Bogdan Szukalski
Prowadzenie pojazdów
pod wpływem narkotyków
 nowe zagrożenie
Przyczyną większoS
ci poważnych 2. Zestawienie i ocena urządzeń 4. Zbieranie danych na temat nar-
wypadków drogowych są błędy kie- (aparatów) używanych do wy- kotyków najczęS
ciej stosowa-
rowcy: nadmierna szybkoS
ć, niebez- krywania narkotyków w organi- nych przez kierowców, typu ma-
pieczna, agresywna jazda oraz stany zmie kierowców. Na rynku jest teriału biologicznego pobiera-
wywołane przyjmowaniem alkoholu około 20 różnych testów immu- nego w celu wykonania badań,
i narkotyków (ang. Driving Under the nologicznych, które mogą być nietypowych zachowań kierow-
Influence of Drug  DUI lub Driving użyte do tego celu. WiększoS
ć ców, częstoS
ci wypadków dro-
While Intoxicated  WHI). O ile jed- z nich jest przystosowana do gowych.
nak piS
miennictwo dotyczące prowa- badania moczu i do wykrywania Opracowanie ogólnych zaleceń
dzenia pojazdów po spożyciu alkoho- w nim dziesięciu różnych narko- dotyczących urządzeń stosowa-
lu jest bardzo bogate, o tyle literatura tyków: kannabinoidów, opiatów, nych do pobierania materiału
omawiająca problem stosowania nar- amfetaminy, metamfetaminy w miejscu zatrzymania.
kotyków przez kierowców jest raczej (lub narkotyków o strukturze 5. Krytyczna ocena raportu i dys-
skromna. Dopiero ostatnio zagroże- amfetamin łącznie), kokainy, kusja.
niom związanym z prowadzeniem fencyklidyny, metadonu, benzo- W roku 2000 w 15 krajach Unii Eu-
pojazdów pod wpływem S
rodków diazepin, barbituranów i trójcy- ropejskiej zginęło na drogach ponad
psychoaktywnych poS
więca się wię- klicznych antydepresantów. Ze- 40 000 osób, a 1,7 miliona odniosło
cej uwagi [4, 13, 17, 21, 32]. Wg da- stawienie ma dotyczyć liczby obrażenia. Te zatrważające liczby
nych National Highway Traffic Safety i typów dostępnych testów, sto- skłoniły władze Unii Europejskiej do
Administration w ostatnich latach nar- sowanych wartoS
ci cutoff, oce- energicznych działań zmierzających
kotyki (często w połączeniu z alkoho- ny specyficznoS
ci testów i spo- do poprawy sytuacji w tej dziedzinie
lem) wykrywano u około 20% kierow- sobów ich użycia, ze szczegól- i zwiększenia bezpieczeństwa na
ców, którzy uczestniczyli w wypad- nym uwzględnieniem przydat- drodze. Podjęto akcję pod nazwą
kach drogowych, a odsetek ten wzra- noS
ci do stosowania na drodze  Driving Under the Influence of
stał do 40, gdy w wypadkach były oraz publikowanych i niepubli- Drugs, Alcohol and Medicine , która
ofiary S
miertelne. Ocenia się, że kowanych opinii na ten temat. przewiduje zmniejszenie tych liczb
w USA 4,2 miliona osób w wieku Przegląd ten ma obejmować o 50% do roku 2010. Wystartuje ona
16 20 lat siada w ciągu roku za kie- zarówno produkty będące na w styczniu 2006 r. i obejmie 38 insty-
rownicą, będąc pod wpływem alko- rynku, jak i prototypy w fazie tucji (uniwersytetów, instytutów na-
holu i innych S
rodków psychoaktyw- opracowywania. ukowych, policji) z 21 krajów Unii.
nych, a 169 tysięcy (4%) zostaje za- 3. OkreS
lenie obowiązujących Podstawowe założenia planu będą
trzymanych i zarejestrowanych przez w Unii operacyjnych, użytko- wykonane w latach 2006 2007. Pod-
policję. wych i prawnych przepisów, dana zostanie kompleksowej ocenie
Przed powołanym do życia w Unii które regulują problematykę częstoS
ć występowania poszczegól-
Europejskiej programem skutecznej badań na drodze, a także nych substancji psychoaktywnych
kontroli na drogach Rosita (Roadside oczekiwań użytkowników (ła- u kierowców, dokładnie okreS
lony
Testing Assessment Programme) twoS
ć wykrywania substancji wpływ na zdolnoS
ć prowadzenia po-
stoją następujące zadania [24]: psychoaktywnych, możliwoS
ć jazdu oraz ryzyko związane z ich sto-
obsługi testów przez personel sowaniem. Mają być udoskonalone
1. Opracowanie listy narkotyków niemedyczny, łatwoS
ć odczyty- metody działania policji, zwiększona
i leków, które mogą wywierać wania wyników i ich jedno- jej kontrolna efektywnoS
ć, a także
niekorzystny lub szkodliwy znacznoS
ć, możliwoS
ć zacho- sprawnoS
ć służb medycznych. Bada-
wpływ na sprawnoS
ć psycho- wania wyników na dysku, sto- nia mają się odbywać zarówno na sy-
motoryczną użytkowników pień uciążliwoS
ci badań dla mulatorach, jak i na drodze,
dróg. kierowców). i uwzględniać wpływ równoczesnego
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06 5
działania kilku narkotyków oraz nar- Ecstasy (3,4-metylenodioksyme- przystępuje się wówczas, gdy wynik
kotyku i zmęczenia [12]. tamfetamina, MDMA) jest narkoty- poprzedniego budzi wątpliwoS
ci.
Akcja  Zero tolerancji dla prowa- kiem łączącym działanie stymulujące Etap pierwszy polega na obserwa-
dzenia pojazdów pod wpływem nar- i halucynogenne. Jego działanie roz- cji kierowców, ich zachowania po za-
kotyków (ang. Zero tolerance for poczyna się 20 min po przyjęciu do- trzymaniu i wyjS
ciu z pojazdu oraz na
DUID  Driving Under the Influence ustnym i utrzymuje przez 4 6 godz. wykonaniu przez kierowcę prostych
of Drugs) uznaje za nielegalne, (po iniekcji lub wdychaniu  krócej). testów, etap drugi  na skriningowym
sprzeczne z prawem i niedopuszczal- Może zniekształcać widzenie kierow- badaniu moczu na obecnoS
ć kanna-
ne prowadzenie pojazdu lub sprawo- cy i osłabiać zdolnoS
ć koncentracji binoidów, amfetamin, kokainy i opia-
wanie kontroli nad jego funkcjonowa- uwagi na poszczególnych czynno- tów, a etap trzeci  na badaniu krwi
niem przez osobę, u której we krwi, S
ciach procesu kierowania pojaz- metodą chromatografii gazowej
S
linie, moczu albo innych płynach dem. Kierowca, który stosował ecsta- sprzężonej ze spektrometrią masową
ustrojowych występują wykrywalne sy, może nie w pełni zdawać sobie (GC/MS).
