Pedagogika  termin jest wieloznaczny, najczęściej jednak terminem tym nazywamy naukę
albo ściślej zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach, ,metodach, środkach i
formach organizowania procesów wychowawczych.
Termin pedagogika pochodzi od wyrazu greckiego paidagogos , powstałego z połączenia
słów pais  dziecko, chłopiec i ago  prowadzić.
Paidagogia  sztuka wychowania, i odnosi się do ogólnie pojętego zespołu czynności oraz
umiejętności wychowawczych (S. Kunowski ) a także paideia  gr. Wyższa forma
działalności wychowawczej  B. Suchodolski
Pedagogika porównawcza  etymologia
Porównanie  dokonujemy porównań po to by poznać:
- cechy wspólne i różnice zjawisk, obiektów
- prawa, związki i zależności między zjawiskami
- ocenić wartość zjawiska lub przedmiotu w wybranym aspekcie ( przydatność, zagrożenia,
dobra, prawdy )
Komparatystyka  jest sztuką porównywania i na porównywaniu opiera się jej istota
Komparatystyka  dziedzina nauki zajmująca się badaniami porównawczymi, ustaleniem
zależności , pokrewieństwa, analogii
Pedagogika porównawcza ( komparatystyka ) istota polega na analizie , porównaniu i
przejmowaniu doświadczeń , wiedzy o kształceniu w innych krajach.
Etymologia  łac. Comparare , łączyć w pary, porównywać, od compar podobny
Stadia rozwoju
1. stadium relacji podróżników  od starożytności do Xiv w.
2. stadium zapożyczeń  XV-XVI do początku XX w. bezkrytyczne zapożyczenie wzorów
obcych i zaszczepianie ich do swoich systemów wychowawczych M. A. Jullien de Paris (
XVIII/ XIX )  podróżował i opisywał systemy edukacyjne różnych krajów
3. stadium międzynarodowej współpracy ( 20 lecie międzywojenne do dziś )
4. stadium  sił i  czynników pojawiło się po II wojnie światowej ( położenie geograficzne
kraju , sytuacja ekonomiczna, ustrój )
5. stadium problemowe  współcześnie
Pedagogika porównawcza  Okoń  jest jedną z dyscyplin w systemie nauk o wychowaniu.
Jest to dyscyplina pedagogiczna zajmująca się analizą i porównaniem systemów wychowania
i oświaty w różnych krajach w powiązaniu z ich rozwojem polityczno  ekonomicznym i
społeczno  kulturowym.
Pedagogika porównawcza  W.W. Brickman  to analiza systemów i problemów
pedagogiki w dwóch lub w kilku krajach w porównaniu w kontekście ich historycznych ,
społeczno  ekonomicznych , politycznych, kulturowych , religijnych i innych znaczących
uwarunkowań. Ped. Porów. jest interdyscyplinarną dziedziną badań czerpiącą z socjologii i
ekonomii procesów kształcenia , informacji o rozwoju historycznym i współczesnej polityce
oświatowej.
1
G. Beredey  analityczne studium obcych systemów
Pedagogika porównawcza  W. Błażejewski  to dyscyplina naukowa, która zajmuje się
opisem i porównywaniem systemów oświatowych funkcjonujących aktualnie w różnych
państwa świata oraz identyfikowaniem i ocenianiem ich tendencji rozwojowych a także
analizowaniem perspektyw możliwości międzynarodowego rozwiązywania globalnych,
społecznych problemów kształcenia i wychowania, wykorzystująca zróżnicowane metody
badawcze.
Przedmiot badań pedagogiki porównawczej:
Wg Mieczysława Pęcherskiego przedmiotem pedagogiki porów jest analiza całego systemu
oświatowego:
- w relacji uczeń  nauczyciel, nauczyciel  rodzic
- analiza instytucji ( szkoły, przedszkola, internatu  zawsze jednej instytucji)
- ujęcie globalne badań  ( badania całego systemu w całym państwie  ogólnym).
Znaczenie pedagogiki porównawczej
1. Jest subdyscypliną dynamicznie rozwijającą się, ponieważ przemiany oświatowe
zachodzą w dynamiczny sposób,
2. Przed ped porównawczą stoi wiele wyzwań , które łączą się z przemianami
zachodzącymi we współczesnym świecie i ich reperkusjami oświatowymi.
