MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Piotr Szczypa
Klasyfikowanie kosztów i przychodów
341[02].Z5.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
___________________________________________________________________________
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Krystyna Kielan
mgr Lidia Pszkit
Opracowanie redakcyjne
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
mgr Andrzej Zych
Korekta:
mgr Joanna Fundowicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z5.01
Klasyfikowanie kosztów i przychodów w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
ekonomista.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Koszty, przychody i pojęcia bliskoznaczne 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Klasyfikacja kosztów i przychodów 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzające 14
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Koszty w układzie rodzajowym 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzające 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Koszty w układzie funkcjonalnym 22
4.4.1. Materiał nauczania 22
4.4.2. Pytania sprawdzające 23
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Rozliczenia międzyokresowe kosztów 26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzające 26
4.5.3. Ćwiczenia 26
4.5.4. Sprawdzian postępów 28
4.6. Rachunek kosztów działalności operacyjnej 29
4.6.1. Materiał nauczania 29
4.6.2. Pytania sprawdzające 29
4.6.3. Ćwiczenia 30
4.6.4. Sprawdzian postępów 30
4.7. Przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej, 31
finansowej oraz operacje nadzwyczajne
4.7.1. Materiał nauczania 31
4.7.2. Pytania sprawdzające 32
4.7.3. Ćwiczenia 32
4.7.4. Sprawdzian postępów 34
4.8. Pojęcie obrotu wewnętrznego i kosztu własnego 35
4.8.1. Materiał nauczania 35
4.8.2. Pytania sprawdzające 35
4.8.3. Ćwiczenia 35
4.8.4. Sprawdzian postępów 36
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
5. Sprawdzian osiągnięć 37
6. Literatura 41
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Drogi Uczniu, poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności
o podstawowych klasyfikacjach kosztów i przychodów stosowanych w jednostkach gospodarczych.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania,  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści
jednostki modułowej,
 zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej
jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
Poradnik ten poświęcony jest klasyfikacji kosztów i przychodów. Każda jednostka gospodarcza
dąży do osiągnięcia jak najwyższych przychodów z różnych tytułów, które pokryją wszystkie
koszty i zagwarantują osiągnięcie zysku. Zatem dla skutecznej analizy i zarządzania kosztami oraz
przychodami niezbędna jest znajomość ich rodzajów, przyczyn powstawania . Dzięki nabyciu
umiejętności klasyfikowania, grupowania kosztów i przychodów będziesz mógł lepiej zrozumieć
zagadnienia zawarte w innych modułach jak i ocenić działalność gospodarczą jednostek.
Materiał nauczania został podzielony na osiem części, których kolejność umożliwi Ci
stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności związanych z zakresem tematycznym
niniejszego poradnika. Kolejno zostały przedstawione definicje kosztów i przychodów oraz pojęć
do nich bliskoznacznych. Następnie zaprezentowano różne klasyfikacje kosztów i przychodów. W
części trzeciej i czwartej materiału nauczania omówiono koszty układu rodzajowego i układu
funkcjonalnego. W poradniku przedstawiono także zagadnienia dotyczące rozliczeń
międzyokresowych kosztów, rachunku kosztów oraz zaprezentowano przykłady: pozostałych
przychodów operacyjnych, przychodów finansowych, pozostałych kosztów operacyjnych, kosztów
finansowych, zysków i strat nadzwyczajnych. Końcową część materiału nauczania poświęcono
obrotom wewnętrznym.
Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu
każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę.
Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, zawsze możesz wrócić do
rozdziału  Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedz
na pytania, które sprawiły Ci kłopot.
Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed
zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a część teoretyczna pozwoli Ci sprawdzić Twoje
umiejętności z zakresu klasyfikowania kosztów i przychodów. W razie jakichkolwiek wątpliwości
zwróć się o pomoc do nauczyciela.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej  Klasyfikowanie kosztów
i przychodów powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł prawa, w tym z ustawy o rachunkowości,
- posługiwać się podstawową terminologią z zakresu podstaw ekonomii,
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu rachunkowości, takimi jak: aktywa trwałe,
aktywa obrotowe, operacja gospodarcza, konto księgowe,
- rozróżniać składniki aktywów trwałych,
- rozróżniać składniki aktywów obrotowych,
- podawać przykłady majątku i z
ródeł finansowania majątku dla różnych jednostek
gospodarczych,
- wskazać zakres działalności jednostek produkcyjnych, handlowych, usługowych,
- obsługiwać komputer jako narzędzie pracy,
- wskazać z
ródła informacji,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zdefiniować pojęcie kosztu i przychodu,
- odróżnić koszt od innych pojęć bliskoznacznych,
- odróżnić przychód od innych pojęć bliskoznacznych,
- sklasyfikować koszty działalności operacyjnej według różnych kryteriów,
- określić zakres działalności operacyjnej właściwej,
- określić zakres działalności operacyjnej pozostałej,
- określić zakres działalności finansowej,
- określić zakres operacji nadzwyczajnych,
- sklasyfikować przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej,
- wskazać koszty układu rodzajowego,
- grupować koszty układu rodzajowego,
- scharakteryzować koszty układu rodzajowego i funkcjonalnego,
- przyporządkować koszty rodzajowe do kosztów według typów działalności,
- ustalić strukturę kosztów,
- wskazać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych i biernych,
- rozliczyć międzyokresowe koszty czynne i bierne,
- zastosować warianty rachunku kosztów działalności operacyjnej,
- określić zakres rachunku kosztów działalności operacyjnej,
- sklasyfikować pozostałe przychody operacyjne oraz pozostałe koszty operacyjne,
- sklasyfikować przychody finansowe i koszty finansowe,
- wskazać przyczyny zdarzeń nadzwyczajnych,
- rozróżnić straty i zyski nadzwyczajne,
- scharakteryzować obrót wewnętrzny i koszt obrotu wewnętrznego,
- wskazać jednostki gospodarcze, w których wykazuje się obroty wewnętrzne,
- współpracować w grupie,
- poszukać specjalistycznych informacji w ogólnodostępnych z
ródłach informacji.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Koszty, przychody i pojęcia bliskoznaczne
4.1.1. Materiał nauczania
Przed osiągnięciem przychodów jednostka gospodarcza ponosi szereg kosztów związanych
z prowadzoną działalnością, np. zużycie materiałów w procesie produkcji, wynagrodzenia dla
pracowników, spłata odsetek od kredytu.
Zgodnie z Ustawą o rachunkowości przez pojęcie  koszty rozumie się uprawdopodobnione
zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej
wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań
i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru
w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.
Z pojęciem kosztu często utożsamiane są następujące terminy: nakład, strata nadzwyczajna
oraz wydatek. Jednakże pojęcia te nie są jednoznaczne. Dlatego nie powinny być używane
zamiennie. W tabeli 1 przedstawiono wybrane definicje wymienionych kategorii ekonomicznych
oraz poddano je krótkiej charakterystyce, w celu uwypuklenia różnic między nimi.
Spośród analizowanych terminów najczęściej utożsamiane są ze sobą koszt i wydatek. Są dwie
zasadnicze przyczyny rozbieżności między kosztem a wydatkiem, które przedstawiono w tabeli 2.
Każdy koszt wcześniej lub póz
niej jest wydatkiem środków pieniężnych, ale nie każdy
wydatek jest kosztem. Moment wydatkowania środków pieniężnych może mieć miejsce wcześniej,
póz
niej lub jednocześnie z powstaniem kosztu albo może w ogóle nie stanowić kosztu.
Każde przedsiębiorstwo prowadzi swoją działalność gospodarczą z zamiarem przetrwania na
konkurencyjnym rynku. Przetrwanie to jest gwarantowane między innymi poprzez osiągnięcie
przychodów. Pojęcie przychodu zgodnie z ustawą o rachunkowości jest bardzo skomplikowane.
Brzmi ono następująco: przychód to uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym
korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości w formie zwiększenia wartości
aktywów albo zmniejszenie wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do wzrostu kapitału
własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez
udziałowców lub właścicieli.
Przychód - to wartość otrzymanych aktywów w danym okresie zarówno w gotówce, w postaci
rzeczowej, jak i w postaci należności.
Przedstawiona definicja jest dość ogólnikowa, gdyż zakres przychodów jest bardzo szeroki.
Podstawową grupę przychodów tworzą przychody ze sprzedaży. Przychody ze sprzedaży są to
kwoty należne lub uzyskane ze sprzedaży danego składnika aktywów. Przychody ze sprzedaży
mogą być osiągnięte przez jednostkę gospodarczą w wyniku sprzedaży między innymi: towarów,
produktów gotowych, materiałów, środków trwałych, papierów wartościowych.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Tabela 1. Definicje i charakterystyka: nakładu, kosztu, strat nadzwyczajnych oraz wydatku
Definicja Charakterystyka
Nakład to:  kategoria Charakterystyczną cechą nakładu jest to, iż wyrażony jest
ekonomiczna oznaczająca w jednostkach naturalnych (kg, szt, roboczogodzin). Tylko nakłady
wyrażone w jednostkach o charakterze pieniężnym (nakłady pieniężne) wykazywane są
naturalnych zużycie siły roboczej wartościowo. Można wyróżnić następujące rodzaje nakładów:
oraz zasobów majątkowych - nakłady siły roboczej (np. ilość roboczogodzin wykonanych przez
przedsiębiorstwa 1. pracowników),
- nakłady środków trwałych (są to nakłady środków pracy, np.: ilość
czasu pracy maszyn, liczba kilometrów przejechanych przez
samochody),
- nakłady materiałowe (są to nakłady przedmiotów pracy, np. ilość
materiałów (kg, l, szt.) zużytych do świadczenia usług, produkcji),
- nakłady pieniężne (ilość środków pieniężnych wykorzystanych
w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa).
