ĆW 2

RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO,
CZYLI JAK MIERZYMY PRODUKT NARODOWY

ZAGADNIENIA



1. PODSTAWOWE DEFINICJE




2. RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE




3. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
PKB




4. SKŁADNIKI PKB




5. TRZY METODY LICZENIA PKB




6. PKB W RUCHU OKRĘŻNYM




7. KATEGORIE PKB
METODOLOGIA SNA




8. NOMINALNY I REALNY PKB




9. WADY PKB
HDI




10. PKB W POLSCE
DANE LICZBOWE






1. PODSTAWOWE DEFINICJE
1. ISTOTA PROBLEMU








Jest mały problem!
Podręczniki do makroekonomii z reguły rozpoczynają się zagadnieniami związanymi z dochodem
narodowym szeroko rozumianym. Poruszają również zagadnienia wzrostu gospodarczego, który
jest odpowiedzialny za wielkość dochodu narodowego. Z reguły używa się do ilustracji tej
problematyki kategorii produktu krajowego (PKB).

Otóż, omawiając zagadnienia związane z PKB, posługujemy się pojęciami, które dokładnie
będziemy omawiać na kolejnych zajęciach. Problematyka produktu narodowego i wzrostu
gospodarczego rozpoczyna nasze spotkanie z makroekonomią i skończy ją w upalnym (?) czerwcu.

Trudno rozdzielić pewne wątki, które przewijają się na pierwszych i ostatnich zajęciach. Dlatego
też zdecydowałem się zamieścić wybrane zagadnienia z zajęć, które będziemy omawiać na
ostatnich ĆW w Materiałach dodatkowych do ĆW 2.

Zagadnienia przedstawione w Materiałach dodatkowych , posłużą nam tylko do lepszego
zrozumienia niektórych kwestii związanych z produktem narodowym i wzrostem gospodarczym.
Nie będą przedmiotem KOL #1.

Ponadto na początku naszych rozważań podaję krótkie definicje pojęć, które będą przewijały się
w materiałach do ĆW 2, a będą przedmiotem dokładnej analizy w okresie późniejszym.

2. WYBRANE DEFINICJE






. Produkt krajowy brutto (PKB)


jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji znajdujące się na
terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

. PKB per capita


produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca.

. Wzrost gospodarczy mierzony realnym PKB


Wzrostem gospodarczym nazywamy powiększenie się realnej wartości produktu krajowego
per capita (PKB per capita) mierzonej stopą wzrostu realnego PKB per capita.




. Wartość dodana


jest to przyrost wartości dóbr nowo wytworzonych w wyniku określonego
procesu produkcji.

. Dobra finalne (końcowe)


to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Mogą to być dobra konsumpcyjne
zakupione przez gospodarstwa domowe (GD), dobra inwestycyjne (kapitałowe) nabywane
przez przedsiębiorstwa (np. maszyny i urządzenia).

. Dobra pośrednie


to dobra, które częściowo przetworzone, stanowią nakład w procesie produkcji w innych
pstwach, gdzie są zużywane.

. Inflacja


jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w pewnym okresie.

. Wskaźnik CPI


(Consumer Price Index)
wskaźnik cen detalicznych.

. Wskaźnik PPI


(Producer Price Index)
wskaźnik cen dóbr produkcyjnych

. Deflator PKB


obejmuje zmiany cen wszystkich dóbr wliczanych do PKB

. Amortyzacja


zużycie kapitału trwałego, jest miarą zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału
w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

2. RUCH OKRĘŻNY W GOSPODARCE
1. ISTOTA PROBLEMU








Za pomocą produktu krajowego brutto (dalej PKB) makroekonomia opisuje ogólny stan
gospodarki.

PKB to bardzo istotny wskaźnik. Będzie się przewijał w naszych rozważaniach od początku do
samego końca. Jest kwintesencją makroekonomii. Im więcej produkujemy dóbr
i usług, tym PKB jest większy. Właściwie możemy powiedzieć, że jest to najlepszy miernik
dobrobytu społecznego. Nie jest doskonały, ale lepszego nie ma.

PKB mierzy 2. zmienne jednocześnie:

. dochód całkowity mieszkańców danego kraju,
. sumę wydatków na dobra i usługi.


Z tego wynika, że w skali gospodarki suma dochodów = sumie wydatków.
























RYNEK
DÓBR i USŁUGGOSPODARSTWA
DOMOWERYNKICZYNNIKÓW
PRODUKCJIPRZEDSIĘBIORSTWAKUPIONE
DOBRA
i USŁUGIWYDATKI = PKBDOCHÓD GDCZYNNIKI
PRODUKCJIPŁACE
i ZYSKIPRACASPRZEDANE
DOBRA i USŁUGIDOCHÓD = PKBPRACA-KAPITAŁ-ZIEMIAprzepływ nakładów i produkcjiprzepływ pieniadza
Rys. 1. pokazuje bardzo uproszczony model ruchu okrężnego.



Rys. 1. Prosty model ruchu okrężnego.