Przedmiot badawczy a definicje
W kontekście złożoności i obszerności przedmiotu badań należy podkreślić, iż spór o to czy
pedagogikę porównawczą należy traktować jako:
- autonomiczną dyscyplinę naukową
- czy subdyscyline nauk o wychowaniu
- lub metodę w obszarze np. pedagogiki
Nie został przesądzony
Zwolennicy traktowania pedagogiki porów jako samodzielnej dyscypliny wiedzy wskazują iż
ma ona przed sobą ogromną przyszłość gdyż:
- istnieje wyraz
na tendencja do przenikania do edukacji procesów współczesnej globalizacji ,
z drugiej zaś strony
- narodowe systemy oświatowe starają się za wszelką cenę zachować własną specyfikę ,
indywidualne rysy, z uwagi na swoje uwarunkowania historyczne, kulturowe czy religijne
( J. Prucha )
PREKURSORZY:
Marc  Antonie Jullien de Paris ( 1775  1848 )
1. Ojciec komparatystyki pedagogicznej
2. 1817  szkice i przedwstępne przygotowania do pracy o wychowaniu porównawczym
3. badania ilościowe, gromadzenie danych drogą ankietową
4. model metodologiczny pozytywistyczny ( przyrodniczy)
5. porządkowanie i porównywanie faktów i obserwacji w formie tabel, wykresów
6. wykorzystanie zagranicznych wzorów do podniesienia jakości szkolnictwa
francuskiego
2
7. podejście komparatystyczne spowoduje rozwój nauk o wychowaniu
Pedro Russello ( 1897  1970 )
1. Kontynuator myśli Julliena de Paris
2. Sformułował zasady rządzące zjawiskami oświatowymi
�� Zasada  szkoła i życie społeczne znajdują się w stosunku wzajemnego na siebie
oddziaływania.
�� Zasada  fakty oświatowe znajdują się w stosunku wzajemnej od siebie zależności.
Skutkiem tego zmiany w jednej części systemu szkolnego wywołują najrozmaitsze
perturbacje w innych jego częściach.
3. teoria uniwersalistyczna , obiektywne prawa rozwoju oświaty,
4. mechanistyczna koncepcja uniwersalizacji praktyki oświatowej,
5. model metodologiczno-pozytywistyczny ( przyrodniczy)
6. gromadzenie dużej liczby danych w celu wykrycia  prądów oświatowych
7. Wicedyrektor Międzynarodowego Biura Wychowania ( BIE ) w Genewie 1925
8. Pedagogika porównawcza instrumentem porozumienia międzynarodowego.
Pedro Russello ( 1897  1970 )
W roku 1959 opublikował książkę  pedagogika porównawcza w służbie planowania 
wymienił i uzasadnił przyczyny / prawidłowości, które prawdopodobnie determinują wszelkie
prądy w wychowaniu:
1. Po wojnach, rewolucjach i innych wielkich przemianach społecznych następują okresy
znaczących reform w wychowaniu, szkolnictwie i oświacie.
2.Wzrasta wpływ państwa na wychowanie
3. Szkoła z instytucji dla uprzywilejowanych staje się instytucją dla wszystkich
4. szybko wzrastają wydatki na szkolnictwo publiczne.
5. Szkoła średnia się upowszechnia.
6.Szkoła pamięci przekształciła się w szkołę intelektu, a szkoła intelektu przekształciła się w
szkołę praktycznego działania.
7. Nadszedł okres szybkiego rozwoju szkolnictwa zawodowego i technicznego
8. W kształceniu nauczycieli dba się więcej o przygotowanie pedagogiczne niż o
wykształcenie w zakresie przedmiotów nauczania szkolnego.
9. Nauczanie staje się bardziej zmechanizowane ( pomoce dydaktyczne  kino, radio,
telewizja..)
Motywy podejmowanych badań porównawczych
Ryszard Pachociński:
1. Zainteresowanie stanem oświaty za granicą.
2. Wykorzystanie wiedzy o systemach oświatowych do planowania i prowadzenia
polityki oświatowej we własnym kraju, czy też do rozwiązywania problemów
oświatowych.