 Koszty stanowią wyrażone W definicji kosztów należy uwypuklić:
w pieniądzu celowe zużycie
- to, że jest wyrażony wartościowo (np. w złotówkach), a nie ilościowo,
składników majątku trwałego
jak nakład,
i obrotowego, usług obcych,
nakładów pracy oraz niektóre - to, że koszt jest wówczas, gdy następuje celowe zużycie czynników
wydatki nie stanowiące zużycia,
produkcji. Celowe, tzn. zużycie czynników produkcji da
związane z prowadzeniem w przyszłości efekt np. w postaci wyrobów gotowych, świadczonych
normalnej działalności przez usług, a w konsekwencji zysk. Niecelowe zużycie czynników
jednostkę gospodarczą 2.
produkcji (kiedy nie daje efektu w postaci wyrobów gotowych, usług)
nie może być kosztem. W rachunkowości traktuje się je jako straty
 Koszty są kategorią nadzwyczajne,
ekonomiczną, która oznacza
- to, że zużywane czynniki produkcji związane są z normalną
wyrażone w pieniądzu wartości
działalnością jednostki gospodarczej. Normalna działalność jednostki
pracy żywej oraz zasobów
gospodarczej to ta, która umożliwia funkcjonowanie
majątkowych zużytych w danym
przedsiębiorstwa, realizację jego zadań (faza zakupu, faza produkcji,
okresie w celu wytworzenia
faza sprzedaży, administrowanie i zarządzanie przedsiębiorstwem),
wyrobów, świadczenia usług i
wykonywania funkcji 3.
- to, że koszt jest przyporządkowany do okresu, np. do stycznia, do
lutego.
Straty nadzwyczajne to straty Zdarzenia trudne do przewidzenia (losowe) to np. powódz
, pożar,
powstałe na skutek zdarzeń gradobicie, wichura, włamanie z kradzieżą. Istotne jest, aby odróżnić
trudnych do przewidzenia, poza zakres strat nadzwyczajnych od pozostałych kosztów operacyjnych.
działalnością operacyjną Ponadto straty nadzwyczajne nie są związane z ogólnym ryzykiem
jednostki i niezwiązane funkcjonowania przedsiębiorstwa, np. skutki kradzieży w sklepie
z ogólnym ryzykiem jej samoobsługowym nie stanowią straty nadzwyczajnej, gdyż jednostka
prowadzenia4. handlowa powinna takie zdarzenie uwzględnić w ryzyku prowadzonej
działalności gospodarczej.
Wydatek jest to zmniejszenie Wydatek oznacza kwotę rozchodu środków pieniężnych przedsiębiorstwa.
stanu środków pieniężnych Może on być związany m.in. z:
w kasie lub na rachunku - regulacją zobowiązań, np. wobec dostawców, pracowników, Skarbu
bankowym jednostki Państwa,
gospodarczej. - zakupem gotówkowym,
- wypłatą zaliczek, np.: na poczet delegacji służbowych, zakupów.
y
ródło: opracowanie własne.
1
E. Nowak: Rachunek kosztów przedsiębiorstwa. Ekspert, Wrocław 2001, s. 25.
2
K. Sawicki: Rachunek kosztów. Tom 1. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 2.
3
E. Nowak: Rachunek kosztów... op. cit., s. 26.
4
Art. 3 ust. 1 pkt 33 Ustawy o rachunkowości.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Nakład
Koszt
Strata
nadzwyczajna
Wydatek
Tabela 2. Przyczyny rozbieżności między kosztem a wydatkiem środków pieniężnych
Przyczyna Charakterystyka  przykłady
Nie zawsze będzie zbieżność w czasie kosztu i wydatku środków pieniężnych, tak jak
ma to miejsce w przypadku zapłaty odsetek od kredytu. Wydatek może zaistnieć
wcześniej lub póz
niej niż koszt, np.:
Może być rozbieżność
- zakup materiałów  zapłata za nie w momencie zakupu będzie wydatkiem,
w czasie między powstaniem
a koszt będzie dopiero w momencie ich zużycia (np. wydanie do produkcji),
kosztu a wydaniem środków
- towary  koszt powstaje w momencie sprzedaży (cena zakupu, nabycia),
pieniężnych
a wydatek w momencie zapłaty dla dostawcy,
- środki trwałe  koszt to rozłożone w czasie zużycie środka trwałego (amortyzacja)
a wydatek jest w momencie, kiedy następuje zapłata dla dostawcy.
Mogą być wydatki środków pieniężnych, które nigdy nie będą stanowiły kosztu dla
jednostki gospodarczej. Przykłady:
Nie każdy wydatek jest
- zapłata zaliczki na podatek dochodowy,
kosztem
- spłata raty kapitałowej kredytu bankowego,
- wypłata dywidend.
y
ródło: opracowanie własne.
Przychody ze sprzedaży stanowią iloczyn sprzedanych składników i jednostkowej ceny
sprzedaży (bez podatku VAT) skorygowanej o udzielone rabaty, bonifikaty.
Przychody ze sprzedaży różnych składników aktywów nie są jedynym z
ródłem przychodów
przedsiębiorstwa. Istnieją inne tytuły przychodów, a mianowicie:
 przychody z tytułu odsetek, np.: od lokat terminowych w banku, od udzielonych pożyczek,
 przychody z tytułu otrzymanych dotacji, kar, grzywien.
Bardzo ważne jest, aby nie utożsamiać przychodu z wpływem środków pieniężnych. Podobnie
jak w przypadku kosztu i wydatku środków pieniężnych, istnieją dwie przyczyny, zgodnie
z którymi występują rozbieżności między momentem osiągnięcia przychodu a wpływem środków
pieniężnych (tabela 3).
Wpływy środków pieniężnych  są to pieniądze otrzymane do kasy lub na rachunek bankowy
danej jednostki.
Tabela 3. Przyczyny rozbieżności między przychodem a wpływem środków pieniężnych
Przyczyna Charakterystyka  przykłady
Zgodnie ze znaną zasadą memoriałową przychód powstaje w momencie
Może być rozbieżność w czasie sprzedaży, niezależnie od tego, kiedy przedsiębiorstwo otrzyma środki
między przychodem a wpływem pieniężne. Jeżeli 20 marca zostanie wystawiona faktura za sprzedane towary
środków pieniężnych o terminie płatności wynoszącym 30 dni, to przychód powstanie w marcu,
mimo iż pieniądze wpłyną w kwietniu.
Oznacza to, że mimo iż na konto bankowe lub do kasy wpłynęły środki
pieniężne, to nie stanowią one przychodu. Jako przykład takiej sytuacji
Nie każdy wpływ środków pieniężnych
można podać:
jest przychodem
- zwrot nadpłaconego podatku dochodowego,
- wpływy środków pieniężnych z tytułu zaciągniętego kredytu.
y
ródło: opracowanie własne.
Sam moment wpływu środków pieniężnych może mieć miejsce wcześniej, póz
niej lub
jednocześnie z powstaniem przychodu, w zależności od określonych warunków zapłaty za
sprzedane dobra lub usługi albo ten wpływ nigdy nie będzie stanowić przychodu.
Pojęcie przychodu należy także odróżnić od zysków nadzwyczajnych. Przychody wypracowuje
jednostka gospodarcza, natomiast zyski nadzwyczajne powstają jako konsekwencje zdarzeń
nadzwyczajnych (np. odszkodowanie z zakładu ubezpieczeniowego za straty powstałe w wyniku
pożaru), których osoby zarządzające przedsiębiorstwem nie są w stanie przewidzieć,
w przeciwieństwie do przychodów, które są przewidywalne.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza termin koszt?
2. Jakimi cechami charakteryzuje się koszt?
3. Jaka jest różnica między kosztem a nakładem, wydatkiem, stratą nadzwyczajną?
4. Co oznacza termin przychód?
5. Jaka jest różnica między przychodem a wpływem, zyskiem nadzwyczajnym?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zakładając, iż jesteś właścicielem cukierni, wskaż po dwa przykłady związane z prowadzoną
działalnością gospodarczą:
 kosztów,
 wydatków,
 nakładów,
 strat nadzwyczajnych,
 przychodów,
 wpływów,
 zysków nadzwyczajnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji charakteryzujących: koszt, wydatek,
nakład, stratę nadzwyczajną, przychód, wpływ, zysk nadzwyczajny,
2) zapisać przy każdym pojęciu wskazanym w treści ćwiczenia po dwa przykłady związane
z działalnością gospodarczą cukierni,
3) wskazać cechy charakterystyczne dla danego pojęcia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ w kolumnie  Odpowiedz
 , czy dana informacja wyraża: koszt, nakład, wydatek, czy
stratę nadzwyczajną.
Informacja Odpowiedz

Przelew 700 zł z rachunku bankowego tytułem zapłaty za materiały, które będą wykorzystane do
świadczenia usług
Zużycie 50 kg materiałów przeznaczonych do świadczenia usługi
Wartość zużytych materiałów (400 zł) w związku ze świadczeniem usługi
Wartość materiałów (100 zł), które uległy zniszczeniu w wyniku pożaru
Miesięczne zużycie maszyny produkcyjnej (850 zł)
Czas pracy maszyny potrzebny do wytworzenia 1000 sztuk wyrobów wynosi 10 maszynogodzin
Pracownik pobrał z kasy 200 zł na poczet kosztów delegacji służbowej
Zapłata przelewem z rachunku bieżącego za zakupiony komputer (4 500 zł)
W związku ze świadczeniem usługi, pracownicy przepracowali łącznie 200 roboczogodzin
Wartość towarów (900 zł), które uległy zniszczeniu w wyniku awarii rur wodociągowych
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o: kosztach, wydatkach, nakładach, stratach
nadzwyczajnych,
2) uzupełnić tabelę,
3) krótko uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ w kolumnie  Odpowiedz
 , czy dana informacja w danym momencie wyraża: przychód,
wpływ, czy zysk nadzwyczajny. Istnieje możliwość wskazania jednocześnie dwóch odpowiedzi.
