PRAKTYCZNE ASPEKTY MEDIA RELATIONS
W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH
st. kpt. mgr in\
. Joanna Szewczyk
Kierownik Pracowni Edukacji Medialnej
Centrum Edukacji Bezpieczeństwa Powszechnego
Szkoły Głównej Słu\
by Po\
arniczej w Warszawie
e-mail: [e-mail]
Wstęp
Celem niniejszego opracowania jest podniesienie wiedzy uczestników szkolenia
internetowego w zakresie kontaktów z dziennikarzami oraz zapoznanie z metodami
i technikami komunikowania się w sytuacjach kryzysowych. Praktyczne ujęcie współpracy
z mass mediami zostało przedstawione w treściach wykładu poprzez odwołanie się do
przykładów media relations oraz przez wskazanie sposobów prawidłowej komunikacji
werbalnej i pozawerbalnej. Dodatkowym elementem wspomagającym praktyczne ujęcie
relacji: środki masowego przekazu  słu\
by kryzysowe są opracowane ćwiczenia
interaktywne, których zadaniem jest uporządkowanie, utrwalenie i sprawdzenie zdobytej
wiedzy. Celem przedstawionego wykładu jest ponadto wykazanie, jak wa\
na jest
wcześniejsza budowa współpracy z mass mediami w komunikacji kryzysowej.
Wykład składa się z 7 podrozdziałów. Dwa pierwsze charakteryzują media i ukazują
współpracę słu\
b publicznych z dziennikarzami w świetle prawa. Kolejne omawiają
problematykę organizacji zespołów prasowo-informacyjnych, wskazują metody poprawnego
komunikowania się oraz potrzebę i sposoby usprawnienia wymiany informacji.
Całość opracowania kończy podsumowanie sformułowane w oparciu o analizę
literatury oraz własne spostrze\
enia zdobyte podczas działalności naukowo-dydaktycznej
i szkoleniowej w SGSP.
Przekazana wiedza stanowi podstawowy zakres informacji, niezbędnych pracownikom
administracji publicznej i słu\
b kryzysowych do prowadzenia sprawnego procesu
informowania społeczeństwa poprzez kontakty i profesjonalną współpracę ze środkami
masowego przekazu. Treść wykładu oraz zaproponowane ćwiczenia interaktywne mają
zachęcić do dalszego pogłębiania wiedzy w systemie samokształcenia w zakresie media
relations, czego wymiernym efektem mogą stać się dobrze przygotowane kadry do pracy
w zespołach prasowo-informacyjnych, niezbędnych w komunikacji kryzysowej.
 2
1. Media relations w świetle prawa
Nieodłącznym elementem poprawnie funkcjonującego zintegrowanego systemu
bezpieczeństwa jest sprawna infrastruktura komunikacyjna. W komunikacji między
instytucjami systemu zbiorowego bezpieczeństwa i resztą społeczeństwa głównymi kanałami
przekazu informacji są media masowe czyli prasa, radio i telewizja oraz Internet.
Instytucje te na współczesnym etapie rozwoju cywilizacyjnego mają prawo i powinność do
zaspokajania informacyjnych potrzeb człowieka i całego społeczeństwa, do czego zostały
powołane. Bo gwarancję prawa do informacji, jako jednego z podstawowych praw
społecznych człowieka stanowią zarówno przepisy prawa międzynarodowego, zapisane
w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ z roku 19481, jak i prawa polskiego,
zamieszczone w Konstytucji RP2 z 1997 r. Ka\
dy człowiek w obliczu katastrofy czy klęski
\
ywiołowej czułby się bezpieczniej wiedząc o skutecznym i sprawnym działaniu słu\
b
kryzysowych, zmierzającym do przezwycię\
ania występujących zagro\
eń. W takich
okolicznościach chciałby te\
wiedzieć o zmianach w środowisku swojego \
ycia i otoczenia,
z których te zagro\
enia wynikają oraz poznać wzorce zachowań i działania, które
poprawiłyby jego bezpieczeństwo. Informacji szybkiej, ścisłej i wiarygodnej mogą dostarczyć
media pod warunkiem, \
e pozyskają ją z wiarygodnych z
ródeł takich jak sztaby kryzysowe,
a w swoich przekazach zachowają wywa\
oną oraz bezstronną analizę i ocenę sytuacji.
Podstawowe zasady współpracy z mediami regulują akty prawne, kodeksy
etyczne i wewnętrzne regulaminy. Nakładają one obowiązki szczególnie w sytuacjach
kryzysowych zarówno na dziennikarzy jak i pracowników kreujących wizerunek
instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo oaz ochronę ludzi i ich mienia.
Spośród szeregu zapisów, pod kątem omawianych zagadnień zawartych
w Konstytucji RP, na uwagę zasługuje zapewnienie wolności i ochrony tajemnicy
komunikowania się, wyra\
ania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji, jak te\
prawo do \
ądania sprostowania i usunięcia informacji nieprawdziwych,
niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.3
1
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948 r., Art. 19 Ka\
dy człowiek ma prawo do (& )
poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na
granice.
2
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., Art. 61.1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji
o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne (& ) o działalności organów
samorządu gospodarczego i zawodowego (& ) ; Art. 74. 3. Ka\
dy ma prawo do informacji o stanie i ochronie
środowiska.
3
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., Art. 49, Art. 54.1, Art. 51.4
 3
Ustawa Prawo Prasowe nadaje dziennikarzom uprawnienia do uzyskiwania
informacji o działalności organów i przedsiębiorstw państwowych oraz innych jednostek
organizacyjnych, zaś obowiązek ich udzielania nakłada na kierowników tych jednostek, ich
zastępców, rzeczników prasowych lub inne upowa\
nione osoby, w granicach obowiązków
powierzonych im w tym zakresie. Dziennikarzy ustawa zobowiązuje do zachowania
szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów
prasowych, zwłaszcza sprawdzania zgodności z prawdą uzyskanych wiadomości lub podania
ich z
ródła. Redaktorzy naczelni na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej, prawnej lub
innej jednostki organizacyjnej obowiązani są do bezpłatnego opublikowania rzeczowego
i odnoszącego się do faktów sprostowania wiadomości nieprawdziwej lub nieścisłej,
a w przypadku stwierdzenia zagra\
ającego dobrom osobistym - opublikowania rzeczowej
odpowiedzi. Ponadto redaktorzy naczelni zobowiązani są do publikowania nieodpłatnie
wydanych na podstawie ustaw obwieszczeń, uchwał lub zarządzeń, pochodzących od
naczelnych i centralnych organów państwowych oraz organów administracji rządowej
w województwie, nadesłanych w formie zwięzłych komunikatów. Mają te\
obowiązek
publikować nieodpłatnie komunikaty przekazywane przez organy administracji rządowej
i samorządu terytorialnego w zakresie sytuacji kryzysowych, o których mowa w ustawie
o zarządzaniu kryzysowym z 2007 roku.4
Wcześniej, bo w roku 2002 ustawa o stanie klęski \
ywiołowej nało\
yła na media
obowiązek informowania o zagro\
eniach w porozumieniu z lokalnymi władzami. Ju\
nie
tylko redaktorzy naczelni dzienników, ale te\
nadawcy programów radiowych i telewizyjnych
zobowiązani zostali do niezwłocznego i nieodpłatnego podawania do publicznej wiadomości
przekazanych im przez wojewodę rozporządzeń Rady Ministrów o wprowadzeniu stanu
klęski \
ywiołowej. Ustawa zobowiązała ich równie\
do nieodpłatnego publikowania lub
zamieszczania  na \
ądanie ministra, wojewodów, starostów, wójtów (burmistrzów,
prezydentów miast) albo pełnomocników  komunikatów tych organów związanych
z działaniami, mającymi na celu zapobie\
enie skutkom klęski \
ywiołowej lub usunięcie
skutków. Za nie wypełnienie tych obowiązków wprowadziła karę aresztu lub grzywny.5
4
Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r.  Prawo Prasowe, Dz.U. z 1984 r. nr 5 poz. 24 z póz
n. zmianami, Art. 11.1-
2, Art. 12.1, Art. 31, Art. 34.1-2. Artykuł 28 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym
wprowadził zmianę brzmienia art. 34.2 ustawy Prawo Prasowe nakładając na redaktorów naczelnych obowiązek
nieodpłatnego nadawania komunikatów pochodzących od władz lokalnych oraz komunikatów o sytuacjach
kryzysowych.
