Zmiany terytorium państwa
Granica państwa to płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi,
oddzielająca terytorium jednego państwa od innych państw lub od morza.
Do państwa należy więc określona powierzchnia ziemi, obszar pod
powierzchniÄ… i obszar powietrzny nad powierzchniÄ…. Kraje nadmorskie sÄ…
właścicielami 12-milowego pasa wód terytorialnych oraz 200-milowej
strefy suwerenności ekonomicznej (Konwencja Prawa Morza 1982 r.).
Strefa graniczna (nadgraniczna), czyli strefa o obowiÄ…zujÄ…cych w niej
specjalnych przepisach administracyjnych, ma w Polsce szerokość od 2 do
6 km. Pas graniczny, czyli strefa przylegająca do granicy państwa, ma
około 30 km szerokości.
W 1025 roku, za pierwszych Piastów, państwo polskie sięgało swoimi
granicami zachodnimi aż po Czarną Elsterę (prawy dopływ A
aby), a na
wschodzie po rzekę Styr w pobliżu Beresteczka (obecnie Ukraina);
południowa granica biegła równoleżnikowo do obecnej Przełęczy Użockiej
na wschodzie i wzdłuż podnóża Sudetów na zachodzie; na północy granicę
tworzył Bałtyk - od jeziora A
ebsko po ujście Nogatu.
Tak zakreślone pierwotnie granice ulegały przez stulecia wielu zmianom.
Cechy charakterystyczne przebiegu granic Polski:
- stosunkowo mocna stabilność granicy południowej, biegnącej wzdłuż
północno-zachodniego łuku Karpat,
- częste i głębokie zmiany granicy wschodniej,
- stabilność granicy zachodniej od pierwszej połowy XIV wieku, po utracie
Pomorza Zachodniego i ÅšlÄ…ska, do 1945 roku,
- ustawiczna walka o dostęp do Bałtyku, zakończona względnym sukcesem
dopiero pod koniec XVI stulecia i ostatecznym zwycięstwem po II wojnie
światowej.
Po pokoju w Jamie Zapolskim (1582 r.) północna granica Rzeczypospolitej
sięgała północnych brzegów jeziora Pejpus (obecnie Estonia), zaś na
wschodzie - do 36°40' E i 47°35' N (kolano Dniestru na Nizinie
1
Czarnomorskiej). Była to najdalej wysunięta na wschód granica Polski w
ciągu jej dziejów.
Rozbiory wymazały Polskę z politycznej mapy Europy na okres 123 lat.
Odzyskanie niepodległości w 1918 roku wywołało proces szybkiego
scalania ziem polskich, który przyspieszyło powstanie wielkopolskie, trzy
powstania śląskie, powrót części Górnego Śląska do Polski oraz rezultat
wojny z 1920 r. Wszystko to sprawiło, iż od listopada 1918 do 1922 roku,
ukształtował się obszar II Rzeczypospolitej Polskiej.
Długość granic wynosiła wówczas 5548 km, z czego na wybrzeże morskie
przypadało zaledwie 140 km, w tym 68 km wokół Zatoki Puckiej.
Ze względu na walory obronne państwa ważny był zarówno kształt granicy
państwowej, jak i jej długość. Polska miała bardzo mocne oparcie od
południa w górach, natomiast niewystarczające - od zachodu, północy i
wschodu.
2