PRZEDSIĘBIORSTWA
LITERATURA – WaŜniejsze pozycje
•
R. Griffin, Podstawy zarzą dzania organizacjami, PWN, Warszawa 2001.
•
W. Grudzewski, I. Hejduk, Przedsię biorstwo wirtualne, Difin, Warszawa 2002.
•
T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsię biorstwa, PWN, Warszawa 2002.
•
Podstawy nauk o przedsię biorstwie (red. J. Lichtarski), AE Wrocław 2001.
•
Przedsię biorstwo, wartość , zarzą dzanie (red. C. Suszyński), PWE, Warszawa 2007.
•
Teoria przedsię biorstwa. Wybrane zagadnienia (red. S. Kasiewicz i H.
MoŜaryn), SGH, Warszawa 2004.
1. Podmiot jednoosobowy (przedsiębiorstwo
właścicielskie)
Skupia w sobie funkcje właścicielskie
i menedŜerskie
2. Funkcjonuje na rynku doskonale
konkurencyjnym
(m.in. posiada pełną informację o rynku,
charakteryzuje go pełna zgodność zamierzeń
i rezultatów)
3. DąŜy do osiągnięcia maksymalnego zysku
Modelowy producent
jako podmiot jednoosobowy
jako podmiot wieloosobowy
(przedsiębiorstwo
(przedsiębiorstwo
właścicielskie)
menedŜerskie)
pozycja rynkowa — konkurent
pozycja rynkowa — konkurent
doskonały
niedoskonały
jedność funkcji właścicielskiej
rozdzielność funkcji
i menedŜerskiej
właścicielskiej i menedŜerskiej
odmienność celów właścicieli i
jeden cel działania producenta
celów kadry menedŜerskiej
jako podmiot jednoosobowy
jako podmiot wieloosobowy
(przedsiębiorstwo właścicielskie)
(przedsiębiorstwo menedŜerskie)
odmienne zmienne zastępcze w funkcji
jedna zmienna zastępcza (zysk)
uŜyteczności właściciela i funkcji
w funkcji uŜyteczności producenta
uŜyteczności menedŜerskiej
stan równowagi producenta
stan równowagi producenta wyznaczony
wyznaczony wynikiem
wynikiem zadowalającym
maksymalnym
funkcjonowanie producenta w warunkach
niepewności
asymetryczność informacji dostępnej
właścicielom i menedŜerom
doskonałość informacji jaką. dysponuje
brak informacji niezbędnych do
producent
wyznaczenia stanu równowagi na
podstawie zasady ekwimarginalnej
(tj. zrównania kosztu krańcowego
i przychodu krańcowego)
dostępny poziom zgodności zamierzeń i
dostępny poziom zgodności zamierzeń i
rezultatów działania -racjonalność
rezultatów działania — racjonalność
rzeczowa (pełna)
metodologiczna (ograniczona)
Grupy interesów
Przykładowe cele (oczekiwane
w przedsiębiorstwie i w jego
nagrody) grupy interesu
otoczeniu
płaca, satysfakcja z pracy, stabilizacja
Pracownicy
zatrudnienia
wynagrodzenia, liczebność podległego
MenedŜerowie
personelu, prestiŜ, moŜliwość
samorealizacji, przedłuŜenie kontraktu
Akcjonariusze
dywidendy, wzrost wartości firmy
PoŜyczkodawcy
procent od poŜyczonego kapitału
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń,
Całe społeczeństwo
sponsorowanie imprez kulturalnych,
sportowych, charytatywnych
Konsumenci
jakość produktów
Rząd
podatki
ALTERNATYWNYCH TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
KONIECZNOŚĆ REWIZJI KLUCZOWYCH ZAŁOś EŃ
TRADYCYJNEJ TEORII EKONOMICZNEJ
•
KONCEPCJA HOMO-OECONOMICUS - aktywność ludzka nie jest skierowana wyłącznie na zaspokajanie potrzeb poprzez rynek
•
Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe jako PODSTAWOWE
PODMIOTY GOSPODARUJĄCE - działają pojedynczy „aktorzy”
•
Celem przedsiębiorstwa jest zawsze i tylko MAKSYMALIZACJA
ZYSKU - w praktyce zasada „racjonalności ograniczonej”
•
STAN RÓWNOWAGI w gospodarce jest stanem naturalnym, a jego
zakłócenia uruchamiają mechanizm adaptacyjny - przedsiębiorca burzy tę równowagę przez wdraŜanie innowacji ( J. Schumpeter) PRZESŁANKI ROZWOJU
ALTERNATYWNYCH TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
KONIECZNOŚĆ REWIZJI DALSZYCH ZAŁOś EŃ - przykładowo
•
Model
firmy
moŜe wyjaśniać
jej zachowanie
bez
potrzeby
wprowadzania kategorii PRZEDSIĘBIORCY -
ale kto stworzył
przedsiębiorstwo?