5
Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski \
ywiołowej, Dz. U. nr 62 z 2002 r. poz. 558, Art. 4.4, Art. 26,
Art. 27.1
 4
Zapisy prawne o dostarczaniu informacji i rzetelnym ukazywaniu wydarzeń i zjawisk
w kraju i za granicą znajdujemy równie\
w ustawie o Krajowej Radzie Radiofonii
i Telewizji. Programy radiofonii i telewizji publicznej powinny kierować się
odpowiedzialnością za słowo, a w czasie serwisów informacyjnych i magazynów na temat
aktualnych wydarzeń nie mogą być przerywane w celu nadania reklam lub telesprzeda\
y.6
Dbałość o poprawne u\
ywanie języka i doskonalenie sprawności językowej oraz obowiązek
przeciwdziałania jego wulgaryzacji i stwarzania warunków do właściwego rozwoju języka
jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji nakłada Ustawa o języku polskim.7
Korzystając z materiałów autorskich czy prezentując wizerunek nale\
y te\
zwrócić
uwagę na przepisy zawarte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ustawa
ta zabezpiecza autorskie prawa majątkowe. Twórca mo\
e \
ądać od osoby, która naruszyła te
prawa, zaniechania naruszenia, wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej,
a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione, potrójnej wysokości stosownego
wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia (np. ekspert, który dostarczył rzecznikowi
materiały na konferencję prasową). Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia
osoby na nim przedstawionej. Nale\
y pamiętać, \
e wizerunkiem jest nie tylko fotografia, ale
tak\
e opis słowny osoby czy portret pamięciowy. Zezwolenia nie wymaga
rozpowszechnianie wizerunku w przypadku osoby powszechnie znanej, je\
eli wizerunek
wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych oraz wówczas, gdy osoba
stanowi jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz lub publiczna impreza.8
Ka\
da osoba ma równie\
ustawowo zagwarantowane prawo do ochrony dotyczących jej
danych osobowych. Ustawę o ochronie danych osobowych stosuje się do organów
państwowych oraz samorządu terytorialnego, a tak\
e do innych państwowych
i komunalnych jednostek organizacyjnych oraz podmiotów niepaństwowych realizujących
zadania publiczne. Dane osobowe mogą być przetwarzane jedynie ze względu na dobro
publiczne, dobro osoby, której dane dotyczą lub dobro osób trzecich.9
6
Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji,Dz. U. z 1993 r. nr 7 poz. 34 (z
póz
n. zmianami), Art. 1.1, Art. 21.2, Art. 16a
7
Ustawa z dnia 7 paz
dziernika 1999 r. o języku polskim, Dz. U. nr 90 z 2000 r. poz. 999 (z póz
n. zmianami),
Art. 1, Art. 3.1
8
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz. U. z 1994 r. nr 24 poz. 83 (z
póz
n. zmianami), Art. 79.1, Art. 81.1
9
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. nr 133 z 1997 r. poz. 883 (z póz
n.
zmianami), Art. 1.1, Art. 3.1
 5
Kodeksy Etyczne dziennikarzy zarówno te międzynarodowe jak i krajowe zwracają
szczególną uwagę na prawo ludzi do prawdziwej informacji oraz dą\
enie dziennikarzy do
poznawania obiektywnej rzeczywistości, przekazywania mo\
liwie wiernego obrazu
publiczności, wyraz
nego oddzielania komentarzy własnych czy hipotez autora od informacji,
a tak\
e odpowiedzialności społecznej za przekazywaną informację. 10
Z kolei Kodeks Etyki Polskiego Stowarzyszenia Public Relations nakazuje
pracownikom public relations zachowanie szczególnej staranności, rzetelności i uczciwości
w pracy zawodowej oraz zobowiązuje ich do przestrzegania zasady prawdomówności,
a w szczególności do relacjonowania faktów w ich właściwym kontekście bez zniekształceń
jak te\
nie rozpowszechniania tych informacji, które zgodnie z jego wiedzą i doświadczeniem
są nieprawdziwe, nieścisłe lub mogą wprowadzić odbiorcę w błąd. Kodeks zobowiązuje te\

pracowników do ochrony tajemnic pracodawców.11
Komenda Główna Państwowej Stra\
y Po\
arnej wychodząc naprzeciw trudnemu
problemowi media relations określiła w Wewnętrznych regulaminach w roku 1998
organizację działalności prasowo-informacyjnej w strukturach PSP w tym działalność
rzeczników prasowych, współpracę Państwowej Stra\
y Po\
arnej z mediami podczas
katastrof, wypadków i po\
arów oraz organizację działań informacyjnych podczas katastrof,
awarii, du\
ych wypadków i po\
arów12. W roku 2004 wytyczyła zasady zachowania
dowódcy akcji podczas jej prowadzenia, w których bezwzględnie zabroniła kierującemu
działaniami ratowniczo-gaśniczymi podawania prasie na miejscu zdarzenia przyczyn jego
zaistnienia, przyczyn rozprzestrzeniania się, danych identyfikacyjnych i nazwisk osób
poszkodowanych, a tak\
e podejrzewanych o przyczynienie się do powstania zdarzenia oraz
oceniania stanu zabezpieczenia przeciwpo\
arowego obiektu lub terenu i określania wysokości
strat. W wytycznych zostały te\
jednoznacznie określone zasady sposobu przejęcia funkcji
informacyjnych przez osobę wyznaczoną do pełnienia funkcji rzecznika prasowego:  Je\
eli
KDR przewiduje długotrwałe działania lub akcja wywołuje du\
e zainteresowanie mediów,
powinien on powiadomić stanowisko kierowania we właściwej jednostce PSP, aby
skierowano na miejsce zdarzenia rzecznika prasowego (& ) z którym powinien następnie
ściśle współpracować .13
10
Deklaracja Paryska z 1983 r. Międzynarodowe zasady etyki zawodowej w dziennikarstwie. Dziennikarski
Kodeks Obyczajowy Stowarzyszenia Dziennikarzy RP (tekst uchwalony przez III Zjazd SARP w dniu 27
września 1991 r.)
11
Kodeks Etyki Polskiego Stowarzyszenia Public Relations (przyjęty na II Kongresie PSPR 26 czerwca 1996 r.)
12
Działalność prasowo-informacyjna. Wybrane zagadnienia. Materiały dla komendantów jednostek
organizacyjnych PSP. Zespół Prasowy KG PSP. Warszawa grudzień 1998
13
Wytyczne z 2004 r. KG PSP do  Współpraca kierującego działaniami ratowniczo-gaśniczymi z mediami .
 6
Środowisko dziennikarskie w odpowiedzi na określenie swojej działalności
informacyjnej podczas katastrof, powodzi i innych klęsk \
ywiołowych doprowadziło do
opracowania i wydania przez Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia
Dziennikarzy Polskich zasad pracy dziennikarskiej w sytuacjach kryzysowych. Dokument
ten w sposób czytelny wskazał, jak powinni zachowywać się dziennikarze, aby swoimi
działaniami na miejscu zdarzenia kryzysowego nie wpływali na jego przebieg,
a swoimi relacjami nie przyczyniali się do pogorszenia sytuacji.14
2. Środki masowego przekazu w procesie informowania
Mass media włączają się w sposób pośredni do procesu informowania, czasem
podejmują go z własnej inicjatywy. Informując o ofiarach, stratach i skutkach du\
ej powodzi
gdzieś na świecie, przypominają odbiorcom, \
e i im mo\
e to zagrozić. Pokazując film
katastroficzny, nie tylko przedstawiają zagro\
enie, ale podnoszą poziom świadomości o nim
i uczą, jak się zachowywać. Przedstawiając reporta\
z katastrofy o zaniedbaniach
pracowników, pobudzają do refleksji. Media mogą wspierać wysiłki na rzecz ratowania ludzi
i ich mienia. Mogą słu\
yć społeczeństwu do oceny sytuacji oraz kształtować świadomość
odbiorcy. Rzeczową i wywa\
oną informacją mogą te\
wpływać na wzrost poczucia
bezpieczeństwa i minimalizację strachu w sytuacjach kryzysowych czy dawać wiedzę, jak się
zachowywać w sytuacjach zagro\
enia, jak zabezpieczać budynki przed zbli\
ającym się
zagro\
eniem, jakie rzeczy zabezpieczyć na czas trwania sytuacji kryzysowej. Mogą udzielać
wyjaśnień, w jaki sposób prowadzona będzie ewakuacja, gdzie szukać pomocy socjalnej,
w jaki sposób postępować z ubezpieczeniem oraz podawać adresy i numery telefonów
informacyjnych czy firm i instytucji niosących pomoc. Ale swoim nieodpowiedzialnym
zachowaniem  wprowadzaniem  szumu informacyjnego , polegającego na fałszywie
rozumianej i tendencyjnie przekazywanej informacji  mogą wręcz utrudniać prace osób
odpowiedzialnych za \
ycie i bezpieczeństwo ludzi. Aby uniknąć takich sytuacji, przy
rozpowszechnianiu informacji o zagro\
eniu nale\
y współpracować z dziennikarzami
przygotowanymi do danej problematyki.
Sytuacje kryzysowe pojawiają się bez ostrze\
enia, dlatego wymagają od mediów
szybkiej reakcji, powstrzymania się od pospiesznego formułowania ocen i szczególnej
odpowiedzialności. W tych okolicznościach dostarczanie dziennikarzom przez pracowników
14
Zasady pracy dziennikarskiej w sytuacjach kryzysowych. Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP.
Warszawa
 7
słu\
b kryzysowych pełnych i profesjonalnie przygotowanych materiałów z wydarzeń wpłynie
nie tylko na usprawnienie procesu informowania społeczeństwa, ale te\
wspomo\
e działanie
słu\
b. Dobrze zorganizowana obsługa informacyjna tych jednostek dostarczy dziennikarzom
interesujących, ale przede wszystkim aktualnych i prawdziwych informacji o zdarzeniu. Tak
więc media w celu dostarczenia informacji szybkiej, ale ścisłej i wiarygodnej, powinny
docierać do z
ródeł, czyli instytucji i wszystkich słu\
b walczących z \
ywiołem, gdzie
informacje tego rodzaju powstają.
