dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
Wzrost produkcji (dochodu narodowego) w długim czasie zależy od wzrostu zdolności
wytwórczych gospodarki.
Zdolności wytwórcze gospodarki zależą od dwóch czynników:
· WielkoÅ›ci zasobów czynników produkcji istniejÄ…cych w gospodarce
· EfektywnoÅ›ci wykorzystania tych czynników
W skład czynników produkcji wchodzi praca (zasoby siły roboczej), kapitał i ziemia (wraz z
zasobami surowców naturalnych)
Zasoby siły roboczej (pracy) obejmują osoby w wieku produkcyjnym, zdolne i do pracy i
gotowe do jej podjęcia na warunkach istniejących w gospodarce. Wielkość tych zasobów
zależy od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz od współczynnika aktywności
zawodowej, wskazującego jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest gotowa podjąć
pracÄ™.
Wzrost zasobów siły roboczej zależy od:
1. przyrostu naturalnego
2. wzrostu współczynnika aktywności zawodowej
Kapitał  to rzeczowe elementy procesu produkcji takie jak: maszyny, narzędzia w tym m.in.
budynki, hale fabryczne. Im większa ilość maszyn, narzędzi itd. tym większy zasób kapitału i
tym większe rozmiary zdolności wytwórczych gospodarki. Rozmiary produkcji powiększane
sÄ… w wyniku inwestycji.
Rozmiary kapitału, co za tym idzie produkcji w danym roku są wynikiem wielkości
inwestycji w latach poprzednich, ponieważ ich skutki w postaci podaży towarów i usług na
rynku, widoczne sÄ… dopiero po pewnym czasie.
Wyróżnia się inwestycje nowe i inwestycje odtworzeniowe.
Inwestycje odtworzeniowe, związane są z koniecznym otworzenie zużytego w procesie
produkcji majÄ…tku produkcyjnego.
Inwestycje nowe (netto) to nadwyżka inwestycji ponad inwestycje odtworzeniowe. Im
większe inwestycje netto tym większy przyrost zasobu kapitału i związany z nim przyrost
zdolności wytwórczych gospodarki.
Zdolności wytwórcze gospodarki zależą również od zasobów ziemi, jej areału
wykorzystywanego zwłaszcza w produkcji rolnej jak i zasobów posiadanych surowców.
Zdolności wytwórcze gospodarki zależą nie tylko od rozmiarów zasobów czynników
produkcji, ale również od efektywności wykorzystania tych zasobów. Efektywność mówi o
tym, jak dużo można wytworzyć towarów i usług przy danych zasobach czynników
produkcji.
Im większa efektywność, tym większe możliwości produkcyjne gospodarki, tym większy
dochód narodowy.
Wzrost efektywności zależy bezpośrednio od postępu technicznego, postęp techniczny
prowadzi do wzrostu wydajności pracy. Wydajność pracy jest to stosunek wielkości
produkcji do liczby zatrudnionych (Y/Z) i mówi o tym ile produktów lub usług wytwarza 1
zatrudniony.
- 1 -
dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
Zatrudnienie i wydajność pracy a tempo wzrostu gospodarczego
Dochód narodowy zależy bezpośrednio od wielkości liczby zatrudnionych w gospodarce i
wydajności pracy, jest więc iloczynem
Y=Z*W
Tempo wzrostu gospodarczego (mierzonego dochodem narodowym w danym czasie) jest
stosunkiem przyrostu dochodu narodowego w tym czasie (DY ) do poziomu dochodu na
poczÄ…tku tego okresu (Y). OznaczajÄ…c poczÄ…tek badanego okresu przez t, koniec przez t+1,
przyrost dochodu narodowego można zapisać:
Po pominięciu iloczynu, formuła tempa wzrostu dochodu narodowego ma postać:
DY DZ DW
= +
Y Z W
Jak widać z równania, tempo wzrostu dochodu narodowego zależy od tempa wzrostu
zatrudnienia i tempa wzrostu wydajności pracy. Im wyższe tempo wzrostu zatrudnienia i
wydajności pracy tym wyższe tempo wzrostu dochodu narodowego.
