Pojęcia podstawowe:
z  liczba zębów, m  moduł, p  podziałka, ą  nominalny kąt zarysu ewolwentowego, b  szerokośd koła, y
 współczynnik wysokości zęba. Liczba zębów jest całkowita. Moduł jest wielkością znormalizowaną.
Podziałka jest to odległośd między zębami mierzona po łuku na okręgu podziałowym. Długośd okręgu
podziałowego jest równa obwodowi koła podziałowego, czyli:
A stąd średnica podziałowa, oraz moduł:
Koła współpracujące muszą mied ten sam moduł, a ich średnice podziałowe:
Ważnym parametrem jest również średnica db okręgu zasadniczego, a tym samym na kształt zarysu zęba
ewolwentowego jest nominalny kÄ…t zarysu Ä…:
Długośd okręgu zasadniczego podzielona przez liczbę zębów jest podziałką zasadniczą.
Podziałka zasadnicza ma istotne znaczenie w obliczeniach geometrycznych, a jej dokładnośd ma decydujący
wpływ na płynnośd ruchu a także na rozkład obciążenia na poszczególne zęby.
Wysokośd zębów ograniczona jest okręgiem wierzchołków o średnicy da oraz okręgiem podstaw o średnicy df
i wynosi:
( )
( )
Okrąg podziałowy dzieli umownie ząb na głowę zęba o wysokości ha i stopę o wysokości hf (h=ha+hf)
Dla koła zębatego zapisad więc możemy średnicę wierzchołkową (głów) oraz średnicę podstaw (stóp):
1. Wymienid rodzaje korekcji i warunki konieczne do ich przeprowadzenia?
Korekcja ujemna:
-pogarsza warunki pracy,
-używana jest tylko dla uzyskania potrzebnej odległości osi w kołach o dużej liczbie zębów.
Korekcja dodatnia jest ograniczona zaostrzeniem zęba.
-Z praktyki wiadomo, że grubośd zęba na kole wierzchołkowym nie może nie może byd mniejsza niż
0,4 m, ze względu na luz.
Rodzaje korekcji zazębienia:
-bez przesunięcia (zazębienie niekorygowane)
x1=x2=0
-równej sumie przesunięd (korekcja P-0)
x1=-x2 albo x1+x2=0
-dodatniej lub ujemnej sumie przesunięd
(korekcja P) x1+x2`"0
Stosując korekcję P-0 zachowuje się taką samą odległośd osi i ten sam kąt zarysu, czyli średnica
toczna pokrywa się z podziałową. Dodatnie przesunięcie występuje dla zębnika, co pozwala na
uniknięcie podcinania, nadając zębom małego koła korzystne kształty z punktu widzenia
wytrzymałości zmęczeniowej. Dla dużego koła występuje ujemne przesunięcie zarysu ma mały
wpływ na jego kształt.
Dla korekcji P współczynnik x1 i x2 dobiera się oddzielnie, aby w optymalny sposób spełnione były
warunki wytrzymałościowe kół.
Korekcji P wymaga zmiany odległości osi, natomiast przy korekcji P-0 odległośd osi kół nie ulega
zmianie.
2. Co to jest graniczna liczba zębów i według jakiego wzoru się ją wylicza?
Jest to najmniejsza liczba zębów w kole zębatym, przy których nie wykazuje się jeszcze podcięcie zęba,
oblicza siÄ™ jÄ… wg wzoru:
ą ół ś ę
Wykonanie na kole zębatym zbyt małej liczby zębów może spowodowad niekorzystne podcięcie
podstawy zębów, co może mied negatywny wpływ na wytrzymałośd. Stopa zęba jest węższa, poprzez to
pomniejszony jest jego przekrój, a co z tym idzie  wytrzymałośd, ząb ulegnie szybszemu zużyciu lub
zniszczeniu. Dopuszczalne jest nieznaczne podcięcie, przez co wprowadza się praktyczną graniczną liczbę
zębów
3. Jakie są skutki nacięcia zębów o liczbie mniejszej niż graniczna?
·ð ZwiÄ™kszenie poÅ›lizgu miÄ™dzyzÄ™bnego  duże straty tarcia.
·ð ZwiÄ™ksza siÄ™ zdolnoÅ›d do zatarcia siÄ™ zÄ™bów.
·ð Zmniejszenie cichobieżnoÅ›ci i pÅ‚ynnoÅ›ci pracy.
·ð ZwiÄ™kszenie kosztów produkcji kół.
·ð WiÄ™ksze siÅ‚y dziaÅ‚ajÄ…ce na poszczególne zÄ™by, poprzez co mniejsze możliwoÅ›ci przenoszenia
obciążeo.
