PRZEDSIĘBIORSTWA
LITERATURA – Ważniejsze pozycje
•
R. Griffin, Podstawy zarzą dzania organizacjami, PWN, Warszawa 2001.
•
W. Grudzewski, I. Hejduk, Przedsię biorstwo wirtualne, Difin, Warszawa 2002.
•
T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsię biorstwa, PWN, Warszawa 2002.
•
Podstawy nauk o przedsię biorstwie (red. J. Lichtarski), AE Wrocław 2001.
•
Przedsię biorstwo, wartość , zarzą dzanie (red. C. Suszyński), PWE, Warszawa 2007.
•
Teoria przedsię biorstwa. Wybrane zagadnienia (red. S. Kasiewicz i H.
Możaryn), SGH, Warszawa 2004.
1. Podmiot jednoosobowy (przedsiębiorstwo
właścicielskie)
Skupia w sobie funkcje właścicielskie
i menedżerskie
2. Funkcjonuje na rynku doskonale
konkurencyjnym
(m.in. posiada pełną informację o rynku,
charakteryzuje go pełna zgodność zamierzeń
i rezultatów)
3. Dąży do osiągnięcia maksymalnego zysku
Modelowy producent
jako podmiot jednoosobowy
jako podmiot wieloosobowy
(przedsiębiorstwo
(przedsiębiorstwo
właścicielskie)
menedżerskie)
pozycja rynkowa — konkurent
pozycja rynkowa — konkurent
doskonały
niedoskonały
jedność funkcji właścicielskiej
rozdzielność funkcji
i menedżerskiej
właścicielskiej i menedżerskiej
odmienność celów właścicieli i
jeden cel działania producenta
celów kadry menedżerskiej
jako podmiot jednoosobowy
jako podmiot wieloosobowy
(przedsiębiorstwo właścicielskie)
(przedsiębiorstwo menedżerskie)
odmienne zmienne zastępcze w funkcji
jedna zmienna zastępcza (zysk)
użyteczności właściciela i funkcji
w funkcji użyteczności producenta
użyteczności menedżerskiej
stan równowagi producenta
stan równowagi producenta wyznaczony
wyznaczony wynikiem
wynikiem zadowalającym
maksymalnym
funkcjonowanie producenta w warunkach
niepewności
asymetryczność informacji dostępnej
właścicielom i menedżerom
doskonałość informacji jaką. dysponuje
brak informacji niezbędnych do
producent
wyznaczenia stanu równowagi na
podstawie zasady ekwimarginalnej
(tj. zrównania kosztu krańcowego
i przychodu krańcowego)
dostępny poziom zgodności zamierzeń i
dostępny poziom zgodności zamierzeń i
rezultatów działania -racjonalność
rezultatów działania — racjonalność
rzeczowa (pełna)
metodologiczna (ograniczona)
Grupy interesów
Przykładowe cele (oczekiwane
w przedsiębiorstwie i w jego
nagrody) grupy interesu
otoczeniu
płaca, satysfakcja z pracy, stabilizacja
Pracownicy
zatrudnienia
wynagrodzenia, liczebność podległego
Menedżerowie
personelu, prestiż, możliwość
samorealizacji, przedłużenie kontraktu
Akcjonariusze
dywidendy, wzrost wartości firmy
Pożyczkodawcy
procent od pożyczonego kapitału
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń,
Całe społeczeństwo
sponsorowanie imprez kulturalnych,
sportowych, charytatywnych
Konsumenci
jakość produktów
Rząd
podatki
ALTERNATYWNYCH TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
KONIECZNOŚĆ REWIZJI KLUCZOWYCH ZAŁOś EŃ
TRADYCYJNEJ TEORII EKONOMICZNEJ
•
KONCEPCJA HOMO-OECONOMICUS - aktywność ludzka nie jest skierowana wyłącznie na zaspokajanie potrzeb poprzez rynek
•
Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe jako PODSTAWOWE
PODMIOTY GOSPODARUJĄCE - działają pojedynczy „aktorzy”
•
Celem przedsiębiorstwa jest zawsze i tylko MAKSYMALIZACJA
ZYSKU - w praktyce zasada „racjonalności ograniczonej”
•
STAN RÓWNOWAGI w gospodarce jest stanem naturalnym, a jego
zakłócenia uruchamiają mechanizm adaptacyjny - przedsiębiorca burzy tę równowagę przez wdrażanie innowacji ( J. Schumpeter) PRZESŁANKI ROZWOJU
ALTERNATYWNYCH TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
KONIECZNOŚĆ REWIZJI DALSZYCH ZAŁOś EŃ - przykładowo
•
Model
firmy
może wyjaśniać
jej zachowanie
bez
potrzeby
wprowadzania kategorii PRZEDSIĘBIORCY -
ale kto stworzył
przedsiębiorstwo?