Informacja Odpowiedz

Otrzymano kredyt bankowy (pieniądze bank dopisał do stanu konta przedsiębiorstwa)
Wystawiono fakturę za sprzedane towary o terminie płatności 30 dni
Pracownik zwrócił niewykorzystaną zaliczkę (zaliczka dotyczyła podróży służbowej)
Nowy wspólnik wpłacił na konto pieniądze jako swój udział
Urząd skarbowy przelał na konto bankowe zwrot podatku dochodowego
Kontrahent uregulował przelewem należności za zakupy, które dokonał miesiąc temu
Wystawiono fakturę za wykonaną usługę, odbiorca zapłacił gotówką
Bank naliczył i zwiększył stan konta bankowego o odsetki od oszczędności
Kontrahent zapłacił gotówką za zakupione trzy miesiące temu towary
Wystawiono fakturę za sprzedany środek trwały o terminie płatności 14 dni
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o: kosztach, wydatkach, nakładach, stratach
nadzwyczajnych,
2) uzupełnić tabelę,
3) krótko uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować termin koszt?
2) wskazać przykłady kosztów?
3) odróżnić koszt od: wydatku, nakładu i straty nadzwyczajnej?
4) zdefiniować termin przychód?
5) wskazać przykłady przychodów?
6) odróżnić przychód od wpływu i zysku nadzwyczajnego?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Klasyfikacja kosztów i przychodów
4.2.1. Materiał nauczania
Koszty w zależności od potrzeb można podzielić według różnych klasyfikacji. Najogólniej
rozpatrując koszty z punktu widzenia charakteru działalności jednostki gospodarczej można
wyodrębnić:
 koszty działalności operacyjnej,
 pozostałe koszty operacyjne oraz
 koszty finansowe.
Koszty działalności operacyjnej dotyczą normalnej działalności gospodarczej danego
przedsiębiorstwa (działalność produkcyjna, handlowa lub usługowa). Podstawową klasyfikację
kosztów działalności operacyjnej ujęto w tabeli 4. Natomiast charakterystykę pozostałych kosztów
operacyjnych oraz kosztów finansowych znajdziesz w rozdziale 4.7.
Osiągane przez przedsiębiorstwo przychody i ponoszone w związku z ich osiągnięciem
koszty uzyskania przychodów mogą dotyczyć kilku obszarów prowadzonej działalności
gospodarczej,
a mianowicie:
 działalności operacyjnej właściwej,
 działalności operacyjnej pozostałej,
 działalności finansowej.
Działalność operacyjna właściwa polega na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów gotowych,
świadczeniu usług, zakupie oraz sprzedaży towarów i ewentualnie materiałów. Materiały są
bowiem sprzedawane sporadycznie, np. gdy firma zmienia profil produkcji i część zapasów
materiałów, które były wcześniej zakupione okazuje się zbędna.
Działalność operacyjna właściwa jest tym rodzajem działalności jednostki gospodarczej, której
celem jest zrealizowanie podstawowych zadań, do osiągnięcia których jednostka została powołana.
W związku ze sprzedażą wyrobów gotowych, towarów, materiałów, usług jednostka gospodarcza
osiąga określone przychody z tytułu tej sprzedaży. Można w tym miejscu wskazać trzy rodzaje
przychodów:
 przychody ze sprzedaży produktów (sprzedaż produktów)  to iloczyn sprzedanych produktów
i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT),
 przychody ze sprzedaży towarów (sprzedaż towarów)  to iloczyn sprzedanych towarów
i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT),
 przychody ze sprzedaży materiałów (sprzedaż materiałów)  to iloczyn sprzedanych
materiałów i jednostkowej ceny sprzedaży (bez podatku VAT).
Uzyskując przychody, jednostka gospodarcza ponosi koszty ich uzyskania, stąd wymienionym
przychodom przyporządkowuje się koszty ich uzyskania, a mianowicie:
 koszt sprzedanych produktów  jest to iloczyn sprzedanych produktów gotowych
i jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu,
 wartość sprzedanych towarów  jest to iloczyn sprzedanych towarów i ich jednostkowej ceny
zakupu lub nabycia,
 wartość sprzedanych materiałów  jest to iloczyn sprzedanych materiałów i ich jednostkowej
ceny zakupu lub nabycia.
Działalność operacyjna pozostała jest działalnością gospodarczą mającą na celu zrealizowanie
innych zamierzeń niż zasadnicze zadania jednostki gospodarczej. Są to w szczególności działania
związane ze sprzedażą i likwidacją rzeczowych składników aktywów trwałych oraz innymi
operacjami gospodarczymi występującymi niesystematycznie, sporadycznie.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Tabela 4. Klasyfikacja kosztów działalności operacyjnej
Kryterium podziału Wyszczególnienie Charakterystyka
- zużycie materiałów i energii, Według rodzaju koszty działalności operacyjnej można
- usługi obce, podzielić na siedem tzw. kosztów rodzajowych.
- podatki i opłaty, Odzwierciedlają one zużycie różnych czynników
- wynagrodzenia, związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą
Rodzaj kosztu
- ubezpieczenia społeczne i inne danej jednostki według jednorodnych składników.
świadczenia, Więcej informacji na temat kosztów rodzajowych
- amortyzacja, znajdziesz w rozdziale 4.3.
- pozostałe koszty rodzajowe
- koszty działalności W wyniku takiej klasyfikacji, koszty zostały podzielone
podstawowej, według rodzaju prowadzonej działalności operacyjnej.
- koszty działalności Kolejno dotyczą:
pomocniczej, - zasadniczej działalności, tej, dla której jednostka
- koszty ogólnego zarządu, została utworzona,
Typ działalności
- koszty sprzedaży - działalności wspomagającej funkcjonowanie
operacyjnej
jednostki,
- działalności ogólnoadminostracyjnej i ogólnej
obsługi działalności jednostki.
Więcej informacji na temat kosztów według typów
działalności znajdziesz w rozdziale 4.4.
- koszty zakupu, Koszty działalności operacyjnej według fazy
- koszty produkcji, działalności, której dotyczą są związane kolejno :
- koszty sprzedaży - z zakupem materiałów, towarów (np. koszty
Faza działalności załadunku, transportu),
- z wytwarzaniem wyrobów, świadczeniem usług,
- ze zbytem (np. koszty opakowań, transportu do
klienta).
- koszty proste, Koszty proste wyrażają jeden rodzaj kosztu, nie można
- koszty złożone ich podzielić na prostsze elementy, np. koszty
Stopień złożoności rodzajowe.
Koszty złożone składają się z kilku kosztów prostych,
np. koszty ogólnego zarządu.
- koszty zmienne, Koszty zmienne to te, które reagują na zmiany
- koszty stałe rozmiarów działalności jednostki, np. koszty zużycia
Związek
materiałów do produkcji.
z rozmiarami
Koszty stałe nie wykazują w krótkim okresie reakcji na
działalności
zmiany rozmiarów działalności jednostki, np. koszty
wynagrodzeń pracowników administracji.
- koszty bezpośrednie, Koszty bezpośrednie można przyporządkować wprost do
- koszty pośrednie nośnika kosztów na podstawie dokumentacji z
ródłowej,
np. koszty zużycia materiałów bezpośrednich.
Związek z nośnikiem Koszty pośrednie nie dają się wprost przypisać do
kosztów5 nośników kosztów, np. koszty sprzedaży, ogólnego
zarządu. Ich przyporządkowanie do danego nośnika
wymaga rozliczenia za pomocą odpowiednich kluczy
podziałowych.
y
ródło: opracowanie własne.
Z prowadzeniem działalności operacyjnej pozostałej jest związane ponoszenie kosztów
nazywanych pozostałymi kosztami operacyjnymi oraz osiąganie przychodów nazywanymi
pozostałymi przychodami operacyjnymi, których charakterystykę ujęto w rozdziale 4.7.
Działalność finansowa jednostek gospodarczych obejmuje prowadzenie gospodarki środkami
pieniężnymi i papierami wartościowymi. Z prowadzeniem działalności finansowej związane jest
5
Nośnik kosztów to kategoria do której koszty mają być przypisane, np. wyrób gotowy, grupa wyrobów, usługa,
zlecenie, klient.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
ponoszenie kosztów finansowych oraz osiąganie przychodów finansowych, których opis ujęto
w rozdziale 4.7.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzuje się działalność operacyjna właściwa przedsiębiorstwa?
2. Jakie koszty związane są z działalnością operacyjną właściwą jednostek gospodarczych?
3. Według jakich kryteriów można podzielić koszty działalności operacyjnej właściwej? Jakie
koszty można wskazać przy każdym kryterium podziału?
4. Jakie przychody i koszty uzyskania przychodów związane są z działalnością operacyjną
właściwą?
5. Jak nazywają się przychody i koszty uzyskania przychodów działalności operacyjnej pozostałej
oraz działalności finansowej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wspólnie z koleżanką/kolegą postawcie siebie w roli:
 właściciela hurtowni artykułów przemysłu zbożowego (mąka, otręby spożywcze, płatki
kukurydziane),
 właściciela piekarni.
Określcie jak największą liczbę przykładów kosztów ponoszonych w związku z prowadzoną
działalnością gospodarczą według różnych kryteriów podziału kosztów. Następnie podajcie
przykłady przychodów i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej
zgodnie z zakresem działalności reprezentowanych przez Was jednostek gospodarczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji dotyczących klasyfikacji kosztów
działalności operacyjnej a także kosztów i przychodów tejże działalności,
2) określić zakres zasadniczej działalności hurtowni i piekarni,
3) wypisać przykłady kosztów działalności operacyjnej według kryterium: rodzaju kosztów,
rodzaju działalności operacyjnej, fazy działalności, stopnia złożoności kosztów, związków
z rozmiarami działalności, związku z nośnikiem kosztów,
4) wypisać przykłady przychodów i kosztów ich uzyskania z działalności operacyjnej właściwej
danych jednostek gospodarczych,
5) porównać przykłady przychodów i kosztów uzyskania przychodów wypisanych
u koleżanki/ kolegi,
6) wskazać, czy mogą wystąpić takie same składniki majątku w obu analizowanych jednostkach
gospodarczych  jeśli tak, to jakie i których przychodów i kosztów ich uzyskania działalności
operacyjnej właściwej dotyczą.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przy każdym przykładzie podaj nazwę przychodu/kosztu uzyskania przychodu działalności
operacyjnej właściwej dla wskazanych jednostek gospodarczych.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Informacja Odpowiedz

Przedsiębiorstwo usługowe  transport osób
Przychody osiągnięte ze sprzedaży biletów na przejazd
Poniesione koszty związane z wykonaniem usługi przewozu osób
Przedsiębiorstwo handlowe  hurtownia zabawek
Przychody ze sprzedaży zabawek do sklepu
Wartość, po której kupiono sprzedane do sklepu zabawki
Przedsiębiorstwo produkcyjne  produkcja soków marchwiowych
Przychody ze sprzedaży soków marchwiowych
Koszty poniesione w związku z wytworzeniem sprzedanych soków
marchwiowych
Przychody ze sprzedaży nadmiernych zapasów marchwi
Wartość, po której kupiono sprzedaną marchew
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji przychodów
i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej,
2) uzupełnić tabelę,
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj do podanych przychodów odpowiednie koszty ich uzyskania z działalności
operacyjnej właściwej różnych jednostek gospodarczych.