O bardzo dobrej działalności medialnej Komendy Głównej Państwowej Stra\
y
Po\
arnej przekonały się polskie media w 2001 roku. Wtedy to w okresie od 9 lipca do 7
sierpnia podczas powodzi, która objęła swym zasięgiem Pomorze oraz dolną i środkową
Wisłę, dzięki kompleksowej obsłudze informacyjnej prowadzonej przez rzecznika prasowego
KG PSP i podległy mu 4-osobowy Wydział Informacji i Promocji docierało po 5
komunikatów dziennie do 12 redakcji i programów TV, 12 rozgłośni radiowych, 16
redakcji prasowych i serwisów informacyjnych oraz 2 portali internetowych. W czasie
trwania akcji powodziowej odbyły się 2 konferencje prasowe w Krajowym Centrum
Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności. Ponadto szefowie i pracownicy merytoryczni
KG PSP udzielili 1300 wywiadów dziennikarzom prasy, radia i telewizji. Na bie\
ąco
reagowano te\
na emitowane przez redakcje TVN, TVP i RMF FM informacje nieścisłe
i próby krytyki działań ratowniczych i sposobów prowadzenia akcji.15 Na coraz lepszą
współpracę z mediami wskazuje ilość przekazów medialnych dotyczących sytuacji
kryzysowej w roku 2006. Wówczas od 27 marca do 10 kwietnia ukazało się 106
materiałów o sytuacji powodziowej w Polsce i 29  w Czechach, na Węgrzech
i w Niemczech. W samej telewizji wyemitowano w tym okresie 35 materiałów,
w których 12-krotnie wypowiadali się stra\
acy PSP, 5-krotnie stra\
acy OSP, a 18-krotnie
stra\
acy byli w prezentowanych materiałach widoczni.16
Sprawne wywiązywanie się przez środki masowego przekazu z ich komunikacyjnych
powinności wobec społeczeństwa wymaga więc od nich współdziałania ze wszystkimi
instytucjami rządowymi i pozarządowymi, zobowiązanymi do tworzenia i gromadzenia
niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa informacji, a więc
z tworzonymi w strukturach zarządzania kryzysowego zespołami odpowiedzialnymi za
15
W. Maziarz, Współpraca słu\
b ratowniczych z mediami w czasie klęski \
ywiołowej (materiały
niepublikowane)
16
Na podstawie informacji uzyskanych z Wydziału informacji i Promocji KG PSP w roku 2006
 8
kontakty z mediami. Rys. 1 przedstawia schemat struktury współpracy mass mediów z tymi
instytucjami.
Rys. 1. Mass media w strukturze reagowania kryzysowego17
3. Organizacja zespołów ds. kontaktów z mediami
W procesach komunikacji w sytuacjach kryzysowych rzeczywistość kształtowana jest
przez opinię społeczną, co mo\
e prowadzić do sfałszowania obrazu. Dlatego osoby
odpowiedzialne za komunikację muszą rozpocząć proces informowania natychmiast od
momentu wystąpienia kryzysu. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo, \
e komunikat będzie
zrozumiały nadawca powinien:
- u\
ywać więcej ni\
jednego kanału informacyjnego i powtarzać wa\
ne informacje więcej
ni\
jeden raz;
- przekazać komunikat całkowity i jasny razem z dodatkowymi informacjami, których
odbiorca mo\
e potrzebować do jego zrozumienia;
- korzystać z przykładów odwołujących się do doświadczeń odbiorcy.
Aby zwiększyć poziom wiarygodności nadawca komunikatu powinien wykazać się
znawstwem tematu, rzetelnością, autorytetem, \
yczliwością, dynamizmem i pozytywną opinią
innych ludzi.
Wszyscy odpowiedzialni za bezpieczeństwo powinni współpracować z mediami
jeszcze przed wystąpieniem katastrofy. W sporządzonym  Planie Działania
Kryzysowego , za opracowanie którego odpowiadają władze publiczne i samorządowe
17
Za R. Przetacznik, J. Szewczyk, Współpraca z mass mediami w sytuacjach kryzysowych na przykładzie stra\
y
po\
arnych. SGSP, Warszawa 2006, s.68
 9
powinna być zaplanowana współpraca ze strategicznym medium. Powinny być równie\

podpisane odpowiednie umowy z redakcją oraz ustalone procedury informowania redakcji
o zbli\
ającym się niebezpieczeństwie. Ponadto środki masowego przekazu winny być
przygotowane do pełnienia funkcji przekaz
nika informacji od słu\
b kryzysowych do
społeczeństwa poprzez:
- przekazanie redakcjom stałych numerów telefonów;
- ustalenie systemu wcześniejszego ostrzegania o niebezpieczeństwie;
- wybranie osób odpowiedzialnych w redakcji za informację;
- wyznaczenie w słu\
bach odpowiedzialnych za kryzys rzecznika, odpowiedzialnego za
przekazywanie prawdziwych informacji;
- ustalenie systemów dy\
uru w sytuacji klęski \
ywiołowej;
- sprecyzowanie brzmienia komunikatów na wypadek kryzysu;
- określenie sposobów porozumiewania się redakcji ze słu\
bami i odwrotnie.
Podczas kryzysu do zadań zespołów odpowiedzialnych za kontakty z mediami nale\
y
realizacja procedur informacyjnych ustalonych w fazie spokoju, w tym m.in.:
- powołanie całodobowego dy\
uru rzecznika;
- zbieranie od ró\
nych słu\
b, przygotowanie i przekazanie informacji dla dziennikarzy;
- sprawdzanie i korygowanie informacji, które znalazły się ju\
w mediach;
- zarządzanie informacją dla mediów lokalnych i ogólnopolskich;
- podejmowanie działań uspokajających i aktywizujących ludność;
- organizacja konferencji prasowych;
- redagowanie i rozsyłanie komunikatów na temat aktualnej sytuacji;
- organizacja pracy dziennikarzy na terenie prowadzonych działań.
Po kryzysie do funkcji zespołu ds. kontaktu z mediami nale\
y przede wszystkim
funkcja informacyjna zewnętrzna i wewnętrzna, polegająca na przekazywaniu społeczności
lokalnej informacji o bie\
ącej sytuacji i podejmowanych środkach zaradczych oraz na
informowaniu społeczeństwa w całym kraju o sytuacji w danym regionie.18
Istotą współpracy między zespołami powołanymi do obsługi informacyjnej
w instytucjach systemu zbiorowego bezpieczeństwa, a redakcjami i poszczególnymi
dziennikarzami jest stała wymiana informacji. Dobrze uło\
ona na co dzień współpraca
z mediami staje się utrudniona, gdy dochodzi do klęski \
ywiołowej. Emocje społeczne
18
I. Gielnicka I., K. Warchol, R. Dobrowolski: Budowanie Public Relations. Biuro Koordynacji Projektu Banku
Światowego, Wrocław 2001, s. 108-121
 10
i pogoń za informacją mogą prowadzić do braku przepływu informacji między
dziennikarzami, a słu\
bami odpowiedzialnymi za kryzys. Dlatego tak wa\
ne staje się
powołanie w Centrum Zarządzania Kryzysowego zespołu ds. kontaktów z mediami
i wskazanie rzecznika prasowego. Rolę tę powinien pełnić pracownik danego podmiotu
przeszkolony w zakresie komunikowania kryzysowego. Według bryg. Jarosława Wojtasika 
rzecznika prasowego śląskiego komendanta wojewódzkiego PSP, podczas du\
ych akcji
ratowniczych komunikaty dla mediów powinien przygotowywać zespół ds. kontaktu
z mediami zło\
ony z przedstawicieli PSP, Policji i prokuratury, podległy kierującemu
działaniami ratowniczymi, natomiast koordynowany w pracach przez rzecznika prasowego
wojewody.19 Istnienie jednej osoby odpowiedzialnej za kontakty z dziennikarzami
zagwarantuje wypływ informacji jednolitych i spójnych. Ponadto umo\
liwi rzecznikowi
stymulację i umiejętne podsycanie zainteresowania mediów. Znajdując się w samym centrum
wydarzeń rzecznik będzie osobą dobrze poinformowaną, zdecydowaną w swoich
wypowiedziach, cieszącą się uznaniem pozostałych członków zespołu. Jego pracę powinna
uzupełniać w zespole osoba stale monitorująca informacje w mediach oraz osoba do
bezpośredniego kontaktu z mediami i do bezpośredniego śledzenia akcji, czyli np. do
zbierania informacji od kierującego działaniami ratowniczymi lub śledzenia przebiegu akcji
w Wojewódzkim Stanowisku Koordynacji Ratownictwa. Obok wymienionych osób podczas
sytuacji kryzysowej do udziału w pracach zespołu powinni być zapraszani eksperci, znający
zagadnienia ściśle specjalistyczne.
Z kolei bryg. Paweł Frątczak  rzecznik prasowy komendanta głównego PSP widzi
potrzebę stworzenia na szczeblu krajowym grupy interwencyjnej, zło\
onej z czterech
rzeczników prasowych, którzy podczas du\
ych zdarzeń kryzysowych wspieraliby rzeczników
wojewódzkich.20
Profesjonalna praca rzecznika buduje zaufanie mediów do słu\
b kryzysowych oraz
utrwala pozytywną opinię społeczeństwa o ich trudnej pracy. Dlatego tak wa\
ne jest
przestrzeganie zasad, co powinien i czego nie powinien robić rzecznik prasowy. W tabeli
zamieszczonej poni\
ej przedstawiono te zasady.
19
(a.ł.), Przy podniesionej kurtynie.  Przegląd Po\
arniczy Nr 3/2006, s. 31
20
A. A
ańcuch , Rzecznicy do mediów.  Przegląd Po\
arniczy nr 10/2007, s. 9
 11
Tab. 1. Zasady pracy rzecznika prasowego (za  Zagro\
enia , nr 4,5,6/97)
WOLNO NIE WOLNO
Udostępniać informacje tylko przez Spekulować na temat:
rzecznika przygotowanego do kontaktu mo\
liwych przyczyn awarii,
z mediami
wielkości strat materialnych,
ilości ofiar śmiertelnych,
dalszych scenariuszy wydarzeń,
terminu zakończenia działań i powrotu do normalności.