3. Wykrywanie zasad i prawidłowości dotyczących relacji między oświatą a
społeczeństwem w celu tworzenia naukowo uzasadnionych uogólnień i teorii
3
Funkcje:
W. Błażejewski
1. Deskrypcyjna ( łac. Deskryptio = opis, opisanie )  opisująca
2. Eksplikacyjna ( A
ac. Explicatio = wyjaśnienie, tłumaczenie )  wyjaśniająca
3. Prakseologiczna  ( łac. Praxis = czynność + logos = słowo )  formułująca zasady
4. Normatywna ( łax. Norma = prawidło )  ustalająca reguły
5. Prognostyczna ( gr. Prognostes = wiedzący naprzód)  przewidywanie zdarzeń
6. Wartościująca  przypisująca znaczenie
Tadeusz J. Wiloch
1. Integrująca
2. Oceniająca ( wartościująca)
3. Modelująca
- edukacja dzieci i młodzieży
- edukacja dorosłych
- kształcenie ustawiczne
- doskonalenie nauczycieli
- edukacja międzykulturowa
Triada funkcji pedagogiki porównawczej
Rzetelny, wyważony wyjaśnienie umożliwiające zrozumienie przygotowanie się
Ścisły opis do rozwoju sytuacji w
Przyszłości
Zadania :
1. zbieranie wiadomości o ustrojach szkolnych i pozaszkolnych oraz danych
statystycznych charakteryzujących różne systemy wychowania i nauczania
2. opracowanie monografii poświęconych poszczególnym ustrojom wychowania i
nauczania
3. porównywanie różnych systemów ( szkolnych, społecznych, kulturowych )
4. wykrywanie tego co jest wspólne we wszystkich systemach, a więc zmierzanie do
odkrycia pewnych zasad budowy i prawidłowości ich rozwoju.
KOMPARATYŚCI
Michael Sadler ( 1861-1943 )
1. przedmiot  zjawiska w obrębie wychowania + kontekst społeczno  kulturowy  siła
duchowa narodu . Zwolennik poglądu, że w badaniach porównawczych należy
wniknąć w siłę duchową narodu, aby lepiej zrozumieć zasady działania oświaty
2. rzeczywistość wychowawcza to jednia
3. przejście z ujęcia ilościowego do jakościowego
4. zrozumienie zasad działania oświaty
Nicholas Hans ( 1888-1969 )
1. przedmiot  historyczne siły
2. metody:
- historyczno  filozoficzna = analiza przeszłości w teraz
niejszości
- statystyczna = badania teraz
niejszości
4
Trzy grupy czynników: naturalne, religijne, świeckie
Wyjaśnienie zasad funkcjonowania i różnicowania się systemów oświatowych
George Bereday ( Zygmunt Fijałkowski  1920 )
1. przedmiot  analiza różnic w praktyce oświatowej w różnych krajach przez
zastosowanie metod z wybranych dyscyplin naukowych.
2. metody:
- studia monograficzne jednego kraju lub regionu
- studia porównawcze wielu krajów lub regionu
- rodzaje porównań
* zrównoważone
* ilustracyjne
Cel  połaczenie wybranych problemów nauk humanistycznych i społecznych w
geograficznej perspektywie pedagogiki.
Pedagogika porównawcza
a) studia monograficzne ( faza opisowa, faza wyjaśniająca )
b) studia porównawcze ( jukstapozycja , porównanie )
Edmund King 1914
1. Przedmiot  wkład pedagogiki porównawczej do polityki oświatowej
2.  sympatyczne rozumienie innych systemów oświatowych
3. metody  zależne od celów i charakteru badań
4. etapy analizy w badaniach porównawczych
- konceptualizacja
- instytucjonalizacja
- Operacjonalizacja
5. podnieść problemy edukacyjne z poziomu ekspertyz i badania do wysokości ludzkiej
wrażliwości.
