Autorzy: Jaros"aw Bonecki, Zbigniew Smutek,
Antonina Telicka-Bonecka
PRZYK�ADOWY ARKUSZ
EGZAMINACYJNY
Z WIEDZY O SPO�ECZEĄSTWIE
Arkusz II ARKUSZ II
(dla poziomu rozszerzonego)
Czas pracy 150 minut
Instrukcja dla zdającego
1. Prosz� sprawdzi�, czy arkusz egzaminacyjny zawiera
10 stron. Ewentualny brak naleŻy zg"osi� przewodniczącemu
zespo"u nadzorującemu egzamin.
2. Prosz� uwaŻnie czyta� wszystkie polecenia.
3. Odpowiedzi trzeba zapisa� czytelnie w miejscu na to
przeznaczonym przy kaŻdym zadaniu.
4. Prosz� pisa� tylko kolorem niebieskim lub czarnym; nie
pisa� o"ówkiem.
5. Nie wolno uŻywa� korektora.
6. B"�dne zapisy trzeba wyraęnie przekreĘli�.
7. Wszelkie notatki naleŻy sporządza� tylko w brudnopisie,
który nie b�dzie oceniany.
8. Obok kaŻdego zadania podana jest maksymalna liczba
Za rozwiązanie
wszystkich zadał

punktów, którą moŻna uzyska� za jego poprawne
moŻna otrzyma�
rozwiązanie.
"ącznie 60 punktów
�yczymy powodzenia!
Arkusz przygotowany przez Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON na wzór oryginalnego arkusza maturalnego.
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
2
Zadanie 20. (8 pkt)
Po zapoznaniu si� z materia"em ęród"owym wykonaj polecenia.
Chore przetargi publiczne
Jak podaje Rzeczpospolita (06.01.2004 r.), prawie co czwarty przetarg publiczny w Polsce jest
uniewaŻniany. Koszty ponoszą g"ównie przedsi�biorcy startujący w tych przetargach. Jedną z pod-
stawowych przyczyn niezdrowej sytuacji jest korupcja i  znajomoĘci .
Zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych jednostki samorządu terytorialnego (gminy, po-
wiaty, województwa), spó"dzielnie, fundacje czy agencje rządowe, dokonujące zakupów na sum�
przekraczającą równowartoĘ� 6 tysi�cy euro, muszą og"asza� przetarg na wykonanie us"ug lub do-
starczenie produktów. Nie chodzi przecieŻ o to, aby pieniądze podatników by"y wydawane w tajem-
niczy, znany tylko urz�dnikom sposób. Przeciwnie, dąŻy si� do tego, aby by"y wydawane w sposób
jasny i przejrzysty. Ustawa zapewnia, Że w przetargu moŻe startowa� kaŻdy przedsi�biorca. O od-
bywających si� przetargach moŻna si� dowiedzie� ze specjalnego biuletynu, kaŻda oferta musi by�
uczciwie rozpatrzona, a jeĘli przedsi�biorca uwaŻa, Że wynik przetargu nie jest sprawiedliwy, ma
prawo zaskarŻenia decyzji do sądu. Tak to wygląda na papierze, bo jak wiadomo ludzka wyobraę-
nia jest nieograniczona i jeĘli chodzi o omijanie przepisów, radzi sobie wspaniale.
Wed"ug Transparency International, pozarządowej organizacji zajmującej si� walką z korup-
cją, ustawa zawiera kilka nagminnie wykorzystywanych luk. Jednym z najcz�stszych procederów
jest  rozbijanie zamówieł
na szereg mniejszych w taki sposób, aby kaŻde zamówienie opiewa"o
na sum� mniejszą niŻ 6 tysi�cy euro. I nie trzeba juŻ og"asza� przetargu. Wtedy bierze si� firm�
 szwagra i jej zleca si� dostarczenie towaru lub wykonanie us"ugi. Okazuje si� równieŻ, Że usta-
wa dopuszcza odrzucenie oferty, gdy cena jest b"�dnie obliczona. Nawet o par� groszy.
