Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
26 maja 2010, 16:12 Autor: Odys J. Korczyński
czytano: 27362 razy
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego
Dlaczego analiza fotografii została przedstawiona
na przykładzie dzieła malarskiego zwłaszcza, że
artykuł ukazuje się w portalu branżowym o
fotografii? Przyczyna jest dosyć prozaiczna.
Wynika z mojego wrażenia, że bardzo duża część
ludzi interesujących się fotografią nie docenia
malarstwa, jednocześnie zachłystując się nowym
sprzętem i oprogramowaniem do obróbki plików
zdjęciowych. Mało tego, ocenia fotografie bez
użycia odpowiednich kategorii estetycznych oceny
obrazu, często nad wyraz emocjonalnie, tym
samym krzywdząc twórców. Najpierw trzeba
zrozumieć podstawowe kategorie estetyczne.
Czy zdjęcia można analizować jak obraz?
Jestem naprawdę ciekawy, czy odbiór fotografii zmieni się po zapoznaniu z, chociaż szkicowo ujętą,
historią malarstwa i sposobami jego interpretacji na podstawie jednego, XIX-wiecznego płótna
Stanisława Masłowskiego. Zachęcam gorąco do spróbowania podobnej analizy z wykorzystaniem
obrazów fotograficznych, zwłaszcza tych ilustrujących ten artykuł. Spodziewam sie braku istotnych
różnic w obydwu procesach. Dlaczego tak jest? A może obraz Masłowskiego można odebrać jako
fotografię?
I. Przedmiot materialny - obraz (fotografia)
1. Stanisław Masłowski (ur. 1853 r., Włodawa, zm. 1926 r. Warszawa).
2. Obraz nosi tytuł Wschód księżyca. Powstał w roku 1884, w okresie silnego wpływu malarstwa Józefa
Brandta i Józefa Chełmońskiego na twórczość Masłowskiego. Póz
niejsze jego obrazy przedstawiają już
subiektywne, impresjonistyczne konstrukcje malarskie.
3. Przedmiot analizy znajduje się w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.
4. Elementy "malowidła" Wschód księżyca  olej na płótnie o wymiarach 124 x 220 cm.
1 z 7 2015-08-15 17:13
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
Niko Guido, Nymph
II. Analiza przedmiotu artystycznego
1. Kompozycja, zespoły plam barwnych, płaszczyzna i głębia.
Obraz przedstawia warstwę plam barwnych o wąskiej rozpiętości tonalnej, która rozpada się jak gdyby
na dwa zbiory z elementami wspólnymi. Pierwszy z nich to zbiór nie-kolorystyczny z dominującą czernią
(w zakresie fizykalnego interpretowania nie jest ona kolorem) i oddzielającymi się od niej odcieniami
grafitu i szarości, przechodzącymi w końcu w silnie przełamany błękit. Drugi ze zbiorów zawiera
elementy znacznie bardziej określone (charakterystyczne). Widoczne jest przejście od nieprzełamanej
żółci do złożonego z wielu tonów barwowych, koloru pomarańczowego z przełamaniem czerwienią. Mimo
przytłaczającej czerni ciepłe akcenty nie gubią się w niej, rozdzierają malunek, by scalić całość
malowidła.
2 z 7 2015-08-15 17:13
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
Kompozycja jest złożona z "elementów prostych". Pod tym pojęciem ukrywa się prostota, która oznacza
tzw. pochodzenie użytego elementu z rzeczywistości" wraz ze zmianami dokonanymi przez artystę.