•
Przedsiębiorstwo dysponuje DOSKONAŁĄ INFORMACJĄ o kosztach i cenach - współcześnie załoŜenie wręcz raŜąco sztuczne
•
ROZDZIELENIE WŁASNOŚCI OD ZARZĄDZANIA nie ma wpływu na cel
i zachowania przedsiębiorstwa - w praktyce często róŜne cele właścicieli i zarządzających
•
WIELKOŚĆ FIRMY nie wpływa na określanie jej celów i zachowań -
nawet prosta obserwacja wskazuje Ŝe jest inaczej
Przeciwnicy:
maksymalizacji zysku:
•
zasada maksymalizacji zysku nie
•
najbardziej trwały, ogólny i
uwzględnia faktu, ze przedsiębiorstwa
działają w niepewnym otoczeniu i nie są w
najsilniejszy motyw działania
związku z tym zdolne do rozpoznawania
przedsiębiorstwa.
wszystkich moŜliwych wariantów
•
konkurencja zmusza
decyzyjnych, aby wybrać te, które pozwolą
przedsiębiorstwa do osiągania
na maksymalizację zysku;
maksymalnego zysku;
•
zysk osiąga się zbyt późno, aby wpływał na
bie
•
wykorzystanie zało
Ŝące decyzje w przedsiębiorstwie;
Ŝenia o
maksymalizacji zysku pozwala
•
oddzielenie kontroli własności od
zarz
na budowanie modeli
ądzania w duŜych przedsiębiorstwach
(swoboda celów wśród menedŜerów);
predykcyjnych, pozwalającym
na prognozowanie zachowa
•
w praktyce moŜna zauwaŜyć wiele
ń
sprzecznych z zasadą maksymalizacji
cenowych, produkcyjnych;
zysku działań przedsiębiorstw;
•
zasada maksymalizacji zysku
•
przedsiębiorstwa nie są zainteresowane
pozwala na zrozumienie i
maksymalizacją zysków, gdyŜ zbyt wysokie
wyjaśnienie zachowań całych
zyski stanowią dla konkurentów zachętę
grup firm, składających się na
wejścia na rynek
gospodarkę.
•
nastawienie na realizację maksymalizacji
zysku powoduje w długim okresie spadek
tempa rozwoju przedsiębiorstwa – cel ten
staje się nadrzędny, przyczyniając się do
zaniedbania inwestycji i potrzeb klientów
•
strategia maksymalizacji zysku jest prosta
do przewidzenia dla konkurentów
•
cel w postaci maksymalizacji zysku moŜe
spowodować stawianie zbyt wygórowanych
Ŝądań wobec pracowników.
ALTERNATYWNE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Kryterium zbliŜ onych załoŜ eń i wspólnego ję zyka opisu
PRZEDSIĘBIORCA JAKO INNOWATOR – J. Schumpeter
TEORIE MENEDśERSKIE
•
jeden główny cel - inny niŜ maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa
•
maksymalizacja korzyści własnych menedŜerów
TEORIE BIOLOGICZNE I PODEJŚCIE BEHAWIORYSTYCZNE
•
„wiązka celów” przedsiębiorstwa – systemu dąŜącego do przetrwania
•
poszukiwanie nie alternatywy optymalnej (celu) ale zadawalającej ( H.