Uczciwe firmy, które startują w przetargach, ponoszą nieraz olbrzymie koszty przygotowania
oferty. Cz�sto najlepsze z nich są odrzucane na korzyĘ� oferty  zaprzyjaęnionej firmy. Jako po-
wód podaje si� nieistotne uchybienia formalne. Straty niektórych firm si�gają nawet milionów z"o-
tych! Na nieuczciwym procederze nie tracą jedynie firmy startujące w przetargach. Tracimy rów-
nieŻ my  obywatele. To przecieŻ nasze pieniądze są nieuczciwie wydawane na wspieranie
 zaprzyjaęnionych przedsi�biorców. Bardzo cz�sto takie firmy wykonują zlecenie za duŻo wi�k-
szą sum�, niŻ zrobi"by to uczciwy przedsi�biorca.
OczywiĘcie, przedsi�biorcy przys"uguje prawo odwo"ania si� do sądu. Ale przecieŻ kaŻdy z nas
wie, w jakim tempie pracują sądy i ile to kosztuje. Nie wszyscy wi�c podejmują si� dochodzenia
swoich praw.
Ta chora sytuacja b�dzie trwa"a tak d"ugo, jak d"ugo decyzje w sprawie przetargów b�dą podej-
mowa� skorumpowani urz�dnicy i biznesmeni. KaŻdy przepis da si� ominą�, cho�by ustawa by"a
nie wiem jak poprawnie napisana. Wszystko zaleŻy wi�c od tych, którzy wydają nasze pieniądze.
A na zmian� ich postawy moŻemy si� nie doczeka�.
Łród"o: www.ceo.org.pl,
na podst. artyku"u Zbigniewa Zwierzchowskiego Winne uk"ady i korupcja,
 Rzeczpospolita z dnia 06.01.2004 r.
a) WskaŻ, jakie negatywne skutki w aspekcie ekonomicznym, spo"ecznym i prawnym wywo"uje nie-
uczciwe przeprowadzanie procedur przetargowych w Polsce.
Aspekt ekonomiczny:
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
3
Aspekt spo"eczny:
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Aspekt prawny:
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
b) Wymieł
trzy przyczyny nieprawid"owoĘci związanych z przeprowadzaniem przetargów publicz-
nych.
 ...............................................................................................................................................................
 ...............................................................................................................................................................
 ...............................................................................................................................................................
Zadanie 21. (4 pkt)
Przeczytaj tekst ęród"owy, nast�pnie wykonaj polecenia i odpowiedz na pytanie.
Korupcja  grzech spo"eczny
Czytając polską pras�, s"uchając radia, oglądając TV, a szczególnie s"uchając dyskusji mi�dzy
Polakami, moŻna odnieĘ� wraŻenie, Że Polska naleŻy do Ęwiatowej czo"ówki, jeĘli chodzi o nie-
uczciwo�, matactwa, korupcj� itp.
Przeci�tny Polak moŻe dojĘ� do wniosku, Że w takiej rzeczywistoĘci nie ma sensu uczciwie Ży�.
Nie warto równieŻ myĘle� d"ugofalowo  trzeba Ży� bieŻącą chwilą, poniewaŻ jutro b�dzie gorzej,
a nie lepiej. Rodzi to stan spo"ecznej frustracji, apati�, a u wielu ludzi z m"odszego pokolenia skut-
kuje cz�sto decyzją o emigracji.
