WIADOMOÂCI I OPINIE

12

20

NAUKA

SYLWETKA

I LUDZIE

Gro Harlem Brundtland

22

14 W SKRÓCIE

TECHNIKA

15 W LICZBACH

I

18 ANTY(PO)WAGA

BIZNES

POD LUPÑ

Wybuchowa reakcja

W wyniku afery ze szpiegostwem nuklearnym mo˝e ucierpieç nauka, a bezpieczeƒstwo narodowe nic nie zyska

Lawina nag∏ówków wprasie, polityczne oskar˝enia i˝à-

dania ograniczenia dost´pu do oÊrodków naukowych sà naturalnà konsekwencjà incydentu szpiegowskie-go w Los Alamos National Laboratory. W kilku raportach zyska∏ on miano najwi´kszej afery od czasu sprawy Rosenbergów. Senator Richard C. Shelby z Alabamy, przewodniczàcy senackiego Komitetu ds. Wywiadu, nawo∏ywa∏ do wprowa-dzenia zakazu wst´pu dla zagranicznych naukowców do ERIC O’CONNELL

wszystkich amerykaƒskich laboratoriów jàdrowych, by za-

WST¢P WZBRONIONY: cz´Êç Los Alamos National

pobiec wyciekowi tajnych informacji.

Laboratory jest niedost´pna dla obcokrajowców.

Wielu specjalistów od kontroli zbrojeƒ wàtpi, czy ca∏a ta wrzawa ma cokolwiek wspólnego z rzeczywistym zagro˝e-Lee, obywatela Stanów Zjednoczonych urodzonego na Taj-niem szpiegostwem. Co wićej, drakoƒskie Êrodki zaradcze, wanie – wyspie fanatycznie wrogiej Chinom.

takie jak niedopuszczanie obcokrajowców, mogà zahamowaç Kongresmani i inni politycy rzucili sińa administracjĆlin-rozwój amerykaƒskiej nauki i obróciç si´ przeciwko podsta-tona, która ponad rok nie reagowa∏a na raport o zagro˝eniu wowemu celowi narodowych laboratoriów – utrzymaniu glo-szpiegostwem, opracowany w 1996 roku przez kontrwywiad balnej równowagi jàdrowej.

Departamentu Energii (DOE). Prawdopodobnie bezczynnoÊç Wszystko rozpocz´∏o si´ 6 marca br., gdy New York Times Bia∏ego Domu wynika∏a z obawy przed popsuciem przyj´tej poinformowa∏ o Êledztwie w sprawie naukowca z Los Ala-wobec Chin polityki „konstruktywnego zaanga˝owania”. Pomos, który w po∏owie lat osiemdziesiàtych prawdopodobnie ruszenie wywo∏a∏ równie˝ niedostateczny system zabezpieczeƒ

przeszmuglowa∏ do Chin tajniki W-88 – termonuklearnych

– w rankingu DOE Los Alamos plasuje si´ poÊrodku trzypunk-g∏owic bojowych stosowanych w rakietach balistycznych Tri-towej skali. Badania General Accounting Office ujawni∏y z ko-dent II, przenoszonych przez okr´ty podwodne. Podejrzenia lei, ˝e tylko 5% naukowców z „krajów ryzyka” poddawano pojawi∏y si´ po przeanalizowaniu danych sejsmicznych za-weryfikacji. Kilka komitetów i komisji zapowiedzia∏o przepro-rejestrowanych w trakcie chiƒskich podziemnych prób jàdro-wadzenie analiz procedur i systemów zabezpieczeƒ stosowa-wych. Wynika∏o z nich, ˝e wstrzàsy by∏y bardzo podobne do nych w laboratorium.

wywo∏ywanych wybuchem W-88. Co wa˝niejsze, pewien Nie bagatelizujàc kwestii przecieków, wielu specjalistów od chiƒski dokument (zdobyty przez szpiegów amerykaƒskich) kontroli zbrojeƒ twierdzi, ˝e reakcje w Stanach Zjednoczonych zawiera∏ specyficzne odniesienia do g∏owicy wyprodukowa-sà zbyt mocne. „To, co si´ dzieje, to wielka przesada – zauwa-nej w Los Alamos. Technologia W-88 umo˝liwi∏aby Chiƒczy-