Simon)
INSTYTUCJONALNE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
•
Teoria kosztów transakcyjnych ( R. Coase)
•
Teoria agencji (agent-pryncypał)
•
Teoria kontraktualna - firma jako „wiązka kontraktów”
( A. Alchian, H. Demsetz)
•
podejście neoinstytucjonalne ( O. Williamson)
PRZEDSIĘBIORSTWA
nurt ekonomiczny
Teoria przedsiębiorcy-innowatora
Cykl Ŝycia przedsiębiorstwa
Teorie menedŜerskie (celów firmy)
Przedsiębiorstwo na gruncie instytucjonalnym
PRZEDSIĘBIORCA-INNOWATOR I PRZEDSIĘBIORSTWO
A.J. Schumpeter (1912)
1.
Przedsiębiorca – „motor i dusza przedsiębiorstwa” - poszukując nadzwyczajnego zysku wprowadza innowacje i burzy równowagę
2.
Szerokie
rozumienie
innowacji
(kombinacje
produkcyjne
i
handlowe) - kaŜda zmiana, która:
•
zmienia względną rzadkość czynników produkcji
•
zwiększa uŜyteczność towarów istniejących
•
tworzy nową uŜyteczność
3.
„Raczej kierownictwo ma tutaj znaczenie, a nie własność”
WaŜ niejsze konsekwencje koncepcji Schumpetera
(kontekst przedsię biorstwa)
–
Odrzucenie paradygmatu równowagi (= stagnacji) między wielkością popytu
–
i wielkością podaŜy na rynku oraz ceną i wielkością produkcji przedsiębiorstwa
–
Przedsiębiorczość – konieczny składnik mechanizmu rynkowego
–
Przedsiębiorca nadaje ruch całemu systemowi – podstawa teorii rozwoju
–
Zysk powstaje dopiero w warunkach dynamiki gospodarczej
CYKL śYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Naturalna sekwencja etapów, przez które przechodzi większość
organizacji w trakcie wzrostu i dojrzewania
1. NARODZINY
•
nowe przedsięwzięcie (pomysł, idea)
•
mobilizacja kapitału
2. MŁODOŚĆ
•
wzrost i ekspansja wszystkich zasobów organizacji
3. WIEK ŚREDNI
•
okres stopniowego wzrostu – przeradza się w stabilizację
4. DOJRZAŁOŚĆ
•
okres stabilności
5. SCHYŁEK
CYKL śYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
Wzrost i rozwój a wielkość przedsiębiorstwa
Nadanie
kierunku,
A
odrodzenie
W DuŜe
Rozwój pracy
T
Kontynuacja
S
zespołowej
R
dojrzałości
IO
Dodanie
Potrzeba
Schyłek
B
wewnętrznych
rewitalizacji
IĘ
systemów
SD
Potrzeba walki
E
Wytyczenie kierunku
Z
z biurokracją
RP
Kreatywność
Ć
Potrzeba delegacji
ŚO
uprawnień i kontroli
K
Potrzeba
L
przywództwa
IE Małe
W
Etap Etap
Etap
Etap
przedsiębiorcy wspólnoty formalizacji przekształcenia
ETAP ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA
MENEDśERSKIE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Istota, przesłanki powstania, interpretacje
DWIE GRUPY TEORII
•
Zakładające istnienie jednego głównego celu przedsiębiorstwa – innego niŜ
maksymalizacja zysk (głównie róŜnie definiowane cele menedŜerskie)
•
Zakładające istnienie wielu celów – „wiązki celów” (behawioralne teorie firmy) WAśNIEJSZE PRZESŁANKI POWSTANIA – przyczyny zmian w teorii
zachowań przedsiębiorstw
•
Rozdzielenie własności i zarządzania (kontroli) w przedsiębiorstwie
•
Praktyka działania wielkich korporacji – odrzucenie modelu neoklasycznego
TEORIE MENEDśERSKIE jako próba objaśnienia powyŜszych zmian –
dwa przeciwstawne nurty interpretacji
•
Kontrola przechodzi od właścicieli do menedŜerów („rewolucja menedŜerów”)
•
Kontrolę przejmuję inwestorzy instytucjonalni i rynek kapitałowy (wersja przewaŜająca współcześnie)
TEORIE MENEDśERSKIE (II)
Alternatywne cele przedsiębiorstwa
MAKSYMALIZACJA SPRZEDAśY – zwłaszcza duŜe przedsiębiorstwa
•
MenedŜerowie w większych firmach mają z reguły wyŜsze płace
•
Aby zwiększyć korzyści własne narzucają firmie cel – zwiększenie
sprzedaŜy (teoria W.J. Baumola -1959)
•
Minimalny, satysfakcjonujący poziom dochodu z kapitału
oczekiwany przez właścicieli – element ograniczający zamiary
menedŜerów
Model Baumola opiera się na załoŜeniu, Ŝe w przypadku oddzielenia
własności przedsiębiorstwa od kontroli nad nim, celem
funkcjonowania menedŜerów przedsiębiorstwa staje się nie
maksymalizacja zysków, lecz sprzedaŜy (utargu), a tym samym
maksymalizacja wielkości przedsiębiorstwa .