Monografie badań terenowych  analiza tematów lub problemów oświatowych
występujących w różnych krajach na tle kontekstu  wprowadzenie zmian i reform
Koncepcja pedagogiki porównawczej
1. eksperymentalna  uniwersalizacja osiągnięć praktyki wychowawczej (prakseologiczno 
pedagogicznej ). Marc Antonie Jullien de Paris, Pedro Rossello
2. spekulatywna  dociekanie przyczyn zróżnicowania systemów oświatowych
funkcjonujących w odrębnych kontekstach kulturowych
3. interdyscyplinarna  rozwiązania wspólnych problemów pedagogicznych w systemach
oświatowych ( Międzynarodowa Kooperacja badań w Zakresie Problematyki
Pedagogicznej)
Koncepcja pedagogiki porównawczej
Badania zgodne z modelem badań przyrodniczych  dociekanie przyczyn różnicujących
zjawisko oświatowe  koncentracja na wspólnych problemach oświatowych ( współpraca
interdyscyplinarna)
5
Polski system edukacji
Szkoła jako inteXXXXXXXXXX środowisko wychowawcze oraz jako podstawowa
instytucja oświatowo-wychowawcza w systemie edukacji
Cechy szkoły  instytucji socjalizacyjnej
1. instytucja przekazująca dzieciom i młodzieży wiedzę naukową (jedyne miejsce jej
systematycznego zagłębiania)
2. instytucja nauczająca z wykorzystaniem metod naukowych
3. w szkole dokonywana jest synteza i kierunkowanie wpływu różnych oddziaływań
kształcących i wychowujących, dziecko uczy się naukowej interpretacji i swoich
spostrzeżeń
4. wiedza naukowa wyniesiona ze szkoły pozostaje na całe życie jako zbiór racjonalnych
i logicznych zasad i metod myślenia o świecie i ludziach
5. szkoła stara się dawać całościowy pogląd na wiedzę człowieka o świecie, uczy
zrozumienia wszystkich nauk istotnych dla zrozumienia współczesnej cywilizacji
6. szkoła stara się przygotować do udziału w funkcjonowaniu społeczeństwa
7. szkoła stara się rozwijać osobowość swoich wychowanków
Szkoła jako intencjonalne środowisko wychowawcze
�� szkoły publiczne
�� szkoły niepubliczne (prywatne)
Administracja i finansowanie edukacji
5 maja 2006 r powstały dwa odrębne ministerstwa:
1. Ministerswo Edukacji Narodowej (MEN)
2. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
MEN odpowiada za cały system edukacji za wyjątkiem szkolnictwa wyższego, które podlega
Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Szczeble systemu edukacyjnego:
�� Edukacja przedszkolna  w Polsce rozpoczyna się w wieku 3 lat. Uczęszczanie do
przedszkola dzieci 3-4 letnich jest dobrowolne. Decyzję w tej sprawie podejmuje
rodzic.
�� Obok przedszkoli funkcjonuja oddziały przedszkole w szkołach podstawowych oraz
przedszkolne i zespoly wychowania przedszkolnego.
�� Zgodnie z obowiązującym pawem oświatowym dziecko w wieku 5 lat jest
zobowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne
Szkoły średnie I stopnia
1. 3 letnie LO
2. 3 letnie Licea profilowane
3. 4 letnie technika
4. 2 letnie uzupełniające LO
5. 3 letnie technika uzupełniające
6. Szkoły policealne
7. 3 letnie szkoły specjalne
ZSZ
6
Szkolnictwo wyższe
1. Uniwerystet
2. Uniwersytet Techniczny
3. Uniwersytet z przymiotnikiem
4. Politechnika
5. Akademia
Warunki wstępu
1. Warunkiem ubiegania się o przyjęcie na studia w wszystkich uczelniach jest
posiadanie świadectwa maturalnego
2. Przyjęcia na podstawie wyników egzaminu maturalnego
3. Poszczególne uczelnie i wydziały mogą wprowadzić dodatkowe wymogi
Szkoła i nauczyciel:
1. Zagrożenie edukacji XXI w. :
�� Kryzys więzi społecznych
�� Triumf jednostki
�� Kształtowanie intelektu, niedosyt sytuacji i kreujących osobowości
�� Wirtualny świat znaczeń, wirtualny nauczyciel, wzrastająca zależność od
sztucznej inteligencji,
Nauczyciel XXI w.  zadania, kompetencje w obszarze psychologiczno pedagogiczno
socjologicznych
Psychologiczny: Kim jest, kim się staje, Jaki jest stosunek do własnej osoby:
�� Zdatność osobista
�� Zdolność sugestywna
�� Motywacja kompetencji
�� Bogactwo osobowości
�� Autorytet wyzwalający
�� Refleksyjność
Pedagogiczny: jaki jest stosunek nauczyciela do ucznia, jak rozumie natre procesu nauczania,
uczenia się? Jaka jest jego tożsamość zawodowa:
�� Rozumie, że nauczyciel/uczeń jest spójnym przedsięwzięciem ucznia i nauczyciela, w
strefie rozwoju
�� Ku generatywności wiedzy nauczyciela
�� Ku niepokojowi poznawania
�� Ku profesjonalnemu artyzmowi
Socjologiczny: jaki jest stosunek nauczyciela do społeczeństwa, jaka jest jego rola i miejsce
w społeczeństwie  tu i teraz , i  ku przyszłosci .:
Strategia życia:
�� Promotor zmian
�� Człowiek  jutra
�� Ma projekt własnego życia i działania
�� Umie współpracować z innymi
7
Nauczyciel w Polskim systemie szkolnym (podstawy prawne zawarte w karcie nauczyciela 
kwalifikacje, stopnie awansu zawodowego, czas pracy)
Nauczyciel musi posiadać wyższe wykształcenie:
�� Etap szkoły podstawowej: studia pierwszego lub drugiego stopnia (lic lub mgr)
�� Etap szkoły gimnazjalnej: studia pierwszego lub drugiego stopnia (lic lub mgr)
�� Etap szkoły ponadgimnazjalnej: studia drugiego stopnia
Art. 9.1. Karty Nauczyciela stanowisko nauczyciel (& ) może zajmować osoba, która:
1. Posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub
uk. Zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracy na stanowisku, do którego są to
wystarczające kwalifikacje.
