Dr hab. Joanna Paliszkiewicz, prof. SGGW
Literatura podstawowa
1.
Jashapara A. Zarządzanie wiedzą, PWE, Warszawa
2006
2.
Ch. Evans, Zarządzanie wiedzą, PWE, Warszawa
2005.
3.
Probst G., Raub St., Romhardt K., Zarządzanie
wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków 2002.
1
1.
J. O. Paliszkiewicz, Rozwój organizacji poprzez zarządzanie kapitałem intelektualnym, wyd. Alpha pro, Ostrołęka 2005.
2.
J.O. Paliszkiewicz, Zarządzanie wiedzą – koncepcja oceny i modele, Wyd. SGGW, Warszawa 2007.
3.
Edvinsson L., Malone M., Kapitał intelektualny, PWN, Warszawa 2001.
4.
W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwach, wyd. Difin, Warszawa 2004.
1. Wprowadzenie do
zarządzania wiedzą
Podstawowe definicje
2
Obecnie wiedzę coraz częściej traktuje się jako
rodzaj zasobów przedsiębiorstwa,
a więc jako czynnik podlegający regułom
zarządzania.
Struktura zasobów wiedzy
w organizacji
Organizacja ucząca się
Z
Z
A
Kompetencje organizacji
A
S
S
O
O
B
B
Y
Y
Pojedynczy
W
W
Zespoły
pracownicy
I
I
E
E
D
D
Z
Z
Wiedza
Y
Y
Informacje
Dane
3
Dane to zbiór faktów zdarzeń,
odzwierciedlających stan obiektywny, ich rolą nie
jest ani jego ocena, ani interpretacja.
Informacja
Informacja to zbiór danych, które zostały
w jakiś sposób wzbogacone przez ich twórcę, np.
przez analizę lub uporządkowanie według
określonych kryteriów.
4
Informacja staje się elementem wiedzy
w trzech wypadkach:
gdy zostanie porównana z inną,
gdy konsekwencje danej informacji są
podstawą podjęcia decyzji i działań,
gdy jedną informację łączymy z inną.
Definicje wiedzy
T. Davenport i L. Prusak definiują wiedzę jako płynne połączenie doświadczenia, ocen
wartości, informacji o kontekście oraz
analitycznego wglądu w zagadnienia, które
zapewnia ramy dla oceny i włączania nowych
doświadczeń informacji. Stwierdzają także, że
wiedza organizacji wywodzi się i jest
charakterystyczna dla umysłów ludzi.
5
Według E. Skrzypek, wiedza jest rozumiana
jako akumulacja wiedzy podstawowej,
technicznej i umiejętności społecznych.
Odpowiednia kombinacja tych elementów
nabytych w systemie nauczania, w rodzinie,
przedsiębiorstwie oraz poprzez różne sieci
informacji daje wiedzę ogólną.
Cechy wiedzy:
Dominacja, oznaczająca nadrzędną rolę, jaką
zajmuje wiedza w stosunku do wszelkich
pozostałych zasobów.
Niewyczerpalność, oznaczająca, że wiedza
w przeciwieństwie do innych zasobów nie zużywa
się, a wprost przeciwnie, im więcej
i częściej jest używana tym jej wartość rośnie.
6
Symultaniczność, oznaczająca, że sama wiedza może być wykorzystywana przez wiele osób i w
wielu miejscach jednocześnie.
Nieliniowość, oznaczająca, że nawet niewielka ilość wiedzy może powodować niewyobrażalnie wielkie
konsekwencje i odwrotnie: olbrzymia ilość wiedzy
może się okazać bezużyteczna.
Wiedza - podział
Wiedza dostępna (jawna)
Wiedza ukryta
7
Wiedza dostępna może być wyrażona w
słowach i w liczbach, łatwo zakomunikowana
i upowszechniona w postaci twardych danych,
naukowych formuł, skodyfikowanych
procedur czy uniwersalnych zasad.
Wiedza ukryta
Wiedza ukryta jest wysoce indywidualna i trudna do sformalizowania, co sprawia, że trudno ją przekazać.