Preferencja menedŜerów wobec zwiększania PRZYCHODÓW kosztem
działań maksymalizujących zysk wynika m.in. z tego, Ŝe:
•
wynagrodzenie menedŜerów zaleŜy bardziej od wypracowanych przez
firmę PRZYCHODÓW niŜ od zysku;
•
otoczenie firm (banki itp.) zwracają większą uwagę na sprzedaŜ firmy i jej
dynamikę;
•
w warunkach wzrostu SPRZEDAśY problemy personelu są łatwiejsze do
rozwiązania (zatrudnienie nowych pracowników, poprawa warunków
pracy),
•
wzrost SPRZEDAśY równoznaczny jest ze wzrostem prestiŜu
menedŜerów; wzrost ZYSKÓW powoduje wzrost dywidendy dla
akcjonariuszy;
•
menedŜerowie bardziej preferują działania przynoszące stabilne zyski niŜ
spektakularne, jednorazowe posunięcia generujące maksymalne zyski;
•
wysoka dynamika SPRZEDAśY podnosi konkurencyjność firmy i jej udział
w rynku.
•
Model przedsiębiorstwa maksymalizującego przychody ze sprzedaŜy
dotyczy duŜych przedsiębiorstw, działających na rynku oligopolistycznym.
Z analizy tego modelu wynika, Ŝe przedsiębiorstwo, maksymalizujące
wpływy będzie produkowało więcej od przedsiębiorstwa
maksymalizującego zysk, sprzedając jednocześnie swój wyrób (lub
usługę) po niŜszej cenie. NaleŜy pamiętać, Ŝe przedsiębiorstwo będzie
dąŜyło do maksymalizacji utargu i zwiększało produkcję do poziomu
zapewniającego pewien akceptowalny, minimalny poziom zysku.
Alternatywne cele przedsiębiorstwa
MAKSYMALIZACJA UśYTECZNOŚCI (KORZYŚCI) DLA MENEDśERÓW
•
Cele menedŜerów nie są toŜsame z celami właścicieli – róŜne funkcje
uŜyteczności.
KaŜdy
menedŜer
posiada
własną
FUNKCJĘ
UśYTECZNOŚCI.
•
UŜyteczność dla menedŜerów – takŜe w kategoriach niepienięŜnych:
bezpieczeństwo, władza, prestiŜ, wolny czas (ang. perks)
Natomiast dla właścicieli przedsiębiorstwa najwaŜniejszy jest zysk w
przedsięwzięciu, udział w rynku i produkcji globalnej, wielkość kapitału,
wizerunek publiczny.