•
Przedsiębiorstwo dysponuje DOSKONAŁĄ INFORMACJĄ o kosztach i cenach - współcześnie założenie wręcz rażąco sztuczne
•
ROZDZIELENIE WŁASNOŚCI OD ZARZĄDZANIA nie ma wpływu na cel
i zachowania przedsiębiorstwa - w praktyce często różne cele właścicieli i zarządzających
•
WIELKOŚĆ FIRMY nie wpływa na określanie jej celów i zachowań -
nawet prosta obserwacja wskazuje że jest inaczej
Przeciwnicy:
maksymalizacji zysku:
•
zasada maksymalizacji zysku nie
•
najbardziej trwały, ogólny i
uwzględnia faktu, ze przedsiębiorstwa
działają w niepewnym otoczeniu i nie są w
najsilniejszy motyw działania
związku z tym zdolne do rozpoznawania
przedsiębiorstwa.
wszystkich możliwych wariantów
•
konkurencja zmusza
decyzyjnych, aby wybrać te, które pozwolą
przedsiębiorstwa do osiągania
na maksymalizację zysku;
maksymalnego zysku;
•
zysk osiąga się zbyt późno, aby wpływał na
bie
•
wykorzystanie zało
żące decyzje w przedsiębiorstwie;
żenia o
maksymalizacji zysku pozwala
•
oddzielenie kontroli własności od
zarz
na budowanie modeli
ądzania w dużych przedsiębiorstwach
(swoboda celów wśród menedżerów);
predykcyjnych, pozwalającym
na prognozowanie zachowa
•
w praktyce można zauważyć wiele
ń
sprzecznych z zasadą maksymalizacji
cenowych, produkcyjnych;
zysku działań przedsiębiorstw;
•
zasada maksymalizacji zysku
•
przedsiębiorstwa nie są zainteresowane
pozwala na zrozumienie i
maksymalizacją zysków, gdyż zbyt wysokie
wyjaśnienie zachowań całych
zyski stanowią dla konkurentów zachętę
grup firm, składających się na
wejścia na rynek
gospodarkę.
•
nastawienie na realizację maksymalizacji
zysku powoduje w długim okresie spadek
tempa rozwoju przedsiębiorstwa – cel ten
staje się nadrzędny, przyczyniając się do
zaniedbania inwestycji i potrzeb klientów
•
strategia maksymalizacji zysku jest prosta
do przewidzenia dla konkurentów
•
cel w postaci maksymalizacji zysku może
spowodować stawianie zbyt wygórowanych
żądań wobec pracowników.
ALTERNATYWNE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
Kryterium zbliż onych założ eń i wspólnego ję zyka opisu
PRZEDSIĘBIORCA JAKO INNOWATOR – J. Schumpeter
TEORIE MENEDśERSKIE
•
jeden główny cel - inny niż maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa
•
maksymalizacja korzyści własnych menedżerów
TEORIE BIOLOGICZNE I PODEJŚCIE BEHAWIORYSTYCZNE
•
„wiązka celów” przedsiębiorstwa – systemu dążącego do przetrwania
•
poszukiwanie nie alternatywy optymalnej (celu) ale zadawalającej ( H.