iloS
ci jakiejkolwiek niedozwolonej sprawę z tego, że jest tylko współ- Kierowca pozostający pod wpły-
substancji psychoaktywnej lub jej użytkownikiem, a nie jedynym użyt- wem S
rodków psychoaktywnych mo-
metabolitów [28]. kownikiem drogi i że jego zachowa- że po wyjS
ciu z samochodu wykazy-
nie w znacznym stopniu decyduje wać dezorientację, zaburzenia koor-
Działanie narkotyków o bezpieczeństwie innych kierowców. dynacji ruchów, bełkotliwą mowę
i objawy obserwowane Ponadto następnego dnia po przyj- oraz mieć zwężone albo rozszerzone
u kierowców mowaniu ecstasy, np. w czasie tzw. x
renice. Np. opioidy wywołują bardzo
raving parties, czyli całonocnych im- silne zwężenie x
renic (tzw. x
renice
Jakie są ważniejsze efekty wywo- prez tanecznych, występuje stan wy- szpilkowate), natomiast S
rodki pobu-
ływane przez różne typy narkotyków czerpania (przemęczenia), odwod- dzające OUN  ich rozszerzenie. Do
i jak mogą one wpływać na osoby nienia (ecstasy blokuje odczuwanie oceny szerokoS
ci x
renic mogą być
prowadzące pojazdy mechaniczne? pragnienia) oraz sennoS
ć, a także za- użyte specjalne przyrządy, tzw. pupi-
Kannabinoidy (palenie marihuany burzona zdolnoS
ć koncentracji uwa- lometry (ang. pupil  x
renica), np. Eye-
i haszyszu), które po alkoholu wykry- gi, m.in. na tym, co dzieje się na dro- Check Device. Niezależnie od wyni-
wane są u kierowców, najczęS
ciej dze. ków wstępnych obserwacji kierowca
wywołują: Opioidy (morfina, kodeina, meta- powinien wykonać kilka prostych te-
 obniżenie zdolnoS
ci koncentracji don) wywołują sennoS
ć i wydłużenie stów:
przejawiające się w zwolnionych czasu reakcji, zaburzenie równowagi, test Romberga: badany w pozy-
reakcjach kierowcy, a więc wy- koordynacji oraz osłabienie zdolnoS
ci cji stojącej zamyka oczy, przechyla
dłużeniu czasu jego reakcji; koncentracji. Mogą wywołać również głowę na bok i liczy do 30, odchyle-
 upoS
ledzenie koordynacji ru- mdłoS
ci i wymioty oraz zmiany na- nia od pionowej postawy i błędy w li-
chów i precyzji manewrowania stroju. Niebezpieczne są także obja- czeniu mogą wskazywać, że jest on
kierownicą; wy abstynencyjne, gdy przyjęta daw- pod wpływem S
rodków psychoaktyw-
 uczucie sennoS
ci; ka opioidów przestaje działać: nie- nych;
 dezorientację, a nawet urojenia. prawidłowa ocena czasu, spowolnie- przejS
cie 9 kroków po prostej li-
Stymulanty oS
rodkowego układu nie ruchów, sennoS
ć. nii  palce-pięta itd.;
nerwowego (amfetamina, metamfeta- LSD (lizergid)  wpływa silnie na naprzemienne stawanie na pra-
mina, kokaina) powodują nieprawi- zmysły kierowcy: może on widzieć, wej i lewej nodze;
dłową ocenę szybkoS
ci oraz odległo- słyszeć i reagować na przedmioty lub badany, z zamkniętymi oczami,
S
ci potrzebnej do skutecznego za- dx
więki, których w rzeczywistoS
ci nie trafia kilkakrotnie palcem wskazują-
trzymania pojazdu. Po przyjęciu sty- było. Stan taki jest dużym zagroże- cym w czubek nosa [28].
mulantów kierowca jest nadmiernie niem dla niego i innych użytkowników Następnie pobiera się od kierowcy
pobudzony i nabiera przesadnego drogi. mocz lub S
linę w celu wykonania skri-
przekonania o swoich umiejętno- Kwas ł-hydroksymasłowy (GHB) ningowego testu na narkotyki, a jeS
li
S
ciach, co skutkuje agresywną i ryzy- ma działanie uspokajające i nasen- wypadnie on dodatnio, w placówce
kowną jazdą. Traci on zdolnoS
ć ne, co osłabia koncentrację uwagi służby zdrowia (laboratorium) pobie-
obiektywnej oceny sytuacji na dro- i zdolnoS
ć koordynacji ruchów. ra się krew na badanie metodą
dze, co zwiększa znacznie ryzyko Benzodiazepiny: rohypnol, valium, GC/MS, gdyż dopiero wynik analizy
wypadku. Może występować gonitwa oksazepam  wywołują sennoS
ć. Ba- toksykologicznej stanowi dowód sto-
myS
li, a nawet urojenia. Okres po danie, czy kierowca prowadzi pojazd sowania niedozwolonych S
rodków.
ustaniu stymulującego działania tych pod wpływem S
rodków psychoaktyw- Jednakże zagrożenie dla użytkow-
S
rodków jest również bardzo niebez- nych, przebiega zwykle w trzech eta- ników dróg stwarzają nie tylko alko-
pieczny, bo charakteryzuje się trudną pach, przy czym do kolejnego etapu hol i narkotyki. Również cały szereg
do opanowania sennoS
cią. leków przepisywanych przez lekarzy
6 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
i dostępnych w aptekach, oprócz i Hongkongu, co wskazuje na to, że mężczyzn i 207 kobiet). W tym okre-
działania leczniczego, wywołuje związane z tym zagrożenia powinny sie 139 kierowców zmarło (23% 
grox
ne objawy niepożądane i stanowi być postrzegane jako problem ogól- 110 mężczyzn i 29 kobiet). Autorzy
przeciwwskazanie do siadania za noS
wiatowy. wyciągają wniosek, że prowadzenie
kierownicą. Są to: W Szwajcarii Ausburger i wsp. [3] pojazdów pod wplywem S
rodków
leki przeciwlękowe; poddali analizie krew pobieraną psychaktywnych zwiększa znacznie
leki pobudzające OUN; w ciągu 2 lat od 440 kierowców ryzyko przedwczesnej S
mierci.