„Najlepsza rzeczą w zysku monopolowym jest spokojne Ŝ ycie” (J. Hicks)
•
MenedŜerowie
maksymalizują
swoje
korzyści
nie
tylko
przez
wynagrodzenie i perks ale poprzez powiększanie budŜetu i dyspozycyjnej władzy w wydatkach
•
Remedium – rozszerzanie udziału menedŜerów we własności i zyskach
firmy
TEORIE MENEDśERSKIE (IV)
Alternatywne cele przedsiębiorstwa - dokoń czenie
MAKSYMALIZACJA WZROSTU
• Wzrost (dynamiczny) – nie tylko wzrost sprzedaŜy
ale
w
szczególności
powiększenie
aktywów
przedsiębiorstwa
• Wzrost niezaleŜności firmy od rynków finansowych,
ograniczenie moŜliwości jej przejęcia
• WyŜsze wynagrodzenie, status, bezpieczeństwo
menedŜerów
• Związki: wzrost zysku – wzrost przedsiębiorstwa
jako
stabilizujące
relację:
menedŜerowie
–
właściciele (wzrost zrównowaŜony -
model R.
Marrisa 1964)
CELE NIEKWANTYFIKOWALNE – nie poddawane
maksymalizacji (teorie behawioralne) (I)
1. Teoria celu satysfakcjonującego – firma nie dąŜy do realizacji celu optymalnego ale zadawalającego w danych warunkach, rozwaŜnego (koncepcja racjonalności ograniczonej - H. Simon); np. przetrwanie jako cel pierwotny
2. Teoria „wiązki celów” – firma to splot róŜnych interesów, moŜliwy jest tylko kompromis w postaci zestawu (wiązki) celów; decydują o nim menedŜerowie ad. 1 MODEL SIMON’A skupia się na procesie podejmowania decyzji przez zespół ludzi kierujących przedsiębiorstwem.
Simon wprowadza pojęcie RACJONALNOŚCI SELEKTYWNEJ – człowiek na ogół nie
dokonuje wyborów optymalnych, a jedynie zadowalające decyzje, polegające na wyborze lepszej alternatywy, bądź takiej, która spełnia wszystkie kryteria zapewniające minimalne warunki jej spełnienia.
RACJONALNOŚĆ RZECZYWISTA dotyczy wyniku wyboru i traktuje go jako racjonalny
wówczas, gdy rozwiązanie to prowadzi dokładnie do maksymalizacji korzyści
Przedsiębiorstwo to system czynników fizycznych, ludzkich i społecznych, utrzymywanych razem przez sieć powiązań oraz przez wspólne dąŜenie do jednego celu i chęć
współpracy w osiąganiu tego celu. Brak więc maksymalizującego zysk,
wszystkowiedzącego przedsiębiorcy, natomiast wiele współpracujących ze sobą
podmiotów posiada ograniczoną wiedzę na temat konsekwencji ich wyborów, dąŜą więc raczej do wyboru rozwiązania zadowalającego. Pojawia się tu określenie satisficing decision, neologizm powstały ze słów: satisfying –zadowalający i sacrificing –poświęcający; decydent poświęca więc ewentualne korzyści z decyzji korzystniejszej od tej, którą podjął, w zamian za nie doznawanie „przykrości” związanych z dochodzeniem do lepszego rozwiązania. (np. firma zadowala się 10% zyskiem chociaŜ moŜe go powiększyć, jednak nie zna sposobu jego wzrostu i wybiera niŜszy poziom w zamian za uniknięcie wysiłków szukania zyskowniejszych moŜliwości).
CELE NIEKWANTYFIKOWALNE – nie poddawane
maksymalizacji (teorie behawioralne) (II)
1. Teoria celu satysfakcjonującego – firma nie dąŜy do realizacji celu optymalnego ale zadawalającego w danych warunkach, rozwaŜnego (koncepcja racjonalności ograniczonej - H. Simon); np. przetrwanie jako cel pierwotny
2. Teoria „wiązki celów” – firma to splot róŜnych interesów, moŜliwy jest tylko kompromis w postaci zestawu (wiązki) celów; decydują o nim menedŜerowie ad. 2 ZałoŜenie: tylko ludzie mogą mieć cele, przedsiębiorstwa nie. Przedsiębiorstwo nie jest traktowane jako jednostka podejmująca decyzje związane z jednym celem, lecz jako podmiot posiadający wiele celów, podejmujący decyzje w ramach koalicji grup (pracownicy, menedŜerowie, właściciele akcji, dostawcy, klienci), charakteryzujących się sprzecznymi celami (wielkość produkcji, wielkość zapasów, udział w rynku, zysk, wielkość sprzedaŜy).