Stwarzać równe szanse w zdobywaniu Wypowiadać się oficjalnie niekompetentnym osobom
informacji przez ró\
ne rodzaje mediów
Udostępniać tylko wiadomości Udzielać informacji, które mogą utrudnić przebieg akcji
sprawdzone ratowniczej, wywołać panikę lub inne nowe zagro\
enie
Nadzorować wypływ informacji
poprzez: Obarczać kogokolwiek winą za istniejącą sytuację
własne, częste kontakty z mediami,
nadzór nad poruszaniem się
dziennikarzy w obszarze
Oceniać działań ratowniczych w czasie ich trwania
zagro\
onym,
zbieranie wszystkich informacji w
wersji przekazywanej przez media
Wprowadzać media w błąd
ludności oraz analizowanie ich
W ramach uzupełnienia treści dot. pracy rzeczników prasowych w sytuacjach
kryzysowych zachęcam do przeczytania relacji z debaty z udziałem rzeczników prasowych
Urzędów Marszałkowskich oraz miast wojewódzkich nt.  Co robić w kryzysie ,
zamieszczonej w Serwisie Samorządowym Polskiej Agencji Prasowej z dnia 11 września
2008 roku.21
4. Formy komunikowania się z mediami
Tworząc zasady współpracy z mediami masowymi nale\
y uwzględnić ró\
ne formy
przekazywania informacji. W sytuacjach kryzysowych wykorzystuje się najczęściej ni\
ej
wymienione formy komunikowania:
NOTATKA PRASOWA / KOMUNIKAT (press release)
Zazwyczaj pierwsza informacja przekazywana natychmiast. Musi być jasna, przekazywać
zwięz
le i krótko to, co konieczne. Ma dać odpowiedz
na pytania: kto?, co?, gdzie?, kiedy?,
jak?, dlaczego? Informacja musi być konkretna i zrozumiała. Język nie mo\
e być
specjalistyczny, urzędowy ani nowomodny. Lepiej powiedzieć  samochód gaśniczy , a nie
 GCBA czy  wybrano władze urzędu , a nie  wyłoniono statutowe organy zarządzające .
21
http://www.samorzad.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_samorzad.pap.pl&_PageID=2&s=depesza&dz=sza
blon.depesza&dep=41959&data=&_CheckSum=-281498694
 12
OŚWIADCZENIE
Kilkuzdaniowy tekst powa\
ny w tonie. Dotyczy wyjaśnienia lub zakomunikowania sprawy
du\
ej wagi. Z formy tej nale\
y korzystać szczególnie wtedy, gdy publiczny wizerunek
instytucji został z konkretnych powodów poddany powszechnej krytyce. Oświadczenie
podpisuje osoba, biorąca całkowitą odpowiedzialność za treść (w tym równie\
rzecznik).
Musi zawierać informacje: kto?, co?, w jakiej sprawie?, ustosunkowanie się do faktu,
zobowiązanie.
INFORMACJA
Krótki materiał opracowywany przez biuro prasowe. Zawiadamia o ró\
nych sprawach. Są to
te\
materiały prasowe, przygotowywane przez organizatorów na konferencję.
ODPOWIEDy
TELEFONICZNA
Na pytanie problemowe nale\
y dać wywa\
oną odpowiedz
, np.  przepraszam, proszę
poczekać  na pytanie odpowie rzecznik ,  odpowiem panu za kwadrans . Konieczny zeszyt
pytań z rubrykami: data i godzina, kto, pytanie, kontakt, odpowiedz
(data i godzina).
ODPOWIEDy
NA PIŚMIE
Jest nią właściwie komunikat, oświadczenie, informacja, wypowiedz
. Musi być zwięzła, bez
ozdobników, wyczerpująca, a gdy mowa o terminach  ścisła. Ma być tylko surowcem do
napisania odpowiedniego tekstu.22
WYWIAD
Daje odbiorcy wra\
enie bezpośredniego uczestnictwa w rozmowie. Mo\
e nawiązywać do
znaczących wydarzeń minionych, zestawiać uogólnienia i opinie, dlatego nie wypada być do
niego nie przygotowanym. Obowiązują konwenanse: ubiór urzędowy, ustalony termin,
zgłoszony temat wywiadu. Rzecznik musi wyrazić zgodę na nagranie wywiadu z prawem do
jego autoryzacji.
ROZMOWA
Ma charakter mniej zobowiązujący ni\
wywiad. Słu\
y jako jedno ze z
ródeł penetrowania
tematu. Trwa od jednej do trzech minut. Dotyczy zazwyczaj spraw aktualnych, bie\
ących
wydarzeń. Cechuje ją spora swoboda zarówno w kompozycji, jak i języku zbli\
onym do
22
E. Binder, B. Binder, Reprezentuję firmę. Jestem rzecznikiem prasowym PR, asystentem szefa. Warszawa
2001, s. 86-93
 13
potocznego. Wykorzystywana najczęściej w programach informacyjnych. Mo\
e zostać
opublikowana na zasadach takich samych jak wywiad.23
WYPOWIEDy

Krótka (od kilku do 30 sekund) zwarta wypowiedz
opisująca jakieś wydarzenie,
w radiu i telewizji zwana  setką . Prezentuje czyjeś stanowisko w jakiejś sprawie,
uzasadnienie decyzji. Najczęściej jest wpleciona w narrację reportera, jako jeden z elementów
większego materiału. Wypowiedz
poprzedzona jest zawsze zapowiedzią czytaną przez lektora
(tzw. podprowadzenie) i zakończona tzw. wsteczną.24
KONFERENCJA PRASOWA
Zwoływana w przypadku konieczności przekazania du\
ej ilości informacji, najlepiej
poprzedzona publikacją komunikatów prasowych. Jest dobrą formą wymiany informacji, ale
wymaga czasu, który w sytuacji kryzysowej nie zawsze będzie do dyspozycji, a co nale\
y
uwzględniać przystępując do jej organizacji. Do najczęściej stosowanych rodzajów
konferencji podczas zdarzeń kryzysowych nale\
ą:
Briefing  charakteryzuje się krótką wymianą opinii między dziennikarzami, a fachowcami
w danej dziedzinie. Wyjaśnia kontekst i spodziewane konsekwencje określonych wydarzeń.
Konferencja reporterska  krótkie spotkanie, mające na celu przedstawienie aktualnych
faktów.25
R a d y p r a k t y c z n e !
Schemat organizacji konferencji  Ustalenie tematyki konferencji, zaplanowanie terminu,
zaproszenie dziennikarzy, przygotowanie materiałów prasowych, przeprowadzenie
konferencji.
Najlepszy termin: godz.1200  czwartek (nie niedziela). Dziennikarze są ju\
po odprawach,
zdą\
ą te\
na czas przygotować materiał do emisji i do druku, gdy\
magazyny informacyjne
pojawiają się po godzinie 1600. Czwartek, poniewa\
następnego dnia ukazują się magazyny
gazet codziennych, co daje dziennikarzowi szansę na obszerniejszą relację. Nie niedziela,
gdy\
w soboty i niedziele pełnią dy\
ury najmłodsi i najmniej doświadczeni dziennikarze.
23
J. Cianciara, B. Uściska, Komunikacja społeczna. Komunikowanie się z mediami w praktyce. Wrocław 1998,
s.42-43
24
U. Podraza, Współpraca z mediami. Poradnik. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2003,
s.24
25
I. Gielnicka I., K. Warchol, R. Dobrowolski: Budowanie Public Relations. Biuro Koordynacji Projektu Banku
Światowego, Wrocław 2001, s. 78
 14
Zaproszenia  Wysłane odpowiednio wcześniej (3-7 dni). W treści: kto zaprasza, temat
konferencji, termin (łącznie z dniem tygodnia), godzina, miejsce, dodatkowe informacje np.
dla operatorów lub dotyczące zaproszonych gości specjalnych. Zaproszenia czytelnie
podpisane, najlepiej z podanym numerem telefonu, gdzie zainteresowani dziennikarze mogą
uzyskać dodatkowe informacje.
Materiały prasowe  Nie powinny być zbyt obszerne. Tekst powinien zawierać podstawowe
informacje dotyczące tematu konferencji i nie powinien przekraczać objętości jednej strony
formatu A-4. W materiale nale\
y umieszczać te informacje, które łatwo mogą ulec
zniekształceniu, tj. nazwy własne, dane liczbowe itp., a tak\
e te, na których organizatorowi
konferencji szczególnie zale\
y.
Prowadzenie konferencji  Za stołem prezydialnym nie powinno siedzieć du\
o osób, gdy\

dziennikarze będą wypytywać najprawdopodobniej głównie jedną, najbardziej kompetentną
osobę. Wszyscy pozostali będą mieć \
al do organizatora konferencji, \
e nie pojawili się
w relacjach. Konferencję prowadzi rzecznik (lub gospodarz). Wita dziennikarzy, wygłasza
kilka słów wstępu, przedstawia gospodarza i gości. Na konferencjach dotyczących du\
ej wagi
wydarzeń wyznacza kolejność zadawania pytań i dyskretnie steruje przebiegiem dyskusji. Na
koniec dziękuje dziennikarzom, a w razie przedłu\
ającego się spotkania nie irytuje się na
dziennikarzy lecz przed udzieleniem głosu pytającemu dziennikarzowi zaznacza
z uśmiechem:  Proszę Państwa musimy kończyć, to ju\
na dziś przedostatnie pytanie .
Organizacyjne szczegóły  Sala powinna zapewnić wygodne miejsca do siedzenia i być
proporcjonalna do liczby uczestników (nie za du\
a). Na stole prezydialnym powinny zmieścić
się mikrofony. Nale\
y zwrócić uwagę na ścianę za plecami gospodarzy konferencji, gdy\
to
jej wygląd poka\
ą kamery. Wskazane jest zabezpieczyć dostęp do gniazdka elektrycznego
oraz dodatkowy czas dla ekip telewizyjnych i radiowych na przeprowadzenie bezpośrednich
wypowiedzi do mikrofonu.26
W kontaktach z mediami, kiedy dojdzie do podania przez dziennikarzy informacji
nieprawdziwych bądz
nieścisłych osoba lub instytucja pokrzywdzona ma prawo do
wystosowania sprostowania lub odpowiedzi na krytykę, a redaktor naczelny zobowiązany
jest do ich nieodpłatnej publikacji. Termin oraz formę wystosowania i opublikowania
sprostowania i odpowiedzi reguluje Prawo Prasowe rozdz. 5 art. 31-33.
26
J. Cianciara, B. Uściska, Komunikacja społeczna. Komunikowanie się z mediami w praktyce. Wrocław 1998,
s. 49-58
 15
SPROSTOWANIE
Sprostowanie musi być rzeczowe, odnoszące się do treści nieprawdziwych lub nieścisłych.