˝a Christopher E. Paine z Natural Resources Defense Council kom produkcj´ g∏owic tak ma∏ych, by da∏o siúmieÊciç kilka z Waszyngtonu. – Ludzie atakujà laboratoria, bo pozwolono je na jednej rakiecie, podobnie jak robià to Amerykanie. Âledz-zwiedzaç zagranicznym delegacjom.” Zamknićie tych insty-two, g∏ównie na podstawie poszlak, doprowadzi∏o do Wen Ho tucji zniweczy∏oby wysi∏ki podejmowane wspólnie z dawny-10 ÂWIAT NAUKI Sierpieƒ 1999

mi wrogami, zmierzajàce do stabili-

tliwe tak˝e dla innych obszarów na-

zacji jàdrowej równowagi si∏. Wizy-

uki: towarzystwa naukowe oskar-

ty rozpocz´∏y si´ po zakoƒczeniu

˝ajà Departament Stanu o systema-

zimnej wojny, gdy administracja Bu-

tyczne opóênianie wydawania wiz

sha zdecydowa∏a si´ przyciàgnàç ro-

niektórym obcokrajowcom, co unie-

syjskich naukowców zajmujàcych

mo˝liwia im udzia∏ w otwartych

siźbrojeniami. Wspó∏praca w ba-

AP Photo

konferencjach.

daniach podstawowych „zapoczàt-

To, czy ograniczenie dost´pu ob-

kowa∏a dyskusjńa temat zabezpie-

cokrajowcom zapobieg∏oby innym

czenia i nierozprzestrzeniania ma-

przypadkom szpiegostwa, byç mo-

teria∏ów rozszczepialnych” najpierw

SARAH MARTONE

˝e wyjawi raport, którego opracowa-

z Rosjà, a nast´pnie z Chinami – za-

ZAKAZ WST¢PU dla obcokrajowców.

nia podjà∏ si´ komitet ds. wywiadu

uwa˝a we wst´pniaku do Washing-

Senator Richard C. Shelby po kwietniowej wizycie

kierowany przez Christophera Coxa,

w Los Alamos zaproponowa∏ drastyczne dzia∏ania.

ton Post by∏y dyrektor Los Alamos cz∏onka Izby Reprezentantów z Kali-Siegfried S. Hecker. Stanowisko to

fornii. Gdy oddawaliÊmy artyku∏ do

popar∏ John C. Browne, obecny dyrektor Los Alamos, stwier-druku, raport udost´pniony by∏ tylko kongresmanom i nie-dzajàc w wystàpieniu przed Kongresem 6 paêdziernika 1998 ro-którym urz´dnikom paƒstwowym. Najprawdopodobniej opi-ku: „W wype∏nieniu misji zwi´kszania bezpieczeƒstwa naro-suje on szczegó∏owo kilka przypadków szpiegostwa oraz trans-dowego zasadnicze znaczenie majà kontakty z najlepszymi feru technologii komputerowych i satelitarnych. WÊród tajemnic naukowcami z ca∏ego Êwiata.”

jàdrowych oprócz W-88 znajdujà siúdoskonalenia konstruk-Media robià z Los Alamos „otwarty Êciek” – ubolewa Di-cji bomby neutronowej, której podstawy technologiczne Chi-pen Sinha, jeden z 7000 pe∏noetatowych pracowników tego ny rzekomo wykrad∏y Stanom Zjednoczonym w po∏owie lat 17-hektarowego miasteczka. Bzdurà sà wed∏ug niego opinie, ja-osiemdziesiàtych.

koby zagraniczni goÊcie mogli niemal swobodnie poruszaç si´

Fakt kradzie˝y tajemnic W-88 i innych technologii nuklear-po oÊrodku lub by istnia∏a mo˝liwoÊç przypadkowego przecie-nych w kulminacyjnym okresie zimnej wojny Êwiadczy o tym, ku, na przyk∏ad podczas wspólnych posi∏ków w bufetach.

jak trudno zachowaç bezpieczeƒstwo. „Nic nie pozostaje ta-Rzecznik Los Alamos Jim Danneskiold uzupe∏nia, ˝e stosuje jemnicà na zawsze” – zauwa˝a ekspert ds. zbrojeƒ Frank N.

sićzasami nawet tak kuriozalne Êrodki ostro˝noÊci, jak zas∏a-von Hippel z Princeton University. Wspólnie ze Stevenem After-nianie przed goÊçmi ekranów komputerów.

goodem, analitykiem bezpieczeƒstwa w Federation of Ameri-Przez ostatnie kilka lat, a zw∏aszcza po upublicznieniu afe-can Scientists, powo∏uje sión na raport specjalnej komisji, ry szpiegowskiej, w Los Alamos zacz´to wprowadzaç ostrzej-w sk∏ad której wchodzili fizycy tej miary, co Frederick Seitz sze procedury bezpieczeƒstwa. Wymieniç tu nale˝y testy i Edward Teller. W konkluzji stwierdzono, ˝e „nie jest mo˝liwe, poligraficzne, dodatkowych wartowników, utworzenie we-by informacja zaklasyfikowana jako tajna pozosta∏a bezpieczna wn´trznej komórki kontrwywiadu i przebudowógólnodo-d∏u˝ej ni˝ pi´ç lat”. Najbardziej prawdopodobnym okresem st´pnej sieci komputerowej, tak by „wi´kszoÊç zwyk∏ych infor-bezpieczeƒstwa jest rok. „Tajemnice te ukryte sà w ludzkich macji oddzielona by∏a od tajemnic laboratorium oprogra-g∏owach – mówi historyk Richard Rhodes, autor The Making of mowaniem kontrolujàcym (tzw. zaporà ogniowà)” – dodaje the Atomic Bomb. – Nie wiem, jak mo˝na je chroniç.”