Simon)
INSTYTUCJONALNE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA
•
Teoria kosztów transakcyjnych ( R. Coase)
•
Teoria agencji (agent-pryncypał)
•
Teoria kontraktualna - firma jako „wiązka kontraktów”
( A. Alchian, H. Demsetz)
•
podejście neoinstytucjonalne ( O. Williamson)
PRZEDSIĘBIORSTWA
nurt ekonomiczny
Teoria przedsiębiorcy-innowatora
Cykl życia przedsiębiorstwa
Teorie menedżerskie (celów firmy)
Przedsiębiorstwo na gruncie instytucjonalnym
PRZEDSIĘBIORCA-INNOWATOR I PRZEDSIĘBIORSTWO
A.J. Schumpeter (1912)
1.
Przedsiębiorca – „motor i dusza przedsiębiorstwa” - poszukując nadzwyczajnego zysku wprowadza innowacje i burzy równowagę
2.
Szerokie
rozumienie
innowacji
(kombinacje
produkcyjne
i
handlowe) - każda zmiana, która:
•
zmienia względną rzadkość czynników produkcji
•
zwiększa użyteczność towarów istniejących
•
tworzy nową użyteczność
3.
„Raczej kierownictwo ma tutaj znaczenie, a nie własność”
Waż niejsze konsekwencje koncepcji Schumpetera
(kontekst przedsię biorstwa)
–
Odrzucenie paradygmatu równowagi (= stagnacji) między wielkością popytu
–
i wielkością podaży na rynku oraz ceną i wielkością produkcji przedsiębiorstwa
–
Przedsiębiorczość – konieczny składnik mechanizmu rynkowego
–
Przedsiębiorca nadaje ruch całemu systemowi – podstawa teorii rozwoju
–
Zysk powstaje dopiero w warunkach dynamiki gospodarczej
CYKL śYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Naturalna sekwencja etapów, przez które przechodzi większość
organizacji w trakcie wzrostu i dojrzewania
1. NARODZINY
•
nowe przedsięwzięcie (pomysł, idea)
•
mobilizacja kapitału
2. MŁODOŚĆ
•
wzrost i ekspansja wszystkich zasobów organizacji
3. WIEK ŚREDNI
•
okres stopniowego wzrostu – przeradza się w stabilizację
4. DOJRZAŁOŚĆ
•
okres stabilności
5. SCHYŁEK
CYKL śYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
Wzrost i rozwój a wielkość przedsiębiorstwa
Nadanie
kierunku,
A
odrodzenie
W Duże
Rozwój pracy
T
Kontynuacja
S
zespołowej
R
dojrzałości
IO
Dodanie
Potrzeba
Schyłek
B
wewnętrznych
rewitalizacji
IĘ
systemów
SD
Potrzeba walki
E
Wytyczenie kierunku
Z
z biurokracją
RP
Kreatywność
Ć
Potrzeba delegacji
ŚO
uprawnień i kontroli
K
Potrzeba
L
przywództwa
IE Małe
W
Etap Etap
Etap
Etap
przedsiębiorcy wspólnoty formalizacji przekształcenia
ETAP ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA
MENEDśERSKIE TEORIE PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Istota, przesłanki powstania, interpretacje
DWIE GRUPY TEORII
•
Zakładające istnienie jednego głównego celu przedsiębiorstwa – innego niż
maksymalizacja zysk (głównie różnie definiowane cele menedżerskie)
•
Zakładające istnienie wielu celów – „wiązki celów” (behawioralne teorie firmy) WAśNIEJSZE PRZESŁANKI POWSTANIA – przyczyny zmian w teorii
zachowań przedsiębiorstw
•
Rozdzielenie własności i zarządzania (kontroli) w przedsiębiorstwie
•
Praktyka działania wielkich korporacji – odrzucenie modelu neoklasycznego
TEORIE MENEDśERSKIE jako próba objaśnienia powyższych zmian –
dwa przeciwstawne nurty interpretacji
•
Kontrola przechodzi od właścicieli do menedżerów („rewolucja menedżerów”)
•
Kontrolę przejmuję inwestorzy instytucjonalni i rynek kapitałowy (wersja przeważająca współcześnie)
TEORIE MENEDśERSKIE (II)
Alternatywne cele przedsiębiorstwa
MAKSYMALIZACJA SPRZEDAśY – zwłaszcza duże przedsiębiorstwa
•
Menedżerowie w większych firmach mają z reguły wyższe płace
•
Aby zwiększyć korzyści własne narzucają firmie cel – zwiększenie
sprzedaży (teoria W.J. Baumola -1959)
•
Minimalny, satysfakcjonujący poziom dochodu z kapitału
oczekiwany przez właścicieli – element ograniczający zamiary
menedżerów
Model Baumola opiera się na założeniu, że w przypadku oddzielenia
własności przedsiębiorstwa od kontroli nad nim, celem
funkcjonowania menedżerów przedsiębiorstwa staje się nie
maksymalizacja zysków, lecz sprzedaży (utargu), a tym samym
maksymalizacja wielkości przedsiębiorstwa .