Nie reaguje się sprostowaniem na obrazę i zniewa\
enie. Tym zajmuje się sąd. 27
ODPOWIEDy
NA KRYTYK

Odpowiedz
na krytykę jest reakcją na opublikowany materiał zagra\
ający dobrom osobistym.
Musi być rzeczowa i publikowana bezpłatnie. Po jej publikacji dziennikarz mo\
e podjąć
polemikę natychmiast, w przeciwieństwie do sprostowania, po którym dziennikarz nie mo\
e
przedstawić swojego zdania w tym samym numerze, programie, czy audycji, w którym
publikowanie jest sprostowanie. Do dobrych obyczajów nale\
y zawiadomienie
zainteresowanych osób  przesłanie wycinków z listem.
R a d y p r a k t y c z n e !
Gdy w dziennikarskim tekście wkradł się błąd sprostowanie powinno mieć formę zwykłego
grzecznie napisanego listu. Jeśli dziennikarze wyciągnęli nieprawdziwe wnioski na
podstawie przekłamanych lub nieścisłych informacji sprostowanie mo\
e być dowcipne, ale
nie złośliwe.
Gdy Ty lub Twoja firma staliście się obiektem ataku medialnego:
- konieczne sprostowanie, gdy w przekazie dziennikarskim były nieprawdziwe lub
wyolbrzymione zarzuty lub gdy atak oparty był wyłącznie na domniemaniach. Tekst
bardzo spokojny i rzeczowy, koncentrujący się na sprawach merytorycznych;
- zastanowić się, czy replika jest potrzebna, jeśli podane fakty są prawdziwe, a tylko
komentarze agresywne lub nieprzychylne.
Jeśli tak, to:
- wyszukać w materiale fragment, w którym jest zdecydowany fałsz lub przekłamanie
i skoncentrować replikę na tym fragmencie. Strategia obrony przez atak, ale rzeczowy,
a nie agresywny.
- spokojnie potwierdzić niezaprzeczalne fakty, ale i próbować wykazać błędną ocenę
dziennikarską. Powołać się na przykłady lub uregulowania prawne. Opublikowanie
wymaga powołania się na prawo prasowe. Po nim mo\
e nastąpić riposta dziennikarska.
27
Kodeks Karny art. 212  Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę
organizacyjną o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poni\
yć ją w opinii publicznej lub narazić na
utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności podlega grzywnie, karze
ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku, (& ) a w przypadku wykorzystania środków masowego
komunikowania do lat 2 .
 16
Chocia\
redakcje niechętnie przyznają się do błędów, a droga do wyjaśnienia bywa
najczęściej długa, nale\
y korzystać z tych narzędzi obrony, głównie wtedy, jeśli informacje
wpływają negatywnie na wizerunek firmy. Przykładem mo\
e być reakcja przedstawicieli
Państwowej Stra\
y Po\
arnej na artykuł p.t.  Straszy wóz stra\
aków opublikowany
24.11.2004 r. w Gazecie Wyborczej, którego autorzy przedstawiają samochody renault
midliner jako pojazdy niebezpieczne  zagra\
ające \
yciu stra\
aków, nie posiadające
atestu, zakupione ze złamaniem prawa o zamówieniach publicznych. Na sprostowanie w tak
złym świetle zamieszczonej informacji w okresie od 25 listopada 2004 r. do 3 lutego 2005 r.
wysłano łącznie 11 sprostowań. Wśród nich znalazły się dokumenty dotyczące nierzetelnej
i nieobiektywnej interpretacji nieautoryzowanej wypowiedzi dyrektora CNBOP,
przeinaczenia wypowiedzi rzecznika prasowego Śląskiego Komendanta Wojewódzkiego,
opublikowania nieprawdziwej wypowiedzi rzecznika prasowego Kujawsko-Pomorskiego
Komendanta Wojewódzkiego, nieprawdziwej wypowiedzi nt. Midlinerów w sprawie odmowy
współpracy z autorem artykułu, wyników kontroli związanej z postępowaniem przetargowym
na zakup samochodu dla JRG, odpowiedzi komendanta głównego PSP na zapytanie MSWiA
o bezpieczeństwo u\
ytkowania Midlinerów, publikacji nieprawdziwych wypowiedzi
b. komendanta wojewódzkiego w Gdańsku oraz zarzutów postawionych b. komendantowi
wojewódzkiemu w Gdańsku.28
5. Komunikacja werbalna i pozawerbalna jako nośnik informacji
Wyra\
enie informacji poprzez tekst mówiony wspierane jest poprzez cały wachlarz
komunikacji niewerbalnej. Najnowsze badania potwierdzają dane liczbowe najbardziej
znanych badań komunikacji pozawerbalnej, jakie przeprowadził Albert Mehrabian w latach
60. ubiegłego stulecia. Wykazał w nich, \
e o wiele więcej informacji przekazuje się poprzez
język ciała, ni\
przez wypowiadane słowa: 7% informacji płynie ze słów, 38% ze sposobu
ich wypowiadania, a 55% wyra\
a mowa ciała.29 Rozkład czynników wpływających na
wywieranie wra\
enia podczas przekazywania informacji przedstawia Rys. 2.
28
Opracowanie wykonane na podstawie analizy dokumentów Wydziału Informacji i Promocji KG PSP
29
A. Barker, Doskonała umiejętność komunikacji. Gliwice 2005, s. 25
 17
Słowa
Sposób
7%
wypowiadania słów
38%
Mowa ciała
55%
Rys. 2. Rozkład czynników wpływających na wywieranie wra\
enia podczas przekazywania informacji
Informacje dotyczące sytuacji kryzysowych muszą być w pełni zrozumiałe i łatwe do
zapamiętania dla szerokich rzesz odbiorców, będących w stanie silnych emocji. Aby dotarło
do nich jak najwięcej informacji w przekazie werbalnym, występujący publicznie musi
przestrzegać podstawowych zasad komunikowania, zarówno treści przekazu, jak te\
jego
języka i konstrukcji. Język, składnia i sposób wyra\
ania informacji rozpowszechnianych za
pomocą prasy, radia i telewizji powinny cechować:
- proste i krótkie zdania;
- zawarcie najwa\
niejszych informacji w zdaniu głównym, a nie pobocznym;
- u\
ywanie słownictwa z języka codziennego;
- u\
ywanie formy osobowej, strony czynnej i czasu teraz
niejszego, ilekroć jest to
mo\
liwe;
- u\
ywanie czasowników zamiast rzeczowników, np. ulewne deszcze zniszczyły zasiewy
rolników a nie, ulewne deszcze wyrządziły szkody w zasiewach rolników;
- u\
ywanie pozytywnych słów, np. prosimy o opuszczenie domów a nie uprasza się
o nie pozostawanie w domach;
- unikanie nadmiaru imiesłowów i strony biernej np. zobaczywszy, zrobiono;
- unikanie nadmiaru przymiotników podnoszących emocje np. niesamowity, okropny;
- unikanie wyrazów prostackich i wulgarnych, np. wkurzyć, opieprzyć;
- unikanie słów perswazyjnych np. stra\
acy ewakuowali (chyba) wszystkich
mieszkańców z zagro\
onego budynku;
- zaokrąglanie liczb i danych statystycznych.
 18
W ka\
dej wypowiedzi pisanej, czy ustnej wa\
ny jest początek. Trzeba dobrze zacząć,
\
eby zainteresować rozmówcę. Szczególnie wa\
ne jest to w informacji wysyłanej do
prasy. Budowa informacji prasowej opiera się na dwóch regułach:
1) Klasyczne pytania informacji prasowej:
Kto?, Co?, Gdzie?, Kiedy? Jak? Dlaczego? Z jakim skutkiem?
2) Zasada odwróconej piramidy, będąca podstawą porządkowania w relacji prasowej.
Najwa\
niejsze informacje powinny znalez
ć się na początku w pierwszym akapicie
piramidy (tzw. lead). Drugą część tworzy opis zdarzenia skonstruowany według zasady
malejącej wagi informacji, kolejne zdania dotyczą coraz mniej istotnych aspektów
zdarzenia. Część trzecią zamykającą relację stanowi komentarz.30
Media przeciwstawne, do jakich zaliczyć nale\
y telewizję i druk, uruchamiają
w procesie poznawczym ró\
ne zmysły. Telewizja uruchamia ich więcej, obejmując swym
przekazem większą przestrzeń.
Id ent yfikac ja R eko nstrukc ja Interpreta cja
PAM I
Ć
T V
bod z
có w b odz
ca b odz
ca
do 30%
5%
(10-12% )
Id ent yfikac ja R eko nstrukc ja Inte rpreta cja
PAM I
Ć
DR UK
bod z
có w b odz
ca b odz
ca
Rys. 3. Percepcja ró\
nych mediów wg teorii ograniczonych zasobów poznawczych
Według teorii ograniczonych zasobów poznawczych, jakie posiada ka\
dy człowiek,
po identyfikacji, rekonstrukcji i interpretacji bodz
ca w pamięci czytelnika gazet pozostaje do
30% informacji, zaś widz zapamiętuje ich tylko 10  12%.31 Dlatego te\
wypowiedzi
30
M. Mrozowski, Projektowanie zestawów informacji i komunikatów dla mass mediów i ludności na wypadek
ró\
nych zdarzeń kryzysowych (w) Zarządzanie bezpieczeństwem na poziomie lokalnym 2. SGSP-Edura, 2002,
s. 254
31
M. Mrozowski, Świadomość społeczna a poczucie bezpieczeństwa. Warszawa, 2006 (notatki z wykładu)
zasób poznawczy
 19
kierowane do radia i telewizji w porównaniu z tekstami pisanymi adresowanymi do prasy
muszą być krótsze i konstruowane w taki sposób, aby tworzyły spójną i zamkniętą całość.