·ð Szybsze zużycie i niszczÄ…ce wyÅ‚amywanie siÄ™ zÄ™bów.
4. Kiedy występuje podcięcie stopy zęba i jakie są tego skutki?
Zjawisko podcięcia stopy zęba występuje, gdy odległośd kątowa między zębami (podziałka jest zbyt
duża, czyli przy nacinaniu zbyt małej liczby zębów. Następuje skrócenie linii styku współpracujących
zębów (gdyż ścięta zostaje częśd ewolwenty). Wadą jest osłabienie zęba poprzez zmniejszenie jego
grubości. Jest to miejsce powstawania zjawiska karbu.
5. Co to jest moduł i jaki ma związek z podziałką koła?
Moduł koła zębatego jest podstawową wielkością służącą do określania wymiarów zęba, a w związku
z tym do określenia wymiarów narzędzi do obróbki kół. Od modułu zależy wielkośd średnicy koła
podziałowego oraz wymiary zębów. Moduł jest znormalizowany. Zależności:
6. Jak wylicza się średnice: podziałową, wierzchołków, wrębów (stóp)?
( )
( )
7. Wymienid sposoby nacinania zębów o zarysie ewolwentowym?
·ð Metoda KSZTAA
TOWA  narzędzie skrawające ma kształt wrębu. Jest to metoda zgrubna, najmniej
dokładna i stosuje się ją przy obróbce kół zębatych o drugorzędnym znaczeniu. Koła mogą byd
frezowane, dłutowane, przeciągane lub szlifowane.
·ð Metoda OBWIEDNIOWA  polega na wykorzystaniu prostego narzÄ™dzia współpracujÄ…cego z
nacinanym kołem. Zarys powstaje poprzez zazębienie się koła z narzędziem, które może mied postad
listwy zębatej, koła zębatego, ślimaka:
üð Metoda FELLOWS A - narzÄ™dziem o ksztaÅ‚cie koÅ‚a zÄ™batego, gdzie obraca siÄ™ ono
równocześnie z nacinanym kołem niejako coraz głębiej zazębiając się z nim.
üð Metoda MAAGA I SUNDERLANDA  narzÄ™dziem skrawajÄ…cym jest zÄ™batka poruszajÄ…ca
się ruchem posuwisto zwrotnym (w pionie), a koło obrabiane jest kołem obrotowym.
üð Frezowanie obwiedniowe  frez Å›limakowy w przekroju wzdÅ‚uż-osiowym ma ksztaÅ‚t
zębatki.
8. Co to jest invÄ…?
Jest to funkcja ewolwentowa (inaczej INWOLUTA). Jest funkcjÄ…
stosowaną do opisu kształtu zarysu ewolwentowego koła zębatego.
Inwoluta jest to kąt zawarty między promieniem początkowego
punktu ewolwenty i promieniem rozpatrywanego punktu tej
ewolwenty. Jest on równy tangensowi kąta zarysu danego punktu
ewolwenty pomniejszony o kąt zarysu tego punktu (wyrażony w
mierze kÄ…towej).
9. Co zrobid by uniknąd podcięcia stopy zęba? Jak zapewnid poprawną pracę z kołem
współpracującym w którym podcięcie nie występuje?
Podczas nacinania zębów nożem zębatkowym według metody obwiedniowej może nastąpid zjawisko
podcinania stopy zęba koła przez zęby narzędzia. Zjawisko podcięcia stopy zęba powstaje zawsze,
gdy nie jest zachowana graniczna liczba zębów. Pomniejsza to grubośd zęba, a co z tym idzie
zmniejsza się jego wytrzymałośd, a ząb ulegnie szybszemu zniszczeniu. By uniknąd podcinania stopy
zęba należy przyjmowad liczbę zębów:
15o 200 250
að
zgr 30 17 11
zgr 25 14 9
10. W pewnej konstrukcji zaistniała koniecznośd zastosowania koła o liczbie zębów z=9, y=1,
nominalnym kÄ…cie zarysu ewolwentowego Ä…=20°, module m=4. Należy okreÅ›lid granicÄ™
przesunięcia zarysu.
( )
11. W przekÅ‚adni o liczbie zÄ™bów z1=15, z2=29, m=3,5, y=1, Ä…=20°, odlegÅ‚oÅ›d osi arz=78 *mm+. JakÄ…
korekcjÄ™ zastosowano i dlaczego?
12. Narysuj zazębienie ewolwentowe z wyraz
nym podaniem kół: zasadniczego, wierzchołkowego,
wrębów (stóp), oraz wskazania linii przyporu i kąta przyporu.