Ruch okrężny pomiędzy pstwami i gospodarstwami domowymi w gospodarce bez państwa
i zagranicy przedstawia się następująco:

1. Gospodarstwa domowe (GD): dostarczają czynniki produkcji (pracę,
siłę roboczą).

2. Przedsiębiorstwa (PSTWA) wykorzystują czynniki produkcji i płacą za ich
wykorzystanie GD.

3. GD otrzymują wynagrodzenia za pracę i wydają dochody
na zakup dóbr i usług.

4. Pstwa sprzedają dobra i usługi, na które zgłaszają popyt GD.

5. Krąg wewnętrzny
zasoby rzeczowe (dobra i usługi, czynniki produkcji).

6. Krąg zewnętrzny
przepływy pieniężne (strumienie pieniężne: dochody
i wydatki).

7. W prostym modelu (uproszczonym):

. wszystkie dochody wydatkowane są na zakup dóbr i usług (Y=C):
dochód czynników produkcji (Y) = wydatkom gospodarstw domowych (C),
. wszystkie dobra i usługi są sprzedane (Y=C):
wartość produkcji (P) = całkowite wydatki (C),
. zyski rezydualne (bezpośrednie dochody czynników produkcji plus
pośrednie, czyli zyski): produkcja (P) = się strumieniowi dochodów GD (Y),
czyli (P=Y).













2. RUCH OKRĘŻNY Z UDZIAŁEM PAŃSTWA








Jest to rozszerzony model gospodarki zamkniętej z udziałem państwa.

Rys. 2. pokazuje model pełny ruchu okrężnego GD-PSTWA-PAŃSTWO.



Rys. 2. Model pełny: gospodarka zamknięta.

3. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
PKB


Produkt krajowy brutto to wartość rynkowa wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych
w kraju w danym okresie (kwartał, rok).

4. SKŁADNIKI PKB


Na wstępie wymieńmy składniki PKB od strony wydatkowej. Przedstawmy je w postaci poniższej
tożsamości:

Y . C + I + G + NX,

gdzie:

C (consumption)
konsumpcja, wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi. Do
wydatków tych zaliczamy zakup dóbr trwałego użytku (np. samochód,
laptop), jak również dobra nietrwałe (np. żywność). Konsumpcja obejmuje
również wydatki na edukację. Nie obejmuje natomiast wydatków na zakup
nowych domów i mieszkań.

I (investment)
inwestycje, to zakupy dóbr, które w przyszłości zostaną użyte do
wytwarzania innych dóbr i usług. Inwestycje stanowią wydatki na zakup
maszyn i urządzeń, budynków i budowli plus zapasy. Do inwestycji
zaliczamy również wydatki na zakup nowych mieszkań i domów przez
gospodarstwa domowe.

G (government)
wydatki państwa, wydatki państwa na zakup dóbr i usług, ponoszone przez
rząd centralny i władze lokalne.

NX (net exports)
eksport netto, suma wydatków na dobra wytworzone w kraju i sprzedane
za granicę (eksport=X), pomniejszone o sumę wydatków krajowych na
zakup dóbr wyprodukowanych za granicą (import=Z).
Czyli NX = X minus Z.1

1 Por. tab. 5., s. 15 niniejszego opracowania.

RYNEK
DÓBR i USŁUGGOSPODARSTWA
DOMOWECRYNKICZYNNIKÓW
PRODUKCJIPRZEDSIĘBIORSTWAIKUPIONE
DOBRA
i USŁUGIWYDATKI = PKBDOCHÓD GDCZYNNIKI
PRODUKCJIPŁACE
i ZYSKIPRACASPRZEDANE
DOBRA i USŁUGIDOCHÓD = PKBPAŃSTWOGPKB
ceny rynkowePKB
ceny cz. produkcji= PKB - A - TI = NI
DOCHODY G
= TIDOCHODY G
= TDWYDATKI G
DOBRA i USŁUGITRANSFERY
5. TRZY METODY LICZENIA PKB
1. METODA WYDATKOWA
Expenditure approach








PKB = suma wartości nowo wytworzonych finalnych dóbr i usług.

2. METODA WARTOŚCI DODANEJ
Output approach








PKB = sumie wartości dodanej (value added).

Wartość dodana jest to różnica wartości (ceny) produktu i wartości (ceny) zużytych do jego
produkcji dóbr pośrednich. Inaczej = przychody minus koszty zużytych materiałów minus import.
Rys. 3. Ilustruje istotę wartości dodanej.


40Plantacja
cytryn20Wartość cytrynFirmaWartośćsokucytrynowegoWartość
dodana
plantacji
cytrynWartość dodana
firmy12Razem wartość
dodana 20+40=60

Rys. 3. Istota wartości dodanej.

METODA DOCHODOWA
Income approach

PKB = sumie dochodów czynników produkcji.

6. PKB W RUCHU OKRĘŻNYM


Spójrzmy teraz na produkt narodowy i jego składniki wykorzystując poznane wcześniej modele
ruch okrężnego w gospodarce. Przedstawimy to w sposób graficzny i algebraiczny zapoznając się
z innymi równaniami tożsamości.

1. RUCH OKRĘŻNY: PROSTY MODEL GD
PSTWA








Powróćmy do prostego modelu ruch okrężnego w gospodarce, akcentując tym razem tożsamości
wynikające z przyjętych założeń.

