Wprowadzenie do problematyki polityki społecznej1
Polityka społeczna to system idei oraz działań zmierzających do polepszenia całokształtu warunków życiowych ludności.
Polityka społeczna ma na celu zaspokajać potrzeby jednostek i społeczeństwa poprzez:
1) działania opiekuńcze, polegające na wyrównywaniu określonego społecznie standardu życiowego różnych kategorii osób,
2) działania prognostyczno-planistyczne – na rzecz kompleksowych i perspektywicznych rozwiązań problemów rozwoju społecznego.
Celem polityki społecznej jest tworzenie takich warunków życia oraz stosunków międzyludzkich, które
w sposób możliwe optymalny sprzyjać będą rozwojowi społeczeństwa.
Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa: naukowa teoria oraz określenie metodologii i metod
badawczych, zajmujących się zagadnieniami potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym etapie rozwojowym państwa, z uwzględnieniem także geofizycznych i kulturowych uwarunkowań.
Polityka społeczna jako nauka jest zobowiązana do badania, we współdziałaniu z innymi dziedzinami nauki, warunków bytu i pracy społeczeństwa m.in. pod kątem ustalenia ich wpływu na rozwój gospodarczy oraz zapobiegania lub ograniczania zagrożeń związanych z tym rozwojem.
Polityka społeczna jako działalność praktyczna: działalność państwa i organizacji społecznych w dziedzinie kształtowania warunków bytu i pracy, zmierzających do optymalnego zaspokojenia indywidualnych
i społecznych potrzeb.
Polityka społeczna jako działalność praktyczna jej podmiotów zmierza do najbardziej efektywnego
wykorzystania środków materialnych w celu podniesienia poziomu życia ludności oraz rozbudowy
urządzeń socjalnych, zakładając stałe polepszanie i stymulowanie korzystnych zmian w zakresie
wszechstronnego zaspokajania potrzeb indywidualnych i społecznych.
Zakres przedmiotowy polityki społecznej obejmuje:
1) sferę pracy - niesie człowiekowi najwięcej zagrożeń, a zarazem daje szansę samorealizacji,
2) sferę dobrobytu - zawiera obok materialnego poziomu życia, odpowiedniej ilości i jakości dóbr i usług, takie komponenty, jak czas wolny, zdrowie, środowisko,
3) sferę kultury społecznej- zbiór naczelnych wartości, którym polityka społeczna powinna służyć,
4) sferę ładu społecznego - organizacja życia społecznego, instytucjonalne ramy, w których przebiega życie człowieka, stosunki w skali mikro, mezo i makro, ustrój gospodarczy, polityczny i społeczny.
1 Opracowano na podstawie:
Polityka Społeczna. Podręcznik akademicki, pod. red. G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny, PWN, Warszawa 2009
T. Szumlicz, Modele polityki społecznej, SGH, Warszawa 1994.
B. Winiarski (red.), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
L. Jodkowska, Państwo opiekuńcze w Polsce i w Niemczech, Wyd. Difin, Warszawa 2009.
Polityka społeczna – materiały do zajęć
Strona 1
Do podstawowych dziedzin polityki społecznej należy polityka:
1) ludnościowa i rodzinna,
2) polityka w dziedzinie zatrudnienia,
3) mieszkaniowa,
4) ochrony zdrowia,
5) oświatowa,
6) kulturalna,
7) zabezpieczenia społecznego,
8) ochrony środowiska naturalnego,
9) prewencji i zwalczenia zjawisk patologii społecznej.
Uwarunkowania polityki społecznej:
1. Uwarunkowania wewnętrzne:
1) Ustrojowo – polityczne – stopień centralizacji i decentralizacji państwa, stan instytucji demokratycznych, ranga polityki społecznej w polityce państwa, relacje pomiędzy polityką społeczną a polityką gospodarczą, itp.
2) Materialne:
a) ekonomiczne – poziom osiągniętego rozwoju gospodarczego, stopa i struktura wzrostu gospodarczego, sytuacja na rynku pracy,
b) infrastrukturalne – dostępność i jakość dostarczanych usług społecznych, sytuacja mieszkaniowa
społeczeństwa, stan infrastruktury komunikacyjnej,
c) ekologiczne.
3) Związane z czynnikiem ludzkim:
a) demograficzne – stan i struktura wieku ludności,
b) społeczne – struktura społeczna, wykształcenie i kwalifikacje, charakter dominujących strategii życiowych, przedsiębiorczość i aktywność obywatelska.
4) Wynikające z zastanego (realizowanego) modelu polityki społecznej.
2. Uwarunkowania zewnętrzne – wyzwania wynikające z uczestnictwa w światowym systemie
ekonomicznym, zobowiązania wynikające z udziałem w ponadnarodowych organizacjach, itp.
Polityka gospodarcza:
•
świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę
i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne państwa oraz jego relacje gospodarcze z zagranicą,
•
świadoma i celowa działalność państwa polegająca na kształtowaniu, na podstawie praw ekonomicznych, racjonalnego przebiegu procesów społecznoekonomicznych.
Cele polityki gospodarczej ze względu na jej charakter:
1) generalne: zapewnienie suwerenności, zapewnienie sprawiedliwości, zapewnienie postępu społecznego, zapewnienie ochrony praw człowieka,
2) ekonomiczne: wzrost gospodarczy i związane z nim dążenie do dobrobytu, rozwój przedsiębiorczości, wzrost
udziału każdego państwa w międzynarodowym podziale pracy, restrukturyzacja gospodarki i jej dostosowanie
Polityka społeczna – materiały do zajęć
Strona 2
się do aktualnych potrzeb, zapewnienie równowagi wewnętrznej (budżetowej) i zewnętrznej (wymiany z zagranicą),
3) społeczne: sprawiedliwy podział dochodów i pełne zatrudnienie, wyrównywanie szans w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej, zapobieganie wykluczeniu i reintegracja osób wykluczonych, zapewnienie ochrony zdrowia i zabezpieczenia na wypadek innych ryzyk socjalnych,
4) ekologiczne: ochrona istniejących zasobów środowiska w ramach tzw. zrównoważonego rozwoju,
rekultywacja obszarów zniszczonych,
5) obronno-militarne – zapewnienie bezpieczeństwa, wzmacnianie potencjału obronnego, z tworzenie rezerw na potrzeby obronno-militarne.
Polityka gospodarcza zajmuje się praktycznym zastosowaniem praw ujawnionych przez ekonomię do osiągnięcia za
pomocą racjonalnego gospodarowania celów określonych przez państwo, a w jej zakresie realizowane są cele społeczne tzn.:
1) sprawiedliwy podział dochodu: redystrybucja dochodu i ograniczenie nadmiernych nierówności w podziel produktu społecznego,
2) gwarancje (pełnego) zatrudnienia,
3) wyrównanie szans wszystkich obywateli w zdobywaniu wykształcenia, uzyskania pracy i płacy odpowiadającej
kwalifikacjom, awansu zawodowego,
4) zapewnienie minimum standardu życiowego (tzw. minimum socjalnego),
5) zwalczanie nędzy i przeciwdziałanie rozwarstwieniu społeczeństwa,
6) zapewnienie ochrony zdrowia,
7) zabezpieczenie społeczne.
Polityka społeczna – materiały do zajęć
Strona 3