narkotyczne leki przeciwbólowe; w związku z podejrzeniem o prowa- Raes i Verstraete [22] badali 450
leki przeciwalergiczne; dzenie przez nich pojazdów pod próbek krwi pobranych od kierowców
leki regulujące poziom cukru we wpływem narkotyków. W grupie tej w Belgii w latach 2000 2005. Najczę-
krwi; było 400 mężczyzn (91%) oraz 40 S
ciej wykrywano kannabinoidy
leki przeciwdepresyjne; kobiet (9%). R
rednia wieku kierow- (73,5%), MDMA (20,4%), amfetami-
leki uspokajające; ców wynosiła 28 lat, najmłodszy miał nę (19,8%), benzoiloekgoninę
leki regulujące ciS
nienie krwi; 16 lat, a najstarszy 81 lat. Narkotyki (17,9%), kokainę (6,9%) i morfinę
leki przeciwwrzodowe; wykryto u 89% badanych, przy czym (2,7%). W 72% przypadków wykryto
niektóre antybiotyki; u połowy z nich więcej niż jeden tylko jeden narkotyk, w 22,6% przy-
leki przeciwdrgawkowe; [2 6]. NajczęS
ciej wykrywano kanna- padków  dwa narkotyki, w 5,2%
niektóre syropy przeciwkaszlo- binoidy (59%), etanol (46%), benzo- przypadków  trzy narkotyki,
we; diazepiny (13%), kokainę (13%), am- a w 0,25% przypadków  cztery nar-
leki złożone zawierające alko- fetaminy (9%), opioidy (9%) i meta- kotyki. Łączne przyjmowanie kilku
hol; don (7%). Odnotowane przez auto- narkotyków lub narkotyku i alkoholu
leki złożone zawierające kofeinę. rów zakresy stężeń poszczególnych powoduje nasilenie działań poszcze-
narkotyków oraz ich S
rednie wartoS
ci gólnych składników mieszaniny i sta-
Osoby przyjmujące leki z tych wyglądają następująco: nowi szczególnie duże zagrożenie
grup powinny zrezygnować na czas
ich stosowania z prowadzenia pojaz-
du lub przynajmniej skonsultować się R
rednie stężenie Zakres stężeń
z lekarzem, pozostawiając mu ocenę Kwas 11-karboksy-THC (THCCOOH) 35 ng/ml (1 215 ng/ml)
stopnia zagrożenia. Również niektó- THC 5 ng/ml (1 35 ng/ml)
re leki dostępne bez recepty mogą Kokaina 109 ng/ml (15 560 ng/ml)
wywierać niekorzystny wpływ na Benzoiloekgonina (metabolit kokainy) 515 ng/ml (29 2430 ng/ml)
sprawnoS
ć kierowców. Np. z 39 milio- Oksazepam 614 ng/ml (165 3830 ng/ml)
nów Amerykanów cierpiących na ka- Diazepam 279 ng/ml (80 630 ng/ml)
tar sienny tylko 4,8 miliona pozostaje Nordiazepam 492 ng/ml (30 1560 ng/ml)
pod opieką lekarza i przyjmuje prze- Midazolam 56 ng/ml (20 250 ng/ml)
pisane przez niego leki. Duża częS
ć Lorazepam 74 ng/ml (10 250 ng/ml)
stosuje leki dostępne bez recepty, Zolpidem 396 ng/ml (216 600 ng/ml)
które oprócz działania łagodzącego Metakwalon 1077 ng/ml (150 2360 ng/ml)
objawy kataru siennego mogą wywo- Paroksetyna 68 ng/ml (21 120 ng/ml)
ływać np. sennoS
ć. Lek przeciwaler- Mirtazepina 91 ng/ml (50 180 ng/ml)
giczny, difenhydramina, w znacznym Tramadol 475 ng/ml (100 950 ng/ml)
stopniu upoS
ledza zdolnoS
ć prowa- Wolna morfina 19 ng/ml (1 111 ng/ml)
dzenia pojazdów i utrzymania prawi- Wolna kodeina 5 ng/ml (1 13 ng/ml)
dłowego kierunku jazdy, a stopień te- Amfetamina 63 ng/ml (10 183 ng/ml)
go upoS
ledzenia jest większy niż po MDMA 388 ng/ml (0 2480 ng/ml)
alkoholu. Metadon 165 ng/ml (27 850 ng/ml)
Etanol 1,28 g/kg (0,14 2,95 g/kg)
Zasięg zjawiska
i sposoby przeciwdziałania Hausken i wsp. [16] z Norweskie- dla ruchu drogowego. Takie  kombi-
go Instytutu Zdrowia Publicznego nacje u kierowców zdarzają się wca-
W latach 2004 2005 opublikowa- przeprowadzili badania katamne- le nie tak rzadko [1]. Przyjęto, że war-
no wiele prac charakteryzujących styczne kierowców zatrzymanych toS
ci stężeń narkotyków, których
skutki stosowania S
rodków psycho- w Norwegii w latach 1992 1996 z po- przekroczenie upoS
ledza sprawnoS
ć
aktywnych przez kierowców w Nor- wodu prowadzenia pojazdów pod kierowania pojazdem, wynoszą: dla
wegii, Belgii, Danii, Luksemburgu, wpływem S
rodków psychoaktywnych. THC 2 ng/ml, dla morfiny 20 ng/ml,
Szwajcarii, Niemczech, a także Badaniami, które trwały 6 lat, objęto a dla amfetamin (amfetaminy, me-
w Stanach Zjednoczonych, Australii 805 osób w wieku 20 49 lat (598 tamfetaminy, MDMA)  50 ng/ml.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06 7
W Danii Bernhoft i wsp. [5] objęli mężczyzn i 5 kobiet), którzy zginęli jazdu do placówki służby zdrowia,
badaniami 330 kierowców, którzy w wypadkach drogowych w Hong- odbywa się zwykle około dwóch go-
w wyniku wypadków drogowych zo- kongu. Jest to jedno z najbardziej ru- dzin po zatrzymaniu. Badanie na
stali ranni i przewiezieni do szpitala. chliwych miast w Chinach, liczące 6,7 obecnoS