Do tej kategorii wiedzy zaliczają się subiektywny wgląd, intuicja, przeczucia. Ponadto wiedza ukryta jest głęboko zakorzeniona zarówno indywidualnym
działaniu i doświadczeniu, jak i w jednostkowych
ideałach, wartościach czy emocjach.
8
Pierwszy to wymiar techniczny, który obejmuje rodzaj niesformalizowanych i trudnych do wykrycie umiejętności czy zdolności, zawierających się pod pojęciem „know –
how”.
Drugi wymiar – poznawczy. Jest złożony ze schematów, modeli mentalnych, przekonań i spostrzeżeń zakorzenionych tak głęboko, że przyjmuje się je za oczywiste. Ten wymiar wyznacza nasz sposób postrzegania świata zewnętrznego.
Cechy danych i wiedzy
Dane
Informacje
Wiedza
nieuporządkowane uporządkowana wyizolowane złożona niezależne od kontekstu zależna od kontekstu niezależne od wykorzystującej je osoby
zależna od wykorzystującej ją osoby
odzwierciedlane w znakach języka
odzwierciedlana w modelach postępowania
analityczne syntetyczna 9
Mądrość
Wiedza
Informacje
Dane
Mądrość
Mądrość to zdolność do podejmowania w
określonych sytuacjach rozważnych i
właściwych działań. Opiera się na etycznym
rozstrzyganiu problemów zgodnie z
wyznawanym systemem przekonań.
10
Początki zarządzania wiedzą – od
tradycji ustnej do pisma klinowego
Jedną z najstarszych form zarządzania wiedzą
jest wykorzystanie przekazu ustnego i
ludzkiej pamięci do zachowania wiedzy;
Na początku wiedzę upowszechniano jako
przekazywaną z ust do ust informację –
ogromną rolę w tym procesie odgrywała
znana z wielu kultur instytucja wędrownego
śpiewaka.
Początki zarządzania wiedzą – od
tradycji ustnej do pisma klinowego
Przekaz rozpoczyna się w momencie, gdy
jeden człowiek dzieli się z drugim jakąś
informację, a kończy, gdy z różnorakich
przyczyn ulatnia się ona z ludzkiej pamięci.
11
prędkość i sprzężenie zwrotne
uzyskanie odpowiedź w bardzo krótkim
czasie,
szybko działające sprzężenie zwrotne
umożliwia nadawcy wczesne wykrycie
niezrozumienia komunikatu i szybkie
wprowadzenie poprawek.
Wady komunikacji ustnej:
im więcej ludzi przekazuje komunikat tym
większa występuje możliwość zniekształceń:
każdy interpretuje komunikat po swojemu,
treść komunikatu w chwili, kiedy dociera do celu,
często znacznie się różni od oryginału.
12
Początki zarządzania wiedzą – od
tradycji ustnej do pisma klinowego
Najstarsze odkryte ślady pisma sięgają 3000 roku p.n.e.
Południową Mezopotamię, której rzeki obfitują w dobrą glinę i trzciny, zamieszkiwali wówczas Sumerowie. To oni wpadli na pomysł, aby z gliny formować tabliczki, a z trzciny wytwarzać rylce, którymi odciskali w mokrej glinie znaki zwane dziś pismem klinowym. Za pomocą różnych
kombinacji linii i klinów potrafili zapisać setki słów i dźwięków. Skrybowie, zwani dubsar, przechodzili wieloletnie szkolenie pod okiem mistrza zwanego ummia.
Cieszyli się oni w sumeryjskim społeczeństwie dużym
poważaniem, niewiele mniejszym niż wysokiej rangi kapłani.
Na glinianych tabliczkach spisywali rozmaite rzeczy, od notatek urzędowych i kontraktów małżeńskich, poprzez
Kodeks Hammurabiego, aż po mity i legendy.
Początki zarządzania wiedzą – od
tradycji ustnej do pisma klinowego
Nie minęło wiele czasu, gdy liczba tabliczek urosła do takich rozmiarów, że pojawiła się konieczność uporządkowania zawartej na nich wiedzy poprzez zastosowanie jakiegoś systemu katalogowania.
