Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska,

Ewa Wach

Instytut Ekspertyz Sądowych

Kraków

Przesłuchanie poznawcze dzieci

Przesłuchanie poznawcze jest metodą wspomagania pamięci poprzez usprawnienie procesu przypominania. Metoda ta wykorzystywana jest w czasie przsłuchiwania świadków, również dzieci-świadków. Autorki opisują zasady dotyczące przesłuchania poznawczego dzieci oraz fazy jego przebiegu.

Wprowadzenie

Przesłuchanie poznawcze, znane też

nia, a następnie przekazać te informacje

jako wywiad poznawczy ( Cognitive Inte-

przesłuchującemu. Powodzenie przesłu-

rview) jest metodą wspomagania pamięci chania zależy więc od obu tych procesów.

poprzez usprawnienie procesu przypo-

Podstawową zasadą obowiązującą

minania. Metoda ta została opracowana

w przesłuchaniu poznawczym jest kiero-

w latach 1984–1985 przez psychologów

wanie przeszukiwaniem pamięci. Zada-

amerykańskich Ronalda Fischera i Edwar-

niem przesłuchującego jest pomoc świad-

da Geiselmana. Prowadzili oni badania

kowi w przypomnieniu sobie ważnych in-

nad procesami pamięci i w latach 80. XX

formacji poprzez nakierowywanie go, za

wieku opublikowali wiele prac na te-

pomocą odpowiednich pytań, na różne

mat wykorzystania wyników tych badań

obszary jego pamięci, w których mogą

w praktyce, w tym zwłaszcza dla celów

być one zakodowane. Autorzy podkreśla-

podniesienia efektywności przesłucha-

ją też, że to świadek, a nie przesłuchujący, nia świadków.

ma stać się centralną postacią przesłu-

Twórcy przesłuchania poznawczego

chania, bowiem to on posiada dostęp do stwierdzają, że technika ta koncentruje się informacji. Rola przesłuchującego pole-na dwóch głównych problemach związa-

ga na wnioskowaniu, w jaki sposób infor-

nych ze składaniem zeznań przez świad-

macje zostały przez świadka zgromadzo-

ków: procesach pamięci i procesach wza-

ne oraz na delikatnym kierowaniu proce-

jemnego porozumiewania. Świadek musi sami pamięciowymi świadka, towarzy-bowiem najpierw włożyć wiele wysiłku,

szenie mu, podsuwanie strategii skutecz-

aby przypomnieć sobie szczegóły wydarze-

nego przeszukiwania pamięci.

1

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci W celu umożliwienia świadkowi aktyw-Wychodząc z powyższych podstaw teo-

nego zaangażowania się w proces prze-

retycznych, autorzy opracowali dla celów

słuchania, przesłuchujący powinien dążyć

przesłuchania poznawczego cztery pod-

do stworzenia odpowiednich warunków,

stawowe techniki odtwarzania śladów

w których świadek czułby się bezpiecznie.

pamięciowych wydarzeń. Dwie z nich ma-

Ponadto świadek powinien mieć poczu-

ją na celu wzmocnienie efektywności od-

cie, że jest traktowany podmiotowo i in-

twarzania pokrywających się częściowo

dywidualnie. Istotna jest więc tzw. perso-elementów śladów pamięciowych zda-

nalizacja przesłuchania, czyli potrakto-rzenia, a dwie pozostałe dotyczą dróg

wanie świadka jako jednostki z niepowta-

uzyskiwania informacji:

rzalnym zespołem cech i możliwości.

· Swobodna, pełna relacja uwzględniają-

W tym celu należy przed przystąpieniem

ca nawet częściowe i – zdaniem świadka

do przesłuchania zadbać o nawiązanie

– mało ważne informacje. Świadek ma

dobrego kontaktu ze świadkiem, zaintere-

przedstawić wszystkie szczegóły wyda-

sować się jego samopoczuciem, aktualną

rzeń, jakie tylko sobie przypomni, nawet

sytuacją osobistą. Powinno się umożliwić

jeśli będą mu się wydawać nieistotne,

świadkowi wyrażenie jego lęków i emocji

niespójne, nie usystematyzowane.

tak, aby nie musiał się już na nich kon-

· Odtworzenie kontekstu zdarzenia – po-centrować w trakcie odpamiętywania.

wtórne przeżycie sytuacji przestępstwa

Drugim ważnym elementem przesłu-

w kontekście osobistym i środowisko-

chania jest efektywne przekazanie przez

wym, jaki miał miejsce w czasie zda-

świadka odpamiętanych informacji.

rzenia. Można polecić świadkowi, aby

Problem może stanowić formułowanie

wyobraził sobie przeżyte zdarzenie, od-

i przekazywanie informacji przez świad-

twarzając szczegóły wydarzenia, stany

ka, jak też zrozumienie oraz zapisanie ich

psychofizyczne własne i innych osób

przez przesłuchującego. Ponieważ w sy-

w nim uczestniczących.

tuacji przesłuchania jest to system komu-

nikacji pomiędzy dwoma osobami, każda

· Opis zdarzeń w różnym porządku chro-

z nich musi być świadoma potrzeb i moż-

nologicznym, np. od ostatniego zapa-

liwości drugiej. Poprawa komunikacji

miętanego epizodu do epizodów po-

w przesłuchaniu poznawczym jest wyni-

przedzających.

kiem pomocy świadkowi w formułowa-

· Opis zdarzeń z perspektywy innej oso-

niu kompletnych i zrozumiałych wypowie-

by, np. z perspektywy innego świadka, dzi, pomocy przesłuchującemu w zrozu-sprawcy bądź ofiary przestępstwa.

mieniu i zapisaniu wypowiedzi świadka,

Już pierwsze badania eksperymental-

a także zrozumieniu jego psychologicz-

ne, prowadzone przez Geiselmana i jego

nych potrzeb. (Fisher, Geiselman 1992).

współpracowników na studentach, po-

Przesłuchanie poznawcze oparto na

twierdzały skuteczność tej techniki prze-

dwóch prawach pamięci:

słuchania. W porównaniu z przesłucha-

1) ślad pamięciowy składa się z kilku ele-

niem standardowym uzyskiwano od 20%

mentów, efektywność jego odtwarzania

do 35% dodatkowych informacji przy

jest więc ściśle związana z ilością nakła-

niezmienionej liczbie błędów i konfabula-

dających się na siebie elementów tego

cji (Geiselman i in. 1986).