Grupa drzew (między nimi wschodzący księżyc, a może zachodzące słońce?) położone są asymetrycznie
względem punktu spotkania linii perspektywicznych obrazu, jeśli założymy intuicyjnie, że patrzymy od
dłuższego boku prostokąta do wewnątrz "przedstawienia". Przesunięcie to pogłębia zabieg "wymuszenia
skierowania" oczu patrzącego właśnie na ten element i jakby myślowego wyodrębnienia go z dość
przejrzystego interpretacyjnie tła (co nie oznacza, by było ono również do końca jasno pokazane na
płótnie). Kompozycję da się wpisać w prostokąt, lecz optycznie złamany w stronę przesunięcia
perspektywicznego grupy drzew wraz z odbiciem w lustrze wody mętnego światła księżyca i rozmytego
rysunku krawędzi drzew. Jednak bardziej konstrukcyjnie obiektywne jest umieszczanie zbiegu linii
perspektywicznych poza centralnym punktem dzieła. Punkt przecięcia znajduje się w przy lewej
krawędzi płótna. Linie prowadzą oko od przeciwległego krańca ku stopniowo ocieplającej się barwowo
zasadniczej części "malunku".
Obraz utrzymany jest w tonacji ciemnej. Obraz wymyka się jednowymiarowości. Możemy wyróżnić dwa
plany. Plan pierwszy zamyka w sobie główne elementy obrazu, jest wysunięty ku obserwatorowi i dzięki
temu wydaje się zasadniczy, wręcz patetyczny i monumentalny. Plan drugi natomiast został zespolony z
odległą powierzchnią końcową obrazu, chociaż oglądający może także wydzielić w nim szereg
mniejszych obszarów przestrzennych, co dodaje całemu obrazowi pewnej łatwości i zarazem
niejednorodności tematycznej w odbiorze. Linia horyzontu została umieszczona nieco powyżej
symetralnej krótszych boków prostokąta obrazu. Szczególną uwagę zwraca tzw. "tunel
perspektywiczny", utworzony przez wdarcie się elementu planu drugiego (księżyc) do planu
pierwszego, który dodatkowo zostaję podzielony na dwa równoległe punkty. Między nimi znajduje się
ważna kompozycyjnie smuga światła o ciepłej barwie. Mogłoby się wydawać, że obraz zostaje
pozbawiony spójności przez ten podział, ale to nieprawda. Wszystkie te elementy służą zamknięciu
kompozycji, a sam "tunel perspektywiczny" jest jedną z jej ważniejszych części. Dodatkowo wrażenie
głębi zapewnia przyciemnienie grafitowym błękitem tła. Przyciemnienie biegnie aż do linii horyzontu.
Jest on jedną z prostych, które tworzą z linią drzew "krzyż obrazu". Misterna konstrukcja światła i cienia
składa się z czterech prostokątów zespolonych w całość.
Hank W. Miller, Last Sunrise of 2002
Jeśli chodzi o określenie budowy użytych w obrazie brył geometrycznych, to można z całą pewnością
stwierdzić, że nie mam tam kształtów załamujących się pod kątem prostym, nic nie przypomina figur
często spotykanych w malarstwie współczesnym, które tworzyć można za pomocą obliczania wektorów
położenia. Oczywiście nie należy widzieć w tym obrazie wyłącznie brył obłych, ponieważ chodzi tu o coś
zupełnie innego. Wschód księżyca nie został namalowany schematycznie  zastosowanie ukształtowania
bazującego na sześcianach, graniastosłupach i innych przestrzennych formach wymusza brak realizmu,
bowiem rzeczywisty kształt jedynie odwołuje się do intencjonalnie znanych kształtów idealnych, lecz nie
jest nim prima facie. Obraz Masłowskiego nie zawiera form czystych przedmiotów i to zarówno przy
porównywaniu z rzeczywistością, jak i z modelem geometrycznym. Dominuje brak barw czystych,
występują barwy przełamane szarością i odcieniem żółci. Wizerunek przedmiotów w perspektywie
malarskiej jest rozmyty chociaż nie na tyle, by utraciły one tożsamość kształtu realnego. Perspektywa
ta wyraża się klasycznym schładzaniem koloru i zanikiem linii w kierunku od planu pierwszego do
dalszych. W obrazie Masłowskiego jest widoczne przejście do kolorystyki zimnej. Jedynym wyłamaniem
się jest wizerunek księżyca i pochodząca od niego ciepła dominanta okolic nieba. Można określić to
malarskością przedstawienia.