ć innych substancji psycho-
Pobierano od nich S
linę (niekiedy tak- miliona mieszkańców, z 520 tysiąca- aktywnych i alkoholu dało wynik
że krew) i przeprowadzono badania mi pojazdów, poruszających się na ujemny. U kierowcy, który spowodo-
skriningowe (za pomocą Cozart Mi- powierzchni 1100 km2. 106 kierow- wał wypadek, stwierdzono bełkotliwą
croplate EIA kit) na obecnoS
ć opia- ców straciło życie w wypadkach mowę, dezorientację, zaburzenia ko-
tów, amfetaminy, metamfetaminy, z udziałem dwóch lub więcej pojaz- ordynacji ruchów, oczopląs poziomy
MDMA, kannabinoidów i ich metabo- dów, a 91  w wypadkach, którym i słabą reakcję x
renic na S
wiatło. Tęt-
litów, kokainy i metabolitów oraz ben- uległ tylko ich samochód. W pierw- no wynosiło 88 108 uderzeń na mi-
zodiazepin. W próbkach, dla których szej grupie alkohol i/lub narkotyki wy- nutę, ciS
nienie krwi 124/52 mmHg,
wynik skriningu był dodatni, oznacza- kryto u 22 kierowców (21%), a w dru- a temperatura 37,8oC. Badanie labo-
no narkotyki metodą GC/MS lub giej  u 51 kierowców (56%), a więc ratoryjne krwi i moczu ujawniło wyso-
LC/MS/MS. U 26 badanych wykryto w całej grupie u 73 kierowców (38%). kie stężenia GHB oraz brak innych
obecnoS
ć narkotyku, u 11 były to NajczęS
ciej wykrywano stymulanty S
rodków psychoaktywnych i alkoho-
kannabinoidy, u 10 benzodiazepiny, OUN (46%), kannabinoidy (36%), lu. Inny kierowca, zatrzymany za lek-
u 6 opiaty, u 5 amfetaminy lub MDMA benzodiazepiny (18%) i kokainę ceważenie znaków drogowych, wy-
i u 5 kokaina i metabolity. (9%). kazywał zupełny brak orientacji i miał
Appenzeller i wsp. [1] badali na Drummer i wsp. [11] badali w Au- trudnoS
ci z utrzymaniem się w pozy-
obecnoS
ć narkotyków próbki krwi 210 stralii przyczyny wypadków drogo- cji pionowej. W jego krwi wykryto
kierowców (179 mężczyzn i 31 ko- wych, w których 3398 kierowców od- GHB w stężeniu przekraczającym
biet) zatrzymanych w Luksemburgu niosło S
miertelne obrażenia, i stwier- 1000 mg/l, natomiast badanie na
od jesieni 2001 do wiosny 2002 r. dzili, że kierowcy, u których stężenie obecnoS
ć alkoholu i innych narkoty-
w celu wykonania testu na alkohol. THC we krwi przekraczało 5 ug/l, ków dało wynik ujemny.
Na wykonanie dodatkowych badań uczestniczyli w wypadkach 6,6 razy Przedstawione wyżej wyniki wska-
na obecnoS
ć narkotyków wyrazili częS
ciej niż kierowcy nieużywający zują, że obok ciągle aktualnego, dra-
zgodę zarówno kierowcy, jak i proku- narkotyków. Soderstrom i wsp. [26] matycznego problemu skutków pro-
ratura okręgowa. U 22,8% badanych stwierdzili, że we krwi 34,7% z 1023 wadzenia pojazdów po spożyciu al-
wykryto benzodiazepiny, u 10,7%  pacjentów przyjętych na oddział ura- koholu, pojawiło się nowe, poważne
antydepresanty, u 7,6%  kannabino- zowy w wyniku wypadków drogowych zagrożenie w postaci kierowców pro-
idy. Narkotyki oznaczano metodą występowały kannabinoidy, a Crouch wadzących pojazdy pod wpływem
GC/MS po ich izolacji z krwi metodą i wsp. [10] u 13% kierowców S
miertel- S
rodków psychoaktywnych. Walka
ekstrakcji ciecz-ciało stałe (Solid nie rannych w wypadkach drogowych z tym zagrożeniem jest bardzo trudna
Phase Extraction  SPE). w Stanach Zjednoczonych wykryli we z dwóch powodów: po pierwsze ma-
W Instytucie Medycyny Sądowej krwi i w moczu THC lub/i jego główny my tu do czynienia nie z jedną, jak
Uniwersytetu Monachijskiego podda- metabolit  11-nor-9-karboksy-THC w przypadku alkoholu, lecz z kilkuna-
no badaniu 1300 próbek krwi kierow- (THCCOOH). stoma substancjami o różnej budo-
ców, którzy zostali zatrzymani, gdyż Couper i Logan [9] ze Stanowego wie chemicznej i różnych, często
swoim zachowaniem na drodze Laboratorium Toksykologicznego przeciwstawnych, kierunkach działa-
zwrócili uwagę policji. U 25% kierow- w Seattle (USA) przedstawili zacho- nia farmakologicznego, a po drugie,
ców wykryto kannabinoidy, u 13%  wania kierowców zagrażające bez- są to substancje silnie działające,
opiaty, a u 4%  kokainę [14]. Wg pieczeństwu ruchu drogowego oraz przyjmowane w b. małych dawkach,
oceny ekspertów każdego roku ginie wypadki drogowe będące wynikiem a więc występujące w płynach ustro-
w Niemczech, w wypadkach spowo- obniżenia sprawnoS
ci psychofizycz- jowych w znikomych, niekiedy trud-
dowanych przez osoby prowadzące nej kierowców po użyciu kwasu ł-hy- nych do wykrycia, stężeniach.