Wzrost zatrudnienia zależy od:
· wzrostu liczby ludnoÅ›ci w wieku produkcyjnym
· wzrostu współczynnika aktywnoÅ›ci zawodowej
Wzrost wydajności pracy zależy od:
· wzrostu wyposażenia przedsiÄ™biorstw w maszyny i urzÄ…dzenia
· postÄ™pu technicznego (w tym innowacji technicznych, rozwoju kwalifikacji, poprawy
organizacji pracy)
· systemu bodz
ców ekonomicznych
Kapitał i jego efektywność a tempo wzrostu gospodarczego
Rozmiary produkcji w gospodarce zależą od wielkości zasobów kapitału przeznaczonego na
inwestycje nowe (netto). Im większe inwestycje tym większy przyrost produkcji.
Wielkość tego przyrostu zależy od krańcowego produktu kapitału (KPk) tj. przyrostu
produkcji związanego z przyrostem kapitału o jednostkę, jednak kolejne przyrosty zasobu
kapitału powodują coraz mniejsze przyrosty produkcji.
Poziom dochodu narodowego Y zależy od zasobu kapitału K i jego efektywności kapitału E
Y=K*E
Efektywność kapitału E, jest stosunkiem dochodu narodowego do zasobu kapitały (Y/K) i
mówi o tym ile można wytworzyć jednostek dochodu narodowego dzięki 1 jednostece
kapitału.
Odwrotność efektywności kapitału nazywa się kapitałochłonnością przeciętną (kp)
1 K
kp = =
E Y
- 2 -
dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
Gdzie: I inwestycje (równe przyrostowi kapitału DK )
1 DY DY
współczynnik efektywności inwestycji (równy lub ) określający przyrost
k I DK
dochodu narodowego przypadajÄ…cy na jednostkÄ™ inwestycji.
1
Współczynnik efektywności inwestycji ( ) jest odwrotnością krańcowego współczynnika
k
kapitałochłonności (k) który wskazuje ile złotówek należy zainwestować w gospodarkę, aby
nastąpił wzrost dochodu narodowego o 1 zł. Jeśli np. k=3zł, to trzeba zainwestować 3 zł aby
uzyskać 1 zł przyrostu dochodu narodowego.
Aby otrzymać wzór na tempo wzrostu dochodu narodowego należy podzielić obie strony
równania przez Y.
DY I 1
= *
Y Y K
I
Gdzie to stopa inwestycji określająca udział inwestycji w dochodzie narodowym
Y
I
Z równania wynika że tempo wzrostu dochodu narodowego należy od stopy inwestycji
Y
1
oraz efektywności inwestycji .
k
Wahania koniunkturalne w gospodarce rynkowej
1. Rodzaje wahań gospodarczych
2. Cykl klasyczny i jego fazy
3. Cykle krótkie, długie i super długie
4. Cykl koniunkturalny w gospodarce polskiej w okresie transformacji
- 3 -
dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
Cykl koniunkturalny  okresowo wytwarzane zmiany aktywności gospodarczej mierzonej
takimi wielkościami, jak: produkcja, dochód narodowy, konsumpcja, zatrudnieni i inwestycje.
Wahania gospodarcze zmiany wielkości ekonomicznych o charakterze krótkotrwałym, do
których należą:
· Wahania sezonowe  wynikajÄ…ce ze staÅ‚ych zmian pór roku np. zmiany wielkoÅ›ci
produkcji roślinnej i zwierzęcej, rozmiarów budownictwa, zmian w wielkości popytu
powodujące zmiany rytmu produkcji, rozmiarów zatrudnienia, wielkości płac i
wysokości cen
· Wahania przypadkowe  spowodowane czynnikami losowymi (wojny, klÄ™ski
żywiołowe, strajki) lub zmianami w polityce gospodarczej  większości z nich nie
można przewidzieć
· Cykle prezydenckie  zwiÄ…zane z racjonalnym gospodarowaniem Å›rodkami
publicznymi przez prezydenta, który wygrał wybory i w ten sposób wywiązuje się z
obietnic wyborczych (Stany Zjednoczone)
· Cykle Å›wiÅ„skie  odbywajÄ…ce siÄ™ z okreÅ›lonÄ… regularnoÅ›ciÄ… wahania produkcji żywca
wieprzowego (zwane cyklami specjalnymi ponieważ przebiegają niezależnie od
koniunktury i mają swój własny mechanizm) są skutkiem wzrostu lub spadku cen
pasz.