Rys. 3 obrazuje w sposób schematyczny ilość informacji pozostających w pamięci,
dostarczonych w postaci obrazów i dz
więków poprzez przekaz telewizyjny lub w postaci
obrazów i tekstów drukowanych.
Komunikację pozawerbalną charakteryzują następujące typy komunikowania:
WOKALIKA  wysokość i ton głosu, natę\
enie głosu, uprzejmość, zrozumiałość, tempo
mowy, wymowa głosek, intonacja (np. Policja niepokoi się, poniewa\
LUDZIE nie mogą się
do niej dodzwonić)
KINEZYKA Zachowania posturalno-gestowe  pozycja i ruchy części ciała, ogólna postawa
ciała, skierowanie głowy względem partnera konwersacji; Mimika  rodzaje wyrazu twarzy
powstające automatycznie; Spojrzenie  w którą stronę patrzymy, jak często nawiązujemy
kontakt wzrokowy z rozmówcą, czas trwania spojrzenia
CHRONEMIKA  Sposób wykorzystania czasu
WYGL
D FIZYCZNY  Przedmiotowość osoby32
Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki wpływające na przekaz pozawerbalny
występując przed kamerą lub mikrofonem nale\
y zwrócić uwagę na:
WA
AŚCIWY UBIÓR  unikanie kontrastowych barw, wzorzystych tkanin, drobnych
prą\
ków, które drgają i mienią się na ekranie oraz zbyt du\
ej ilości bi\
uterii
UA
OśENIE CIAA
A  siedzieć wygodnie patrząc na rozmówcę; w kluczowych momentach
dyskusji czasami gestami zaakcentować wagę sprawy; zachowywać umiarkowane ruchy
ciała, ale nie rezygnować z naturalnych gestów i mimiki
ZALECANE GESTY  ramiona uło\
one swobodnie po obu stronach ciała, gdy stoimy,
a lekko oparte o kolana, je\
eli siedzimy z dala od stolika lub spoczywające spokojne na
ustawionym przed nami stoliku (zawsze ramiona otwarte, a nie splecione); dłonie otwarte (nie
splatać palców, nie bębnić o blat stołu, nie zaciskać kurczowo na poręczach, nie manipulować
długopisami, kluczykami itp.)
SPOJRZENIE  wzrok skierowany na twarz rozmówcy; w przypadku bezpośredniego
zwracania się z informacją się do widzów wzrok utrzymany w osi obiektywu kamery
32
J. Steward (red), Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludz
mi. Warszawa, 2002, s. 122-123
 20
WA
AŚCIWE MIEJSCE  nie stawać na tle okien, uwa\
ać, aby nie mieć za plecami lustra
lub innych elementów wystroju wnętrza, łączących się z sylwetką
SPOSÓB WYPOWIEDZI  unikać szybkich, nerwowych wypowiedzi, chrząkania,
przeciągania samogłosek, dr\
enia głosu, mamrotania, podnoszenia głosu
WYKORZYSTANIE CZASU  nastawienie się na krótkie wypowiedzi; zalecane
przygotowanie konspektu wypowiedzi, tak aby zdą\
yć wypowiedzieć w swoim wystąpieniu
najwa\
niejsze myśli.
R a d y p r a k t y c z n e !
- Notatki sporządzać na jednej stronie kartki, by nie szeleścić, odwracając ją;
- Uwa\
ać na metalowe guziki przy rękawach czy bransoletki, by nie stukały o blat;
- Siedząc przed mikrofonem nie pochylać się do przodu, tak aby zachować swobodny
oddech;
- Nie pstrykać długopisem;
- Przed wejściem do studia przećwiczyć głos, robiąc kilka wdechów i wydechów;
- Nie uczyć się tekstu na pamięć, lepiej korzystać z czytelnie przygotowanego konspektu na
poziomej kartce formatu nie większej ni\
A-5;
- Wspierając się konspektem zachować optymalny kontakt wzrokowy z rozmówcą
(widzem) stosując technikę ZPM  Zerknij na konspekt, Podnieś oczy, Mów;
- Podczas mówienia z konspektem w pozycji stojącej kartki trzymać w lekko otwartych
dłoniach z obu stron mniej więcej po środku (nie za górną i dolną krawędz
), tak aby
zawsze jedna dłoń mogła swobodnie gestykulować.
Interesujące informacje o tym, w jaki sposób zwrócić uwagę dziennikarza, aby zamieścił
tekst - nagranie w swoim medium, jak przygotować się do rozmowy i jak rozmawiać oraz jak
sprawić by to, co mówimy zostało zinterpretowane zgodnie z naszymi zamierzeniami przez
widzów, jak te\
odpowiedzi na wiele innych pytań związanych ze współpracą
z dziennikarzami i występowaniem przed kamerą znajdziecie Państwo w krótkich filmach,
z udziałem eksperta od wizerunku  Tomasza Sańprucha zamieszczonych na stronie
internetowej firmy STEO.33
33
STEO. Eksperci od wizerunku http://www.steo.pl/o_nas.html
 21
6. Wpływ przekazów medialnych na wypracowanie zasad współpracy słu\
b
kryzysowych z dziennikarzami  studium przypadku
Do konieczności wypracowania zasad współpracy słu\
b kryzysowych
z dziennikarzami skłaniają przekazy medialne, łamiące niejednokrotnie przepisy prawa i etyki
dziennikarskiej. Przykłady zachowań i doniesień dziennikarskich z wybranych akcji
ratowniczych oraz skutki, do jakich doprowadziły pozostawiają w pamięci na długo obrazy
tragedii i ludzkiego cierpienia. Utrudnianie lub odmowa ludności do poddania się ewakuacji
z terenów ewidentnie zagro\
onych podczas powodzi w 1997 r. jest charakterystycznym
przykładem zachowań ludności, która utraciła ład informacyjny w wyniku uwiarygodnienia
przez media lokalne niepewnych i niesprawdzonych. informacji o szerzących się kradzie\
ach
i włamaniach, które jeśli się zdarzały, miały charakter incydentalny. Media lokalne
i regionalne przejmując władzę w swoje ręce utrudniły prowadzenie działań ratowniczych, bo
to im, a nie władzom samorządowym i rządowym uwierzyli mieszkańcy zalanego wodą
miasta.
Reporterzy w poszukiwaniu atrakcyjnych zdjęć starają się docierać do samego
centrum zdarzeń. Swoją obecnością w takich miejscach nie tylko nara\
ają siebie na
niebezpieczeństwo, ale utrudniają pracę ratownikom. Przede wszystkim jednak rejestrują
obrazy umierających, zmarłych, osieroconych, poparzonych czy mocno poranionych ludzi.
A przecie\
tak dobrane w przekazach telewizyjnych materiały zdjęciowe niepotrzebnie
podgrzewają atmosferę i podsycają napięcie. A co wtedy, jeśli trafią na ekrany telewizorów
po latach ju\
jako materiały archiwalne, przypominające wydarzenia z przeszłości ? Co będą
czuli ci, którzy sami wtedy uniknęli śmierci, ale stracili najbli\
szych? Właśnie tych,
których zarejestrowały wówczas kamery wścibskich, poszukujących sensacji reporterów.
Przykłady takich zachowań dziennikarzy, na szczęście spotykamy coraz rzadziej. Przestrogą
jednak niech będą obrazy z po\
aru lasów w Kuz
ni Raciborskiej w 1992 r., gdzie podczas
gaszenia przenoszącego się po wierzchołkach drzew ognia śmierć poniosło dwóch stra\
aków.
W godzinnym filmie dokumentalnym zrealizowanym dla lokalnej telewizji, kamerzysta
i zarazem realizator reporta\
u, przez pełne trzy minuty pokazywał ciała ofiar we wszystkich
mo\
liwych ujęciach !!! (Zdj. 1)
W przekazach medialnych poza obrazami znajdujemy te\
często informacje
sensacyjne w warstwie słownej. W roku 1993 podczas katastrofy ekologicznej,
spowodowanej przez nawiercenie otworu przez złodziei w rurociągu paliwowym
doprowadzającym ropę naftową do rafinerii w Płocku, kiedy kilka hektarów łąk zalała ropa,
dziennikarze relacjonowali:  Jezioro paliwa nadającego się jeszcze do wiejskich traktorów
 22
ma około 5 hektarów . Po emisji tak zredagowanej informacji, na teren akcji przebiegającej
do tego momentu spokojnie, po kilku godzinach musiały przybyć znaczne siły policji, aby
zaprowadzić spokój na terenie działań ratowniczych. (Zdj. 2)34
Zdj. 1. Kadr z reporta\
u filmowego Zdj. 2. Kadr z filmu dokumentalnego
 Po\
ar w Kuz
ni Raciborskiej  Zagro\
enie ekologiczne  wyciek ropy
Wszelkiego rodzaju zdarzenia kryzysowe i towarzyszący im przekaz informacji
przynoszą nowe doświadczenia i prowadzą do wypracowania zasad współpracy ze środkami
masowego przekazu. Same przepisy nakładające na media masowe obowiązek informowania
społeczeństwa o zagro\
eniach, są tylko narzędziem do korzystania z ich pomocy. Dlatego
wypracowanie skutecznych kanałów informacyjnych i organizacja tej współpracy nale\
y ju\

do słu\
b kryzysowych. Dwa przedstawione poni\
ej przypadki pokazują, \
e jest to mo\
liwe.
W przypadku po\
aru Starego Miasta, jaki miał miejsce w 1997 roku w Bernie,
dziennikarze  Der Bund komentowali:  Przez 20 minut nikogo nie było! ,  (& ) tylko 14
ludzi brało udział w akcji! ,  Dlaczego nie podano \
adnej piany? .35 A czy media zbierając
informacje dotarły do wiarygodnych z
ródeł? Dlaczego nie wspomniały w swoich relacjach
o trudnościach, które wyjaśniają sposób działania ratowników, jak np. utrudnienia
w swobodnym dojez
dzie z powodu starych, wąskich uliczek, utrudniona ewakuacja ze
względu na ciasną zabudowę, zagro\
enie ogniem i silnym zadymieniem powstałym w wyniku
u\
ycia ładunku wybuchowego do otwarcia drzwi ewakuacyjnych, czy wreszcie problem
z dotarciem do głównego zaworu dopływu gazu w piwnicy.