pojazdy pod wpływem S
rodków psy- droksymasłowego (GHB). Kierowca, Polska Policja będzie się z pewno-
choaktywnych, 150 osób, a ok. 4000 który jechał z szybkoS
cią dochodzą- S
cią starała sprostać temu wyzwaniu
zostaje rannych. Dane te skłoniły cą do 80 mil na godzinę na trasie dłu- i stopniowo wprowadzać kontrolę kie-
Bundestag do nowelizacji przepisów goS
ci 6 mil, nie reagując na sygnały rowców również na obecnoS
ć sub-
dotyczących ruchu drogowego, które S
wietlne i dx
więkowe patrolu drogo- stancji psychoaktywnych, chociaż
przewidywały surowsze kary za takie wego, miał we krwi wysokie stężenie jest to zadanie trudne, wymagające
przewinienia (wtedy 3000 DM oraz GHB (34mg/l). Stężenie to w chwili energicznych działań organizacyj-
odebranie prawa jazdy na 3 miesią- zatrzymania było z pewnoS
cią wyż- nych, szkoleniowych oraz nakładów
ce). sze, gdyż GHB ma krótki okres pół- finansowych (testy skriningowe, apa-
Cheng i wsp. [6] badali próbki krwi trwania (ok. 30 min), a pobieranie ratura GC/MS i jej obsługa). Jednak-
i/lub moczu 197 kierowców (192 krwi, ze względu na koniecznoS
ć do- że przedstawione dane przemawiają
8 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
za tym, aby działania na tym polu zin- czołów przyusznych i w 4% z gruczo- narkotyków w organizmie w momen-
tensyfikować już teraz, zanim zmu- łów podjęzykowych. R
lina może za- cie badania. ObecnoS
ć narkotyków
szą nas do tego unijne przepisy. wierać bakterie, komórki nabłonka, lub ich metabolitów w moczu wcale
Losowa kontrola kierowców na erytrocyty, leukocyty i cząstki poży- nie oznacza, że kierowca w chwili za-
obecnoS
ć narkotyków pozwoli z jed- wienia. trzymania miał upoS
ledzoną zdol-
nej strony wykrywać osoby łamiące Do badania obecnoS
ci narkotyków noS
ć prowadzenia pojazdu, gdyż
zakaz prowadzenia pojazdów pod w organizmie zastosowano S
linę po psychotropowe efekty działania sub-
wpływem substancji psychoaktyw- raz pierwszy w roku 1974 [15], a na stancji mogły już zaniknąć. Okresy
nych, a z drugiej  stworzy sytuację jej przydatnoS
ć do badania kierow- detekcji narkotyków we krwi i S
linie
wysokiego ryzyka zatrzymania i kary, ców podejrzanych o prowadzenie po- są bardziej zbliżone niż we krwi
podobnie jak to ma miejsce z kontro- jazdów pod wpływem S
rodków psy- i w moczu [31]. Jednakże dotychczas
lą na zawartoS
ć alkoholu w wydycha- choaktywnych zwrócono uwagę pod tylko stan Victoria w Australii dopusz-
nym powietrzu. koniec lat 80. [27]. cza oznaczanie narkotyków w S
linie
Zainteresowanie S
liną jako matry- jako materiał dowodowy [30].
R
lina jako matryca do wykrywania cą (ang. matrix), czyli materiałem bio- Ważne jest rozróżnienie między
narkotyków u kierowców logicznym do wykrywania i oznacza- narkotykiem macierzystym i jego me-
nia analitów (w tym przypadku narko- tabolitami. Termin  narkotyk macierzy-
Z inicjatywy Komisji Europejskiej tyków), wiąże się z jej wczeS
niejszym sty oznacza nielegalną substancję
Rosita dokonała oceny przydatnoS
ci wykorzystaniem do badania farmako- psychoaktywną wdychaną lub wstrzy-
metod badania narkotyków u zatrzy- kinetyki i biodostępnoS
ci leków oraz kiwaną przez narkomana. Np. dla pre-
manych na drodze kierowców. Wyni- monitorowania ich poziomu we krwi, paratów cannabis narkotykiem macie-
ki badań, w których uczestniczyli ponieważ stężenia wielu leków w S
li- rzystym jest THC. Natomiast matabo-
przedstawiciele 16 krajów Europy, nie oraz czasy ich detekcji są podob- lit narkotyku oznacza związek lub
wykazały, że dzięki łatwej dostępno- ne jak we krwi. związki powstające w organizmie bior-
S
ci, niskiej inwazyjnoS
ci i dobrej kore- Wydaje się więc wskazane wpro- cy z narkotyku macierzystego w wyni-
lacji wyników oznaczeń i stopnia upo- wadzenie S
liny jako podstawowej ku jego metabolizmu. Chociaż obec-
S
ledzenia sprawnoS
ci kierowania po- matrycy w badaniach kierowców na noS
ć metabolitu we krwi i/lub w moczu
jazdem, najbardziej odpowiednim obecnoS
ć narkotyków, gdyż ma ona S
wiadczy o użyciu narkotyku, to sam
materiałem (matrycą) jest S
lina. Za bardzo dużo zalet w porównaniu metabolit, w przeciwieństwie do nar-
dobry materiał do badania uznano z krwią i z moczem. Pobieranie S
liny kotyku macierzystego, może nie wy-
również pot, ale jego powszechne nie ma charakteru inwazyjnego jak kazywać aktywnoS
ci biologicznej. Np.
stosowanie utrudniają duże różnice w przypadku krwi oraz nie wymaga metabolit THC  kwas 11-karboksy-
 wydajnoS
ci , zależne od temperatury udziału fachowego personelu me- "9-THC (THCCOOH) jest nieaktywny.
otoczenia, aktywnoS
ci fizycznej, dycznego, mogą ją więc pobierać sa- A więc obecnoS
ć metabolitu THC
a także indywidualnych właS
ciwoS
ci mi policjanci na miejscu zatrzymania w moczu wcale nie oznacza, że bada-
osobnika. Zafałszowania S
liny i potu kierowcy, co bardzo przyS
piesza na osoba pozostaje w momencie po-
są wprawdzie teoretycznie możliwe i upraszcza procedurę kontroli [20]. brania materiału pod działaniem sub-
(np. przez dodanie wody, innego pły- W przypadku użycia krwi jako matry- stancji psychoaktywnej. Potwierdzają
nu, przyjęcie S
rodka hamującego wy- cy jest to niemożliwe, gdyż jej pobie- to spostrzeżenia Ramaekersa i wsp.
dzielanie S
liny lub zmieniającego jej ranie musi odbywać się w placówce [23], że preparaty cannabis użyte bez-
pH), jednak praktycznie mało praw- służby zdrowia, a w przypadku mo- poS
rednio przed jazdą zwiększają
dopodobne, gdyż pobieranie trwa czu wiąże się z pogwałceniem intym- prawdopodobieństwo wypadku, nato-
krótko i odbywa się pod kontrolą noS
ci, gdyż z obawy przed zafałszo- miast stosowane wczeS
niej  nie, cho-
funkcjonariusza służby drogowej. waniem musi odbywać się pod kon- ciaż w moczu są obecne metabolity
R
lina powstaje w trzech parzy- trolą. R
linę można pobierać kilka razy THC. R
lina jako matryca ma również
stych gruczołach S
linowych: przyusz- w ciągu dnia bez ryzyka infekcji, bez tę zaletę, że stężenia występujących
nych, podszczękowych i podjęzyko- bólu i stresu związanego z ukłuciem w niej narkotyków lepiej korelują ze
wych. Gruczoły przyuszne wytwarza- i dyskomfortu w przypadku wynaczy- stopniem upoS
ledzenia zdolnoS
ci pro-
ją płyn surowiczy, podszczękowe  nienia i obrzęku żyły w miejscu wpro- wadzenia pojazdu niż ich stężenie
płyn o charakterze surowiczo- wadzenia igły, a jej pobieranie nie w moczu. Dla niektórych narkotyków,
-S
luzowym, a podjęzykowe  o cha- wymaga aseptyki i sterylnych strzy- np. grupy amfetamin, okresy detekcji
rakterze S
luzowym. W stanie prawi- kawek. W S
linie występują głównie w S
linie są nawet dłuższe niż we krwi
dłowym dorosły człowiek wytwarza narkotyki macierzyste, nie ich meta- [2]. Jednakże niektóre narkotyki, np.