3 z 7 2015-08-15 17:13
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
Wskazówki Romana Ingardena
Wybrane kategorie R. Ingardena, które można przypisać dziełu w tej części interpretacji to:
II a  harmonijność, niesymetryczność (opisywane wcześniej przesunięcie), lecz także spoistość.
I c - niejasność barwowa, moment wartościowy artystycznie w postaci wrażenia, jakie wywołuje
jaskrawość i czystość na tle innych elementów obrazu barwa żółto  pomarańczowa.
III Analiza kompozycji treściowej  opis literacki
Poniższy opis wydaje się znacznie prostszy od przedstawiania poszczególnych elementów konstrukcji
formalnej, lecz to jedynie pozory. Opis literacki wymaga już nie tylko wiedzy na temat teorii sztuki,
wymaga pewnego zrozumienia obrazu. Właśnie tu ma miejsce właściwa interpretacja.
Obraz Stanisława Masłowskiego można zaklasyfikować do malarstwa realistycznego. Jest to pejzaż,
którego temat został wzięty z realnie istniejącego świata, aczkolwiek środki techniczne zastosowane do
jego przedstawienia mogą wywoływać zgoła inne wrażenie.
Masłowski łączy ze sobą przedmioty naturalne, znane, łatwe do rozpoznania, natomiast ich
przedstawienie w pewnym sensie zrywa z realistycznością wczesnego okresu malarstwa artysty. Zatem
drzewa wyrażone za pomocą wyraz
nej linii (zanika ona, im dalej cofamy się w kierunku horyzontu 
perspektywa malarska), wschodzący księżyc, którego barwa zupełnie nie przystaje do potocznego
doświadczenia jedynego naturalnego satelity ziemi. Wreszcie gra światła i cienia, z jakich "wykonane"
są tafla wody, rozchodzące się na niej refleksy, horyzont i niebo z zalęgającymi na nim rozproszonymi
chmurami, kolorystycznie złamanymi księżycową łuną. Efekt tajemniczości pogłębia się i być może
malarskim paradoksem jest to, że takie wrażenie wywołuje kompozycja realistyczna, zrealizowana z
niewielu części. Pamiętać jednak należy o subiektywności opisu literackiego. Cała tajemniczość obrazu
może być wrażeniem, a obraz pozostawać zwykłym odwzorowaniem świata.
Stanisław Masłowski, Wschód Księżyca
Katalog R. Ingardena  kategorie zastosowane do opisu literackiego:
V  Nieoryginalny - ze względu na tematykę (realizm, klasyczne przedstawienie).
Świeży  jedynie pod względem wrażenia jakie wywołuje. Ono nie jest stare, szablonowe, ani
przestarzałe.
VI  Naturalny  określona prezentacja malarska przedmiotów rzeczywistych (nie należy mylić z
szablonowością).
Prosty  nie chodzi o interpretację, lecz o zastosowanie składników obrazu.
Afektowany  przynajmniej takim go można odebrać, a to z powodu pewnego zaciemnienia
kolorystycznego i nagłego wdarcia się barwy ciepłej w ten niemalże monotonny krajobraz.
Wyidealizowany  światło nie wydaje się realne. Być może jest to impresja na temat wschodu księżyca
VII  prawdziwy  mimo istniejącego zakresu interpretacji subiektywnej, Wschód księżyca przedstawia
rzeczywistość, nie świat zmyślony.
VIII  realny  odróżniamy go od rzeczywistego, ponieważ określenie czegoś jako "rzeczywiste"
oznacza odwzorowane, natomiast tu mamy jeszcze subiektywność, czyli realność.
Baśniowy  może lepiej wyraża dzięki temu realność, bowiem odwołuje się do jej doświadczenia, a ono
nigdy nie jest do końca odarte z nierzeczywistości.
IV Interpretacja przedmiotu estetycznego
Cechą ludzkiego umysłu jest estetyzowanie rzeczywistości, zatem każda interpretacja zakłada wyraz
ną
wielość sądów. Odsuwamy z pierwszego planu oceny technicznych cech obrazu. Największe znaczenie
mają elementy związane z upodobaniem, określające wrażenia zmysłowe i intelektualne . Z tego
4 z 7 2015-08-15 17:13
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
powodu nie ma zjawiska interpretacji obiektywnej.