Zjawisko korupcji moŻna podzieli� na dwa typy. Pierwszy obejmuje przypadki korupcji na
szczytach w"adzy. Oceniając to zjawisko, moŻna stwierdzi�, Że na tym polu nie odbiegamy zbytnio
od wielu cywilizowanych krajów Ęwiata. DoĘ� przypomnie� kilka g"oĘnych afer w krajach zachod-
nich. Niemcy d"ugo uchodzi"y za pał
stwo b�dące symbolem porządku i rzetelnoĘci. Tamtejszym Ży-
ciem politycznym wstrząsn�"a afera Kohla, który zdobywa" pieniądze dla swojej partii w nieuczci-
wy sposób. Podobnie Szwecja by"a symbolem uczciwoĘci, a tam  nadzieja szwedzkiej
socjaldemokracji, potencjalna kandydatka na urząd premiera korzysta"a ze s"uŻbowej karty kredy-
towej, wybierając si� na prywatne zakupy. W Stanach Zjednoczonych z kolei wiele wątpliwoĘci
wzbudzi"y decyzje prezydenta Clintona w ostatnich dniach jego urz�dowania, ukazujące powiąza-
nia mi�dzy Ęwiatem przest�pczym a zapleczem finansowym by"ego prezydenta USA. Przyk"ady
moŻna by mnoŻy�. Problemy z korupcją mają równieŻ politycy z W"och, Francji, Japonii.
Drugi rodzaj to korupcja przez ma"e  k . Dotyczy co prawda niewielkich kwot, ale w Polsce jest
niemal powszechna. Chodzi o "apówki dawane przez tysiące ludzi policjantom, lekarzom, urz�dni-
kom itp. Ten typ korupcji nie wyst�puje w krajach wysoko uprzemys"owionych, natomiast jest po-
wszechny w krajach s"abo rozwini�tych, w krajach Trzeciego �wiata. Jej powszechno� sprawia,
Że iloĘ� pieni�dzy przekazywana z r�ki do r�ki moŻe by� w skali kraju nawet wi�ksza niŻ w trakcie
nielegalnego obrotu, towarzyszącego wielkim aferom politycznym.
Przyczyny obu typów korupcji są zasadniczo róŻne, ale mogą teŻ by� wspólne, i to we wszyst-
kich krajach. Jedną z nich jest u"omnoĘ� ludzkiej natury. Przewaga postawy  mie� nad postawą
 by� . DoĘ� powszechną sta"a si� praktyka przestrzegania tylko niektórych zasad moralnych.
Z drugiej strony "atwiej wymaga� od innych, aby spe"niali wysokie standardy etyczne, niŻ prze-
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
4
strzega� ich samemu. Dlatego pob"aŻliwie traktujemy nieuczciwoĘ� w ma"Żeł
stwie, nieuczciwo�
w wykonywaniu pracy, wr�czanie "apówek w szpitalu, gabinecie, czy teŻ na drodze, po przekrocze-
niu pr�dkoĘci...
 Z"otym okresem dla kszta"towania si� i utrwalania tego typu postaw by" niewątpliwie czas ko-
munistyczny.  Cnotą by"o odbieranie z naruszeniem prawa majątku ludziom bogatym, podobnie
jak powszechne wynoszenie z zak"adów pracy róŻnych dóbr, przydatnych w codziennym Życiu. Nikt
tego typu praktyk nie nazywa" po imieniu kradzieŻą. Mówi"o si� raczej o  za"atwianiu ,  organi-
zowaniu itd.
Min�"y czasy komunizmu, towarów jest w bród. Z gospodarki niedoboru przeszliĘmy do gospo-
darki nadmiaru. Jednak mentalnoĘ� z tamtej epoki pozosta"a. Cz�Ę� z tych, którzy brali lub dawa-
li "apówki, awansowa"a i to nieraz na szczyty w"adzy. I robi cz�sto to, co robi"a dawniej, tyle tylko,
Że na wi�kszą skal� i pod innym szyldem.
Media poĘwi�cają wiele uwagi aferom na szczytach w"adzy. Lecz wystarczy rozejrze� si� wokó"
siebie, aby dostrzec podobne zjawiska w gminie czy powiecie. Problem korupcji tkwi bowiem
w mentalnoĘci naszego spo"eczeł
stwa i dlatego walk�  jeĘli chcemy ją podją�  trzeba zaczą� od
podstaw. Elity w"adzy nie biorą si� znikąd, nie są narzucane z zewnątrz, są wybierane spoĘród nas.