Jak pamiętamy, w modelu tym zakładamy, że występują 2 podmioty: GD i pstwa. Ponadto
przyjmujemy, że cała produkcja jest sprzedana (czyli skonsumowana, C=Y), jak również to, że GD
wydatkowują całe swoje dochody na zakup dóbr i usług. Innymi słowy oszczędności (S) = 0.

Rys. 3. pokazuje te zależności.


GDPstwaCISY.C+IWydatki GDDobra i usługi dla GDusługi cz. prod.
dochody cz. prod.
S.IY.C+Skrąg zewnętrznystrumień pieniężnykrąg wewnętrznyosobowo-rzeczowy

Rys. 3. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego (GD - Pstwa: gospodarka zamknięta).

2. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z DEFINICJI DOCHODU (Y),
KONSUMPCJI (C), OSZCZĘDNOŚCI (S) i INWESTYCJI (I)








Z rys. 3. wynikają następujące tożsamości2:

2 Tożsamość (symbol .) oznacza, że równania są z mocy definicji równe, tzn. tożsame. Zasadniczo w późniejszych
rozważaniach będziemy używali znaku równości (=).

. S . Y
C
. Y . C + S
. Y . C + I
. Y . C + S . C + I, tak więc:
. S . I


Inwestycje (I) są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez pstwa.

Oszczędności (S) to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.






































3. RUCH OKRĘŻNY: MODEL GD
PAŃSTWO
PSTWA








Teraz powracamy do modelu rozwiniętego z państwem. Prezentuje to rys. 4.


GDPaństwoPstwaCIC+I+G=YGTIC+I+G-TIYfcB-TDY+B-TD=DPIS

Rys. 4. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego
(GD
Państwo
Pstwa: gospodarka zamknięta).

Na rysunku pojawia nam się dodatkowy podmiot
państwo (rząd = G). Państwo generuje
przychody i wydatki. Przedstawmy to w sposób następujący:

. podatki pośrednie (Tax indirect = Ti),
. podatki bezpośrednie (Tax direct = Td),
. G = wydatki państwa na dobra i usługi,
. B (social benefits) =
wydatki, płatności transferowe, czyli świadczenia społeczne (emerytury, zasiłki dla
bezrobotnych, subwencje dla firm prywatnych i państwowych),
. B są to wypłaty, które nie wiążą się z dostarczeniem w zamian jakichkolwiek dóbr
i usług. Nie powiększają PKB
służą do redystrybucji dochodu.


Na rysunku 4. pokazano również odpływ i dopływ strumieni pieniężnych w ruchu okrężnym.

Odpływ z ruchu okrężnego oznacza strumień pieniądza, który nie przemieszcza się z GD do pstw.

Dopływ do ruchu okrężnego to strumień pieniądza, który otrzymują pstwa, ale który nie pochodzi
bezpośrednio od GD.

Podatki pośrednie sprawiają, że cena płacona przez nabywców różni się od cen, jakie otrzymują
sprzedawcy. Dlatego też musimy w kategoriach produktu narodowego wyodrębnić:

. PKB w cenach rynkowych (ceny z podatkami pośrednimi).
Otrzymamy wówczas kategorię PKB w cenach rynkowych.3
. PKB w cenach czynników produkcji, czyli cenach uzyskiwanych przez
producentów po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich (VAT).


3 PKB w cenach rynkowych będziemy z reguły oznaczać PKBmp/Y albo po prostu PKB/Y (ang. GDP at market price).
Kategoria ta występuje w górnej części (łuku) modelu ruchu okrężnego = C+I+G.


Otrzymamy wówczas kategorię PKB w cenach czynników produkcji.4
Właściwie powinniśmy posługiwać się kategorią Dochodu Narodowego (NI).
Mamy więc: PKBfc:


4 PKB w cenach czynników produkcji będziemy z reguły oznaczać PKBfc/Yfc (GDP at factor cost). Kategoria ta
występuje w dolnej części modelu ruchu okrężnego = PKNmp
Ti = NI = Yfc. Dokładniej omówimy te kwestie przy
rozwiązywaniu zadań na pomiar produktu narodowego.

5 Więcej na temat gospodarki otwartej w Materiałach dodatkowych , s. 6 i n.

NI = PKBmp
A
Ti, czyli dochód w cenach czynników wytwórczych.
Zamiennie będziemy w analizach modelowych używali wyrażenia Yfc.

4. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z MODELU GD
PAŃSTWO
PSTWA




. PKB mp = C + I +G,
. PKB fc = C + I + G
Ti (podatki pośrednie),
. Y = PKB fc, czyli Y = C + I + G
Ti,
. DPI = Disposable Personal Income
(Dochód Rozporządzalny GD dzielony na C i S),
. DPI = Y + B
Td (podatki bezpośrednie) z tego wynika, że:
. C + S = Y + B
Td, tak więc:
. S . DPI, czyli S . (Y + B
Td)
C,
albo Y . S + C + Td - B.