Preferencja menedżerów wobec zwiększania PRZYCHODÓW kosztem
działań maksymalizujących zysk wynika m.in. z tego, że:
•
wynagrodzenie menedżerów zależy bardziej od wypracowanych przez
firmę PRZYCHODÓW niż od zysku;
•
otoczenie firm (banki itp.) zwracają większą uwagę na sprzedaż firmy i jej
dynamikę;
•
w warunkach wzrostu SPRZEDAśY problemy personelu są łatwiejsze do
rozwiązania (zatrudnienie nowych pracowników, poprawa warunków
pracy),
•
wzrost SPRZEDAśY równoznaczny jest ze wzrostem prestiżu
menedżerów; wzrost ZYSKÓW powoduje wzrost dywidendy dla
akcjonariuszy;
•
menedżerowie bardziej preferują działania przynoszące stabilne zyski niż
spektakularne, jednorazowe posunięcia generujące maksymalne zyski;
•
wysoka dynamika SPRZEDAśY podnosi konkurencyjność firmy i jej udział
w rynku.
•
Model przedsiębiorstwa maksymalizującego przychody ze sprzedaży
dotyczy dużych przedsiębiorstw, działających na rynku oligopolistycznym.
Z analizy tego modelu wynika, że przedsiębiorstwo, maksymalizujące
wpływy będzie produkowało więcej od przedsiębiorstwa
maksymalizującego zysk, sprzedając jednocześnie swój wyrób (lub
usługę) po niższej cenie. Należy pamiętać, że przedsiębiorstwo będzie
dążyło do maksymalizacji utargu i zwiększało produkcję do poziomu
zapewniającego pewien akceptowalny, minimalny poziom zysku.
Alternatywne cele przedsiębiorstwa
MAKSYMALIZACJA UśYTECZNOŚCI (KORZYŚCI) DLA MENEDśERÓW
•
Cele menedżerów nie są tożsame z celami właścicieli – różne funkcje
użyteczności.
Każdy
menedżer
posiada
własną
FUNKCJĘ
UśYTECZNOŚCI.
•
Użyteczność dla menedżerów – także w kategoriach niepieniężnych:
bezpieczeństwo, władza, prestiż, wolny czas (ang. perks)
Natomiast dla właścicieli przedsiębiorstwa najważniejszy jest zysk w
przedsięwzięciu, udział w rynku i produkcji globalnej, wielkość kapitału,
wizerunek publiczny.