Cz�sto wybieramy tzw. ludzi zaradnych, którzy znani są z tego, Że umieją wiele za"atwi�. Mamy
wi�c nadziej�, Że za"atwią takŻe coĘ dla nas, dla naszego regionu. RównoczeĘnie cz�sto nie zwra-
camy uwagi na to, czy są to ludzie uczciwi, czy nie są zaradni przede wszystkim w za"atwianiu w"a-
snych spraw. Wystarczy przypomnie� sobie, kto zasiada" i zasiada w "awach poselskich, aby zoba-
czy� m.in. osoby podejrzane o wy"udzenie pieni�dzy lub inne dzia"ania niezgodne z prawem.
Korupcji nie wyeliminują jedynie surowe przepisy prawne i ich skuteczna egzekucja. Trzeba
wielu lat. JeĘli nadal b�dziemy tylko narzeka� na z"ą skorumpowaną w"adz�, nie zmienimy w isto-
cie niczego.
Micha" Krakowiecki
Łród"o:  GoĘ� Niedzielny , nr 17/2002.
a) Na podstawie tekstu wyjaĘnij poj�cie korupcji przez ma"e  k .
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
b) Jaki jest konieczny warunek skutecznej walki z korupcją wed"ug autorów tekstów zamieszczonych
w zadaniach 1 i 2?
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
c) Na podstawie tekstu i w"asnych przemyĘleł
wskaŻ, jakie postawy ludzi sprzyjają korupcji.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
5
Zadanie 22. (5 pkt)
Po zapoznaniu si� z materia"em ęród"owym wykonaj polecenia.
Zmiany opinii o sejmie
100%
90%
80% dobra z"a
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
II VI IX XI I V IX I VI X I IV V I IX I IV V II X I III V V II IX X I I III
'98 '99 '00 '01 '02 '03 '04
Zmiany opinii o senacie
100%
90%
80%
dobra z"a
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
II VI IX XI I V IX I VI IX I IV V II IX I IV V II X I III V V IIIX X I I III
'98 '99 '00 '01 '02 '03 '04
Łród"o: CBOS.
a) OkreĘl trendy zmian opinii publicznej w Polsce o sejmie od grudnia 1998 do stycznia 2004 roku.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
b) Kiedy poparcie dla senatu by"o najwyŻsze? Podaj kwarta" i rok.
..................................................................................................................................................................
c) Podaj trzy najwaŻniejsze, twoim zdaniem, przyczyny gwa"townego spadku notował
sejmu i senatu.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
6
Zadanie 23. (5 pkt)
Po zapoznaniu si� z zamieszczonymi materia"ami odpowiedz na pytania.
Materia" 1
Czy w Polsce, przekupując parlamentarzystów lub innych polityków, moŻna spowodowa� uchylenie ustawy,
zmian� prawa?
Zdecydowanie tak
40 Raczej tak
37% 37%
36%
35%
Raczej nie
35
32%
Zdecydowanie nie
30
27%
Trudno powiedzie�
25
22%
21%
21%
20
15
12%
9%
10
8%
5
2%
1%
0%
0
II '03 XII '03 V '04
Łród"o: CBOS.
Materia" 2
Mówiąc o wyko- Są cz�ste ("ącznie Są rzadkie ("ącznie
rzystywaniu funkcji
bardzo cz�ste i raczej raczej rzadkie i bardzo Trudno powiedzie�
publicznych, moŻ-
cz�ste) rzadkie)
na mie� na myĘli
róŻne dzia"ania.
IV VII VI II XII V IV VII VII II XII V IV VII VII II XII V
Jak Pan(i) sądzi,
 97  99  00  03  03  04  97  99  00  03  03  04  97  99  00  03  03  04
czy obecnie wĘród
wysokich urz�d-
ników pał
-
stwowych i polity-
w procentach
ków cz�ste są
takie zjawiska, jak:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
 obsadzanie krew-
nych, kolegów, zna-
jomych na stanowi-
69 84 87 91 87 92 13 4 5 2 4 2 18 11 7 7 9
6
skach w urz�dach,
spó"kach, bankach
itp.