W roku 1980 archeolodzy odkopali na terenie Syrii pozostałości starożytnego miasta Ebla, gdzie w ruinach pałacu
królewskiego odkryli komnatę pełną glinianych tabliczek, pokrytych pismem klinowym i datowanych na 2300 rok p.n.e.
Zawierały one pierwszy, prymitywny katalog w postaci
długich list: słów, przedmiotów, nazw miejsc i gatunków.
13
Początki zarządzania wiedzą – od
tradycji ustnej do pisma klinowego
Jeden z największych magazynów wiedzy świata
starożytnego, obejmujący po10 tysięcy tekstów spisanych na 30 tysiącach glinianych tabliczek, znajdował się w bibliotece pałacu Assurbanipala w Niniwie (około 650 roku p.n.e.).
Zbiór ten pełnił głównie funkcję asyryjskiego archiwum państwowego. Zatrudnieni tam skrybowie i uczeni zajmowali się porządkowaniem, weryfikowaniem i redagowaniem
wiedzy różnorodnego typu. Tabliczki przechowywano w
glinianych dzbanach, poustawianych pólkach w szeregu
komnat. Każda tabliczka miała identyfikator określający, z którego dzbana, na której półce i z której komnaty pochodzi.
W każdej komnacie znajdowały się także tabliczki
katalogowe z opisem, jakie tabliczki i w którym miejscu są przechowywane.
Początki zarządzania wiedzą – od
tradycji ustnej do pisma klinowego
W starożytnym Egipcie do przechowywania wiedzy
służył papirus, wytwarzany z trzciny. Bardziej
istotne informacje Egipcjanie ryli w kamieniu.
Najsłynniejszą biblioteką ery faraonów był zespól
obiektów wybudowanych przez Ramzesa II, zwany
świętą biblioteką, nad której wejściem widniał napis:
„Miejsce uzdrawiania duszy”. Przechowywano tam
teksty z dziedziny: poezji i prozy, astronomii,
historii, inżynierii oraz rolnictwa, mające
towarzyszyć władcy w życiu pozagrobowym.
14
Zarządzanie wiedzą w starożytnych
krajach: Grecji i Rzymie
Za czasów słynnego filozofa Sokratesa (400 rok p.n.e.) sprzedaż wiedzy w formie zapisanych zwojów osiągnęła pełnię rozkwitu. Kilkadziesiąt lat później zbieranie zwojów stało się rzeczą normalną i Akademia Platona oraz Liceum Arystotelesa najprawdopodobniej posiadały własne biblioteki.
Wkład tekstów pisanych i gromadzących je bibliotek w rozwój kultury helleńskiej potrafił docenić, podbiwszy Grecję, Aleksander Wielki.
Jednak dopiero po jego śmierci, w 323 roku p.n.e., jeden z jego generałów, Ptolemeusz I, zostawszy królem Egiptu, kazał wybudować w Aleksandrii największą bibliotekę świata starożytnego. Biblioteka ta, zwana muzeum, funkcjonowała znakomicie przez setki lat, a jej zbiory, obejmujące ponad 600 tysięcy zwojów, przyciągały wielu znanych pisarzy, poetów i uczonych.
Zarządzanie wiedzą w starożytnych
krajach: Grecji i Rzymie
Niewiele mniejszą rolę odgrywała biblioteka
w Pergamonie, powstała za panowania
Attalosa I (247—197 rok p.n.e.). W jej
murach zgromadzono około 200 tysięcy
zwojów, zawierających teksty poświęcone
głównie Homerowi, geometrii i sztuce.
Pergamon i Aleksandria ostro ze sobą
rywalizowały pod względem wartości i
zasobności zbiorów.