13. Oblicz przełożenie całkowite przekładni czterostopniowej znając poszczególne stopnie.
Przełożenie całkowite przekładni wielostopniowej jest iloczynem przełożeo poszczególnych stopni
(przełożenie, to 2 koła zazębiające się!)
"
14. Co to jest sprawnośd całkowita układu napędowego?
W przeprowadzonym przez nas doświadczeniu obliczaliśmy sprawnośd przekładni jako reduktora,
oraz multiplikatora, ze wzorów:
W odniesieniu do klasycznego zapisu (y=Lu/Lw) możemy uznad, że pracą włożoną przez nas jest
dokładanie ciężaru do szalki by uzyskad pracę uzyskaną  podniesienie ciężaru drugiego.
15. Co to jest przełożenie geometryczne a kinematyczne? Jaka jest między nimi zależnośd?
·ð PrzeÅ‚ożenie kinematyczne jest to stosunek prÄ™dkoÅ›ci dwóch sprzężonych kół przekÅ‚adni
·ð PrzeÅ‚ożenie geometryczne jest stosunkiem charakterystycznym parametrów geometrycznych (liczby
zębów, średnic podziałowych)
Zależnośd między przełożeniami:
16. Co to jest liczba przyporu i jaki jest wpływ korekcji na tę liczbę?
Liczbą przyporu nazywamy długośd łuku przyporu do podziałki:
Liczba przyporu jest wskaz
nikiem zazębienia, mówiącym ile par zębów jest jednocześnie we
współpracy (średnio dla całego obrotu kół). Liczba przyporu musi byd większa od jedności, gdyby była
mniejsza, wówczas łuk byłby mniejszy od podziałki, co nie zapewniałoby płynnego, spokojnego
ruchu. Im większa jest liczba przyporu, tym praca przekładni jest bardziej równomierna.
17. Co to jest punkt przyporu, a co łuk przyporu? Czy jest związany z korekcją zazębienia?
·ð Punktem przyporu nazywamy miejsce stykania siÄ™ powierzchni ewolwentowych zÄ™bów
współpracujących kół zębatych. Podczas pracy, punkt przyporu przesuwa się wzdłuż zarysu zęba.
·ð A
ukiem przyporu nazywamy krzywą wyznaczoną przez poszczególne punkty znajdujące się na kole
tocznym, które wędrują po nim. W odniesieniu do okręgu podziałowego, długośd tego łuku odpowiada
okresowi zazębienia kół.
Wielkości te związane są z podstawowym prawem zazębienia. Określa ono, jakie warunki muszą spełniad
zarysy zębów aby zapewnid stałośd przełożenia kinematycznego kół współpracujących.
18. Od czego zależy zużywanie się zębów współpracujących kół zębatych?
Wytrzymałośd i zużywanie się zębów mają wpływ na żywotnośd przekładni. Zależy ona od wielkości i
charakteru sił działających, oraz wielu innych parametrów takich jak:
·ð WielkoÅ›ci dróg poÅ›lizgowych współpracujÄ…cych ze sobÄ… zÄ™bów.
·ð WielkoÅ›ci naprężeo dociskowych (współpraca stykowa wywoÅ‚uje naciski Hertz owskie).
·ð StarannoÅ›d i dokÅ‚adnoÅ›d wykonania odlegÅ‚oÅ›ci osi kół współpracujÄ…cych (ich równolegÅ‚oÅ›ci bÄ…dz

prostopadłości).
·ð StarannoÅ›ci montażu.
·ð JakoÅ›ci smaru i sposobu smarowania.
·ð DokÅ‚adnoÅ›ci wykonania zÄ™bów.
19. Wymienid czynniki wpływające na cichobieżnośd przekładni. Czy od cichobieżności zależy
sprawnośd przekładni?
Cichobieżnośd jest cechą przekładni uzależnioną od spokojnego biegu. Uzależniona jest ona
bezpośrednio od przyspieszeo, bezwładności mas wirujących, a tym samym dynamicznego
obciążenia. Cichobieżnośd zależy również od:
·ð BÅ‚Ä™dów podziaÅ‚ki.
·ð NieprawidÅ‚owoÅ›ci zarysu boków zÄ™bów.
·ð MimoÅ›rodowoÅ›ci naciÄ™cia zÄ™bów wzglÄ™dem osi obrotu.
·ð Stanu powierzchni (chropowatoÅ›ci, nierównoÅ›ci) zÄ™bów.
·ð IloÅ›ci sekundowych zazÄ™bieo.