dziennie 500 1500 ml S
liny. Do ba- bolity jak w moczu. R
lina ma podob- MDMA (3,4-metylenodioksymetamfe-
dań zbiera się zwykle S
linę miesza- ne  okno detekcji jak krew, a w po- tamina), hamują wydzielanie S
liny, co
ną, która w 71% pochodzi z gruczo- równaniu z moczem bardzo poważną wydłuża czas potrzebny do uzyskania
łów podżuchwowych, w 25% z gru- zaletę: pozwala stwierdzić obecnoS
ć niezbędnej do badania iloS
ci materia-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06 9
łu. W takich przypadkach procedura SAMHSA Rosita
pobierania może trwać 15 20 min lub THC i metabolity 4 ng/ml 2 ng/ml
nawet zakończyć się niepowodze- Kokaina i metabolity 20 ng/ml 8 ng/ml
niem. Opiaty 40 ng/ml 40 ng/ml
O ile jednak dla moczu powszech- Fencyklidyna 10 ng/ml 10 ng/ml
nie znane i akceptowane są wartoS
ci Amfetaminy 50 ng/ml 50 ng/ml
cutoff narkotyków, a okresy po przy- MDMA 50 ng/ml 
jęciu, w których narkotyki i ich meta-
bolity występują w moczu, zostały
doS
ć dokładnie okreS
lone, i to nawet
Tabela 1
przy trzech różnych sposobach przyj-
Okresy wykrywania narkotyków w moczu
mowania: sporadycznym, częstym
(mają jedynie charakter orientacyjny) wg [25]
i przewlekłym (tab. 1), o tyle dla S
liny
Drug detection times in urine
brak dotychczas zarówno ogólnie
(following values should be used as indication only) [25]
przyjętych metod analitycznych, jak
i uznanych i akceptowanych wartoS
ci
Rodzaj narkotyku Używanie sporadyczne Używanie częste Używanie przewlekłe
cutoff.
Amfetamina 1 3 dni 2 6 dni kilka tygodni
Skąpe są również w piS
miennic-
twie informacje na temat czasu po
Metamfetamina 1 3 dni 2 6 dni kilka tygodni
podaniu, w którym można wykryć
narkotyki w S
linie. Poniżej przytaczo-
Kokaina 12 48 godzin 1 4 dni do kilku tygodni
no wartoS
ci zebrane przez Apsa
i Martensa [2]:
Morfina 12 48 godzin 2 6 dni do kilku tygodni
Kodeina 1 3 dni 2 5 dni do kilku tygodni
Amfetamina  okres wykrywalno-
S
ci zaczyna się 10 min po przyjęciu
Kannabinoidy 2 5 dni 4 14 dni do 2 3 miesięcy
i trwa przez 72 godz.
Metamfetamina  okres wykrywal-
Fencyklidyna (PCP) 1 3 dni 3 7 dni do 1 miesiąca
noS
ci po wdychaniu, paleniu lub przy-
jęciu doustnym wynosi 8,5 godz.
Benzodiazepiny 2 5 dni 4 14 dni do 1 miesiąca
Kokaina, benzoiloekgonina i ester
metylowy ekgoniny  okres wykry-
Sekobarbital 2 4 dni 4 8 dni kilka tygodni
walnoS
ci rozpoczyna się 10 min po
Fenobarbital i inne
4 8 dni 5 15 dni miesiąc lub więcej
przyjęciu kokainy i trwa przez 24
barbiturany
godz.
Metadon 1 4 dni 2 10 dni do kilku tygodni
Morfina i kodeina  okres wykry-
walnoS
ci rozpoczyna się 1 godz. po
Petydyna
6 24 godzin 1 3 dni do tygodnia
przyjęciu.
(Meperydyna)
THC  zaczyna się wkrótce po
przyjęciu i trwa do 14 godz. Warto przypomnieć, że cutoff le- Niektóre narkotyki i metabolity
Fencyklidyna (PCP)  stężenie vel albo próg czułoS
ci jest to mini- obecne w matrycy mogą wpływać na
może się wahać od 2 600 ng/ml. malne stężenie narkotyku w płynie wynik testów skriningowych, gdyż
Etanol  stężenie alkoholu w S
linie ustrojowym, które musi być prze- wykazują tzw. reaktywnoS
ć krzyżową
jest o 9% wyższe niż w osoczu. kroczone, aby wynik mógł być (ang. cross-reactivity), tj. zdolnoS
ć łą-
Substance Abuse and Mental He- uznany za dodatni. Próbki, w któ- czenia się z wchodzącym w skład te-
alth Services Administration (SAMH- rych stężenie narkotyku jest równe stu przeciwciałem, specyficznym dla
SA), agencja rządu federalnego USA lub przekracza wartoS
ć cutoff, są oznaczanego narkotyku. Może to
czuwająca nad udoskonalaniem sys- uznawane za dodatnie, a w których prowadzić do wyników fałszywie do-
temu zapobiegania narkomanii i le- jest od niego niższe  za ujemne. datnich. Te cząstkowe reaktywnoS
ci
czenia uzależnień oraz funkcjonowa- Może się więc zdarzyć, że dwie me- krzyżowe wyraża się w procentach
nia służb związanych z ochroną zdro- tody, dla których przyjęto różne reaktywnoS
ci wykazywanej przez
wia psychicznego, proponuje nastę- wartoS
ci cutoff, mogą dawać różne oznaczany narkotyk. Np. testy opia-
pujące wartoS
ci cutoff dla narkotyków wyniki analizy tej samej próbki: do- towe są zwykle nastawione na wykry-
w S
linie [29]. Są one bardzo zbliżone datni i ujemny. Cutoff nie jest zatem wanie morfiny, jednak z przeciwciała-
do propozycji wynikających z badań parametrem S
ciS
le analitycznym, mi tych testów reagują, niekiedy
prowadzonych w ramach programu lecz raczej pojęciem medyczno- w znacznym stopniu, również S
rodek
Rosita. -prawnym. przeciwkaszlowy  kodeina i opiato-
10 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
we S
rodki przeciwbólowe. WiększoS
ć rania S
liny mają za małe zbiorniczki, TP
testów opiatowych nie wykrywa syn- co stwarza problemy w przypadku CzułoS
ć =       x 100
tetycznych opiatów, takich jak hydro- koniecznoS
ci odesłania częS
ci mate- TP + FN
morfon, hydrokodon, oksymorfon riału do laboratorium, a także cena
i oksykodon, gdyż mimo strukturalne- tych testów: 3,9 euro za jedno ozna- TN
go podobieństwa nie wykazują one czenie i 14 euro za test oznaczający SpecyficznoS
ć =      x 100
reaktywnoS
ci krzyżowej z przeciwcia- jednoczeS
nie 4 narkotyki. TN + FP
łem morfinowym. OczywiS
cie testy te
dają wynik dodatni u osoby przyjmu- WłaS
ciwoS
ci testu Cozart Rapi- (TP + TN)
jącej heroinę, gdyż jej głównym me- Scan: DokładnoS
ć =       x 100
tabolitem jest morfina. 1. Nieinwazyjny sposób pobiera- N
JeS
li idzie o testy wykrywające ko- nia materiału biologicznego.