„Najlepsza rzeczą w zysku monopolowym jest spokojne ż ycie” (J. Hicks)
•
Menedżerowie
maksymalizują
swoje
korzyści
nie
tylko
przez
wynagrodzenie i perks ale poprzez powiększanie budżetu i dyspozycyjnej władzy w wydatkach
•
Remedium – rozszerzanie udziału menedżerów we własności i zyskach
firmy
TEORIE MENEDśERSKIE (IV)
Alternatywne cele przedsiębiorstwa - dokoń czenie
MAKSYMALIZACJA WZROSTU
• Wzrost (dynamiczny) – nie tylko wzrost sprzedaży
ale
w
szczególności
powiększenie
aktywów
przedsiębiorstwa
• Wzrost niezależności firmy od rynków finansowych,
ograniczenie możliwości jej przejęcia
• Wyższe wynagrodzenie, status, bezpieczeństwo
menedżerów
• Związki: wzrost zysku – wzrost przedsiębiorstwa
jako
stabilizujące
relację:
menedżerowie
–
właściciele (wzrost zrównoważony -
model R.
Marrisa 1964)
CELE NIEKWANTYFIKOWALNE – nie poddawane
maksymalizacji (teorie behawioralne) (I)
1. Teoria celu satysfakcjonującego – firma nie dąży do realizacji celu optymalnego ale zadawalającego w danych warunkach, rozważnego (koncepcja racjonalności ograniczonej - H. Simon); np. przetrwanie jako cel pierwotny
2. Teoria „wiązki celów” – firma to splot różnych interesów, możliwy jest tylko kompromis w postaci zestawu (wiązki) celów; decydują o nim menedżerowie ad. 1 MODEL SIMON’A skupia się na procesie podejmowania decyzji przez zespół ludzi kierujących przedsiębiorstwem.
Simon wprowadza pojęcie RACJONALNOŚCI SELEKTYWNEJ – człowiek na ogół nie
dokonuje wyborów optymalnych, a jedynie zadowalające decyzje, polegające na wyborze lepszej alternatywy, bądź takiej, która spełnia wszystkie kryteria zapewniające minimalne warunki jej spełnienia.
RACJONALNOŚĆ RZECZYWISTA dotyczy wyniku wyboru i traktuje go jako racjonalny
wówczas, gdy rozwiązanie to prowadzi dokładnie do maksymalizacji korzyści
Przedsiębiorstwo to system czynników fizycznych, ludzkich i społecznych, utrzymywanych razem przez sieć powiązań oraz przez wspólne dążenie do jednego celu i chęć
współpracy w osiąganiu tego celu. Brak więc maksymalizującego zysk,
wszystkowiedzącego przedsiębiorcy, natomiast wiele współpracujących ze sobą
podmiotów posiada ograniczoną wiedzę na temat konsekwencji ich wyborów, dążą więc raczej do wyboru rozwiązania zadowalającego. Pojawia się tu określenie satisficing decision, neologizm powstały ze słów: satisfying –zadowalający i sacrificing –poświęcający; decydent poświęca więc ewentualne korzyści z decyzji korzystniejszej od tej, którą podjął, w zamian za nie doznawanie „przykrości” związanych z dochodzeniem do lepszego rozwiązania. (np. firma zadowala się 10% zyskiem chociaż może go powiększyć, jednak nie zna sposobu jego wzrostu i wybiera niższy poziom w zamian za uniknięcie wysiłków szukania zyskowniejszych możliwości).
CELE NIEKWANTYFIKOWALNE – nie poddawane
maksymalizacji (teorie behawioralne) (II)
1. Teoria celu satysfakcjonującego – firma nie dąży do realizacji celu optymalnego ale zadawalającego w danych warunkach, rozważnego (koncepcja racjonalności ograniczonej - H. Simon); np. przetrwanie jako cel pierwotny
2. Teoria „wiązki celów” – firma to splot różnych interesów, możliwy jest tylko kompromis w postaci zestawu (wiązki) celów; decydują o nim menedżerowie ad. 2 Założenie: tylko ludzie mogą mieć cele, przedsiębiorstwa nie. Przedsiębiorstwo nie jest traktowane jako jednostka podejmująca decyzje związane z jednym celem, lecz jako podmiot posiadający wiele celów, podejmujący decyzje w ramach koalicji grup (pracownicy, menedżerowie, właściciele akcji, dostawcy, klienci), charakteryzujących się sprzecznymi celami (wielkość produkcji, wielkość zapasów, udział w rynku, zysk, wielkość sprzedaży).