Zajmiemy się teraz 2 równaniami:

Y . C + I + G
Ti (1)

Y . S + C + Td
B (2)

Porównując równanie (1) i (2), otrzymamy:

S + Td + Ti
B . I + G (3)

Lewa strona równania (3) pokazuje łączny odpływ z ruchu okrężnego strumieni pieniądza. Środki
pieniężne zostaną wycofane z ruchu okrężnego w postaci oszczędności GD i podatków (minus
wpływy transferowe, B) płaconych państwu.

Prawa strona równania (3) pokazuje dopływ środków pieniężnych do obiegu. Wydatki inwestycyjne
pstw (I) i wydatki państwa (G) ponownie wprowadzają pieniądze do ruchu okrężnego.

Równanie (3) jest tożsamością, co oznacza, że odpływy muszą równać się dopływom. Jeżeli mamy
sytuację, kiedy:

Td . Ti . G . B . 0, to wówczas otrzymujemy poznaną wcześniej tożsamość S . I.

5. RUCH OKRĘŻNY: MODEL GD
PAŃSTWO
PSTWA
ZAGRANICA








Jak już wspomniałem, zajmować będziemy się makroekonomią gospodarki zamkniętej. Ale
czasami, chociaż na chwilę będziemy ją otwierali. Trudno bowiem w gospodarce globalnej nie
wspomnieć pobieżnie o pojęciach z makroekonomii gospodarki otwartej.5


ZAGRANICAGDPaństwoPstwaCIC+I+G=YGTIC+I+G-TIYfcB-TDY+B-TD=DPIC+I+G+NXZXS

Rys. 5. Ruch okrężny i składniki produktu narodowego
(GD
Państwo
Pstwa
Zagranica, czyli gospodarka otwarta).

6. TOŻSAMOŚCI WYNIKAJACE Z MODELU
GD
PAŃSTWO
PSTWA
ZAGRANICA








Podstawowe pojęcia:

. Eksport (X)
eksport jest dopływem środków pieniężnych do obiegu ruchu
okrężnego (źródłem są środki z zagranicy, a nie z GD),
. Import (Z)
jest odpływem, gdyż środki pieniężne odpływają z kraju za granicę,
GD płacą nie krajowym pstwom, a zagranicznym,
. Wartość eksportu netto (NX) = X
Z
. Y = C + I + G + NX
. Yfc= C + I + G + NX
Ti




Innymi słowy Y . C + I + G + NX
Ti

. S . (Y + B
Td)
C, czyli
. S . C + I + G + NX
Ti + B
Td
C
. S . I + G + NX
Ti + B
Td
. S + (Ti + Td
B) . I + G + NX
. S
I . (G + B
Td
Ti) + NX

















7. KATEGORIE PKB (SNA)6
1. PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - Gross National Product = GNP








6 System Rachunków Narodowych (opracowany w ONZ w 1953 r. ze zmianami w 1968, 1993)
(ang. SNA -System of National Accounts), pełna nazwa The United Nations System of National Accounts.
W UE - European System of Accounts (ESA 1995, zmiany w 2005).

7 PNB (ang. Gross National Product = GNP) jest miarą dochodu wytworzonego w danym kraju (Polsce) przez
wszystkich stałych mieszkańców, tzw. rezydentów (national). Różni się on od PKB tym, że obejmuje dochody
otrzymywane przez Polaków, np. w W. Brytanii, a pomija dochody uzyskiwane przez obcokrajowców w Polsce.
Z reguły PNB i PKB są sobie równe.

8 Por. zadanie 1 [w:] Zadania do ĆW2, s. 1 i następne. Czł = cytrynowe złotówki, oficjalna waluta Cytrynolandii.

9 Dychotomia oznacza podział na 2 grupy. Określenie klasyczna odnosi się do ekonomii klasycznej.

PNB = PKB + DOCHÓD NETTO Z WŁASNOŚCI ZA GRANICĄ7

2. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - Gross Domestic Product = GDP








PKB = C + I + G + NX

3. PRODUKT KRAJOWY NETTO (PKN) - Net Domestic Product = NNP








PKN = PKB
AMORTYZACJA (A)

4. DOCHÓD NARODOWY (DN) - National Income = NI








DN = PKN
PODATKI POŚREDNIE (Ti)

5. DOCHÓD OSOBISTY (DO) - Personal Income = PI








DO = DN
(ZYSKI NIEPODZIELNE SPÓŁEK+ PODATKI DOCHODOWE
SPÓŁEK + SKŁADKI NA ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE) + PŁATNOŚCI
TRANSFEROWE (B)

6. DOCHÓD DO DYSPOZYCJ (ROZPORZĄDZALNY)
- Disposable Personal Income = DPI








DOD = DO
PODATKI BEZPOŚREDNIE (Td)

8. NOMINALNY I REALNY PKB
1. ZMIENNE NOMINALNE I REALNE








Zmienne ekonomiczne dzielimy na dwie grupy.
Pierwszą grupę stanowią zmienne nominalne (nominal variables).
Drugą, zmienne realne (real variables).

Zmienne nominalne to zmienne wyrażone w jednostkach pieniężnych.

Zmienne realne to zmienne mierzone w jednostkach fizycznych.