· Trendy  tendencje rozwojowe, staÅ‚e lub zniżkowe
Historyczny rozwój gospodarki wskazuje że wzrost produkcji przemysłowej (wzrost dochodu
narodowego) poczÄ…wszy od 1825 roku ulega pojawiajÄ…cym siÄ™ mniej lub bardziej regularnym
wahaniom. Były to wahania łagodne, głębokie a nawet katastroficzne, jak w latach 1929-
1933.
Pionierem hipotezy o periodyczności cyklu był francuski lekarz Joseph C. Juglar (1819-
1905). Przyczyn cyklicznych wahań upatrywał w zjawiskach pieniężno-kredytowych jako
następstwa ograniczenia ekspansji kredytowej banków w okresie rozkwitu gospodarki.
Okres jednego cyklu wynosi u niego od 7 do 11 lat a cykl tej długości zwany jest cyklem
Juglara lub klasycznym.
Na pełny cykl klasyczny składają się cztery fazy: kryzys, depresja, ożywienie i rozkwit.
Pierwszy kryzys miał miejsce w Anglii, ówcześnie najbardziej rozwiniętym kraju
przemysłowym. Od tego czasu podobne kryzysy występowały w krajach o rozwiniętej
gospodarce rynkowej co siedem  jedenaście lat.
Ostatnim cyklem, odpowiadającym temu modelowi, był cykl zakończony wielkim kryzysem
w latach 1929-1933, nastąpiło po nim ożywienie ale dalszy jego przebieg zakłócony został
przez wybuch II wojny światowej.
Charakterystykę cyklu można rozpocząć od dowolnej fazy, ponieważ są one ze sobą
sprzężone. Kryteriami pozwalającymi wyróżnić kolejne fazy cyklu jest układ następujących
wielkości ekonomicznych.
inwestycje ą zatrudnienie ą płace ą popyt ą ceny ą produkcja
- 4 -
dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
Kryzys  charakteryzuje spadek produkcji, rosnące bezrobocie, niski poziom płac i cen,
wycofywanie się z zawartych kontraktów budowlanych, handlowych, zahamowanie
inwestycji, ograniczenie stosunków kredytowych spowodowanych brakiem godnych zaufania
kredytobiorców, liczne bankructwa przedsiębiorstw.
Pierwszym sygnałem kryzysu jest zazwyczaj spadek kursów papierów wartościowych, który
może przerodzić się w panikę na giełdzie.
Depresja  sytuacja jest zła, ale już się nie pogarsza, wielkości ekonomiczne które w fazie
kryzysu systematycznie malały utrzymują się na niskim poziomie ale już się nie zmniejszają.
Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach osiągnęła  dno kryzysu .
Ożywienie  jest wynikiem pojawiającej się przewagi popytu rynkowego nad podażą
ponieważ zgromadzone podczas kryzysu towary wyczerpują się co prowadzi do wzrostu cen.
Wzrost cen jest dla producentów sygnałem że opłaca się produkować.
· Ożywienie rozpoczyna siÄ™ od przedsiÄ™biorstw, które przetrwaÅ‚y fazÄ™ kryzysu i depresji
i zaczynają inwestować. Inwestycje uruchamiają łańcuch pozytywnych zmian
(wielkości ekonomicznych).
· Na rynku pojawiajÄ… siÄ™ też przedsiÄ™biorstwa nowe. Tani kredyt zachÄ™ca wszystkich do
inwestowania
· Ponieważ inwestycje powodujÄ… wzrost popytu na pracowników, pracodawcy muszÄ…
płacić więcej, uginają się też przed ich żądaniami płacowymi
· Wzrasta popyt globalny co prowadzi do dalszego wzrostu cen zachÄ™cajÄ…c
przedsiębiorstwa do dalszego inwestowania
· Wzrost cen wykorzystujÄ… hurtownicy gromadzÄ…c towary w celach spekulacyjnych po
to by sprzedać je z większym zyskiem po pewnym czasie. Sytuacja ta pogłębia
nierównowagę między popytem i podażą powodując dalszy wzrost cen.