Cele kształtują się w wyniku przetargów a zwycięska koalicja przedstawia swoje cele jako cele przedsiębiorstwa. Nie trudno się jednak domyśleć, że osiągnięty efekt nie jest stały, gdyż pod presją pozostałych grup może ulegać zmianie.
•
Różne grupy w ramach przedsiębiorstwa wyrażają zgodę na wspólną pracę, ale dążą do osiągnięcia odrębnych celów, otrzymując za to określoną nagrodę (np. pracownicy –
wynagrodzenie, menedżerowie – płace, prestiż, możliwość wykazania się, akcjonariusze -
dywidendy).
PRZEDSIĘBIORSTWO A EKONOMIA INSTYTUCJONALNA
Podstawowe założenia i kategorie (I)
1.
ZAŁOśENIA – szkoła instytucjonalna
•
Rynek działa zawsze w ramach konkretnych INSTYTUCJI
•
Instytucje mogą być ewolucyjnym tworem rynku – np. zwyczaje handlowe
•
Często również tworzone są przez państwo (interweniujące w kształt instytucji)
•
W centrum uwagi – KATEGORIA TRANSAKCJI („atom” w systemie
gospodarczym)
2. INSTYTUCJE – mają zapewnić współdziałanie jednostek
•
Wzory zachowań - np. negocjacje, porozumiewanie się stron
•
Podstawy formułujące prawa i obowiązki – np. określenia praw własności
•
Bardziej precyzyjne regulacje prawne określające dozwolone sposoby działania – np. prawo antymonopolowe, tworzenie, podział, łączenie firm
A TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH (I) – R. Coase (1937)
Dlaczego istnieje przedsię biorstwo skoro system koordynacji przez ceny
(rynek) jest tak doskonałym mechanizmem?
•
System rynkowy - funkcjonuje „sam przez siebie” ( itself)
•
Firma – kierownictwo koordynuje alokację wszystkich zasobów (często mechanizm całkiem różny od rynkowego)
Przedsię biorstwa w systemie rynkowym – „wyspy ś wiadomej władzy w
oceanie nieś wiadomej kooperacji”
DWA KONKURUJĄCE MECHANIZMY KOORDYNACJI:
1)PRZEZ CENĘ
2) PRZEZ KIEROWNICTWO PRZEDSIĘBIORSTWA
•
W różnych sytuacjach jeden mechanizm jest zastępowany przez drugi
Kiedy tak się dzieje – jakie są przyczyny powstawania przedsię biorstw?
PRZEDSIĘBIORSTWO
A TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH (II) – R. Coase (1937)
Główny powód ekonomicznej opłacalnoś ci tworzenia przedsię biorstwa
(niedostrzegany poprzednio)
KOORDYNACJA PRZEZ CENY NIE JEST DARMOWA – POCIĄGA ZA SOBĄ
PONOSZENIE PEWNYCH KOSZTÓW DZIAŁANIA RYNKU
1.
KOSZTY KOORDYNACJI – dotarcie do kontrahenta, ustalenie ceny i innych
warunków transakcji
2.
KOSZTY MOTYWACJI – wynikające z niekompletności i asymetrii informacji (porównywanie ofert) oraz niedoskonałości umów i oportunistycznych
zachowań kontrahentów (koszty notarialne, koszty utraconych korzyści) 3.
KOSZTY EGZEKUCJI – monitorowanie i realizacja umów, koszty sądowe
GŁÓWNE CZYNNIKI DETERMINUJĄCE KOSZTY TRANSAKCYJNE (O. Williamson):
•
Charakter zasobów angażowanych w transakcję (proste vs. specjalistyczne)
•
Częstotliwość transakcji
•
Niepewność związana z transakcją
A TEORIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH (III) – R. Coase (1937)
KOSZTY TRANSAKCYJNE – Koszty koordynacji zasobów firmy przez
ceny (rynek)
Przedsię biorca minimalizuje koszty transakcyjne
organizują c i koordynują c produkcję w firmie
(najważ niejsza funkcja przedsię biorcy wg Coasa)
KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ CENY > KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ FIRMĘ
!Ekonomicznie uzasadnione tworzenie przedsiębiorstwa!
KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ CENY ≤ KOSZTY KOORDYNACJI PRZEZ FIRMĘ
Nie ma ekonomicznego uzasadnienia dla tworzenia przedsiębiorstwa
(jeśli powstanie będzie nietrwałe)
KONTRAKTUALNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA (I)
Rozwinięcie podejścia instytucjonalnego
WYJŚCIOWE PYTANIE (A. Alchian, H. Demsetz 1972)
Czy rynek moż e zastą pić firmę w organizacji pracy zespołowej?
Odpowiedź: NIE – jest to możliwe tylko w przedsiębiorstwie!
FIRMA JAKO WIĄZKA (SPLOT) KONTRAKTÓW – nexus of contracts
•
Kontrakt – podstawowy element życia gospodarczego
•
„Kontraktor” (organizator, przedsiębiorca) – tworzy sieć powiązań, centralizuje stosunki umowne w zespole wytwórczym
– Zawiera kontrakty z właścicielami środków produkcji aby uzyskać kontrolę nad zasobami tworzącymi przedsiębiorstwo
– Różne typy zasobów wymagają różnych kontraktów
– Szczególny charakter – kontrakty o prace z pracownikami przedsiębiorstwa („umowa niezamknięta”)
KONTRAKTUALNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II)
Rozwinięcie podejścia instytucjonalnego
•
OPORTUNIZM - dominująca cecha partnerów kontraktu (hipoteza)
– Tendencja do minimalizacji swojego wkładu
– Niepewność realizacji kontraktów – np. pracownicy rozwiązujący swoje umowy nie gwarantują przetrwania firmy
– Potrzeba monitorowania kontraktów – koszty!
•
WSPÓŁCZESNE PRZEDSIĘBIORSTWO („KONTRAKTOR”) - grupowa
realizacja większości prac wynikających z kontraktów
– Problem ustalenia indywidualnych wynagrodzeń za wspólny efekt pracy całej grupy
– Jak i dlaczego to robić – czy firma robi to lepiej niż rynkowa koordynacja przez ceny? (powrót do wyjściowego pytania)
FIRMA – „urządzenie ekonomiczne”
poprzez które kooperujący właściciele zasobów
odnoszą większy pożytek z tych zasobów
(inaczej nigdy by się dobrowolnie nie zgodzili na współpracę!) PRZEDSIĘBIORSTWO A TEORIA AGENCJI (I)
Charakterystyka zależności
ZWIĄZEK AGENCYJNY – CEL I ISTOTA ZALEśNOŚCI
•
Kontrakt w ramach którego pryncypał angażuje inną osobę (agenta) do wykonywania usług w jego imieniu i deleguje część uprawnień decyzyjnych
•
Uzyskanie możliwie największej skuteczności realizacji interesów pryncypała
•
Kluczowy związek agencyjny na gruncie przedsiębiorstwa:
WŁAŚCICIEL (pryncypał) – MENEDśER (agent)
GŁÓWNY PROBLEM – OGRANICZENIE ZWIĄZKU
•
Różnice między celami pryncypała i agenta (oportunizm agenta)
•
Występująca między nimi asymetria informacji
KOSZTY AGENCJI
•
Koszty ponoszone przez pryncypała w celu kontrolowania agenta
•
Koszty ponoszone przez agenta w celu wzbudzenia zaufania pryncypała
•
Koszty alternatywne ponoszone przez pryncypała (koszty utraconych korzyści)
PRZEDSIĘBIORSTWO A TEORIA AGENCJI (II)
Zmiany w podstawach przedsiębiorstwa
STRUKTURA INSTYTUCJONALNA FIRMY - istotne miejsce zajmują:
•
Bodźce którym podlega agent
•
Związki między tymi bodźcami a ostatecznym wynikiem jego działalności
•
Sposoby ustalenia i pomiaru wyniku
EKONOMICZNA KONSTRUKCJA AGENCJI -
przesłanka rozwiązań
instytucjonalnych w przedsiębiorstwie
•
Zatrudnienie agenta w formule kontraktu menedżerskiego, franszyzy itp.