kainę, to są one najczęS
ciej nasta- 2. Potwierdzenie w ciągu kilku mi- TP
wione na główny metabolit kokainy  nut obecnoS
ci narkotyków w organi- PPV =       x 100
benzoiloekgoninę, jednak większoS
ć zmie in situ  w czasie ich oddziały- TP + FP
z nich dzięki reaktywnoS
ci krzyżowej wania na OUN.
wykrywa również samą kokainę oraz 3. Mała iloS
ć materiału potrzebna TN
inny jej metabolit  ester metylowy do badania (ok. 1 ml). NPV =        x 100
ekgoniny. 4. MożliwoS
ć zebrania próbki S
liny TN + FN
W teS
cie nastawionym na wykry- na potwierdzające badanie w labora-
wanie amfetaminy i metamfetaminy torium. Oznaczenia:
wysoką reaktywnoS
ć krzyżową wyka- 5. Wygodne przenoS
ne urządze- TP  liczba wyników prawdziwie
zują zwykle tzw. amfetaminopodobne nie analizujące z drukarką podającą dodatnich
narkotyki zmodyfikowane: 3,4-mety- wynik. FP  liczba wyników fałszywie do-
lenodioksymetamfetamina (MDMA), 6. Wysokie parametry analityczne datnich
3,4-metylenodioksyamfetamina (czułoS
ć 99,1%, specyficznoS
ć TN  liczba wyników prawdziwie
(MDA), 3,4-metylenodioksy-N-etylo- 94,4%, dokładnoS
ć 99%  patrz ni- ujemnych
amfetamina (MDE), 1-(3 ,4 -metyle- żej) [8]. FN  liczba wyników fałszywie
nodioksyfenylo)-2-aminobutan (BDB) PrzydatnoS
ć i użytecznoS
ć testów ujemnych
i 1-(3 ,4 -metylenodioksyfenylo)-2- skriningowych, w tym stosowanych N  ogólna liczba wykonanych ba-
-metyloaminobutan (MBDB), a także do kontroli drogowej, ocenia się naj- dań (P+TN+FP+FN)
takie leki jak efedryna, fenylopropa- częS
ciej za pomocą trzech parame- Dla dobrego testu skriningowego
nolamina i fentermina. trów: czułoS
ci (ang. sensitivity), spe- zalecane są przez Rosita następują-
Na wyniki testów benzodiazepino- cyficznoS
ci (ang. specificity) oraz do- ce parametry:
wych wpływa również wiele związ- kładnoS
ci (ang. accuracy, efficiency). CzułoS
ć >90%
ków, często o niepodobnej do benzo- Parametry te wyrażają odsetek pra- SpecyficznoS
ć >90%
diazepin budowie, np. lek przeciwza- widłowych wyników, potwierdzonych DokładnoS
ć >95%.
palny  oxaprozin. Informacje na te- inną, doskonalszą metodą, najczę- Stosowane tutaj pojęcia czułoS
ci
mat związków wykazujących reak- S
ciej GC/MS. Próbki zidentyfikowane i specyficznoS
ci nie są tożsame
tywnoS
ć krzyżową z użytym w teS
cie jako dodatnie przez test skriningowy, z analogicznymi pojęciami stosowa-
przeciwciałem podaje zwykle produ- a póx
niej zweryfikowane jako ujem- nymi w analityce chemicznej.
cent testu. ne, są nazywane fałszywie dodatni-
Lata 90. przyniosły rozwój urzą- mi. I odwrotnie  próbki zidentyfiko-
dzeń pozwalających wykrywać nar- wane w skriningu jako ujemne, BIBLIOGRAFIA
kotyki w S
linie kierowców na miejscu a zweryfikowane jako dodatnie, no-
zatrzymania. W roku 1999 były już szą nazwę fałszywie ujemnych. Dwa 1. Appenzeller B.M., Schneider S.,
dostępne trzy takie urządzenia [7, inne parametry używane do charak- Yegles M., Maul A., Wennig R.: Drugs
19]: terystyki testów skriningowych, okre- and chronic alcohol abuse in drivers,  Fo-
Avitar OralScreen S
lające prawdopodobieństwo uzy- rensic Sci. Internat. 2005, 155, s. 83.
Cozart (RapiScan System) skania prawidłowego dodatniego lub 2. Aps J.K., Martens L.C.: Review:
Securetec Drugwipe prawidłowego ujemnego wyniku, to The physiology of saliva and transfer of
Wysoką ocenę uzyskał test wielo- dodatnia wartoS
ć predykcyjna (ang. drugs into saliva,  Forensic Sci. Internat.
parametrowy, tj. pozwalający wykryć Positive Predictive Value  PPV) oraz 2005, 150, s. 119.
jednoczeS
nie kilka narkotyków, i to ujemna wartoS
ć predykcyjna (ang. 3. Augsburger M., Donze N., Mene-
w czasie nieprzekraczającym 5 min. Negative Predictive Value  NPV). trey A., Brossard C., Sporkert F., Giro-
Pewnym mankamentem jest jedynie Parametry te wylicza się z następują- ud C., Mangin P.: Concentrations of
to, że niektóre urządzenia do pobie- cych wzorów: drugs in blood of suspected impaired dri-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06 11
vers,  Forensic Sci. Internat. 2005, 153, abuse in biological fluids,  Clin. Pharma- 27. Starmer G.A., Vine J.H., Watson
s. 11. col. Ther. 1974, 15, s. 579. T.R.: A coordinated approach to the drugs
4. Behrensdorff I., Steentoft A.: Me- 16. Hausken A.M., Skurtveit S., Chri- and traffic safety problem,  Internat. J.
dicinal and illegal drugs among Danish stophersen A.S.: Mortality among sub- Psychopharm. 1998, 3 (suppl. 1), s. 35.