Cele kształtują się w wyniku przetargów a zwycięska koalicja przedstawia swoje cele jako cele przedsiębiorstwa. Nie trudno się jednak domyśleć, Ŝe osiągnięty efekt nie jest stały, gdyŜ pod presją pozostałych grup moŜe ulegać zmianie.
•
RóŜne grupy w ramach przedsiębiorstwa wyraŜają zgodę na wspólną pracę, ale dąŜą do osiągnięcia odrębnych celów, otrzymując za to określoną nagrodę (np. pracownicy –
wynagrodzenie, menedŜerowie – płace, prestiŜ, moŜliwość wykazania się, akcjonariusze -
dywidendy).
PRZEDSIĘBIORSTWO A EKONOMIA INSTYTUCJONALNA
Podstawowe załoŜenia i kategorie (I)
1.
ZAŁOśENIA – szkoła instytucjonalna
•
Rynek działa zawsze w ramach konkretnych INSTYTUCJI
•
Instytucje mogą być ewolucyjnym tworem rynku – np. zwyczaje handlowe
•
Często równieŜ tworzone są przez państwo (interweniujące w kształt instytucji)
•
W centrum uwagi – KATEGORIA TRANSAKCJI („atom” w systemie
gospodarczym)
2. INSTYTUCJE – mają zapewnić współdziałanie jednostek
•
Wzory zachowań - np. negocjacje, porozumiewanie się stron
•
Podstawy formułujące prawa i obowiązki – np. określenia praw własności
•
Bardziej precyzyjne regulacje prawne określające dozwolone sposoby działania – np. prawo antymonopolowe, tworzenie, podział, łączenie firm
A TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH (I) – R. Coase (1937)
Dlaczego istnieje przedsię biorstwo skoro system koordynacji przez ceny
(rynek) jest tak doskonałym mechanizmem?
•
System rynkowy - funkcjonuje „sam przez siebie” ( itself)
•
Firma – kierownictwo koordynuje alokację wszystkich zasobów (często mechanizm całkiem róŜny od rynkowego)
Przedsię biorstwa w systemie rynkowym – „wyspy ś wiadomej władzy w
oceanie nieś wiadomej kooperacji”
DWA KONKURUJĄCE MECHANIZMY KOORDYNACJI:
1)PRZEZ CENĘ
2) PRZEZ KIEROWNICTWO PRZEDSIĘBIORSTWA
•
W róŜnych sytuacjach jeden mechanizm jest zastępowany przez drugi
Kiedy tak się dzieje – jakie są przyczyny powstawania przedsię biorstw?
PRZEDSIĘBIORSTWO
A TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH (II) – R. Coase (1937)
Główny powód ekonomicznej opłacalnoś ci tworzenia przedsię biorstwa
(niedostrzegany poprzednio)
KOORDYNACJA PRZEZ CENY NIE JEST DARMOWA – POCIĄGA ZA SOBĄ
PONOSZENIE PEWNYCH KOSZTÓW DZIAŁANIA RYNKU
1.
KOSZTY KOORDYNACJI – dotarcie do kontrahenta, ustalenie ceny i innych
warunków transakcji
2.
KOSZTY MOTYWACJI – wynikające z niekompletności i asymetrii informacji (porównywanie ofert) oraz niedoskonałości umów i oportunistycznych
zachowań kontrahentów (koszty notarialne, koszty utraconych korzyści) 3.
KOSZTY EGZEKUCJI – monitorowanie i realizacja umów, koszty sądowe
GŁÓWNE CZYNNIKI DETERMINUJĄCE KOSZTY TRANSAKCYJNE (O. Williamson):
•
Charakter zasobów angaŜowanych w transakcję (proste vs. specjalistyczne)
•
Częstotliwość transakcji
•
Niepewność związana z transakcją
A TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH (III) – R. Coase (1937)
KOSZTY TRANSAKCYJNE – Koszty koordynacji zasobów firmy przez
ceny (rynek)
Przedsię biorca minimalizuje koszty transakcyjne
organizują c i koordynują c produkcję w firmie
(najwaŜ niejsza funkcja przedsię biorcy wg Coasa)
KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ CENY > KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ FIRMĘ
!Ekonomicznie uzasadnione tworzenie przedsiębiorstwa!
KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ CENY ≤ KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ FIRMĘ
Nie ma ekonomicznego uzasadnienia dla tworzenia przedsiębiorstwa
(jeśli powstanie będzie nietrwałe)
KONTRAKTUALNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Rozwinięcie podejścia instytucjonalnego
WYJŚCIOWE PYTANIE (A. Alchian, H. Demsetz 1972)
Czy rynek moŜ e zastą pić firmę w organizacji pracy zespołowej?
Odpowiedź: NIE – jest to moŜliwe tylko w przedsiębiorstwie!
FIRMA JAKO WIĄZKA (SPLOT) KONTRAKTÓW – nexus of contracts
•
Kontrakt – podstawowy element Ŝycia gospodarczego
•
„Kontraktor” (organizator, przedsiębiorca) – tworzy sieć powiązań, centralizuje stosunki umowne w zespole wytwórczym
– Zawiera kontrakty z właścicielami środków produkcji aby uzyskać kontrolę nad zasobami tworzącymi przedsiębiorstwo
– RóŜne typy zasobów wymagają róŜnych kontraktów
– Szczególny charakter – kontrakty o prace z pracownikami przedsiębiorstwa („umowa niezamknięta”)
KONTRAKTUALNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
Rozwinięcie podejścia instytucjonalnego
•
OPORTUNIZM - dominująca cecha partnerów kontraktu (hipoteza)
– Tendencja do minimalizacji swojego wkładu
– Niepewność realizacji kontraktów – np. pracownicy rozwiązujący swoje umowy nie gwarantują przetrwania firmy
– Potrzeba monitorowania kontraktów – koszty!
•
WSPÓŁCZESNE PRZEDSIĘBIORSTWO („KONTRAKTOR”) - grupowa
realizacja większości prac wynikających z kontraktów
– Problem ustalenia indywidualnych wynagrodzeń za wspólny efekt pracy całej grupy
– Jak i dlaczego to robić – czy firma robi to lepiej niŜ rynkowa koordynacja przez ceny? (powrót do wyjściowego pytania)
FIRMA – „urządzenie ekonomiczne”
poprzez które kooperujący właściciele zasobów
odnoszą większy poŜytek z tych zasobów
(inaczej nigdy by się dobrowolnie nie zgodzili na współpracę!) PRZEDSIĘBIORSTWO A TEORIA AGENCJI (I)
Charakterystyka zaleŜności
ZWIĄZEK AGENCYJNY – CEL I ISTOTA ZALEśNOŚCI
•
Kontrakt w ramach którego pryncypał angaŜuje inną osobę (agenta) do wykonywania usług w jego imieniu i deleguje część uprawnień decyzyjnych
•
Uzyskanie moŜliwie największej skuteczności realizacji interesów pryncypała
•
Kluczowy związek agencyjny na gruncie przedsiębiorstwa:
WŁAŚCICIEL (pryncypał) – MENEDśER (agent)
GŁÓWNY PROBLEM – OGRANICZENIE ZWIĄZKU
•
RóŜnice między celami pryncypała i agenta (oportunizm agenta)
•
Występująca między nimi asymetria informacji
KOSZTY AGENCJI
•
Koszty ponoszone przez pryncypała w celu kontrolowania agenta
•
Koszty ponoszone przez agenta w celu wzbudzenia zaufania pryncypała
•
Koszty alternatywne ponoszone przez pryncypała (koszty utraconych korzyści)
PRZEDSIĘBIORSTWO A TEORIA AGENCJI (II)
Zmiany w podstawach przedsiębiorstwa
STRUKTURA INSTYTUCJONALNA FIRMY - istotne miejsce zajmują:
•
Bodźce którym podlega agent
•
Związki między tymi bodźcami a ostatecznym wynikiem jego działalności
•
Sposoby ustalenia i pomiaru wyniku
EKONOMICZNA KONSTRUKCJA AGENCJI -
przesłanka rozwiązań
instytucjonalnych w przedsiębiorstwie
•
Zatrudnienie agenta w formule kontraktu menedŜerskiego, franszyzy itp.