Przychody Koszty uzyskania przychodów
Przychody ze sprzedaży mąki Koszty poniesione w związku ze
świadczeniem usług fryzjerskich
Przychody ze sprzedaży obuwia Wartość, po której kupiono sprzedaną mąkę
Przychody ze sprzedaży mąki Koszty produkcji sprzedanej mąki
Przychody ze sprzedaży usług fryzjerskich Wartość, po której kupiono zbędny zapas
materiałów-mąki
Przychody ze sprzedaży mąki Wartość, po której kupiono sprzedane obuwie
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat klasyfikacji przychodów
i kosztów uzyskania przychodów działalności operacyjnej właściwej,
2) połączyć linią każdy przychód z odpowiednim kosztem jego osiągnięcia,
3) uzasadnić swoją decyzję,
4) przy każdej parze (przychód  koszt uzyskania przychodu) podać przykład jednostki
gospodarczej, w której mogłyby one zaistnieć oraz określić ich nazwy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) podać kryteria podziału kosztów działalności operacyjnej?
2) klasyfikować koszty działalności operacyjnej według różnych kryteriów?
3) klasyfikować przychody i koszty uzyskania przychodów działalności
operacyjnej właściwej?
4) nazywać przychody i koszty uzyskania przychodów działalności
operacyjnej właściwej oraz działalności finansowej?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Koszty w układzie rodzajowym
4.3.1. Materiał nauczania
Układ rodzajowy kosztów gromadzi koszty bieżącej działalności, jakie powstają
w jednostce gospodarczej między innymi w związku z zaopatrzeniem, produkcją, sprzedażą
wyrobów i usług, zarządzaniem przedsiębiorstwem. Koszty w układzie rodzajowym (koszty
rodzajowe) są to tzw. koszty proste bieżącej działalności, które faktycznie zostały poniesione.
Koszty rodzajowe odpowiadają na pytanie, ile i jaki rodzaj kosztów został poniesiony. Można
wskazać siedem zasadniczych pozycji kosztów rodzajowych:
1) zużycie materiałów i energii,
2) usługi obce,
3) podatki i opłaty,
4) wynagrodzenia,
5) ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
6) amortyzacja,
7) pozostałe koszty rodzajowe.
Koszt zużycia materiałów i energii powstaje, gdy materiały lub energię wykorzystuje się
w trakcie normalnej działalności jednostki gospodarczej. Przykłady kosztów zużycia materiałów
i energii:
 zużycie (rozchód) materiałów podstawowych,
 zużycie materiałów pomocniczych,
 zużycie opakowań,
 zużycie materiałów biurowych,
 zużycie energii elektrycznej,
 zużycie energii cieplnej,
 zużycie ciepłej i zimnej wody,
 zużycie gazu,
 zużycie pary wodnej,
 zużycie sprężonego powietrza,
 bieżący zakup środków czystości,
 bieżący zakup druków, czasopism.
Usługi obce to koszty związane z różnymi usługami wykonanymi przez inne jednostki
gospodarcze, np.:
 usługi transportowe,
 usługi budowlane,
 usługi remontowe,
 usługi składowania,
 usługi łączności (pocztowe i telekomunikacji),
 usługi najmu,
 usługi poligraficzne,
 usługi informatyczne,
 usługi bankowe,
 szlifowanie, farbowanie,
 przeprowadzenie ekspertyz, badań,
 tłumaczenie tekstów,
 pozostałe usługi, np. pranie odzieży, utrzymanie czystości.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Podatki i opłaty to wszelkie obowiązkowe podatki i opłaty zaliczane do kosztów zwykłej
działalności gospodarczej. Są także podatki, które nie stanowią kosztu np. podatek dochodowy.
Przykłady kosztów zaliczanych do grupy podatki i opłaty:
 podatek od nieruchomości,
 podatek od środków transportu,
 podatek od czynności cywilno-prawnych,
 podatek akcyzowy (płacony przy sprzedaży niektórych wyrobów, np. alkoholi, wyrobów
tytoniowych),
 podatek VAT naliczony, nie podlegający zwrotowi ani odliczeniu od podatku należnego,
 podatek VAT należny od usług z importu oraz od zużycia towarów i materiałów na cele
reklamy i reprezentacji,
 opłaty skarbowe,
 opłaty sądowe i notarialne,
 niesankcyjne opłaty za zanieczyszczanie środowiska,
 roczne opłaty licencyjne uprawniające do wykonywania określonej działalności.
Wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na podstawie różnych umów (umowa o pracę,
umowa zlecenia itd.), wyrażone jako:
 wartość wynagrodzenia brutto, wypłacanego w formie pieniężnej,
 wartość świadczeń w naturze bądz
ich ekwiwalentu, jeżeli są one zaliczane do wynagrodzeń.
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia są to koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo na
rzecz pracowników, a mianowicie:
 składki z tytułu ubezpieczeń społecznych opłacanych ze środków pracodawcy (składka na
ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe),
 składki na Fundusz Pracy,
 składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
 odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych,
 odzież ochronna i robocza,
 świadczenia rzeczowe związane z bezpieczeństwem i higieną pracy (mleko, posiłki
regeneracyjno-wzmacniające, środki czystości lub wypłaty ekwiwalentu za nie),
 składki ubezpieczenia na życie pracowników,
 szkolenie pracowników,
 dopłaty do okresowych biletów na dojazdy pracowników do pracy.
Amortyzacja wyraża koszty:
 planowego zużycia środków trwałych,
 planowego zużycia wartości niematerialnych i prawnych.
Pozostałe koszty rodzajowe obejmują swoim zakresem koszty bieżącej działalności, które nie
kwalifikują się do wymienionych wcześniej sześciu rodzajów kosztów. Jako przykłady typowych
pozostałych kosztów rodzajowych można wskazać:
 ubezpieczenia majątkowe,
 koszty krajowych i zagranicznych podróży służbowych,
 koszty reprezentacji i reklamy,
 koszty wynajęcia kwater lub ryczałtów za noclegi w przypadku czasowego zatrudnienia
pracowników poza miejscem stałego zatrudnienia,
 wypłaty ryczałtów za używanie przez pracowników własnych samochodów osobowych dla
celów służbowych.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie koszty wchodzą w skład układu kosztów rodzajowych?
2. Co to są koszty  zużycia materiałów i energii ?
3. Kiedy usługa może zostać zaliczona do kosztów  usługi obce ?
4. Jakie podatki i opłaty stanowią koszt o tej samej nazwie?
5. W jakiej postaci i w jakim wymiarze wynagrodzenia mogą stanowić koszt bieżącej
działalności?
6. Co wyrażają koszty zgrupowane pod nazwą  ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia ?
7. Jakie pozycje kosztowe można zakwalifikować do kosztu  amortyzacja ?
8. Co to są  pozostałe koszty rodzajowe ?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przy każdej informacji wpisz odpowiednią nazwę kosztu rodzajowego. Wskazane informacje
dotyczą działalności jednego z oddziałów poczty w Opolu.
Informacja Nazwa kosztu rodzajowego
Wartość usług malarskich (malowanie ścian) wykonanych przez
przedsiębiorstwo  Pędzel
Wartość zakupionych materiałów biurowych
Podatek od nieruchomości
Wynagrodzenie listonoszy
Wartość zakupionych ubrań roboczych dla pracowników (koszule,
krawaty, spodnie, spódnice)
Zużycie komputerów
Wydatki poniesione przez kierownika oddziału poczty w związku
z delegacją do Warszawy
Wartość zużytej energii elektrycznej
Wartość zużytej wody
Składki ZUS finansowane ze środków pracodawcy
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego,
2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie nazwy kosztów rodzajowych,
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj wymienione przykłady kosztów bieżącej działalności mleczarni zajmującej się
produkcją jogurtów do siedmiu grup kosztów układu rodzajowego. Ustal procentową strukturę
poszczególnych grup kosztów rodzajowych.