•
Elastyczne kształtowanie stosunków wewnętrznych i zewnętrznych - inne niż
wcześniej relacje z ludźmi i instytucjami pracującymi na rzecz przedsiębiorstwa NOWA JAKOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA
•
Przedsiębiorstwo istnieje dzięki wymianie społecznej w stopniu nie mniejszym niż z racji wymiany ekonomicznej
•
Granice przedsiębiorstwa stają się bardziej plastyczne (wręcz umowne) –
przedsiębiorstwo jako „sieć współzależności”
PRZEDSIĘBIORSTWO A EKONOMIA INSTYTUCJONALNA
Podstawowe założenia i kategorie (II)
3. TRANSAKCJE – w ramach uznanych zwyczajów i prawa (J.R.Commons
– XIX/XX)
•
Transakcje
racjonujące
–
między
podmiotami
podporządkowanymi
i
zwierzchnimi (np. pobieranie ceł, podatków)
•
Transakcje menedżerskie
–
podporządkowywanie jednych podmiotów
gospodarczych innym podmiotom (np. relacje: menedżer - pracownik)
•
Transakcje wymiany – przenoszenie praw własności między podmiotami 4. HIERARCHIA - zasada organizująca przedsiębiorstwo
•
Struktura
organizacji
przedsiębiorstwa
jako
podstawowa
struktura
instytucjonalna różniąca się od struktury rynku występowaniem hierarchii
NAJNOWSZE TENDENCJE I PERSPEKTYWY
ROZWOJU TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA
Nurt neoinstytucjonalny
Przedsiębiorstwo a współczesne wyzwania
w sferze zarządzania
Wykształcanie się nauki o przedsiębiorstwie –
moda czy nowa perspektywa badawcza?
NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA
( New Institutional Economics)
Główne założenia
•
Szeroki nurt wykorzystujący m.in. teorię kosztów transakcyjnych, teorię agencji, teorię kontraktualną, szkołę praw własności
•
Odrzucenie konceptu przedsiębiorstwa – „czarnej skrzynki”
•
Aktywność wewnątrz przedsiębiorstwa – a zwłaszcza jego organizacja i regulacja – istotnie wpływają na zachowanie firmy, jej efektywność
•
Przedsiębiorstwo jest analizowane do poziomu kontraktów
•
Utrzymanie hipotezy oportunizmu stron kontraktów
•
Szczególne znaczenie przykładane do koordynacji zasobów w firmie
•
Wykorzystywanie dorobku teoretycznego nauk o zarządzaniu
NEOINSTYTUCJONALNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA
O. Williamson 1975
KOSZTY TRANSAKCYJNE – Centralna kategoria modelu firmy
•
Są to koszty funkcjonowania systemu rynku, który nie jest bezpłatny
•
Przedsiębiorstwo – pozwala zredukować koszty transakcyjne (planowania, adaptacji, nadzoru, egzekucji)
•
Oszczędność tych kosztów osiąga się poprzez hierarchiczne zależności (powiązanie transakcji z różnymi strukturami zarządzania) CECHY TRANSAKCJI (a więc i koszty transakcyjne) – trzy wymiary
•
Stopień niepewności transakcji
•
Częstotliwość zawierania transakcji (powtarzalnych i nietypowych
•
Specyfika aktywów (im większa tym bardziej rośnie ryzyko oportunizmu) PRZEDSIĘBIORSTWO – trzy założenia dotyczące strategii
•
Ograniczona racjonalność w działaniu (np. zysk zadowalający – H. Simon)
•
Organizacja przedsiębiorstwa – wynik kompromisu między rozbieżnymi interesami poszczególnych podsystemów firmy (szkoła behawioralna)
•
Podmioty działające kierują się głównie korzyścią osobistą (oportunizm)