car drivers,  Accident Anal. Prevent. jects previously apprehended for driving 28. Toennes S.W., Kanert G.F., Ste-
2003, 35, s. 851. under the influence of traffic-hazardous inmeyer S., Moeller M.R.: Driving under
5. Bernhoft I.M., Steentoft A., Johan- medicinal drugs,  Drug Alcohol Depend. the influence of drugs-evaluation of analy-
sen S.S., Klitgaard N.A., Larsen L.B., 2005, 79, s. 423. tical data of drugs in oral fluid, serum and
Hansen L.B.: Drugs in injured drivers in 17. Jones A.W.: Driving under the in- urine, and correlation with impairment
Denmark,  Forensic Sci. Internat. 2005, fluence of chlormethiazole,  Forensic Sci. symptoms,  Forensic Sci. Internat. 2005,
150, s. 181. Internat. 2005, 153, s. 213. 152, s. 149.
6. Cheng J.Y., Chan D.T., Mok V.K.: 18. Jones A.W., Holmgren A.: Abnor- 29. Verstraete A.G.: Oral fluid testing
An epidemiological study on alco- mally high concentrations of amphetami- for driving under the influence of drugs:
hol/drugs related fatal traffic crash cases ne in blood of impaired drivers,  J. Foren- history, recent progress and remaining
of deceased drivers in Hong Kong betwe- sic Sci. 2005, 50, s. 1215. challenges,  Forensic Sci. Internat. 2005,
en 1996 and 2000.  Forensic Sci. Inter- 19. Kacinko S.L., Barnes A. J., Kim 150, s. 143.
nat. 2005, 153, s. 196. I., Moolchan E.T., Wilson L., Cooper G., 30. Walsh J.M., de Gier J.J., Christo-
7. Cooper G., Wilson L., Reid C., Reid C., Baldwin D., Hand C., Huestis pherson A.S., Verstraete A.G.: Drugs
Baldwin D., Hand C., Spiehler V.: Vali- M.A.: Performance characteristics of the and driving,  Traffic Inj. Prev. 2004, 5, s.
dation of the Cozart microplate EIA for Cozart RapiScan Oral Fluid Drug Testing 241.
analysis of opiates in oral fluid,  Forensic System for opiates in comparison to ELI- 31. Wylie F. M., Torrance H., Ander-
Sci. Internat. 2005, 154, s. 240. SA and GC/MS following controlled code- son R. A., Oliver J.S.: Drugs in oral fluid.
8. Cooper G., Wilson L., Reid C., Ma- ine administration,  Forensic Sci. Inter- Part I. Validation of an analytical procedu-
in L., Hand C.: Evaluation of the Cozart nat. 2004, 141, s. 41. re for licit and illicit drugs in oral fluid,  Fo-
RapiScan drug test system for opiates 20. Kintz P., Bernhard W., Villain M., rensic Sci. Internat. 2005, 150, s. 191.
and cocaine in oral fluid,  Forensic Sci. In- Gasser M., Aebi B., Cirmele V.: Detec- 32. Wylie F. M., Torrance H., Seymo-
ternat. 2005, 150, s. 239. tion of cannabis use in drivers with the ur A., Buttress S., Oliver J.S.: Drugs in
9. Couper F.I., Logan B.K.: Determi- drugwipe device and by GC/MS after In- oral fluid. Part II. Investigation of drugs in
nation of ł-hydroxy butyrate (GHB) in Bio- tercept device collection,  J. Anal. Toxi- drivers,  Forensic Sci. Internat. 2005,
logical Specimens by Gas Chromatogra- col. 2005, 29, s. 724. 150, s. 199.
phy-Mass Spectrometry,  J. Anal. Toxi- 21. Ogden E.J., Moskowitz H.: Ef-
col. 2000, 24, s. 1. fects of alcohol and other drugs on driver
10. Crouch D.J., Birky M., Gust S., performance,  Traffic Inj. Prev. 2004, 5, s.
Rollins D., Walsh J., Moulden J.V.: The 185. W następnym numerze
prevalence of drugs and alcohol in fataly 22. Raes E., Verstraete A.G.: Useful-
injured truck drivers,  J. Forensic Sci. ness of Roadside Urine Drug Screening
1993, 38, s. 1342. in Drivers Suspected of Driving under the
11. Drummer O.H., Gerostamoulos Influence of Drugs (DUID),  J. Anal. Toxi- Profilowanie konopi
J., Batziris H., Chu M., Caplehorn J., col. 2005, 29, s. 590. na podstawie
Robertson M.D.: Involvement of drugs in 23. Ramaekers J., Berghaus G., van składu pierwiastkowego
drivers of motor vehicles killed in Austra- Laar M., Drummer O.: Dose related risk (walidacja metody)  cz. II
lian road traffic crashes,  Accid. Anal. of motor vehicle crashes after cannabis Marzena Kuras, Marek Wachowicz
Prev. 2004, 36, s. 239. use,  Drug Alcohol Depend. 2004, 73, s.
12. EU project on driving under the in- 109. Wpływ typu rejestratora
fluence of drugs, alcohol and medicine, 24. Samyn N., Viaene B., Vandeven- na rozmieszczenie
2005. ne L., Verstraete A.: Inventory of state- formantów sygnału mowy
13. Giacomuzzi S., Haaser W., Pilsz -of-art. Roadside drug testing equipment, Grzegorz R
lusarczyk,
L., Riemer Y.: Driving impairment on bu- in: Verstreate (Ed.), Rosita. Roadside Te- Jacek Rzeszotarski,
prenorphine and slow-release oral mor- sting Assessment, Rosita Consortium, Tadeusz Sikora,
phine in drug-dependent patients,  Foren- Gent, 2001. Jacek Wierzbicki
sic Sci. Internat. 2005, 152, s. 323. 25. Scientific and Technical Notes,
14. Godorowski K.: Niemcy zwięk- SCITEC/18, December 2001. Zmiana
szają sankcje wobec zamroczonych 26. Soderstrom C. A., Trifillis A.L., cech indywidualnych
i odurzonych kierowców,  Problemy Al- Shanker B.S., Clark W.E., Cowley R.A.: narzędzia...
koh. 1998, 501, s. 19. Marihuana and alcohol use among 1023 Zdzisław Siarkiewicz
15. Gorodetzky C.W., Kullberg M.P.: trauma patients,  Arch. Surg. 1988, 123,
Validity of screening methods for drugs of s. 733.
12 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06