I tak, kiedy podajemy dochód plantatorów cytryn, to jest to zmienna nominalna wyrażona w czł, np.
7,5 mln czł. Jeżeli natomiast podamy, że plantatorzy zebrali 3 mln t cytryn, to będzie to zmienna
realna.8

Ten podział zmiennych nazywamy klasyczną dychotomią.9

Klasyczna dychotomia przejawia się w teoretycznym podziale zmiennych ekonomicznych na
nominalne i realne.

Ale powróćmy do naszych zmiennych nominalnych i realnych.

Ceny w gospodarce są zwykle wyrażone w jednostkach pieniężnych, czyli są zmiennymi
nominalnymi. Kiedy mówimy, że cena 1 kg cytryn wynosi 3 czł, a cena 1 kg melonów wynosi
6 czł, to obie ceny są cenami nominalnymi.


Ale teraz zobaczmy, jaka jest cena względna, czyli cena jednego dobra w porównaniu z ceną
drugiego dobra. W naszym przykładzie możemy powiedzieć, że cena 1 kg cytryn wynosi 2 kg
melonów. Jak widzimy, względne ceny nie są już wyrażone w jednostkach pieniężnych, lecz w
jednostkach fizycznych (kg).

Dlatego też mówimy, że ceny wyrażone w jednostkach pieniężnych (PLN, CZŁ, USD i EUR)
są zmiennymi nominalnymi, natomiast ceny względne
zmiennymi realnymi.

2. NOMINALNY, REALNY PKB,
STOPY WZROSTU PKB, INFLACJI I DEFLATOR








Przyjmujemy, że nominalny PKB to zmienna nominalna, ponieważ pokazuje ona wyrażoną w czł
wartość dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce.
Z kolei realny PKB jest zmienną realną, gdyż jest on miarą całkowitej ilości wytworzonych dóbr
i usług i nie jest zależna od bieżących cen dóbr i usług.

Tabela 1 pokazuje rozwiązanie zadania 2, które otrzymali Państwo w materiałach do ĆW 2.
(Zadania do ĆW2, s. 8 i n.) Zawiera ona problematykę, która będzie tematem ĆW 2. (03.10.2010)
i będzie też jego punktem odniesienia.10

10 Kończąc myśl, pragnę nadmienić, że będzie również tematem KOL #1 w dniu 31.10.2010.

11 W Grejpfrutolandii oficjalną walutą jest grejpfrutolandzka złotówka = gzł.


RokIlośćCena
dobraNominalny
PKBRealny PKB
w cenach
1999Realny PKB
w cenach
2005Nominalna
stopa
wzrostuRealna stopa
wzrostu PKB
w cenach
1999Realna stopa
wzrostu PKB
w cenach
2005Deflator
PKB 1999Stopa
inlacji
(Deflator
PKB)
12345678910111999110,0010,0010,0014,00100,002000411,0044,0040,0056,00340,0%300,00%300,0%110,0010,00%
2005714,0098,0070,0098,00122,73%75,00%75,00%140,0027,27%
2007915,00135,0090,00126,0037,76%28,57%28,57%150,007,14%
20081016,00160,00100,00140,0018,52%11,11%11,11%160,006,67%
Źródło: Wielki Rocznik Grepfutolandii 2009, Statystyka Rachunków Narodowych, s. 221-225.
Tab. 1. Nominalny i Realny PKB, stopa wzrostu PKB, deflator PKB, stopa inflacji w Grejpfrutolandii w latach 1999-2008.

Zanim przejdziemy do meritum, kilka znanych (?) pojęć (definicji) ad memorandum.

3. SZEREGI CZASOWE.








Szereg czasowy jest to zbiór wartości zmiennej ekonomicznej w kolejnych okresach (momentach
czasowych). Szereg czasowy pokazuje, jak dana wielkość zmienia się w czasie. Przyjmijmy, że
takimi szeregami czasowymi są kolumny 4, 5 i 6 zawarte w tab. 1.

4. WARTOŚCI ABSOLUTNE i WARTOŚCI WZGLĘDNE.








Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach miary i bezpośrednio
informują o poziomie tej zmiennej. W naszym przykładzie takimi wartościami będzie np. wielkość
nominalnego i realnego PKB w kolejnych latach (kolumny 4, 5 i 6 w tab. 1.).

Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do
poziomu wartości absolutnej z ustalonego dowolnie okresu bazowego (kolumny 7, 8 i 9 w tab. 1.).

Przejdźmy teraz do tab. 2., a więc dane dla szeregu czasowego roku 1999.
W pierwszej kolumnie mamy ilość dóbr wytworzonych w Grejpfrutolandii. W drugiej cenę
(przeciętną) dobra. Mnożąc ilość (wolumen produkcji) przez bieżącą cenę z badanego roku (1999),
otrzymujemy wartość nominalnego PKB w 1999 roku. W kolejnym, 2000 roku, załóżmy, że też
wytworzymy taką samą ilość dóbr, tj. 1. Ceny jednak wskutek inflacji wzrosły do 11 gzł11.


Mamy więc sytuację, którą przedstawia tab. 2.


