LEKI PRZECIWPIERWOTNIAKOWE

1. Leki stosowane w zimnicy

• zimnica – wywoływana przez Plasmodium, które są przenoszone przez komary;

• pierwotniaki rozmnażają się w erytrocytach;

• rozpad krwinek czerwonych i wysiew postaci potomnych powoduje napady gorączki i dreszcze;

• choroba ma charakter przewlekły i nawracający.

A. Chinina

• skuteczna szczególnie w zakażeniach P. falciparum;

• może powodować zaburzenia laryngologiczne, upośledzenie widzenia, nudności, wymioty;

• szczególna ostrożność w zaburzeniach rytmu serca.

B. Chlorochina

• hamuje aktywność enzymów oddechowych pierwotniaków i zaburza oddychanie tkankowe;

• działa na P. vivax, P. malariae, P. ovale oraz niektóre szczepy P. falciparum;

• wykazuje również aktywność bójczą wobec trofozoitów pełzaka czerwonki (Entamoeba histolytica) oraz lamblii (Gardia lamblia);

• hamuje proliferację fibroblastów i może zahamować postęp choroby w niektórych kolagenozach i chorobach reumatologicznych;

• dobrze i szybko wchłania się z przewodu pokarmowego;

• przeciwwskazania: nadwrażliwość na chlorochinę, uszkodzenia siatkówki, nerwu wzrokowego; ostrożnie stosuje się u chorych z uszkodzeniem wątroby lub nerek, porfirią, łuszczycą, a także u osób z zaburzeniami w obrazie morfologii krwi, z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej;

• działania niepożądane: nudności, wymioty, wzdęcia, biegunki; rzadko bóle i zawroty głowy, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia słuchu, parestezje, świąd skóry, zmiany barwnikowe skóry, pokrzywka, napady padaczkowe, zmiany psychotyczne, utrata włosów, porfiria; długotrwałe podawanie chlorochiny może prowadzić do uszkodzenia narządu wzroku (zaburzenia akomodacji, uszkodzenie rogówki, zwyrodnienie plamki lub nerwu wzrokowego) – konieczne okresowe kontrole okulistyczne.

C. Hydroksychlorochina

D. Meflochina

1

E. Pirymetamina

• nieodwracalnie hamuje syntezę kwasów nukleinowych przez hamowanie reduktazy kwasu dihydrofoliowego (duże powinowactwo do enzymów pierwotniaków);

• większe dawki mogą powodować u ludzi objawy niedoboru kwasu foliowego;

• wchłania się całkowicie z przewodu pokarmowego;

• stosowana w leczeniu: zimnicy, toksoplazmozy, pneumocystodozy, czerwienicy;

• przeciwwskazania: nadwrażliwość na pirymetaminę, niewydolność wątroby, niedokrwistość megaloblastyczna związana z niedoborem kwasu foliowego;

• działania niepożądane: nadwrażliwość, objawy hematologiczne (niedokrwistość megaloblastyczna, małopłytkowość, leukopenia), zaburzenia neurologiczne (bóle i zawroty głowy, niezborność, napady drgawek, bezsenność i depresja), zmiany na skórze i błonach śluzowych;

• w trakcie leczenia należy często kontrolować obraz krwi; podczas leczenia wskazane jest podawanie kwasu foliowego.

2. Leki stosowane w pełzakowicy

• zakażenie Entamoeba histolytica;

• zmiany w jelitach, powikłania – ropnie wątroby i płuc;

• przebieg ostry lub przewlekły.

A. Emetyna

• alkaloid korzenia wymiotnicy;

• stosowana tylko, gdy leczenie metronidazolem jest nieskuteczne;

• podawana s.c. lub i.m. (ból lub ropień w miejscu wstrzyknięcia);

• działania niepożądane ze strony układu sercowo-naczyniowego, nerwowo-mięśniowego i OUN;

• konieczność nadzoru (EKG);

• przeciwwskazana w ciąży, u osób z chorobami serca, nerek i układu nerwowo-mięśniowego.

B. Metronidazol

C. Paromomycyna

• antybiotyk aminoglikozydowy;

D. Mepakryna

• lek z wyboru w leczeniu lambliozy

E. Dehydroemetyna

2

3. Leki stosowane w lambliozie (Giardia intestinalis) A. Furazolidon

• pochodna nitrofuranu;

• działa bakteriobójczo, pierwotniakobójczo (G. lamblia, T. vaginalis);

• jest inhibitorem monoaminooksydazy;

• podczas leczenia furazolidonem nie spożywać pokarmów zawierających tyraminę (sery żółte, wędzone ryby i mięso, czekolada, czerwone wino);

• nie należy pić alkoholu podczas leczenia furazolidonem i 4 dni po leczeniu (reakcja disulfiramowa).