15
Zarządzanie wiedzą w starożytnych
krajach: Grecji i Rzymie
Na Rzymianach, którzy podbili Macedonię w 168
roku p.n.e., bogactwo kultury greckiej,
odzwierciedlające się między innymi w zasobnych
zbiorach bibliotecznych, wywarło ogromne
wrażenie. Wiele książek trafiło do Rzymu jako łupy
wojenne. Zawarta w nich wiedza cieszyła się
wielkim poważaniem u rzymskich generałów, wśród
nich Lucjusza Emiliusza Paulusa, który założył
jedną z pierwszych większych bibliotek w Rzymie.
Zarządzanie wiedzą w starożytnych
krajach: Grecji i Rzymie
Wiedza zawarta w zwojach zgromadzonych przez
rzymskie biblioteki była narażona na wiele
niebezpieczeństw, między innymi na częste pożary,
ataki owadów i wi1goć. Poza tym gdy jakiś uczony
lub poeta popadł w niełaskę cesarza, jego dzieła
usuwano w całości z półek. Takie nieszczęście
przytrafiło się Owidiuszowi za rządów Augusta, a
Liwiuszowi i Wergiliuszowi pod panowaniem
Kaliguli. Jak widać, wiedza pochodząca ze źródeł
pisanych może być równie niekompletna jak ta
przekazywana ustnie.
16
Zarządzanie wiedzą w bibliotekach
katedralnych i klasztornych
Rozwój chrześcijaństwa w IV wieku n.e. wywarł
ogromny wpływ na charakter zbiorów
gromadzonych w bibliotekach. Religię wyniesiono
ponad inne dziedziny wiedzy, a biblioteki coraz
częściej lokowano przy kościołach lub klasztorach.
Przez następne tysiąc lat ich prowadzeniem
zajmowali się przede wszystkim mnisi, którzy
czytali rękopisy i przepisywali teksty teologiczne
(skryptorium), uzupełniając najważniejsze z nich
własnymi komentarzami.
Zmiana paradygmatu – przejście od
epoki druku do epoki elektroniki
Przełom w dziedzinie przechowywania i
upowszechniania wiedzy nastąpił w roku 1455 wraz z wynalezieniem druku przez Johanna Gutenberga z
Moguncji — przynajmniej jeśli chodzi o świat
Zachodu, bo najprawdopodobniej już w VIII wieku
jako pierwsi zastosowali druk Chińczycy.
Pierwszą książką wydrukowaną w Europie była 42-
wierszowa Biblia Gutenberga, która wyglądała niczym starannie wykaligrafowany rękopis.
17
Zmiana paradygmatu – przejście od
epoki druku do epoki elektroniki
Wynalazek druku przyczynił się do
gwałtownego rozrostu bibliotek, co znacznie
skomplikowało zarządzanie ich zbiorami. W
ten sposób narodziła się funkcja
nowoczesnego bibliotekarza,
odpowiedzialnego za gromadzenie,
porządkowanie, zabezpieczanie i
udostępnianie nieprzebranych zasobów
wiedzy zawartej w książkach.
Zmiana paradygmatu – przejście od
epoki druku do epoki elektroniki
Kolejny przełom w zakresie zarządzania
wiedzą nastąpił w drugiej połowie XX wieku
wraz z pojawieniem się komputera.
Urządzenie to poszerzyło niewyobrażalnie
możliwości: ujmowania, porządkowania,
przechowywania, upowszechniania i
wartościowania wiedzy.
18
Pracownik zdolny do przekształcenia danych w
wiedzę i wykorzystania jej z korzyścią dla
firmy jest podstawowym elementem zasobów
wiedzy organizacji.
Pracownicy - kompetencje
Kompetencje – to zdolności zawodowe
pracowników (ich wiedza, umiejętności,
doświadczenie, postawy) rozważane
w stosunku do zajmowanego stanowiska lub
potencjalne ich możliwości w stosunku do
innych rodzajów działalności. Mają one aspekty
techniczne, społeczne (więzi z innymi ludźmi) i
koncepcyjne (twórcze).
19
Osoba kompetentna to osoba uprawniona
do działania, decydowania, mająca kwalifikację
do wydawania sądów, ocen.