RokIlośćCena
dobraNominalny
PKBRealny PKB
w cenach
1999Realny PKB
w cenach
2000Nominalna
stopa
wzrostuRealna stopa
wzrostu PKB
w cenach
1999Realna stopa
wzrostu PKB
w cenach
2000Deflator
PKB 1999Stopa
inlacji
(Deflator
PKB)
1234=2x35=2x3(1999)6=2x3(2000)78910111999110,0010,0010,0011,00100,002000111,0011,0010,0011,0010,0%0,00%0,00%110,0010,00%
Źródło: oprac. na podstawie tab. 1.
Tab. 2. Nominalny i Realny PKB, stopa wzrostu PKB, deflator PKB, stopa inflacji w Grejpfrutolandii w latach 1999-2000.



Z tab. 2. wynika, że ilość dóbr wytworzonych w Grejpfrutolandii nie zmieniła się i w roku 1999
i 2000 wynosiła 1 (kolumna 2). Jednak wzrost cen z 10 do 11 gzł (kolumna 3) spowodował, że
nominalny, a więc wyrażony w cenach bieżących PKB zwiększył się z 10 do 11 gzł (kolumna 4).

Kolumna 7 pokazuje nominalną stopę zmiany (wzrostu) PKB. Wynika z niej, że nominalny PKB
w roku 2000 był o 10% wyższy niż w 1999. Ale był to wzrost spowodowany tylko wzrostem cen.
Gdyby w 2000 roku ceny wzrosły do 15 gzł, to nominalny PKB wzrósłby o 50%.

Nas jednak nie interesuje nominalny PKB z punktu widzenia analizy dynamiki jego pomiaru. PKB
nie jest kategorią, która mierzy poziom cen. Jest to kategoria, która mierzy poziom dóbr finalnych
i usług, wytworzonych w kraju w danym okresie.

Dla porównania wielkości wytworzonego PKB potrzebny nam jest taki PKB, który pokazywałby
tylko prawdziwy (realny) wzrost wytworzonych dóbr.
Musimy więc ceny sprowadzić do wspólnego mianownika. Robimy to, stosując ceny
porównywalne (stałe dla danego okresu).

Powracając do tab. 2 (kolumny 5 i 6), widzimy, że realny PKB, a więc wyrażony w cenach
porównywalnych (dla okresu 1999 są to ceny z 1999 roku, czyli 10 gzł i wówczas PKB realny
wynosi 10 gzł dla 1999 i 2000.
Dla 2000 roku są to ceny bieżące z tego rok, czyli 11 gzł i wtedy realny PKB (wyrażony w cenach
2000 r. wynosi dla 1999 i 2000 r. 11 gzł) nie zmienia się!

W kolumnie 8 i 9 (tab. 2) widzimy, że stopa zmiany realnego PKB jest zerowa (0,00%). Bo realnie
wartość wyprodukowana(ych) dóbr(a) jest taka sama i wynosi 1.

Pamiętajmy, dla porównania PKB istotnym jest, aby był on wyrażony w cenach porównywalnych
(stałych) wybranych z dowolnego okresu szeregu czasowego (w naszym przykładzie 1999 i 2000).

Reasumując i powracając do tab. 2. wielkości absolutne to kolumny 2-6, a wielkości względne
to kolumny 7-11.

W tab. 3. mamy sytuację, w której w roku 2000 następuje wzrost ilości wytworzonych dóbr
z 1 do 1,20. Wynika z tego, że realny PKB wzrósł w 2000 roku w porównaniu z rokiem 1999
o 20% (kolumna 8, ceny z 1999 i kolumna 9 - ceny z 2000 r.).


RokIlośćCena
dobraNominalny
PKBRealny PKB
w cenach
1999Realny PKB
w cenach
2000Nominalna
stopa
wzrostuRealna stopa
wzrostu PKB
w cenach
1999Realna stopa
wzrostu PKB
w cenach
2000Deflator
PKB 1999Stopa
inlacji
(Deflator
PKB)
1234=2x35=2x3(1999)6=2x3(2000)789101119991,0010,0010,0010,0011,00100,0020001,2011,0013,2012,0013,2032,0%20,00%20,00%110,0010,00%
Tab. 3. Nominalny i Realny PKB, stopa wzrostu PKB, deflator PKB, stopa inflacji w Grejpfrutolandii w latach 1999-2000.






Spróbujmy teraz nadać naszym rozważaniom ogólny wzór.

Posłużmy się danymi zawartymi w tab. 4.


RokRealny PKB
w cenach 1999Przyrost absolutny=
PKB 2000 minus
PKB 1999 = .PKBStopa zmiany/przyrost
względny =
.PKB/PKB 1999
(x100%)
Wskaźnik
1999 =10012345199910,00100,00200012,002,0020,00%120,00Tab. 4. Stopy wzrostu (zmian) i wskaźniki (indeksy) w latach 1999-2000.
Źródło: oprac. na podstawie tab. 1.

Wartości nominalne wyrażamy w cenach bieżących.

Wartości realne uzyskujemy, korygując wartości nominalne o zmiany poziomu cen.