Informacje o kosztach bieżącej działalności mleczarni:
 zużycie mleka pasteryzowanego 5 000 zł,
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- zużycie mleka odtłuszczonego w proszku 6 100 zł,
- naprawa linii produkcyjnej wykonana przez inną jednostkę 700 zł,
- wynagrodzenia pracowników produkcyjnych 33 000 zł,
- zużycie wsadów owocowych 4 200 zł,
- fartuchy robocze, czepki ochronne wydane dla pracowników 400 zł,
- zużycie syropu glukozowo fruktozowego 2 200 zł,
- usługi telekomunikacyjne 1 100 zł,
- podatek od nieruchomości za bieżący okres 1 300 zł,
- wynagrodzenia pracowników administracji 10 500 zł,
- zużycie ciepłej wody 1 200 zł,
- szkolenia pracowników 300 zł,
- zużycie zimnej wody 900 zł,
- zużycie linii produkcyjnej 3 050 zł,
- transport materiałów do mleczarni wykonany przez jednostkę z zewnątrz 2 800 zł,
- zużycie substancji zagęszczającej (skrobia modyfikowana E 1442) 1 200 zł,
- zużycie energii technologicznej 1 900 zł,
- zużycie komputerów 1 350 zł,
- delegacja pracownika na targi żywności 480 zł,
- kubeczki do jogurtów wydane do produkcji 600 zł,
- ubezpieczenie majątkowe budynków mleczarni 1 800 zł,
- zużycie cukru 2 200 zł,
- składki na fundusz emerytalny, rentowy, wypadkowy 9 100 zł,
- składki na Fundusz Pracy 1 065 zł,
- składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych 650 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego,
2) sporządzić tabelę złożoną z trzech kolumn:  Koszty rodzajowe ,  Wartość (zł) ,  Udział
procentowy (%) ,
3) w tabeli, do każdego z siedmiu kosztów rodzajowych, wypunktować na podstawie treści
ćwiczenia przykłady kosztów bieżącej działalności mleczarni wraz z kwotami,
4) ustalić łączne wartości kosztów rodzajowych  wyniki wpisać w tabeli,
5) ustalić procentowy udział każdego kosztu rodzajowego w stosunku do całości kosztów  wyniki
wpisać w tabeli,
6) ustalić procentowy udział każdego elementu danego kosztu rodzajowego w stosunku do jego
łącznej wartości  wyniki wpisać w tabeli.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 stanowisko komputerowe,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
Ćwiczenie 3
Określ przykładowe koszty układu rodzajowego dla dowolnej działalności gospodarczej,
wskazując na ich nazwy, wartości w skali miesiąca oraz strukturę.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego,
2) wybrać rodzaj działalności gospodarczej na potrzeby ćwiczenia, np. warsztat samochodowy,
kwiaciarnia, gabinet kosmetyczny, kawiarenka internetowa,
3) wypisać koszty układu rodzajowego, które wystąpiłyby przy wybranej działalności
gospodarczej (przy każdym z siedmiu kosztów rodzajowych należy podać konkretne
przykłady),
4) do wskazanych przykładów kosztów rodzajowych na podstawie własnego doświadczenia,
otrzymywanych rachunków, Internetu, czasopism fachowych, ustalić ich wartości w skali
miesiąca,
5) ustalić łączne wartości poszczególnych kosztów rodzajowych oraz obliczyć ich procentową
strukturę (udział danego kosztu rodzajowego do całości kosztów),
6) zinterpretować otrzymane wielkości, zaproponować możliwości ograniczenia kosztów wybranej
przez siebie działalności gospodarczej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4 Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić siedem zasadniczych grup kosztów układu rodzajowego?
2) wskazać przykłady kosztów  zużycia materiałów i energii ?
3) podać przykłady kosztów  usługi obce ?
4) określić, które podatki i opłaty stanowią koszty  podatki i opłaty ?
5) wskazać koszty bieżącej działalności związane z pracownikami?
6) wskazać przykłady kosztów zużycia środków trwałych oraz zużycia
wartości niematerialnych i prawnych?
7) klasyfikować koszty układu rodzajowego?
8) ustalić strukturę kosztów układu rodzajowego?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4. Koszty w układzie funkcjonalnym
4.4.1. Materiał nauczania
Koszty ponoszone w trakcie wykonywania bieżącej działalności przez jednostkę gospodarczą 
czyli koszty rodzajowe  można przyporządkować do różnych miejsc ich powstawania (typów
działalności)  w ten sposób zostają wyrażone koszty w układzie funkcjonalnym.
Koszty układu funkcjonalnego (koszty według typów działalności) są to koszty złożone
przyporządkowane do danego miejsca powstawania kosztów.
Koszty według typów działalności mogą dać odpowiedz
na pytanie, gdzie w jednostce
gospodarczej zostały poniesione koszty. Można wyodrębnić cztery podstawowe koszty według
typów działalności:
1) koszty działalności podstawowej,
2) koszty działalności pomocniczej,
3) koszty ogólnego zarządu (koszty ogólnozakładowe),
4) koszty sprzedaży.
Koszty działalności podstawowej  obejmują swoim zasięgiem koszty poniesione
w związku z wykonywaniem głównej działalności w danej jednostce gospodarczej (działalność
produkcyjna, handlowa lub usługowa). Charakterystykę kosztów działalności podstawowej
w zależności od rodzaju działalności przedsiębiorstwa ujęto w tabeli 5.
Tabela 5. Charakterystyka kosztów działalności podstawowej
Koszty działalności podstawowej w przedsiębiorstwie:
produkcyjnym handlowym usługowym
są związane z wytwarzaniem są to tzw. koszty handlowe, czyli są to koszty ponoszone ze
produktów, np.: koszty poniesione w związku z świadczeniem usług, np. w
- wartość materiałów wydanych prowadzeniem działalności przedsiębiorstwie transportowym będą
do produkcji, handlowej: to:
- wynagrodzenia pracowników - koszty dzierżawy sklepu, - koszty zużycia paliwa,
produkcyjnych, - wynagrodzenie ekspedientki, - wynagrodzenia kierowców,
- zużycie energii technologicznej, - środki czystości, - koszty przeglądów pojazdów,
- amortyzacja maszyn - amortyzacja szafy chłodniczej,
produkcyjnych,
- wartość odzieży roboczej
i ochronnej,
y
ródło: opracowanie własne.
Koszty działalności pomocniczej  obejmują koszty związane z utrzymaniem
i funkcjonowaniem komórek uzupełniających. Komórki uzupełniające to takie, które pośrednio są
związane z działalnością gospodarczą danego przedsiębiorstwa. Komórki te wspomagają główną
działalność, ale mogą być zastąpione przez przedsiębiorstwa spoza jednostki gospodarczej. Do
kosztów działalności pomocniczej można zaliczyć:
- koszty wydziału remontowego świadczącego swoje usługi dla innych komórek firmy,
- koszty funkcjonowania własnej kotłowni,
- koszty funkcjonowania własnego, wewnętrznego działu transportu,
- koszty funkcjonowania własnego ujęcia wody,
- koszty funkcjonowania własnej oczyszczalni ścieków,
- koszty funkcjonowania własnego laboratorium,
- koszty funkcjonowania hotelu pracowniczego,
- koszty prowadzenia stołówki dla pracowników.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Działalność pomocnicza skierowana jest na wewnętrzne potrzeby przedsiębiorstwa. Możliwe
jest jednak, aby z działalności komórek pomocniczych korzystały inne jednostki gospodarcze oraz
ludność.
Koszty ogólnego zarządu (koszty ogólnozakładowe)  są to koszty związane
z zarządzaniem i administrowaniem jednostką gospodarczą, dotyczą one całości przedsiębiorstwa.
Przykłady kosztów ogólnego zarządu:
- płace i narzuty na płace (składki ZUS) pracowników zarządu,
- płace i narzuty na płace (składki ZUS) pracowników administracji,
- opłaty pocztowe,
- opłaty za telefon,
- koszty delegacji służbowych,
- koszty usług bankowych,
- koszty zużycia materiałów biurowych (papier, toner,)
- koszty utrzymania zieleni wokół przedsiębiorstwa,
- zużycie materiałów przeciwpożarowych, zużycie sprzętu gaśniczego,
- koszty poniesione w związku z utrzymaniem higieny pracy,
Koszty sprzedaży  są to koszty związane ze sprzedażą (usług, wyrobów gotowych), np.:
- koszty reklamy,
- koszty opakowań wysyłkowych,
- koszty transportu do klienta,
- koszty ubezpieczenia wyrobów.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie koszty można wyodrębnić w ramach układu funkcjonalnego kosztów?
2. Co wyrażają  koszty działalności podstawowej ?
3. W jakiej sytuacji mogą zaistnieć w jednostce gospodarczej  koszty działalności pomocniczej ?
4. Co to są  koszty ogólnego zarządu ?
5. W jakich sytuacjach powstają  koszty sprzedaży ?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przy każdej informacji wpisz nazwę kosztu według typów działalności (koszty układu
funkcjonalnego). Informacje dotyczą działalności stoczni.
Informacja Nazwa kosztu według typów działalności
Wynagrodzenia pracowników działu handlowego
Zużycie blachy do budowy statku
Koszty rozmów telefonicznych
Koszty uczestnictwa w targach (w celu reklamy stoczni
i pozyskania nowych kontrahentów)
Koszty prowizji bankowych
Wynagrodzenie pracowników własnej kotłowni
Wartość energii elektrycznej zużytej do spawania
Delegacja służbowa pracownika z działu marketingu
Koszty posiłków dla pracowników produkcyjnych
Koszty zużycia papieru do drukarek i kserokopiarek
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu funkcjonalnego,
2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie nazwy kosztów według typów działalności,
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przy każdej informacji wpisz odpowiednią nazwę kosztu rodzajowego oraz kosztu według
typów działalności. Informacje dotyczą działalności hotelu.
Koszty według typów
Koszty Koszty rodzajowe
działalności
Wartość zużytej energii elektrycznej (oświetlenie hotelu)
Wynagrodzenia pracowników recepcji
Wynagrodzenia pracowników z działu księgowości
Składki ZUS finansowane ze środków pracodawcy (dotyczą pokojówek)
Konserwacja windy hotelowej wykonana przez inną jednostkę
Wartość czasopism fachowych dla pracowników działu księgowości
Zużycie urządzeń i maszyn w oczyszczalni ścieków
Pobrane przez bank prowizje za dokonane przelewy
Ryczałt za używanie prywatnych samochodów przez pracowników
administracji do celów służbowych
Zużycie wody w hotelu
Wartość rozmów telefonicznych wykonanych przez gości
Wartość ubezpieczenia budynku hotelu od skutków zdarzeń losowych
Wynagrodzenia pracowników oczyszczalni ścieków
Strzyżenie trawników wokół hotelu wykonane przez inną jednostkę
gospodarczą
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego oraz
funkcjonalnego,
2) uzupełnić tabelę wpisując odpowiednie nazwy kosztów rodzajowych oraz kosztów według
typów działalności,
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykorzystując doświadczenia i osiągnięcia z ćwiczenia 3 z rozdziału 4.3., wyodrębnij dla
wybranej działalności gospodarczej zakres: kosztów działalności podstawowej, kosztów
działalności pomocniczej, kosztów ogólnego zarządu oraz kosztów sprzedaży. Dla ustalonych
kosztów układu funkcjonalnego ustal ich wartości w skali miesiąca oraz ich procentową strukturę.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat kosztów układu rodzajowego oraz
funkcjonalnego,
2) określić zakres wybranej przez siebie działalności gospodarczej, której koszty będą
przyporządkowywane do poszczególnych kosztów układu funkcjonalnego,
3) do każdego kosztu układu funkcjonalnego wypisać przykłady kosztów, które wystąpiłyby w
trakcie wybranej działalności gospodarczej,
4) do wskazanych przykładów kosztów układu funkcjonalnego na podstawie własnego
doświadczenia, otrzymywanych rachunków, Internetu, czasopism fachowych oraz rozwiązania
ćwiczenia 3 z rozdziału 4.3., ustalić ich wartości w skali miesiąca,
5) ustalić łączne wartości poszczególnych kosztów układu funkcjonalnego oraz obliczyć ich
procentową strukturę (udział danego kosztu według typów działalności do całości kosztów),
6) zinterpretować otrzymane wielkości, wskazać możliwości ograniczenia kosztów wybranej przez
siebie działalności gospodarczej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.4.4 Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić koszty układu funkcjonalnego?