Podstawowe kompetencje
pracowników:
zdolność do szukania i przetwarzania informacji,
zdolność do pracy zespołowej i umiejętność współdziałania z innymi ludźmi,
zdolność do funkcjonowania w coraz bardziej złożonych organizacjach,
umiejętność formułowania problemu i szukania rozwiązań, klasyfikowania problemów według ich znaczenia, reagowania w nieprzewidzianych sytuacjach,
zdolność do organizowania swojej pracy, umiejętność działania we własnym zakresie, stawiania celów i priorytetów, stworzenia planu działania,
zdolność do organizowania pracy innych,
umiejętność zarządzania środkami,
umiejętność wytyczania kierunków,
umiejętność decydowania i szukania kompromisowych rozwiązań,
zdolność analizowania i kontrolowania uzyskanych wyników.
20
Pracownicy powinni też mieć odpowiednie
umiejętności, które można określić jako
zdolności człowieka do wypełniania zadań
i obowiązków na stanowisku pracy.
Kompetencje organizacji
Kompetencje organizacji składają się zazwyczaj z szeregu różnych zasobów powiązanych ze sobą w
całość, którą zwykle trudno zdefiniować. W
przeciwieństwie do surowców naturalnych i
podzespołów dostępnych na rynku, kompetencji nie
można kupić. Powstają one w wyniku długotrwałego
procesu gromadzenia wiedzy i dlatego ich znaczenie
w walce konkurencyjnej jest tak wielkie.
21
Uczenie się organizacji to proces, na który
składają się zmiany w obrębie zasobów wiedzy,
tworzenie wspólnych wzorców działań oraz wzrost
organizacyjnych kompetencji służących bieżącej
działalności i rozwiązywaniu problemów.
Definicje zarządzania wiedzą
Według Cranfield School of Management
z Wielkiej Brytanii
Zarządzanie wiedzą to ogół procesów
umożliwiających tworzenie,
upowszechnianie i wykorzystywanie
wiedzy do realizacji celów organizacji.
22
Według K. E. Sveiby’ego
„Zarządzanie wiedzą to sztuka tworzenia
wartości za pomocą niematerialnych
aktywów organizacji”
Definicje zarządzania wiedzą
Według W. R. Bukowitz i R. L. Williams
„Zarządzanie wiedzą jest procesem,
przy pomocy którego organizacja
generuje bogactwo na podstawie
swoich intelektualnych lub opartych na
wiedzy aktywach organizacyjnych”
23
Według D. J. Skryme’a
„Zarządzanie wiedzą jest jasno
określonym i systematycznym
zarządzaniem istotną dla organizacji
wiedzą i związanymi z nią procesami
kreowania, zbierania, organizowania,
dyfuzji, zastosowań i eksploatacji
realizowanym w dążeniu do osiągnięcia
celów organizacji”.
Definicje zarządzania wiedzą
W firmie KPMG
Zarządzanie wiedzą to systematyczna
i zorganizowana próba wykorzystania
wiedzy wewnątrz organizacji, tak aby
przetworzyć jej umiejętności
gromadzenia i wykorzystania na efekty
rynkowe.
24
W Ernest & Young
Zarządzanie wiedzą jest określane jako
system zaprojektowany tak, aby pomóc
przedsiębiorstwom w zdobywaniu,
analizowaniu i wykorzystywaniu wiedzy
w celu podejmowania szybszych,
mądrzejszych i lepszych decyzji
prowadzących do osiągnięcia przewagi
konkurencyjnej.
Elementy zarządzania wiedzą
cele zarządzania
ocena wiedzy
informacja
wiedzą
zwrotna
lokalizowanie
zachowywanie
wiedzy
wiedzy
pozyskiwanie
wykorzystywanie
wiedzy
wiedzy
rozwijanie
dzielenie się wiedzą
wiedzy
i rozpowszechnianie jej
25
Zarządzanie wiedzą powinno ułatwić przedstawicielom
kadry menedżerskiej uznanie wiedzy za rodzaj
zasobów przedsiębiorstwa i zainspirować ich do
poszukiwania praktycznych zastosowań tych
zasobów.
26