Dziewięć lat po przedstawionym powy\
ej zdarzeniu, w roku 2006 w Chorzowie, na
terenie Międzynarodowych Targów Katowickich zawalił się dach hali wystawowej.
34
Zdjęcia 1 i 2 oraz informacje o wydarzeniach w oparciu o materiały filmowe z archiwum Pracowni Edukacji
Medialnej SGSP
35
E. Grzesiak, Stra\
e Po\
arne a środki informacji publicznej,  Der Bund  Unabhaengige Liberale
Tageszeitung Brandschutz  Deutsche Feuerwehr-Zeitung
 23
W strefie zagro\
enia znajdowało się ok. 500 osób. Akcja ratownicza trwała od 28 stycznia do
20 lutego. Współpraca z mediami odbywała się przez cały czas trwania akcji. Dla
dziennikarzy zorganizowano punkt obserwacyjny na terenie akcji, a w siedzibie urzędu
wojewódzkiego, utworzono centrum prasowe. Wyznaczono rzecznika prasowego akcji
odpowiedzialnego za kontakty z mediami z grup ratowniczych PSP i Policji. W pierwszym
dniu akcji zorganizowano 5 konferencji prasowych. Udzielano informacji mediom przez
rzeczników prasowych wojewody śląskiego, śląskiego komendanta wojewódzkiego PSP,
komendanta wojewódzkiego Policji w Katowicach, prokuratury okręgowej i apelacyjnej oraz
przedstawicieli innych słu\
b uczestniczących w akcji ratowniczej. A
ącznie wyemitowano 270
materiałów filmowych w krajowej telewizji i ponad 300 publikacji w krajowej prasie.36
Pomimo podjętej na szeroką skalę działalności informacyjnej, w komentarzach prasowych
pojawiły się nieprawdziwe informacje  o kradzie\
ach na miejscu akcji i o zamarznięciach,
zarzuty niemieckich mediów o nie wpuszczenie na teren akcji niemieckiej ekipy z psami
ratowniczymi oraz nieuzasadnione zarzuty zagranicznych mediów dotyczące chaosu na
miejscu akcji ratunkowej, odcięcia prądu dopiero po godzinie, braku koców i folii
termoizolacyjnej oraz zbyt wczesnego przerwania akcji ratowniczej .37
Po\
ar w Bernie i katastrofa budowlana w Chorzowie  tak ró\
ne w swym charakterze,
zasięgu, miejscu i czasie  wykazały potrzebę dostarczania mediom jak najszybszej
i najwierniejszej informacji. Zorganizowanie opieki dla dziennikarzy oraz koordynacja
działań informacyjnych poprzez wyeliminowanie przekazywania przez wiele osób często
sprzecznych informacji, mogą przyczynić się do sprawnego i skutecznego informowania
społeczeństwa o zagro\
eniach oraz do prowadzenia właściwej komunikacji i współpracy
między słu\
bami kryzysowymi a środkami masowego przekazu.
7. Edukacja i szkolenia drogą do usprawnienia komunikacji
Aspekty prawne, organizacyjne, techniczne oraz praktyczne kontaktów z mediami
stanowią podstawowy zakres tematyczny przedstawionych problemów. Nie sposób jednak
pominąć odpowiedzi na pytanie, które nasuwa się w tym miejscu: Co zrobić, \
eby osoba
pełniąca funkcje rzecznika prasowego  zanim stanie oko w oko z kamerą i przedstawi
swój pierwszy komunikat o zdarzeniu kryzysowym  sprawdziła swoje przygotowanie
i nauczyła się w sposób skuteczny wykorzystywać teorię w praktyce?
36
(a.ł.), Przy podniesionej kurtynie.  Przegląd Po\
arniczy Nr 3/2006, s. 30-31
37
J. Skulich, Katastrofa budowlana. Międzynarodowe Targi Katowickie, 28 stycznia 2006 r. KW PSP Katowice,
2006 (materiały niepublikowane)
 24
W ka\
dej dziedzinie drogą do pogłębiania wiedzy jest edukacja. O potrzebie zmian
systemu szkolenia rzeczników prasowych mówi rzecznik prasowy komendanta głównego
PSP  bryg. Paweł Frątczak:  W dotychczasowych programach jest za du\
o teorii a za mało
zajęć praktycznych. Pora odwrócić te proporcje . W swoich rozwa\
aniach proponuje naukę
na zasadzie analizy przykładów z \
ycia, popełnionych błędów.38 Jedno z tak
zorganizowanych pod kątem współpracy z mass mediami szkoleń stra\
aków  wypełnione
przykładami teoretycznymi i zilustrowane autentycznymi zdarzeniami i ich obsługą medialną
 przeprowadził bryg. P. Frątczak w marcu 2008 r. dla elewów kursu podoficerskiego oraz
kadry Szkoły Podoficerskiej PSP w Bydgoszczy.39 Wcześniej, bo w roku 2007
o praktycznym sposobie wypracowywania współpracy z mass mediami w sytuacjach
kryzysowych przekonali się rzecznicy prasowi komendantów powiatowych PSP
w województwie mazowieckim. Podczas przeprowadzonego w Centrum Edukacji
Bezpieczeństwa Powszechnego Szkoły Głównej Słu\
by Po\
arniczej szkolenia, jego
uczestnicy w ciągu pięciu godzin symulacji multimedialnej pracowali w 5-o osobowych
zespołach prasowych, śledząc przez cały czas trwania zajęć symulowaną sytuację
powodziową i reagując na wydarzenia wynikające z wirtualnie prowadzonych działań
ratowniczych (Zdj. 3 - 4). Na bie\
ąco opracowywali oraz prezentowali w studio TV
komunikaty, reagowali na informacje nieprawdziwe pojawiające się na ekranach telewizorów
w sali, gdzie odbywały się zajęcia, a tak\
e przygotowywali i prowadzili konferencje prasowe
ściśle związane z trwającą akcją (Zdj. 5 - 6).
Zdj. 3 - 4. Uczestnicy szkolenia podczas symulacji multimedialnej w Centrum Edukacji Bezpieczeństwa
Powszechnego SGSP
38
A. A
ańcuch , Rzecznicy do mediów.  Przegląd Po\
arniczy nr 10/2007, s. 8-10
39
P. Frątczak , Wawerka , Oswajanie mediów.  Przegląd Po\
arniczy nr 5/2008, s. 35
 25
Zdj. 3 - 4. Uczestnicy szkolenia podczas symulacji multimedialnej w Centrum Edukacji Bezpieczeństwa
Powszechnego SGSP
Trening realizowany w formie symulacji multimedialnej prowadzili pracownicy
naukowo-dydaktyczni CEBP wykorzystując szerokie spektrum narzędzi multimedialnych,
takich jak program symulacyjny WODA, portal GAZETA, filmy dokumentalne, magazyny
informacyjne oraz relacje na \
ywo ze studia TV Pracowni Edukacji Medialnej. Niech te
przykłady szkoleń rzeczników będą inspiracją i ście\
ką do poszukiwania dalszej drogi
podwy\
szania kwalifikacji w zakresie komunikacji kryzysowej.
Podsumowanie
Podsumowując przedstawione w pracy zagadnienia mo\
na stwierdzić, \
e
w sytuacjach kryzysowych za przekazywanie rzetelnej i bie\
ącej informacji odpowiedzialne
są zarówno władze publiczne, jak i media masowe. Zadaniem jednych jest opracowywanie
planów działania na wypadek sytuacji kryzysowych, zaś drugich współdziałanie ze
strukturami publicznymi, zmierzające w kierunku przygotowania ludności do tych sytuacji.
Jedne i drugie działania w efekcie mają wpływ na skuteczność, sprawność i szybkość
niesienia pomocy.
Współpraca z mass mediami nie jest jednak łatwa. Mediom przyświecają często inne
cele przy opracowywaniu materiału, ni\
słu\
bom kryzysowym zaanga\
owanym w klęskę
\
ywiołową. Na tę samą katastrofę dziennikarze mają inne spojrzenie ni\
pozostali jej
uczestnicy. Włączenie mediów masowego komunikowania do systemu powszechnego
bezpieczeństwa państwa stało się nie tylko potrzebą, ale koniecznością. Chocia\
ustawy
o stanie klęski \
ywiołowej i zarządzaniu kryzysowym nało\
yły na media obowiązek
informowania o zagro\
eniach w porozumieniu z lokalnymi władzami, nie nale\
y zapominać
 26
o roli, jaką odgrywa sposób dotarcia informacji do redakcji telewizyjnych i prasowych.
Dlatego do przedstawicieli słu\
b kryzysowych nale\
y wypracowanie zasad, w jaki sposób
przedstawiać dziennikarzom problem zagro\
enia, katastrofy, czy kryzysu, aby niezale\
ne
media przedstawiały go w po\
ądany przez władze publiczne sposób. Wyjściem naprzeciw
dziennikarzom jest te\
ich szkolenie z zakresu klęsk \
ywiołowych, katastrof i awarii oraz
przygotowywanie dla nich materiałów o wymienionej tematyce. Przykładem takiego
spojrzenia na współpracę z mediami było opracowanie i wydanie przez Instytut Meteorologii
i Gospodarki Wodnej w roku 2003 materiałów dotyczących problematyki powodzi.