2) podać przykłady  kosztów działalności podstawowej dla jednostek
produkcyjnych, usługowych i handlowych?
3) wskazać przykłady  kosztów działalności pomocniczej ?
4) określić zakres  kosztów ogólnego zarządu ?
5) podać przykłady  kosztów sprzedaży ?
6) klasyfikować koszty układu funkcjonalnego?
7) ustalić procentową strukturę kosztów układu funkcjonalnego?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5. Rozliczenia międzyokresowe kosztów
4.5.1. Materiał nauczania
W rachunkowości oprócz kosztów dotyczących danego miesiąca mogą również wystąpić koszty
dotyczące przyszłych miesięcy. Dlatego dokonuje się rozliczeń międzyokresowych kosztów.
Rozliczenia międzyokresowe kosztów to rozliczanie kosztów w czasie, które polega na:
1) wyłączeniu z kosztów działalności i gromadzeniu na odrębnym koncie kwot kosztów za więcej
niż jeden miesiąc, a następnie rozliczeniu ich na właściwe miesiące, których koszty te dotyczą,
2) wliczeniu do kosztów bieżącego miesiąca usług i świadczeń wykonanych na rzecz jednostki
(lecz jeszcze nie stanowiących zobowiązania, np. z powodu braku właściwego dokumentu),
a także kosztów prawdopodobnych, przewidzianych do poniesienia.
W zależności od charakteru i sposobu rozliczania kosztów w czasie wyróżnia się dwa rodzaje
rozliczeń międzyokresowych kosztów:
 czynne (koszty rzeczywiste),
 bierne (koszty planowane).
Rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne występują jako:
 długoterminowe,
 krótkoterminowe.
Są to poniesione wydatki dotyczące kosztów okresów przyszłych pod warunkiem, że
przyniosą one jednostce korzyści ekonomiczne. Do kosztów najczęściej objętych rozliczeniami
międzyokresowymi czynnymi zalicza się: opłacone z góry czynsze i dzierżawy, podatek od
nieruchomości i środków transportu, prenumerata, utworzone odpisy na zakładowy fundusz
świadczeń socjalnych, pobrane z góry odsetki od otrzymanych kredytów, pożyczek.
Rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne powstają z obowiązku wykonania przyszłych
świadczeń związanych z bieżącą działalnością, wobec osób nieznanych, których kwotę można
oszacować, mimo że data powstania zobowiązania nie jest jeszcze znana. Są to tzw. rezerwy na
przyszłe zobowiązania lub na przewidywane koszty.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich sytuacjach występują rozliczenia międzyokresowe kosztów?
2. Na czym polegają rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne?
3. Co to są rozliczenia międzyokresowe kosztów bierne?
4. Jak rozlicza się międzyokresowe koszty czynne i bierne?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w Ustawie o rachunkowości zapisy świadczące o potrzebie rozliczania kosztów
w czasie.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozliczeń międzyokresowych
kosztów,
2) wskazać w Ustawie o rachunkowości artykuły, które nakładają na jednostki obowiązek
rozliczeń międzyokresowych kosztów,
3) zinterpretować treść wskazanych przez siebie artykułów,
4) podać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych i biernych, które mogą
zaistnieć w jednostkach gospodarczych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tekst Ustawy o rachunkowości,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dokonaj rozliczenia zapłaconego z góry w styczniu przez jednostkę podatku od nieruchomości
na poszczególne okresy rozliczeniowe (miesiące). Wysokość zapłaconego w styczniu podatku od
nieruchomości wyniosła 2 400 zł i dotyczy okresu jednego roku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozliczeń międzyokresowych
kosztów czynnych,
2) rozliczyć roczną kwotę zapłaconego podatku od nieruchomości na poszczególne miesiące roku,
3) wskazać, do którego kosztu układu rodzajowego byłyby zakwalifikowane miesięczne wielkości
rozliczeń międzyokresowych,
4) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Zarząd spółki podjął w grudniu decyzję o kapitalnym remoncie budynku administracji.
Remont ten ma zostać przeprowadzony w sierpniu następnego roku. Planowany koszt remontu
14 000 zł. W związku z powyższym od stycznia do lipca ma być tworzona rezerwa na poczet
kosztów remontu.
Określ wysokość rozliczeń międzyokresowych biernych w okresie styczeń lipiec. Dokonaj
ostatecznego rozliczenia utworzonej rezerwy na remont wiedząc, że jego rzeczywisty koszt
wyniósł 13 500 zł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rozliczeń międzyokresowych
biernych,
2) ustalić wysokość comiesięcznych rezerw na poczet remontu budynku administracji,
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
3) dokonać ostatecznego rozliczenia kosztów remontu z utworzoną na ten cel rezerwą 
zinterpretować różnicę między wysokością rezerwy a rzeczywistymi kosztami remontu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kalkulator,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.5.4 Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić istotę rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych?
2) wyjaśnić istotę rozliczeń międzyokresowych kosztów biernych?
3) podać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych?
4) podać przykłady rozliczeń międzyokresowych kosztów biernych?
5) rozliczyć międzyokresowe koszty czynne?
6) rozliczyć międzyokresowe koszty bierne?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.6. Rachunek kosztów działalności operacyjnej
4.6.1. Materiał nauczania
Można wyróżnić dwa zasadnicze segmenty rachunku kosztów:
1) systematyczny (okresowy) rachunek kosztów  jest to element systemu rachunkowości
finansowej, który obowiązkowo wykonują jednostki gospodarcze,
2) pozaewidencyjne problemowe rachunki kosztów  stanowią one element systemu
rachunkowości zarządczej, nie są obowiązkowo wykonywane przez jednostki.
Przedmiotem systematycznego rachunku kosztów są koszty działalności operacyjnej właściwej
(zwykłej). Rachunek kosztów stanowi część systemu rachunkowości i swoim zakresem obejmuje:
pomiar kosztów (ustalanie ich wartości), ujęcie kosztów na kontach księgowych, rozliczanie
kosztów na miejsca ich powstawania lub na produkty, sporządzanie kalkulacji oraz opracowywanie
sprawozdań w zakresie kosztów.
Dzięki tak rozbudowanemu zakresowi systematycznego rachunku kosztów (rozwinięty wariant
rachunku kosztów), dostarcza on zasadniczych informacji niezbędnych do sporządzenia takich
elementów sprawozdania finansowego, jak: bilans, rachunek zysków i strat oraz informacja
dodatkowa.
Poszczególne etapy rachunku kosztów jednostki gospodarczej wytwarzającej produkty ujęto
w tabeli 6.
Tabela 6. Etapy (fazy) rachunku kosztów
Etap Nazwa etapu (fazy) Charakterystyka
Na tym etapie następuje ewidencja na kontach księgowych kosztów
I Ewidencja kosztów rodzajowych działalności operacyjnej właściwej (kosztów bieżącej działalności)
w układzie kosztów rodzajowych.
Następuje rozliczenie (przeniesienie) kosztów z układu rodzajowego na
II Rozliczanie kosztów rodzajowych układ funkcjonalny. Na tym etapie należy także uwzględnić rozliczenia
międzyokresowe kosztów.
Rozliczanie międzyokresowych Należy przenieść z rozliczeń międzyokresowych kosztów czynnych tę
III
kosztów czynnych część kosztów, która przypada na dany okres sprawozdawczy.
Należy rozliczyć inne koszty, ustalić koszty produkcji oraz koszty ogólnego
IV Pozostałe rozliczenia kosztów
zarządu, koszty sprzedaży
V Kalkulacja kosztów Następuje obliczenie kosztów jednostkowych
Na podstawie wygenerowanych informacji z wcześniejszych etapów
VI Sporządzanie sprawozdań
sporządzane są sprawozdania, które uwzględniają w swoim zakresie koszty.
y
ródło: opracowanie własne.
W rachunku kosztów, ponoszone przez jednostkę koszty zwykłej działalności (koszty bieżącej
działalności), są ujmowane kolejno:
 w układzie rodzajowym kosztów, następnie
 w układzie funkcjonalnym kosztów, dalej
 w układzie kalkulacyjnym kosztów, z którego ostatecznie odnoszone są na produkty.
Jednakże małe jednostki gospodarcze ograniczają zakres rachunku kosztów wyłącznie do
ujęcia tylko kosztów w układzie rodzajowym (uproszczony wariant rachunku kosztów).
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest rachunek kosztów?
2. Jaki jest zakres rachunku kosztów?
3. Jaki są etapy rachunku kosztów?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4. Jaki układy kosztów obejmuje swoim zasięgiem rachunek kosztów?
5. Jaki jest zakres rachunku kosztów w małych jednostkach gospodarczych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Omów zakres i etapy rachunku kosztów w wariancie uproszczonym i rozwiniętym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rachunku kosztów,
2) rozrysować(jeden pod drugim) kolejne etapy rachunku kosztów w wariancie rozwiniętym,
3) obok każdego etapu rachunku kosztów opisać zakres jaki jest z nim związany,
4) wyodrębnić na powstałym rysunku etap rachunku kosztów w wariancie uproszczonym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 linijka, ołówek lub
 stanowisko komputerowe wyposażone w program graficzny,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wskaż przykłady jednostek gospodarczych, które zastosowałyby:
a) uproszczony wariant rachunku kosztów,
b) rozwinięty wariant rachunku kosztów.