2. Przestrzega podstawowych zasad moralnych
3. Spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu
Wg. Obowiązujących standardów nauczyciel powinien posiadać:
1. Przygotowanie pedagogiczne
2. Przygotowanie do nauczania dwóch przedmiotów
3. Powinien opanowac umiejętność obsługi komputera
4. Powinien nać język obcy
Stopnie awansu zawodowego
1. Nauczyciel stażysta
2. Nauczyciel kontraktowy
3. Nauczyciel mianowany
4. Nauczyciel dyplomowany
Czas pracy nauczyciela to 40h 5 dni w tygodniu
EDUKACJA ALTERNATYWNA
GA
ÓWNE ZAA
OŻENIA EDUKACJI ALTERNATYWNEJ
�� Humanizacja edukacji  każde dziecko jest indywidualnością, dziecko same musi
tworzyć obraz samego siebie, najważniejsza jest humanizacja samego dziecka.
Brak zaspokojenia potrzeb i oczekiwań dzieci prowadzi do bierności, apatii, agresji, frustracji
itp.;
�� formy percepcyjno-innowacyjne wypieraja formy percepcyjno odtwórcze;
�� brak przymusi zewnętrznego  dziecko powinno samorealizować się poprzez
samokontrolę. Dziecko nie powinno być tresowane lecz wychowywane w duchu
porządku wewnętrznego;
�� program szkolny to propozycja rozwijania wielokierunkowej aktywności dziecka, a
nie swoisty dokument do przerobienia;
�� odejście od stopni szkolnych na rzecz opisowej oceny osiągnięć wystawionej podczas
obserwacji ucznia;
�� częste odejście od lekcyjnych form organizacji szkoły.
CECHY SZKÓA
ALTERNATYWNYCH
�� Autonomia i samorządność większa niż w szkolnictwie publicznym. Organizatorzy
8
szkoły układają program nauczania i zasady wychowania utrzymując minimum
formalności, aby być w zgodzie z prawem oświatowym;
�� Utrzymują się głównie z czesnego płaconego przez rodziców, ale także z darowizn
czy wpłat fundacji. Sytuacja ta jednak sprawia, że szkołom brakuje pieniędzy na
remonty, pomoce naukowe;
�� Większość szkół wprowadza własne zasady rekrutacji oceny uczniów, wg poziomu
zdanych egzaminów lub wyniku rozmowy kwalifikacyjnej. Barierą dla uboższych jest
często wysokość czesnego;
�� Oferta dydaktyczna jest poszerzona o autorskie programy dopełniające oświatowe
minimum. Rozwinięta jest także gama zajęć pozalekcyjnych wprowadzone są
metody aktywizujące i wzmagające samodzielność uczniów;
�� Pracę dydaktyczną prowadzi się wśród grupy do 150 uczniów, przy czym w klasach
nie ma więcej niż 15 osób. Stwarza to warunki do wydajniejszej i bardziej efektywnej
nauki, wyrabianie samodzielności i doskonalenia umiejętności. Proces wychowawczy
przebiega w trójkącie: uczeń  dom  szkoła.
NOWOCZESNY MODEL KSZTAA
CENIA WG. CZ. KUPISIEWICZA
�� integracja procesu uczenia się z procesem nauczania
�� integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań;
�� wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym
życiem;
�� indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych
czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie,
różnym stopniu uzdolnienia lub trudności;
�� organizacyjna i metodyczna elastyczność.
PORÓWNANIE PEDAGOGIKA KONSERWATYWNA A PEDAGOGIKA
ALTERNATYWNA
Pedagogika konserwatywna Pedagogika krytyczna
�� akceptacja stosunków społecznych, �� Krytyka stosunków społecznych i
szerzenie tradycji tradycji;
�� akceptacja norm i wartości �� Generalne podważanie norm i wartości;
�� podkreślanie znaczenia pracowitości i �� Podkreślanie znaczenia krytyki,
dyscypliny kontestacji;
�� stabilizacja społeczeństwa poprzez szkołę �� Zmiana społeczeństwa poprzez szkołę
9