Kevin Pinardly, Red Evening
Wybrane kategorie opisu estetycznego R. Ingardena:
I a - smutny  przyczyną jest m.in. tonacja barw, ale i zamierzona przez artystę konstrukcja 
wschodzący i mało realny księżyc, woda, która go odbija, złowrogi wizerunek drzew na planie
pierwszych i zanikające w swoim kształcie odosobnione drzewo na granicy horyzontu. Inne zbliżone
określenia to: ponury, rozpaczliwy, dramatyczny, poważny.
I b  ciężki  intelektualne wrażenie ciężaru spowodowane jest nadmiarem emocji w obrazie. Tak
naprawdę Wschód księżyca nie przemawia do rozumu, lecz wyłącznie do sfery uczuciowej.
II b  nieprzejrzysty, zawikłany, ciemny, niespokojny, statyczny  te określniki przedstawiają odczucia
5 z 7 2015-08-15 17:13
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
dochodzące przez zmysły za pomocą ich zdolności odbierania np. kolorystyki.
III  subtelny  mimo swojej ciężkości pejzaż wydaje się delikatny, misterny, łatwy do zakłócenia (tafla
wody, dodatkowy cień przesłaniający księżyc).
IV  narzucający się  z powodu ciemnej tonacji całości i złamania jej barwą żółto-pomarańczową. Poza
tym plan nieba jest miękki w porównaniu z konstrukcją linii drzew.
IX  niepokojący, przenikający  aura "tajemniczości realistycznego przedstawienia" wzmacnia te cechy
płótna.
Globalne momenty występowania jakości estetycznych
1. piękny  oczywiście w pewnym zakresie. Porównywać można go z innymi obrazami tego typu. Piękno
może być jednak związane wyłącznie z podobaniem się, a to oznacza, że ocena krytyka sztuki będzie
druzgocąca dla przeżycia estetycznego.
2. wielki  nie ze względu na fizyczne rozmiary. Przedstawiona przestrzeń jest obszerna i pusta w dziele
Masłowskiego. Wielkość nie jest do końca wykorzystana.
3. dojrzały, mający w sobie coś z surowości - niewielka liczba elementów, dosyć proste kształty.
4. posiadający urok  jego wewnętrzna sprzeczność; przyczyna leży w smutku i niejasności.
Potrzebne ćwiczenie smaku
Fotografia jest rodzajem malarstwa. Podlega tym samym prawom kompozycyjnym i kryteriom oceny, co
malowidła. Mam świadomość, że dla "niedzielnego fotografa" powyżej opisane kategorie oceny
estetycznej dzieła nie będą ważne, a wręcz okażą się zbędne. Piszę o tym dlatego, że adresuję ten tekst
do fotografów i ludzi interesujących sie sztuką. Chcę pokazać to, jak blisko jest obrazowi malarskiemu
do obrazu fotograficznego i jak łatwo obydwa te obrazy poddają się ocenie dzięki kategoriom
stworzonym przez krakowskiego filozofa i analityka dzieł sztuki  Romana Ingardena. Kto wie, być może
tego typu ocenianie sprawią, że łagodniejszym wzrokiem będzie się patrzeć na fotografie zachodów
słońca i wschodów księżyca?
6 z 7 2015-08-15 17:13
Analiza fotografii, jako przedmiotu artystycznego i estetycznego http://www.swiatobrazu.pl/analiza-fotografii-jako-przedmiotu-artystycz...
Stephanie S. Laird, All is calm
Na koniec, zależy mi na tym, by pokazać jak potrzebna jest w fotografii wiedza humanistyczna i
wyćwiczenie smaku estetycznego, chociażby w teorii  jeśli ktoś interesuje się sztuką w szerokim
sensie znaczenia tego słowa. Gorąco polecam więc m.in. klasyczne dzieło Romana Ingardena Studia z
estetyki.
www.swiatobrazu.pl
7 z 7 2015-08-15 17:13