Określ, w jakich układach kosztowych byłyby przedstawione koszty w obu wariantach
rachunku kosztów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat rachunku kosztów,
2) zanotować przykłady jednostek gospodarczych, które stosowałyby uproszczony wariant
rachunku kosztów,
3) zanotować przykłady jednostek gospodarczych, które stosowałyby rozszerzony wariant
rachunku kosztów,
4) wypisać przy obu grupach przykładów, jakie układy kosztów byłyby zastosowane.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie rachunku kosztów?
2) omówić zakres rachunku kosztów w wariancie uproszczonym?
3) omówić zakres rachunku kosztów w wariancie rozszerzonym?
4) wymienić i krótko scharakteryzować etapy rachunku kosztów?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.7. Przychody i koszty uzyskania przychodów działalności
operacyjnej pozostałej, finansowej oraz operacje nadzwyczajne
4.7.1. Materiał nauczania
Z działalnością operacyjną pozostałą związane są: pozostałe przychody operacyjne oraz
pozostałe koszty operacyjne, których przykłady ujęto w tabeli 7.
Tabela 7. Przykłady pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych
Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne
- przychody ze sprzedaży wartości niematerialnych - wartość netto sprzedanych wartości
i prawnych niematerialnych i prawnych,
- przychody ze sprzedaży środków trwałych, - wartość netto sprzedanych środków trwałych,
- przychody ze sprzedaży środków trwałych w budowie, - wartość sprzedanych środków trwałych w budowie
- przychody z likwidacji środków trwałych, (koszt ich wytworzenia lub cena nabycia),
- otrzymane kary, grzywny i odszkodowania - wartość netto zlikwidowanych środków trwałych,
niezwiązane z nieterminową regulacją należności, - koszty powstałe przy likwidacji środków trwałych,
- wartość odpisanych, przedawnionych lub umorzonych - koszty powstałe przy sprzedaży środków trwałych,
zobowiązań, wartości niematerialnych i prawnych oraz środków
- otrzymane darowizny, trwałych w budowie,
- nadwyżki inwentaryzacyjne, - zapłacone odszkodowania, kary i grzywny
- rozwiązane rezerwy. niezwiązane z nieterminową regulacją zobowiązań
lub stratami losowymi,
- koszty odpisanych środków trwałych w budowie,
które nie dały zamierzonego efektu gospodarczego,
- odpisane, przedawnione, umorzone lub nieściągalne
należności,
- przekazane darowizny,
- niezawinione niedobory inwentaryzacyjne,
- tworzenie rezerw na spodziewane straty.
y
ródło: opracowanie własne.
Z działalnością finansową związane są: przychody finansowe oraz koszty finansowe, których
przykłady ujęto w tabeli 8.
Tabela 8. Przykłady przychodów i kosztów finansowych
Przychody finansowe Koszty finansowe
- przychody ze sprzedaży papierów wartościowych, - wartość nabycia sprzedanych obligacji, akcji
- odsetki od lokat, wkładów bankowych lub udzielonych obcych i udziałów oraz koszty związane z tą
pożyczek, sprzedażą,
- otrzymane odsetki i kary za nieterminową regulację - odsetki od otrzymanych kredytów i pożyczek
należności, (oprócz płaconych od kredytów inwestycyjnych
- dyskonta od weksli obcych, w okresie budowy środków trwałych, gdyż te
- przychody z udziałów w innych jednostkach, podwyższają wartość środków trwałych),
- wartość umorzonych kredytów lub pożyczek. - prowizje od zaciągniętych kredytów (oprócz
prowizji od kredytów inwestycyjnych),
- zapłacone odsetki i kary za nieterminową regulację
zobowiązań,
- dyskonto od weksli własnych lub obcych
dyskontowanych w banku.
y
ródło: opracowanie własne.
Operacje nadzwyczajne to zdarzenia trudne do przewidzenia, poza zwykłą działalnością
operacyjną przedsiębiorstwa. Operacje nadzwyczajne nie są związane z ogólnym ryzykiem
prowadzenia działalności gospodarczej. Powstają one w wyniku zdarzeń lub transakcji, które
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
można wyraz
nie odróżnić od działalności gospodarczej jednostki. Do najczęściej występujących
przyczyn zdarzeń nadzwyczajnych zalicza się następujące sytuacje losowe:
 włamania z kradzieżą,
 pożary,
 powodzie,
 gradobicia,
 wichury,
Skutki zdarzeń nadzwyczajnych są określane mianem strat nadzwyczajnych oraz zysków
nadzwyczajnych, których przykłady zebrano w tabeli 9.
Tabela 9. Przykłady strat i zysków nadzwyczajnych
Straty nadzwyczajne Zyski nadzwyczajne
- niedobory i szkody powstałe w majątku z przyczyn - otrzymane odszkodowania za straty spowodowane
losowych, zdarzeniami losowymi,
- wynagrodzenia osób zatrudnionych przy usuwaniu - przyjęte odpady użytkowe odzyskane po
skutków szkód losowych, zdarzeniach losowych.
- usługi obce związane z usuwaniem skutków zdarzeń
losowych,
- zużycie materiałów związane z usuwaniem skutków
zdarzeń losowych,
- wartość netto środka trwałego likwidowanego
z przyczyn losowych.
y
ródło: opracowanie własne.
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz pozostałe przychody i koszty operacyjne?
2. Jaki znasz przychody i koszty finansowe?
3. Co to są operacje nadzwyczajne?
4. Jakie znasz straty i zyski nadzwyczajne?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ przy każdej informacji, czy wyraża ona: pozostały koszt operacyjny, koszt finansowy,
pozostały przychód operacyjny lub przychód finansowy.
Informacja Odpowiedz

Wartość (cena sprzedaży), po której sprzedano akcje
Wartość (cena nabycia) sprzedanych akcji
Wartość (cena sprzedaży) środka trwałego
Wartość netto sprzedanego środka trwałego
Otrzymane kary nie związane z terminem płatności
Zapłacone kary za nieterminową regulację zobowiązania
Wartość netto środka trwałego przekazanego w formie darowizny
Odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bieżącym
Odsetki od kredytu
Wartość umorzonego kredytu
Nadwyżki inwentaryzacyjne
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat pozostałych przychodów
i kosztów operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych,
2) określić, wpisując do tabeli odpowiednią nazwę przychodu (pozostały przychód operacyjny lub
przychód finansowy) albo koszty uzyskania przychodu (pozostały koszt operacyjny lub koszt
finansowy),
3) uzasadnić swoją decyzję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Dla dowolnej działalności gospodarczej wskaż przykłady: pozostałych przychodów i kosztów
operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat pozostałych przychodów
i kosztów operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych,
2) określić rodzaj działalności wybranej jednostki gospodarczej,
3) zapisać po kilka przykładów przychodów i kosztów finansowych oraz pozostałych przychodów
i kosztów operacyjnych,
4) przy każdym przykładzie określić częstotliwość występowania danego zdarzenia
gospodarczego,
5) wypowiedz
uzasadnić.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dla dowolnej działalności gospodarczej określ możliwe zdarzenia losowe i ustal jakie skutki
mogłyby one wywołać dla jednostki gospodarczej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat strat i zysków nadzwyczajnych,
2) określić rodzaj działalności wybranej jednostki gospodarczej,
3) wskazać najbardziej prawdopodobne zdarzenia losowe dla wybranej jednostki gospodarczej,
4) napisać przykłady strat i zysków nadzwyczajnych jako skutków założonych zdarzeń losowych,
5) podać przykłady rozwiązań zapobiegających powstawaniu zdarzeń losowych lub łagodzeniu ich
skutków dla wybranej jednostki gospodarczej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.7.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wskazać przykłady pozostałych przychodów operacyjnych
2) scharakteryzować pozostałe koszty operacyjne
3) określić zakres przychodów finansowych
4) wskazać przykłady kosztów finansowych
5) odróżnić przychody finansowe od innych tytułów przychodów
6) odróżnić koszty finansowe od innych tytułów kosztów
7) rozróżnić zyski i straty nadzwyczajne
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.8. Pojęcie obrotu wewnętrznego i kosztu własnego
4.8.1. Materiał nauczania
Termin  obroty wewnętrzne występuje w jednostkach gospodarczych, które sporządzają
rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym. W celu ułatwienia ustalania wyniku
finansowego w tej wersji jednostki są zobligowane do rejestrowania obrotów wewnętrznych na
kontach księgowych o nazwach:  Obroty wewnętrzne oraz  Koszt obrotów wewnętrznych .
Operacje gospodarcze dotyczące obrotów wewnętrznych:
- przekazanie wytworzonych wyrobów gotowych do własnych sklepów (obroty wewnętrzne
stanowią wartość towarów, które powstały w wyniku przekwalifikowania wyrobów gotowych
na skutek przekazania ich do własnego sklepu; koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość
przekazanych wyrobów gotowych),
- przyjęcie wytworzonych wyrobów gotowych na stan środków trwałych (obroty wewnętrzne
stanowią wartość środków trwałych, które powstały w wyniku przekwalifikowania wyrobów
gotowych na skutek przekazania ich do użytkowania jako składnika aktywów trwałych
(środków trwałych); koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość przekazanych wyrobów
gotowych),
- przekazanie wytworzonych wyrobów gotowych lub innych świadczeń na rzecz budowy
środków trwałych (obroty wewnętrzne stanowią wartość środków trwałych w budowie, które
powstały w wyniku przekwalifikowania wyrobów gotowych lub części wartości kosztów
działalności podstawowej/kosztów działalności pomocniczej na skutek przekazania ich celem
budowy środka trwałego; koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość przekazanych
wyrobów gotowych lub wartość przekazanego świadczenia),
- uznanie niedoboru wyrobów gotowych za zawinione (obroty wewnętrzne, jak i koszt obrotów
wewnętrznych stanowi wartość niedoboru wyrobów gotowych),
- przekazanie świadczeń na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (obroty
wewnętrzne, jak i koszt obrotów wewnętrznych stanowi wartość świadczeń jednostki
gospodarczej przekazanych na rzecz ZFŚS).
