w przyszłości u osób zdro-
wych.
Jak zmniejszyć spożycie sodu?
Gdy lekarz zaleci ograniczenie spożycia soli, zawsze
należy to zrobić. Nie jest to bardzo trudne. Po prostu
wymaga przestrzegania kilku podstawowych reguł:
" Spożywaj dużo owoców oraz więcej świeżych niż
konserwowych warzyw. Świeża żywność zawiera
znacznie mniej sodu niż poddana obróbce.
" Częściej kupuj świeże mięsa, które sam przygotu-
jesz, niż gotowe produkty (konserwy, szynki, pa-
rówki, bekon) dosalane w celu poprawy smaku
i wydłużenia przydatności do spożycia. Unikaj
mrożonych i błyskawicznych dań (zupy, makaro-
ny z sosem itd.).
" Do przekÄ…sek, takich jak orzeszki, chipsy czy kra-
kersy dodaje się znaczne ilości soli. Ograniczaj
spożycie takich produktów.
" Sprawdz
, czy informacja o zawartości sodu jest
podana na opakowaniu produktu i wybieraj ta-
kie, w których jest go najmniej.
" Przygotowując posiłki, możesz zastępować sól róż-
nymi dodatkami. Do mięs dodawaj żurawinę, ce-
bulÄ™, czosnek, tymianek, curry, paprykÄ™, imbir,
oregano. Do ziemniaków: pietruszkę, koper, czo-
snek, zielony pieprz, cebulę. Do sałatek: sok
z cytryny, ocet winny, bazyliÄ™, koper.
" Nie stawiaj solniczki na stole podczas posiłków.
" Potrawy mniej słone mogą Ci początkowo nie
smakować. Pamiętaj jednak, że organizm szybko
się przyzwyczaja. Już po paru tygodniach doce-
nisz naturalny smak żywności.
12
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Jak radzić sobie ze stresem?
Stres jest nieodłącznym składnikiem życia. Bywa
pożyteczny, gdy pobudza do działania, rozwoju
czy rozwiązywania problemów. Bywa też szkodliwy,
gdy ciągłe napięcie utrudnia zapanowanie nad jakąś
sprawą lub własną sytuacją. Mówi się, że silny stres
wyzwala w organizmie reakcjÄ™  ucieczki albo wal-
ki . Do krwi wydzielane są wówczas hormony (np.
adrenalina), które przyspieszają bicie serca i zwięk-
szają ciśnienie krwi. Więcej krwi płynie do mózgu
i mięśni. Rozszerzają się z
renice, aby lepiej widzieć,
przyspiesza siÄ™ oddech  organizm przygotowuje
się do stawienia czoła przeciwnościom. Jeżeli trzeba
 to walczy, jeżeli trzeba  to ucieka. W przypadku
długotrwałych stresów reakcje organizmu stają się
mniej widoczne, dlatego właśnie takie stresy stwa-
rzają zagrożenie dla naszego zdrowia. Często jeste-
śmy wtedy drażliwi, zniechęceni, pobudzeni emocjo-
nalnie. Mogą się pojawić dolegliwości żołądkowe,
bóle głowy czy bezsenność. Część osób reaguje
na stres jedynie niewielkim podwyższeniem ciśnienia,
u innych natomiast może dojść do jego znacznego
wzrostu. Długotrwały stres może przyczynić się do uszko-
dzenia różnych narządów w Twoim organizmie.
Stres jest
nieodłącznym
składnikiem życia
13
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
Dlatego, na własny użytek, każdy powinien poznać
kilka podstawowych zasad zapobiegania nadmier-
nym stresom. Oto najistotniejsze:
1. Staraj się nie obciążać obowiązkami, którym
z różnych względów nie możesz w danym momen-
cie podołać. Nie krępuj się prosić o pomoc.
2. Stwórz sobie plan dnia i tygodnia, by wydarzenia
Cię nie zaskakiwały.
3. Nie zaniedbuj ćwiczeń fizycznych  to jakby  wen-
tyl bezpieczeństwa .
4. Nie nadrabiaj zaległości kosztem snu, na dłuższą
metÄ™ jest to bardzo niekorzystne.
5. Odżywiaj się prawidłowo.
6. Dbaj o swój wygląd zewnętrzny  poprawi Ci to
samopoczucie.
7. Naucz się znajdować czas, w którym oderwiesz
się od stresów  chwilę relaksu podczas codzien-
nej pracy, aktywny wypoczynek w czasie weeken-
du.
8. Mimo obciążeń, staraj się utrzymać życzliwy kon-
takt z ludz
mi, myśl pozytywnie i nie zamartwiaj
siÄ™.
9. Pamiętaj, że dobry żart może rozładować wiele
trudnych sytuacji. Prawdą jest, że śmiech to zdro-
wie.
Ponieważ stresów nie można zupełnie wyeliminować,
opracowano wiele sposobów zmniejszania wywoły-
wanego przez nie napięcia, czyli tak zwanych tech-
nik relaksacyjnych.
Najbardziej znane są ćwiczenia oddechowe z więk-
szym (niż podczas zwykłego oddychania) wykorzy-
staniem przepony, ćwiczenia rozluz
niające mięśnie
czy medytacja. Można też stosować metodę  bio-
feedback z zastosowaniem specjalnych urządzeń
14
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma problem
elektronicznych. Nie wahaj się poprosić swojego le-
karza o informacje na ten temat. Na pewno nie bÄ™-
dzie to objawem słabości, a może przyczynić się
do poprawy Twojego samopoczucia i ułatwić kon-
trolę nadciśnienia tętniczego.
Podsumowanie
Jeżeli masz nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu jest
dla Ciebie szczególnie groz
ne. Zrób wszystko, by zer-
wać z nałogiem. Niewielkie ilości alkoholu, a tym
bardziej kawy czy herbaty, nie sÄ… szkodliwe. Nie wol-
no ich jednak nadużywać. Sól należy spożywać
w jak najmniejszej ilości. Pomyśl też, jak radzisz so-
bie ze stresem? Pewnie i tutaj warto coś poprawić.
Gdyby udało Ci się zastosować do wszystkich na-
szych rad, odniósłbyś największe korzyści. Jest to trud-
ne, ale krok po kroku warto spróbować. Dla własne-
go zdrowia!
© Via Medica, ul. ÅšwiÄ™tokrzyska 73, 80 180 GdaÅ„sk
www.viamedica.pl
ISBN 83 89493 31 4 15
n a d c i Å› n i e n i e t Ä™ t n i c z e
Kto pije i pali... ten ma...
TWÓJ WYBÓR
jesteśmy by pomóc
...dla Twojego Zdrowia
Adres do korespondencji:
Schwarz Pharma Sp. z o.o., ul. Dolna 21, 05 092 A
omianki
www.schwarzpharma.pl