A teraz przyjrzyjmy się rys. 6., na którym wykreślone są krzywe przedstawiające dynamikę wzrostu
nominalnego i realnego PKB w latach 1990-2000. Ceny stałe (porównywalne, bazowe) zostały
ustalone na poziomie cen bieżących z roku 1995. Na rys. 6. Widać, że do roku 1995 poziom
nominalnego PKB jest wyższy od poziomu realnego PKB. Dlaczego?

Otóż w latach 1990-1994 ceny bieżące były niższe do cen z roku 1995 (inflacja). W roku 1995 (rok
bazowy) nominalny PKB = realnemu PKB. Natomiast w latach 1996-2000 nominalny PKB jest
większy niż realny. Dzieje się tak, ponieważ (założenie) ceny bieżące rosną wskutek inflacji,
a ceny, w których wyrażony jest realny PKB, nie zmieniają się i cały czas są na poziomie
roku 1995.


t1995Nominalny
PKBY
1990Realny PKBRok bazowy2000

Rys. 6. Wzrost PKB nominalnego i realnego (rok bazowy, czyli ceny stałe z 1995 r.).

5. WSKAŹNIKI (INDEKSY)








Wskaźniki, podobnie jak stopy zmiany, opisują wartości względne zmiennych ekonomicznych.
Obliczanie wysokości wskaźnika w danym okresie wymaga potraktowania innego okresu jako
bazowego (zakładamy, że poziom zmiennej w tym okresie wynosił 100).

Wskaźniki są liczbami pozostającymi w takim samym stosunku do stu jak zmienna z okresu,
którego wskaźnik dotyczy, do zmiennej z ustalonego okresu bazowego.






N = DxRgdzie: N =nominalny PKBR = N/DR =realny PKBD = N/RD =deflator
6. WSKAŹNIKI CEN DETALCZINYCH (CPI)
i PRODUKCYJNYCH (PPI)








W zdecydowanej większości krajów obserwuje się dokładnie zmiany poziomu cen dóbr
konsumpcyjnych. Jest to wskaźnik cen konsumpcyjnych (detalicznych)

ang. Consumer Price Index = CPI.

CPI jest liczony na podstawie cen koszyka dóbr i usług nabywanych przez typowe gospodarstwa
domowe.

CPI służy do pomiaru zmian kosztów utrzymania, czyli wydatków ponoszonych przez typowe
gospodarstwa domowe na zakup typowego koszyka dóbr i usług.

Stopa inflacji to roczna stopa zmiany poziomu CPI.

Dokładnie zajmiemy się tym problemem w semestrze letnim.

PPI
ang. Producer Price Index = wskaźnik cen dóbr produkcyjnych (inwestycyjnych).

7. DEFLATOR PKB








Jak wiemy, nominalny PKB odzwierciedla zmiany zarówno w cenach, jak i ilości dóbr i usług
w danej gospodarce.

Realny PKB pokazuje tylko zmiany w wielkości produkcji. Znając nominalny i realny PKB,
możemy obliczyć trzeci wskaźnik
Deflator.

Deflator PKB obliczamy:

Deflator PKB = (nominalny PKB/realny PKB) x 100

Ponieważ w roku bazowym (podstawowym) wielkość nominalnego PKB jest taka sama, deflator
dla roku bazowego ma zawsze wartość 100 (por. kolumna 10 w tab. 1). Za pomocą deflatora dla
następnych lat mierzy się zmiany nominalnego PKB, których przyczyną nie są zmiany realnego
PKB.

Możemy przyjąć, że:

Deflator PKB > 100 � inflacja

Deflator PKB = 100 � ceny nie zmieniają się

Deflator PKB < 100 � deflacja

Mając dwa z trzech mierników (NPKB, RPKB i Deflator), możemy zawsze obliczyć trzeci,
korzystając z wzorów:



9. WADY PKB
HDI
. liczy tylko transakcje rynkowe,
. nie wlicza pracy domowej,
. nie najlepszy miernik bogactwa (jakość dróg, środowisko naturalne, podział
dochodu),
. HDI (Human Development Index)
wskaźnik rozwoju ludzkiego.




HDI obejmuje:

1. poziom zdrowia (przeciętna długość życia)

2. poziom edukacji (% analfabetyzmu, % dzieci uczęszczających do szkoły

wskaźnik skolaryzacji)

3. poziom dochodu - PKB na 1 osobę w USD, przy zachowaniu parytetu siły
nabywczej (GDP per capita , ang. II
income index).


10. PKB W POLSCE


W tab. 5 - 7. przedstawiono dane liczbowe dotyczące PKB w Polsce dla roku 2008.
Tab. 5. pokazuje dane PKB liczonego według metody wydatkowej. Tab. 6. PKB liczonego metodą
wartości dodanej i tab. 7. metodą dochodowa.