Zatem obroty wewnętrzne i koszty obrotów wewnętrznych dotyczą przekazywanych wyrobów
gotowych lub własnych świadczeń na rzecz wewnętrznych potrzeb jednostki gospodarczej.
4.8.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są obroty wewnętrzne?
2. Jakich sytuacji dotyczą obroty wewnętrzne i koszty obrotów wewnętrznych?
3. Które jednostki gospodarcze są zobligowane do ewidencjonowania obrotów wewnętrznych?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień przykłady obrotów wewnętrznych i określ na czym one polegają.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji na temat obrotów wewnętrznych,
2) napisać przykłady obrotów wewnętrznych,
3) krótko scharakteryzować zakres każdego przykładu obrotu wewnętrznego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Odszukaj przykłady jednostek gospodarczych, które wykazują lub mogłyby wykazywać obroty
wewnętrzne. Określ rodzaj i zakres obrotów wewnętrznych i kosztów obrotów wewnętrznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat obrotów wewnętrznych,
2) wyszukać i zapisać przykłady funkcjonujących jednostek gospodarczych, które wykazują lub
mogłyby wykazywać obroty wewnętrzne,
3) przy każdym przykładzie określić rodzaj i zakres obrotów wewnętrznych i kosztów obrotów
wewnętrznych,
4) uzasadnić celowość wskazanych przykładów obrotów wewnętrznych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
 katalogi przedsiębiorstw, foldery,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować termin  obrót wewnętrzny ?
2) podać przykłady obrotów wewnętrznych?
3) wskazać, w jakiej sytuacji jednostki gospodarcze muszą
wykazywać obroty wewnętrznej?
4) wskazać z
ródło wartości  obrotów wewnętrznych
i  kosztów obrotów wewnętrznych ?
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Test pisemny  test wielokrotnego wyboru z jedną odpowiedzią prawidłową do
jednostki modułowej  Klasyfikowanie kosztów i przychodów  test teoretyczny
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test pisemny zawiera 20 pytań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu klasyfikacji kosztów
i przychodów.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedz

prawidłową. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
skreślić
i zaznaczyć kółkiem odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie zadania
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu pisemnego masz 30 minut.
Powodzenia!
Zestaw zadań testowych
1. Przez pojęcie kosztu rozumie się:
a) wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych
jednostki,
b) wyrażone w jednostkach pieniężnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych
jednostki,
c) wydatki jednostki związane z działalnością gospodarczą,
d) wyrażone w jednostkach pieniężnych skutki zdarzeń nadzwyczajnych.
2. Która z kategorii nie wyraża kosztu:
a) zużycie materiałów do produkcji,
b) wynagrodzenia pracowników,
c) podatek od nieruchomości,
d) podatek dochodowy.
3. Które ze zdań jest prawdziwe:
a) każdy przychód wcześniej lub póz
niej jest wpływem,
b) każdy przychód stanowi zysk nadzwyczajny,
c) przychody powstają wyłącznie w wyniku sprzedaży składników aktywów,
d) nie każdy wpływ środków pieniężnych jest przychodem.
4. Które ze zdań jest fałszywe:
a) nie każdy wydatek jest kosztem,
b) straty nadzwyczajne są dla jednostki kosztem,
c) wydatek to zmniejszenie stanu środków pieniężnych jednostki,
d) koszty wyraża się wartościowo.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. ,,Amortyzacja ,  Usługi obce  są to przykłady kosztów zgodnie z klasyfikacją według
kryterium:
a) rodzaju działalności operacyjnej,
b) stopnia złożoności,
c) rodzaju kosztów,
d) fazy działalności.
6. Przyjmując za kryterium podziału kosztów fazę działalności można wyodrębnić:
a) koszty zakupu, koszty produkcji i koszty sprzedaży,
b) koszty proste i koszty złożone,
c) koszty zmienne i koszty stałe,
d) koszty działalności podstawowej, koszty działalności pomocniczej, koszty ogólnego
zarządu, koszty sprzedaży.
7. Zasadnicza (główna) działalność jednostek gospodarczych to:
a) działalność finansowa,
b) działalność operacyjna właściwa,
c) działalność operacyjna pozostała,
d) działalność specjalna.
8. Koszty układu rodzajowego dają odpowiedz
na pytanie:
a) gdzie i kiedy poniesiono koszty,
b) ile i gdzie poniesiono koszty,
c) ile i jakiego rodzaju koszty zostały poniesione,
d) ile i w jakiej komórce jednostki zostały poniesione koszty.
9. Koszty układu funkcjonalnego to:
a) koszty bezpośrednie i koszty pośrednie,
b) koszty zmienne i koszty stałe,
c) zużycie materiałów i energii, usługi obce, amortyzacja, wynagrodzenia, ubezpieczenia
społeczne i inne świadczenia, podatki i opłaty, pozostałe koszty rodzajowe,
d) koszty działalności podstawowej, koszty działalności pomocniczej, koszty ogólnego
zarządu, koszty sprzedaży.
10. Koszty układu funkcjonalnego dają odpowiedz
na pytanie:
a) gdzie i kiedy poniesiono koszty,
b) ile i gdzie poniesiono koszty,
c) ile i jakiego rodzaju koszty zostały poniesione,
d) ile i w jakiej komórce jednostki zostały poniesione koszty.
11. Rozliczenia międzyokresowe kosztów dotyczą:
a) kosztów przyszłych okresów,
b) kosztów przeszłych okresów,
c) kosztów, które dotyczą wyłącznie wynagrodzeń,
d) kosztów, których wartość przekracza 3 500 zł.
12. Rozliczenia międzyokresowe kosztów mogą być:
a) zmienne i stałe,
b) jawne i ukryte,
c) czynne i bierne,
d) pośrednie i bezpośrednie.
13. Przedmiotem systematycznego rachunku kosztów jest:
a) działalność operacyjna właściwa,
b) działalność operacyjna pozostała,
c) działalność finansowa,
d) działalność dotycząca operacji nadzwyczajnych.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
14. Z działalnością finansową związane są:
a) przychody ze sprzedaży produktów i koszty sprzedanych produktów,
b) przychody finansowe i koszty finansowe,
c) pozostałe przychody operacyjne i pozostałe koszty operacyjne,
d) zyski nadzwyczajne i straty nadzwyczajne.
15. Obroty wewnętrzne występują, gdy wyroby gotowe:
a) przekazywane są na własne potrzeby jednostki jako środki trwałe,
b) przekazywane są odbiorcy, który je kupił,
c) przekazywane są do magazynu celem ich póz
niejszej sprzedaży,
d) przekazywane są ponownie do działów produkcji celem usunięcia wykrytych usterek.
16. Do kosztów stałych w przedsiębiorstwie transportowym nie zaliczysz:
a) wynagrodzeń sekretarki,
b) kosztów dzierżawy pomieszczeń magazynowych,
c) amortyzacji,
d) zużycia paliwa.
17. Do kosztów pośrednich w przedsiębiorstwie transportowym zaliczysz:
a) wynagrodzenia kierowców,
b) ubezpieczenie jednostki,
c) zużycie paliwa,
d) koszty części zamiennych.
18. Do kosztów jednostki gospodarczej nie zaliczysz:
a) amortyzacji sprzętu biurowego,
b) wynagrodzeń pracowników,
c) spłaty raty kapitałowej kredytu,
d) zużycia paliwa.
19. Wartość składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
należy zaliczyć do kosztów:
a) wynagrodzenia,
b) pozostałe koszty rodzajowe,
c) ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
d) usługi obce.
20. Do kosztów działalności pomocniczej w stoczni zaliczysz:
a) koszty administracji,
b) koszty produkcji,
c) koszty warsztatu remontowego,
d) koszty magazynowania materiałów.
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...........................................................................................................................
Klasyfikowanie kosztów i przychodów
Zakreśl poprawną odpowiedz

Odpowiedzi
Nr zadania Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
6. LITERATURA
1. Bartel T., Chałupczak J., Potulska E., Stec K. Rachunkowość przedsiębiorstw  zbiór zadań,
Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., Gdańsk 2002
2. Gierusz J., Koszty i przychody w świetle nadrzędnych zasad rachunkowości. Pojęcia,
klasyfikacja, zakres ujawnień. Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.,
Gdańsk 2005
3. Jakubiszyn L., Krzyżanowska T., Piotrowska B. Zbiór zadań do rachunkowości, Wyd. Biuro
rachunkowe, Wrocław 2002
4. Matuszewicz J. Rachunkowość od podstaw, WSiP, Warszawa 2001
5. Nowak E. Rachunek kosztów przedsiębiorstwa, Wyd. Ekspert Wydawnictwo
i Doradztwo, Wrocław 2001
6. Ossowska M., Szczypa P. Rachunkowość  zagadnienia podstawowe, Wyd. Wyższa Szkoła
Integracji Europejskiej, Szczecin 2004
7. Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, red. nauk. B. Micherda,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005
8. Podstawy rachunkowości, praca zbiorowa pod red. K. Sawickiego, PWE, Warszawa 2005
9. Rachunkowość. Zasady prowadzenia po nowelizacji ustawy o rachunkowości. Część I, pod red.
T. Kiziukiewicz, Wyd. Ekspert Wydawnictwo i Doradztwo, Wrocław 2001
10. Rachunkowość w biznesie, praca zbiorowa pod red. K. Czubakowskiej, PWE, Warszawa 2005
11. Sawicki K. Analiza kosztów firmy, PWE, Warszawa 2000
12. Sawicki K. Rachunek kosztów. Tom 1 i 2, Wyd. Fundacja Rozwoju Rachunkowości
w Polsce, Warszawa 1996
13. Szczypa P. Zasady rachunkowości. Teoria, przykłady i zadania, Wyd. CeDeWu Sp. z o.o.,
Warszawa 2005
14. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (jednolity tekst DzU z 2002 r. Nr 76, poz.
694 z póz
niejszymi zmianami)
15. Zarządcze aspekty rachunkowości, pod red. T. Kiziukiewicz, PWE, Warszawa 2003
 Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41