Rozkwit  inwestycje osiągają swój najwyższy poziom w momencie kiedy popyt globalny
zaczyna się zmniejszać ponieważ w czasie fazy ożywienia gospodarstwa domowe zaspokoiły
większość swoich potrzeb i zaczęły oszczędzać. Podaż towarów na rynku przerasta popyt co
wywołuje spadek cen i opłacalności produkcji.
Gospodarka ponownie wchodzi w fazÄ™ kryzysu  kryzysu, zwanego kryzysem nadprodukcji.
Twórcą koncepcji występowania cykli długich był N.D. Kondratiew (1892-1938), który nie
znał prac z tego zakresu opublikowanych na zachodzie i przedstawił wyniki swoich badań w
1922 roku.
- 5 -
dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
Badania swoje oparł na podstawie obserwacji cyklów inwestycyjnych infrastruktury
ekonomicznej, wymagających wielkich nakładów i czasu z okresu przebudowy gospodarki
kapitalistycznej. Dane dotyczyły gospodarki Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych, okres badań to lata 1790-1920.
Cykle superdługie C. van Evijka  na podstawie badań zmian stóp wzrostu produkcji
przemysłowej w Wielkiej Brytanii w latach 1760-1980 wyznaczył trzy bardzo długie
tendencje rozwojowe.
Współczesne cykle koniunkturalne (po II wojnie światowej) to zmiany aktywności
gospodarczej, które obejmują zwykle okres 2-8 lat, z dominującą długością cyklu 3-5 lat.
Faza zwyżkowa (zwana fazą ekspansji) cyklu współczesnego jest zazwyczaj dłuższa niż faza
zniżkowa (recesji)  nawet kilkakrotnie.
trend
P
K
B
recesja ekspansja recesja czas
Cechy cyklu współczesnego:
1. Nastąpiło skrócenie cyklu a w miejsce czterech faz wykształciły się dwie: ekspansja i
recesja,
- 6 -
dr Izabella Szupejko Makroekonomia 16.03.08
Wykład 3
2. W fazie recesji występuje nie spadek cen, a inflacyjny wzrost cen, pozostaje to w
zwiÄ…zku ze zmonopolizowanie gospodarki. Monopole wolÄ… raczej, przy malejÄ…cym
popycie, ograniczać rozmiary produkcji niż obniżać ceny (zjawisko stagflacji),
3. Przy dużym bezrobociu, które niewiele maleje nawet w fazie ożywienia, płace realne
utrzymują się na względnie wysokim poziomie. Główną przyczyną tego zjawiska jest
nacisk na płace wywierany przez związki zawodowe.
4. Fazy ekspansji i recesji występują niejednocześnie w różnych krajach, recesji w
niektórych krajach może odpowiadać ożywienie w gospodarce innych krajów, chociaż
mogą się też one pokrywać w tym znaczeniu, że kraj w który ma miejsce recesja
powoduje wystÄ…pienie recesji w krajach innych (efekt domina)
Czynnikami które chronią przed deformacją współczesny cykl gospodarczy są:
· dynamiczny rozwój sektora handlu zagranicznego,
· stabilizujÄ…ce oddziaÅ‚ywanie handlu zagranicznego,
· istnienie bardziej wiarygodnej informacji o sytuacji gospodarczej i jej
perspektywach,
· szybkość przepÅ‚ywu informacji,
· współczesny system bankowy i finansowy,
· procesy globalizacji,
· stabilizacyjna polityka paÅ„stwa.
P
K
B
czas
1993 1998/99 2002/03
2007
Fazy cyklu (lata 1993-2007) Stopa wzrostu PKB Stopa bezrobocia
1. ożywienie (1993-1998) PKB  7,0% 16-20%
2. recesja (1999-2002) PKB  0,0% 20%
3. ożywienie (2003-2005) PKB  4,0% 18%
4. ożywienie od 2006 r. PKB  6,0% 14%
2007 r. PKB  6,5% 12%
prognoza 2008 r. PKB  5,5% 10%
- 7 -