Przedstawienie w zrozumiałej formie specjalistycznego słownictwa i definicji z pewnością
ułatwi i usprawni współpracę z dziennikarzami zarówno słu\
bom kryzysowym, jak
i pracownikom instytucji, od których mass media tych informacji oczekują.40
Państwowa Stra\
Po\
arna w Polsce  jako jedna ze słu\
b ratowniczych  rozpoczęła
budowę polityki informacyjnej i kontaktów z mediami po reformie administracyjnej państwa.
Doświadczenia powodzi, po\
arów i katastrof minionych szesnastu lat doprowadziły do
wypracowania i wydania przez Zespół Prasowy, a obecnie Wydział informacji i Promocji
Komendy Głównej PSP zasad współpracy z dziennikarzami do wykorzystania słu\
bowego
w strukturach PSP. Zostały one zamieszczone między innymi w opracowaniach z roku 1998:
 Organizacja działalności prasowo-informacyjnej i  Współpraca Państwowej Stra\
y
Po\
arnej z mediami podczas katastrof, wypadków i po\
arów i z roku 2004:  Współpraca
kierującego działaniami ratowniczo-gaśniczymi z mediami oraz z roku 2006:  Arkusz
planowanych przedsięwzięć w sytuacjach kryzysowych , którego zastosowanie pozwoli na
kontrolę wyników współpracy.
Cieszy równie\
fakt, \
e środowisko dziennikarzy dostrzegło działalność informacyjną
mediów w sytuacjach kryzysowych w podobnym ujęciu, jak słu\
by kryzysowe. Świadczą
o tym  opracowane w Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy
Polskich  zasady pracy dziennikarskiej w sytuacjach kryzysowych. Są one znakomitym
uzupełnieniem wszelkich zapisów wynikających z przepisów prawa. Wskazują
dziennikarzom sposoby informowania zarówno przed sytuacją kryzysową, jak i podczas jej
trwania oraz wyznaczają rodzaje informacji, jakie dziennikarze mogą i powinni przekazywać
podczas wypadków, katastrof i klęsk \
ywiołowych, porwań i aktów terrorystycznych.41
40
G. Aniszewska, R. Dobrowolski, P.Wiśniewski, Sposoby edukacji, informowania i szkoleń. Biuro
Koordynacji Projektu Banku Światowego, Wrocław 2001
41
Centrum Wolności Prasy, Zasady pracy dziennikarskiej w sytuacjach kryzysowych. (w) Działalność prasowo-
informacyjna. Wybrane zagadnienia. Materiały dla komendantów jednostek organizacyjnych PSP. Zespół
prasowy KG PSP, Warszawa, grudzień 1998
 27
Zasady te, nie będące zbiorem ścisłych nakazów i zakazów, lecz wskazaniami uczciwych
i rozsądnych wzorów zachowań, są bardzo zbie\
ne z zasadami dziennikarstwa
informacyjnego, opracowanymi przez British Broadcasting Corporation, jedną z lepszych 
opartej na słu\
bie publicznej, a nie podporządkowanej władzy  telewizji na świecie.
Czerpiąc wzorce z dobrych i złych doświadczeń oraz rezultatów pracy kilku pokoleń
dziennikarzy programów informacji publicznej BBC nale\
y mieć nadzieję, \
e masowe media
w Polsce podejdą do relacjonowania wypadków i katastrof oraz problematyki bezpieczeństwa
państwa z pełną uczciwością, rzetelnością i wra\
liwością.42
Literatura
1. (a.ł.), Przy podniesionej kurtynie.  Przegląd Po\
arniczy nr 3/2006
2. Aniszewska G., Dobrowolski R., Wiśniewski P., Sposoby edukacji, informowania i szkoleń. Biuro
Koordynacji Projektu Banku Światowego, Wrocław 2001
3. Barker A., Doskonała umiejętność komunikacji. Gliwice 2004
4. Bartoszcze R., Słupek L., Telewizja  dobro kultury czy element rynku. Transformacja telewizji
publicznych w krajach Unii Europejskiej. Rzeszów 2001
5. Binder E., Binder B., Reprezentuję firmę. Jestem rzecznikiem prasowym PR, asystentem szefa.
Warszawa 2001
6. Bortnowski S., Warsztaty dziennikarskie. Warszawa 1999
7. Cianciara J., Uściska B., Komunikacja społeczna. Komunikowanie się z mediami w praktyce.Wrocław
1999
8. Deklaracja Paryska z 1983 r. Międzynarodowe zasady etyki zawodowej w dziennikarstwie
9. Dziennikarski Kodeks Obyczajowy Stowarzyszenia Dziennikarzy RP (tekst uchwalony przez III Zjazd
SARP w dniu 27 września 1991 r.)
10. Frątczak P., Wawerka M., Oswajanie mediów.  Przegląd Po\
arniczy Nr 5/2008
11. Furmankiewicz A.: Rola mediów w ograniczaniu skutków powodzi. "Przegląd Obrony Cywilnej" Nr 8-
9/2000
12. Gielnicka I., Warchol K., Dobrowolski R., Budowanie Public Relations. Biuro Koordynacji Projektu
Banku Światowego, Wrocław 2001
13. (głow)., MEDIA  cenny partner w ratownictwie.  Przegląd Po\
arniczy Nr 4/99
14. Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Warszawa 2004
15. Grocki R., Czamara W., Metody ograniczania skutków powodzi. Biuro Koordynacji Projektu Banku
Światowego, Wrocław 2001
16. Helgi P., 30 minut aby zostać dobrym mówcą. Katowice 2004
17. Kodeks Etyki Polskiego Stowarzyszenia Public Relations (przyjęty na II Kongresie PSPR 26 czerwca
1996 r.)
18. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.
19. Laermer R., Prichinello M., Public Relations. Gdańsk 2004
20. A
ańcuch A., Rzecznicy do mediów.  Przegląd Po\
arniczy Nr 10/2007
21. Maziarz W., Dziennikarze na miejscu zdarzenia. Jak współpracować mediami.  Przegląd Po\
arniczy
Nr 4/2000
22. Maziarz W., Współpraca słu\
b ratowniczych z mediami w czasie klęski \
ywiołowej (materiały
niepublikowane)
23. Maziarz W., Zasady współpracy z mediami.  Przegląd Po\
arniczy Nr 11/99
42
Vademecum dziennikarstwa BBC. Warszawa, 1993, s. 3-5
 28
24. Mrozowski M. (w) Zarządzanie bezpieczeństwem na poziomie lokalnym 2: Projektowanie zestawów
informacji i komunikatów dla mass mediów i ludności na wypadek ró\
nych zdarzeń kryzysowych.
SGSP-Edura,Warszawa 2002
25. Mrozowski M., Świadomość społeczna a poczucie bezpieczeństwa. Warszawa, 2006 (notatki
z wykładu)
26. Opracowanie redakcyjne ( Zagro\
enia nr 4,5,6/97), Kontakty z mediami w czasie awarii.
 Ratownictwo Polskie Nr 1/98
27. Podraza U., Współpraca z mediami. Poradnik. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa
2003
28. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 1948 r.
29. Przetacznik R., Szewczyk J., Współpraca z mass mediami w sytuacjach kryzysowych na przykładzie
stra\
y po\
arnych. SGSP, Warszawa 2006
30. Schroeder M., Vademecum rzecznika prasowego akcji ratowniczej prowadzonej w kopalni. Bytom 2003
31. Skulich J., Katastrofa budowlana. Międzynarodowe Targi Katowickie, 28 stycznia 2006 r. KW PSP
Katowice, 2006 (materiały niepublikowane)
32. Steward J. (red)., Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludz
mi. Warszawa 2002
33. Thomson P., Sposoby komunikacji interpersonalnej. Poznań 1998
34. Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r.  Prawo Prasowe (Dz.U. z 1984 r. nr 5 poz. 24 z póz
n. zmianami)
35. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o Państwowej Stra\
y Po\
arnej (Dz. U. z 2002 r. nr 147. poz. 1230,
tekst jednolity, z póz
n. zmianami)
36. Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji  Obowiązki dziennikarzy
telewizji publicznej wynikające z jej zadań (Dz. U. z 1993 r. nr 7 poz. 34 (z póz
n. zmianami)
37. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 1994 r. nr 24 poz.
83 (z póz
n. zmianami)
38. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. nr 133 z 1997 r. poz. 883 (z
póz
n. zmianami)
39. Ustawa z dnia 7 paz
dziernika 1999 r. o języku polskim (Dz. U. nr 90 z 2000 r. poz. 999 (z póz
n.
zmianami)
40. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej  Prawo do uzyskiwania
informacji publicznej (Dz.U. z 2001 r. nr 112 poz. 1198)
41. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski \
ywiołowej (Dz. U. nr 62 z 2002 r. poz. 558)
42. Vademecum dziennikarstwa BBC. Warszawa 1993
43. Wojtasik J., Tragedia w hali MTK.  W akcji Nr 3/2006
44. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli. Warszawa 2005
45. Zespół prasowy KG PSP.: Działalność prasowo-informacyjna. Wybrane zagadnienia. Materiały dla
komendantów jednostek organizacyjnych PSP KG PSP. Warszawa, grudzień 1998
1) Centrum Wolności Prasy, Zasady pracy dziennikarskiej w sytuacjach kryzysowych
2) Grzesiak E., Stra\
e Po\
arne a środki informacji publicznej (na podstawie Der Bund  Unabhaengige
Liberale Tageszeitung Brandschutz  Deutsche Feuerwehr-Zeitung)
3) Mrozowski M., Prawo do informacji: Rola dziennikarzy i mediów w stanach nadzwyczajnych
4) Organizacja działalności prasowo-informacyjnej
46. Wytyczne z 2004 r. Komendanta Głównego Państwowej Stra\
y Po\
arnej do  Współpraca kierującego
działaniami ratowniczo-gaśniczymi z mediami .
y
ródła internetowe:
1. http://www.steo.pl/o_nas.html
2. http://www.samorzad.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_samorzad.pap.pl&_PageID=2&s=depesza&
dz=szablon.depesza&dep=41959&data=&_CheckSum=-281498694