B. Mepakryna

• pochodna akrydyny;

• ostrożnie u osób po 60 r.ż., z zaburzeniami psychotycznymi, u osób z uszkodzoną wątrobą;

• przeciwwskazana w ciąży (uszkadza płód);

• może wywoływać objawy ośrodkowe (pobudzenie, psychozy);

• wywołuje żółte zabarwienie skóry i moczu.

4. Leki stosowane w rzęsistkowicy (Trichomonas vaginalis) A. Chlorchinaldol (Chlorchinaldin)

• ma działanie przeciwpierwotniakowe, przeciwgrzybicze oraz przeciwbakteryjne;

• niewielka część leku wchłania się z przewodu pokarmowego, przedostaje do krwiobiegu i – podobnie jak inne pochodne chinoliny –

może wywoływać ciężkie uszkodzenia OUN;

• zastosowanie: miejscowe leczenie stanów zapalnych skóry i błon śluzowych wywołanych rzęsistkiem oraz zakażeniami bakteryjnymi, grzybiczymi;

• działania niepożądane: ciężkie uszkodzenia neurologiczne, nudności, bóle, zawroty głowy, alergiczne reakcje skórne, objawy dyspeptyczne;

• po 4 tyg. leczenia należy przeprowadzić badanie neurologiczne i okulistyczne.

B. Natamycyna

• antybiotyk o działaniu grzybobójczym oraz pierwotniakobójczym zależnym od dawki;

• po podaniu p.o. prawie nie wchłania się z przewodu pokarmowego; zastosowana miejscowo na skórę lub błony śluzowe również nie ulega wchłonięciu.

C. Policresulen

• ma działanie bakteriobójcze, rzęsistkobójcze i hemostatyczne.

D. Metronidazol

3

LEKI PRZECIWROBACZE

1. Leki stosowane przeciw przywrom

• choroby wywoływane głównie przez Schistosomatidae;

• środki te należą do:

o organicznych związków antymonu (stibofen),

o pochodnych tioksantonu (lukanton),

o pochodnych nitrotiazolu (niridazol),

o pochodnych chinoliny (prazykwantel).

• mechanizm działania – zaburzanie metabolizmu przywr.

2. Leki stosowane w zakażeniach tasiemcami

A. Niklozamid

• hamuje cykl beztlenowego wytwarzania ATP;

• skuteczny w zakażeniach tasiemcem nieuzbrojonym (T. saginata), bruzdogłowcem szerokim (D. latum) i tasiemcem karłowatym (H. nana);

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego, jest nietoksyczny;

• podaje się na czczo w 2 dawkach co 1 h; po 2 h od drugiej dawki można podać środek przeczyszczający.

B. Prazykwantel

• wywołuje skurcz i unieruchomienie pasożytów oraz zmiany w oskórku wora powłokowo-mięśniowego;

• działa na przywry patogenne dla człowieka, tasiemce i niektóre ich postaci larwalne;

• dobrze i szybko wchłania się z przewodu pokarmowego;

• wskazania: zarażenia Schistosoma, przywrami wątrobowymi i płucnymi, stosowany jest również w inwazjach tasiemcami T. saginata, T. solium, H. nana, D. pacificum; dotyczy to także OUN, gdzie mogą tworzyć się wągry T. solium (wągrzyca);

• przeciwwskazania: wągrzyca gałki ocznej; ostrożnie u chorych z niewydolnością serca leczonych glikozydami naparstnicy, u chorych z uszkodzoną wątrobą i(lub) nerkami;

• działania niepożądane: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki, bóle i zawroty głowy, uderzenia gorąca i podwyższenie temperatury, senność, reakcje alergiczne, świąd skóry; objawy te mogą być również związane z rozpadem pasożytów i ich toksyczno-alergicznym oddziaływaniem na organizm żywiciela;

• w przypadku leczenia wągrzycy OUN należy równocześnie podawać deksametazon i niekiedy leki przeciwpadaczkowe w celu zapobiegania reakcjom związanym z rozpadem wągrów (bóle głowy, gorączka, drgawki, nadciśnienie wewnątrzczaszkowe);

• w czasie leczenia i dobę po jego zakończeniu nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych ani obsługiwać maszyn.

4

3. Leki stosowane w zakażeniach robakami obłymi A. Pyrantel

• pochodna benzoimidazolu;

• działa na nicienie poprzez zablokowanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego pasożytów (blok typu depolaryzującego) znajdujących się w świetle przewodu pokarmowego;

• skuteczny w zakażeniach glistą ludzką i owsikiem; działa też na tęgoryjce;

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego;

• w przypadku owsicy leczenie powtarza się po 2 tygodniach;

• przeciwwskazania: niewydolność wątroby;

• działania niepożądane: rzadko zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, niewielkie zwiększenie aktywności aminotransferaz, wyjątkowo bóle i zawroty głowy, senność lub bezsenność, osutka.