 branie "apówek za
72 74 79 85 84 89 13 8 9 5 4 2 15 19 12 10 12
9
za"atwienie sprawy
 za"atwianie kon-
traktów, zamówieł

rządowych dla ro-
dziny, kolegów, 78 73 78 81 81 87 9 10 10 6 6 4 13 17 12 13 13
9
znajomych prowa-
dzących firmy pry-
watne
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
 uleganie naciskom
biznesu, firm, grup
zawodowych lub
spo"ecznych przy za-
    78 81     4 3     18 16
"atwianiu kontrak-
tów, zamówieł
rzą-
dowych w zamian za
w"asne korzyĘci itp.
 wykorzystywanie
pieni�dzy publicz-
56 58 65 67 74 78 15 11 12 10 6 5 29 31 23 23 20 17
nych na rzecz swo-
jej partii
Materia" 3
Wskazania respondentów wed"ug terminów badał

Jak Pan(i) sądzi,
czy korupcja
VII 1991 II 1992 VII 2000 VIII 2001 II 2003 XII 2003 V 2004
w Polsce jest du-
Żym problemem?
w procentach
Bardzo duŻym 33 49 46 68 68 65 75
Raczej duŻym 38 37 40 25 23 25 2
Raczej ma"ym 15862221
Bardzo ma"ym 2101010
Trudno powiedzie� 12585674
Materia" nr 4
Powo"ana zosta"a sejmowa komisja Ęledcza zajmująca si� tzw. sprawą PKN Orlen, czyli okolicznoĘciami usuni�cia
poprzedniego szefa najwi�kszej firmy paliwowej w Polsce, co zdarzy"o si� w czasie rządów Leszka Millera, oraz
innymi nieprawid"owoĘciami w dzia"aniu spó"ki. Czy, Pana(i) zdaniem, komisja ta doprowadzi do ustalenia prawdy
w tej sprawie?
Nie 60%
Tak 19%
Trudno powiedzie� 12%
Nic nie s"ysza"e(a)m o tej komisji 9%
0 10 20 30 40 50 60
Łród"o: CBOS.
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
8
a) Jaka cz�Ę� respondentów w grudniu 2003 roku uwaŻa"a, Że w Polsce moŻna przekupi� parlamen-
tarzystów i innych polityków w celu zmiany prawa?
.......................................................
b) Jakie dzia"ania związane z wykorzystaniem funkcji publicznych uznali respondenci za najcz�Ęciej
spotykane w 2004 roku?
..................................................................................................................................................................
c) O ile punktów procentowych w stosunku do 1991 roku w roku 2004 wzros"a liczba respondentów,
którzy uznają korupcj� za bardzo duŻy problem?
.......................................................
d) Jaka cz�Ę� respondentów negatywnie ocenia moŻliwoĘci ustalenia prawdy w sprawie PKN Orlen
przez sejmową komisj� Ęledczą? Podaj najwaŻniejszą, twoim zdaniem, przyczyn� takiej opinii.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Zadanie 24. (4 pkt)
Po zapoznaniu si� z materia"em fotograficznym odpowiedz na pytania i wykonaj polecenie.
a) Prace jakiej instytucji przedstawia zdj�cie? Przez kogo i w jakim celu zosta"a ona powo"ana?
..................................................................
..................................................................
..................................................................
..................................................................
..................................................................
..................................................................
..................................................................
..................................................................
b) Rozpoznaj przynajmniej jedną osob� widoczną na zdj�ciu. WskaŻ ją strza"ką i podaj jej nazwisko.
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Zadanie 25. (34 pkt)
Napisz wypracowanie na jeden z podanych tematów.
1. Przedstaw zagroŻenia dla demokracji wynikające ze zjawiska korupcji i innych przejawów wyko-
rzystywania pe"nionych funkcji publicznych dla w"asnych korzyĘci. Uwzgl�dnij zamieszczone w te-
Ęcie materia"y.
2. Zaproponuj sposoby przeciwdzia"ania zjawisku korupcji przez organy w"adzy publicznej, media,
organizacje pozarządowe i uczciwych obywateli. Wykorzystaj zamieszczone w teĘcie materia"y.
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
9
Wybieram temat nr ........
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Wiedza o spo"eczeł
stwie. Arkusz II
10
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................