Danneskiold. Czasowe wy∏àczenie w kwietniu tajnych kom-Rhodes i inni sà przekonani, ˝e transferu tajemnic W-88 nie puterów (odseparowanych od wszystkich zewn´trznych sie-mo˝na jednak porównywaç do szpiegostwa podczas realiza-ci) s∏u˝y∏o za∏ataniu kilku nieszczelnoÊci, na przyk∏ad unie-cji Projektu Manhattan. Wtedy to Klaus Fuchs i inni przekazy-mo˝liwiono przypadkowe przeniesienie zawartoÊci dysków wali plany budowy bomby atomowej Zwiàzkowi Radzieckie-pomi´dzy komputerami tajnymi i ogólnodost´pnymi.

mu za poÊrednictwem Rosenbergów. Ró˝nica polega na tym, Zamknićie drzwi laboratorium przed zagranicznymi goÊç-

˝e w 1945 roku Stany Zjednoczone by∏y nuklearnym monopo-mi i tak nie pozwoli∏oby utrzymaç tajemnicy W-88. Podejrze-listà i szpiegostwo by∏o faktem. W przypadku obecnej afery wa si´, ˝e Lee udost´pni∏ tajniki technologii podczas podró˝y trzeba czekaç, a˝ oznaki wykorzystania amerykaƒskich tech-do Chin w latach osiemdziesiàtych. Lee twierdzi, ˝e odmó-

nologii miniaturyzacyjnych przez Chiny stanà sióczywiste, wi∏ ujawnienia danych chiƒskim agentom. Poniewa˝ jednak nie na przyk∏ad zaimplementujà one system wielog∏owicowy.

poinformowa∏ o próbach nak∏onienia do zdrady oraz nie wy-

„Wzrost zagro˝enia dla Stanów Zjednoczonych jest zaniedby-kaza∏ woli wspó∏pracy w Êledztwie prowadzonym przez FBI, walnie ma∏y” – sàdzi Aftergood.

Browne i sekretarz DOE Bill Richardson zdecydowali si´ wy-Paine przekonuje, ˝e równie˝ inne kraje systematycznie rzuciç go z pracy w dniu 8 marca br. W nadziei na znalezienie przechwytujà, ile tylko mogà, z amerykaƒskich technologii.

dowodów winy FBI zabezpieczy∏o podczas rewizji w domu WÊród podkradajàcych znajdujà si´ Francja i Izrael. „Ci sa-Lee mas´ materia∏ów. (Zakaz wst´pu dla obcokrajowców za-mi ludzie, którzy lamentujà nad chiƒskim szpiegostwem, pobieg∏by natomiast wspó∏pracy Lee z chiƒskim naukowcem znajdujà sińa czele grupy zasypujàcej Izrael miliardami do-w 1997 roku, co i tak by∏o bez znaczenia, gdy˝ ten nie mia∏

larów – mówi Paine. – Czy wić chodzi tu rzeczywiÊcie o na-powiàzaƒ z chiƒskim wywiadem.)

rodowe bezpieczeƒstwo, czy raczej mamy do czynienia z kul-Urodzeni poza USA naukowcy stanowià niewielkà, ale turowà niechćià do Chiƒczyków?” Zdaniem Paine’a reakcje wa˝nà grup´ w Los Alamos. W marcu spoÊród 365 osób niektórych polityków odzwierciedlajà naiwnà zimnowojen-odbywajàcych tam sta˝ podoktorancki a˝ 185 by∏o obcego nà mentalnoÊç. „Chodzi o niezrozumienie strategicznego zna-pochodzenia. Podobna proporcja dotyczy ca∏ej amerykaƒ-

czenia broni jàdrowych – konkluduje. – Do czego zmierza-skiej nauki. National Science Foundation ocenia, ˝e jedna my? Czy chcemy zachowaç nuklearny monopol na zawsze?

trzecia osób odbywajàcych studia doktoranckie pochodzi Utrzymaç przewagńad innymi paƒstwami? Wyeliminowaç spoza Stanów Zjednoczonych, a prawie dwie trzecie z nich broƒ jàdrowà w ogóle?” Odpowiedê na te pytania na pew-planuje osiedliç si´ w Ameryce, wype∏niajàc luk´ pozosta-no pomog∏aby okreÊliç, jak wywa˝yç proporcje mi´dzy bez-wionà przez studentów amerykaƒskich podejmujàcych in-pieczeƒstwem narodowym i naukà otwartà.

ne kariery zawodowe. Skutki afery szpiegowskiej sà k∏opo-Philip Yam

ÂWIAT NAUKI Sierpieƒ 1999 11