•
Elastyczne kształtowanie stosunków wewnętrznych i zewnętrznych - inne niŜ
wcześniej relacje z ludźmi i instytucjami pracującymi na rzecz przedsiębiorstwa NOWA JAKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
•
Przedsiębiorstwo istnieje dzięki wymianie społecznej w stopniu nie mniejszym niŜ z racji wymiany ekonomicznej
•
Granice przedsiębiorstwa stają się bardziej plastyczne (wręcz umowne) –
przedsiębiorstwo jako „sieć współzaleŜności”
PRZEDSIĘBIORSTWO A EKONOMIA INSTYTUCJONALNA
Podstawowe załoŜenia i kategorie (II)
3. TRANSAKCJE – w ramach uznanych zwyczajów i prawa (J.R.Commons
– XIX/XX)
•
Transakcje
racjonujące
–
między
podmiotami
podporządkowanymi
i
zwierzchnimi (np. pobieranie ceł, podatków)
•
Transakcje menedŜerskie
–
podporządkowywanie jednych podmiotów
gospodarczych innym podmiotom (np. relacje: menedŜer - pracownik)
•
Transakcje wymiany – przenoszenie praw własności między podmiotami 4. HIERARCHIA - zasada organizująca przedsiębiorstwo
•
Struktura
organizacji
przedsiębiorstwa
jako
podstawowa
struktura
instytucjonalna róŜniąca się od struktury rynku występowaniem hierarchii
NAJNOWSZE TENDENCJE I PERSPEKTYWY
ROZWOJU TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA
Nurt neoinstytucjonalny
Przedsiębiorstwo a współczesne wyzwania
w sferze zarządzania
Wykształcanie się nauki o przedsiębiorstwie –
moda czy nowa perspektywa badawcza?
NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA
( New Institutional Economics)
Główne załoŜenia
•
Szeroki nurt wykorzystujący m.in. teorię kosztów transakcyjnych, teorię agencji, teorię kontraktualną, szkołę praw własności
•
Odrzucenie konceptu przedsiębiorstwa – „czarnej skrzynki”
•
Aktywność wewnątrz przedsiębiorstwa – a zwłaszcza jego organizacja i regulacja – istotnie wpływają na zachowanie firmy, jej efektywność
•
Przedsiębiorstwo jest analizowane do poziomu kontraktów
•
Utrzymanie hipotezy oportunizmu stron kontraktów
•
Szczególne znaczenie przykładane do koordynacji zasobów w firmie
•
Wykorzystywanie dorobku teoretycznego nauk o zarządzaniu
NEOINSTYTUCJONALNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA
O. Williamson 1975
KOSZTY TRANSAKCYJNE – Centralna kategoria modelu firmy
•
Są to koszty funkcjonowania systemu rynku, który nie jest bezpłatny
•
Przedsiębiorstwo – pozwala zredukować koszty transakcyjne (planowania, adaptacji, nadzoru, egzekucji)
•
Oszczędność tych kosztów osiąga się poprzez hierarchiczne zaleŜności (powiązanie transakcji z róŜnymi strukturami zarządzania) CECHY TRANSAKCJI (a więc i koszty transakcyjne) – trzy wymiary
•
Stopień niepewności transakcji
•
Częstotliwość zawierania transakcji (powtarzalnych i nietypowych
•
Specyfika aktywów (im większa tym bardziej rośnie ryzyko oportunizmu) PRZEDSIĘBIORSTWO – trzy załoŜenia dotyczące strategii
•
Ograniczona racjonalność w działaniu (np. zysk zadowalający – H. Simon)
•
Organizacja przedsiębiorstwa – wynik kompromisu między rozbieŜnymi interesami poszczególnych podsystemów firmy (szkoła behawioralna)
•
Podmioty działające kierują się głównie korzyścią osobistą (oportunizm)