B. Mebendazol

• nieodwracalnie zaburza przyswajanie glukozy przez pasożyty, powodując ich obumieranie z powodu braku związków energetycznych;

• działa na owsiki, glistę ludzką, tęgoryjca amerykańskiego i dwunastniczego, włosogłówkę i węgorka jelitowego;

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego i podlega intensywnemu metabolizmowi w wątrobie;

• przeciwwskazania: dzieci do 2 r.ż. (można stosować tylko w szczególnych przypadkach), stwierdzona nadwrażliwość na lek;

• działania niepożądane: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle głowy, reakcje alergiczne, zwiększenie aktywności aminotransferaz, leukopenia, zmniejszenie stężenia hemoglobiny, zawroty głowy, łysienie;

• w czasie leczenia i dobę po jego zakończeniu nie można pić napojów alkoholowych.

C. Tiabendazol

• działa podobnie do mebendazolu.

D. Albendazol

• lek o szerokim spektrum działania przeciwpasożytniczego;

• hamuje polimeryzację tubuliny;

• może wchłaniać się z przewodu pokarmowego i częściej powoduje działania niepożądane.

5

E. Lewamizol

• szybko i krótkotrwale poraża mięśnie nicieni;

• skuteczny wobec glisty ludzkiej i tęgoryjca amerykańskiego;

• poprawia wydolność immunologiczną przez zwiększenie aktywności fagocytarnej makrofagów, normalizuje zaburzoną czynność limfocytów T, przez co wywiera efekt immunostymulujący (u ludzi zdrowych nie wywiera tego efektu);

• wzmaga odporność zarówno przeciwnowotworową, jak i ogólną przeciw zakażeniom i zarażeniom, które zagrażają chorym w stanie immunosupresji;

• wskazania: zarażenia glistą ludzką i tęgoryjcem dwunastniczym oraz innymi nicieniami; jako lek immunostymulujący w wielu chorobach przebiegających z upośledzeniem odpowiedzi immunologicznej: zespół

Wiskotta i Aldricha, ataksja–teleangiektazja, hipogammaglobulinemia, niedobory jakościowe i ilościowe limfocytów T i B, w chorobach nowotworowych w połączeniu z chemioterapią podtrzymującą;

• przeciwwskazania: alergia na lek; ostrożnie w przypadku upośledzenia czynności wątroby lub nerek oraz chorób krwi;

• działania niepożądane: nudności, wymioty, bóle brzucha i(lub) głowy; po dłuższym stosowaniu może dojść do leukopenii, agranulocytozy, uszkodzenia nerek, osutki skórnej; może wystąpić reakcja nadwrażliwości na lek przebiegająca z gorączką, bólami stawowymi, mięśniowymi, zaburzeniami smaku; bardzo rzadko dochodzi do zaburzeń ze strony układu nerwowego;

• w czasie leczenia nie spożywać alkoholu.

6

LEKI STOSOWANE W ZAKAŻENIACH

WYWOŁANYCH PRZEZ STAWONOGI

A. Lindan

• preparat o działaniu kontaktowym, niszczy owady (nie działa na jaja) i roztocza; wnika bezpośrednio do ciała pasożytów;

• stosowany zewnętrznie przeciw wszawicy i świerzbowi;

• przeciwwskazania: nadwrażliwość na lindan lub pozostałe składniki preparatu (glikol propylenowy), poważne uszkodzenie powierzchni naskórka; ostrożnie u chorych na padaczkę, nie stosować u wcześniaków;

• działania niepożądane: preparat toksyczny; przedostanie się do krwi podczas przypadkowego spożycia lub poprzez uszkodzony naskórek (głównie u dzieci poniżej 2 r.ż.) może powodować drgawki, pobudzenie, wymioty, biegunkę, duszność, sinicę, spadek ciśnienia tętniczego, ciężkie uszkodzenie wątroby, uszkodzenie szpiku, a nawet zgon.

B. Benzoesan benzylu

• lek łatwo przenikający zrogowaciały naskórek, o działaniu przeciwświerzbowym i przeciwwszawiczym;

• środek stosunkowo bezpieczny;

• działania niepożądane: u osób uczulonych osutka, przemijające zmiany o charakterze pokrzywki, uczucie pieczenia.

C. Krotamiton

• środek o działaniu świerzbobójczym, przeciwświądowym i bakteriostatycznym, o nieznanym mechanizmie działania;

• przeciwwskazania: ostre stany zapalne skóry przebiegające z sączeniem; nie wolno stosować u dzieci do 2 r.ż.; nie stosować w okolicy oczu i ust;

• działania niepożądane: reakcje uczuleniowe, zaczerwienienie i podrażnienie skóry.

7