Metoda wydatkowa


Tablica 5. Wydatkowa struktura PKB w Polsce w 2008 r. (ceny bieżące, metoda wydatkowa - expenditure approach).
LpNazwa polska ogólnaNazwa polska GUS/NBPNazwa angielska OECD4SymbolWartość mln złw %
1PKBProdukt Krajowy Brutto - PKBGross Domestic Product - GDPY1 272 837,80100,002Konsumpcja1Spożycie indywidualne1Final consumption expenditure of householdsC785 204,1061,693Inwestycje2Akumulacja2Gross capital formationI302 005,2023,734Państwo3Spożycie i akumalcja publiczna3Final consumption expenditure of general governmentG236 262,8018,565EksportEksportExports of goods and servicesX508 887,5039,986ImportImportImports of goods and servicesZ559 521,4043,967Eksport Netto=X-ZEksport Netto=X-ZNet exports (externals balance of goods and services)NX-50 633,90-3,988Popyt KrajowyPopyt KrajowyDomestic demand1 323 471,70103,981
Wydatki gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych (ang. Non-profit institutions serving houseolds) takich, jak np. kościół, fundacje.
2
Akumulacja=Inwestycje brutto+zmiany w zapasach=280 935,20+21 070,00= 302 005,20 mln zł.
3
Wydatki instytucji rządowych i samorządowych.
4 OECD = Organization of Economic Development Countries - Organizacja
Źródło: GUS, Departament Rachunków Narodowych GUS, 2009.

Metoda wartości dodanej


Tablica 6. Metoda wartości dodanej i struktura tworzenia PKB w Polsce w 2008 r. (ceny bieżące, metoda produkcyjna - output approach).
LpNazwa polska ogólnaNazwa polska GUS/NBPNazwa angielska OECDSymbolWartość mln złw %
1PKBProdukt Krajowy Brutto - PKBGross Domestic Product - GDPYMP1 272 837,80100,002Podatki pośredniePodatki pośrednieTaxes less subsidies on productsTI157 916,8012,413Wartość dodana bruttoWartość dodana bruttoGross value addedYFC1 114 921,0087,59
w tym4RolnictwoRolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i
rybołóstwoAgriculture, hunting and forestry, fishing50 078,004,495PrzemysłPrzemysłIndustry256 922,0023,046BudownictwoBudownictwoConstruction86 594,007,777Handel i usługi rynkowe1Handel i usługi rynkoweWholesale and retail trade, repairs, hotels, etc.554 958,0049,788Usługi nierynkowe2Usługi nierynkoweOther service acivities166 369,0014,929PKB w cenach cz. produkcjiPKB - wartość dodana bruttoGDP - Gross Value added; GDP at fcYFC1 114 921,00100,0010PKB na 1 mieszkańca3PKB na 1 mieszkańcaGDP per capitaY per capita33 376,281
Handel i usługi rynkowe=Handel hurtowy i detaliczny, naprawy, hotele i restauracje, transport, usługi finansowe i inne.
2
Usługi nierynkowe=edukacja, ochrona zdrowia i opieka socjalna i inne.
3
PKB w bieżących cenach rynkowych w zł.
Źródło: GUS, Departament Rachunków Narodowych GUS, 2009.

Metoda dochodowa


Tablica 4. Dochodowa struktura PKB w Polsce w 2008 r. (ceny bieżące, metoda dochodowa - income approach).
LpNazwa polska ogólnaNazwa polska GUS/NBPNazwa angielska OECDSymbolWartość mln złw %
1PKBProdukt Krajowy Brutto - PKBGross Domestic Product - GDPY1 272 837,80100,002Podatki pośredniePodatki pośrednieTaxes less subsidies on productsTI157 916,8012,413PKB w cenach cz. produkcjiPKB-dochody właścicieli cz. prod.GDP at factor costsYFC1 114 921,0087,59
w tym4Dochody gospod. dom. (PI)
1Płace - koszty pracyCompensation of employees472 570,0042,395Dochody pstw (NI-PI)
2Nadwyżka operacyjna bruttoGross operating surplus and gross mixed economy632 325,0056,716Inne3InneOthers10 026,000,907PKB w cenach cz. produkcjiPKB-dochody właścicieli cz. prod.GDP at factor costs - income approachYFC1 114 921,00100,001
PI=Personal Income=dochód osobisty.
2 Jeżeli od PKNFC=NI (National Income=dochód narodowy ) odejmiemy PI, to otrzymamy dochody pstw.
3 Np. dotacje zwiazane z produkcją i importemŹródło: GUS, Departament Rachunków Narodowych GUS, 2009.




Literatura:

1. N. Gregory Mankiw, Mark P. Taylor, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2009.
2. N. Gregory Mankiw, Mark P. Taylor, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009.
3. David Begg, Stanley Fisher, Rudiger Dornbusch, Makroekonomia, wyd. 4,
PWE, Warszawa 2007.
4. Bogusław Czarny, Ryszard Rapacki, Podstawy ekonomii, wyd. 2,
PWE, Warszawa 2002.
5. Bogusław Czarny, Wstęp do Ekonomii, PWE, Warszawa 2006. .


Źródła internetowe:

1. Eurostat: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home
2. GUS (Główny Urząd Statystyczny): http://www.stat.gov.pl
3. IMF (International Monetary Fund): http://www.imf.org/external/index.htm
4. Narodowy Bank Polski: http://www.nbp.pl/
5. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development):
http://www.oecd.org/home
6. World Bank: http://www.worldbank.org/


KONIEC