śladu, a zatem ze złożonością zdarzenia;

Geiselman i współpracownicy podjęli

2) istnieje kilka dróg odtwarzania zako-

też badania nad zastosowaniem przesłu-

dowanego w pamięci wydarzenia. A za-

chania poznawczego w stosunku do dzieci.

tem informacja, której nie uzyska się

(Geiselman, Padilla 1988). Eksperyment

jednym sposobem, może być dostępna

obejmował dzieci w wieku od 7 do 12 lat.

przy pomocy innej metody.

W przesłuchaniu poznawczym uzyskano

2

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci o 21% więcej informacji niż w przesłucha-spiracją dla badań prowadzonych w wie-

niu standardowym przy tej samej liczbie

lu krajach świata. W Europie największe

błędów i konfabulacji.

zainteresowanie wykazali psychologowie

U dzieci jednak wystąpiło ogólnie więcej

z Wielkiej Brytanii, Niemiec i Hiszpanii.

błędów i konfabulacji niż u dorosłych, co na-Badacze sprawdzali wybrane elementy

sunęło przypuszczenie, że powodem tego

tej techniki i częstotliwość ich stosowa-

mogło być niezrozumienie instrukcji doty-

nia, a także wpływ pewnych procesów

czących poszczególnych technik. W związ-

psychicznych na usprawnienie procesu

ku z tym w następnych latach koncentrowa-

odpamiętywania.

no się na dostosowaniu procedur przesłu-

Zastosowaniem tej techniki w stosun-

chania do właściwości rozwojowych dzie-

ku do dzieci zajmował się m.in. Gunter

ci. Stwierdzono, że najkorzystniejszą stra-

Koehnken, który opracował szczegółową

tegią przesłuchania dzieci wydaje się ogra-

procedurę stosowania przesłuchania po-

niczenie do pytań otwartych, przynajmniej

znawczego u dzieci – świadków prze-

na początku przesłuchania, a po uzyskaniu

stępstw. Obiecujące wyniki badań prowa-

zarysu zdarzenia przejście do pytań ukie-

dzonych przez psychologów w różnych

runkowujących (Fisher, McCauley 1991). krajach oraz sygnały o przydatności sto-W ciągu ostatnich 20 lat problematyka

sowania tej metody w praktyce zachęcają

przesłuchania poznawczego stała się in-

do jej rozpowszechnienia.

Procedura przesłuchania poznawczego dzieci Przedstawiona poniżej procedura opar-wiło bez przerwy i zadawać pytania po-

ta jest na materiałach szkoleniowych, opra-

mocnicze tylko wtedy, kiedy jest to napraw-

cowanych przez G. Koehnkena i udostęp-

dę konieczne. W związku z tym przesłuchu-

nionych Instytutowi Ekspertyz Sądowych

jący powinien zastosować się do poniż-

w Krakowie w 1995 r.

szych zaleceń:

Celem wywiadu poznawczego jest po-

· Siedź w sposób swobodny, skieruj się

moc przesłuchiwanemu dziecku w uspraw-

ku dziecku.

nieniu procesu wydobywania informa-

· Wyrażaj przyjaźń i poparcie.

cji z pamięci, tzn. generowania odpamię-

· Używaj często kontaktu wzrokowego,

tywanych szczegółów bez zwiększania

lecz nie wpatruj się w dziecko.

liczby szczegółów niedokładnych lub sfa-

· Mów powoli, używaj krótkich zdań,

brykowanych.

stosuj pauzy między zdaniami.

Ogólne wytyczne dotyczące zachowania się

· Często wyrażaj uwagę i zainteresowanie

osoby prowadzącej przesłuchanie (wywiad) poprzez kiwanie głową, mów „mhm”

Rola przesłuchującego, podobnie jak

itp., lecz nie używaj wyrażeń oceniają-

w przypadku dorosłych, polega na ułatwia-

cych typu „dobrze”, „tak jest”.

niu wyszukiwania informacji z pamięci

· Chwal dziecko za jego wysiłek.

dziecka. Należy pamiętać, że dziecko jest

· Unikaj nagłych ruchów lub chaotycz-

główną osobą przesłuchania, gdyż to ono

nego stylu mowy.

posiada wszystkie interesujące przesłu-

· Nie przerywaj.

chującego informacje. Przesłuchujący po-

· Zezwalaj na przerwy.

winien więc dopasować sekwencję zada-

· Okazuj cierpliwość.

wania pytań do procesu wydobywania in-

formacji z pamięci świadka.

Fazy przesłuchania poznawczego

Koehnken zaleca, aby stymulować prze-

Przesłuchanie poznawcze dziecka obej-

słuchiwane dziecko w ten sposób, aby mó-

muje kilka faz. Celem pierwszej z nich jest 3

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci personalizacja przesłuchania i nawiąza-

– poczekać, aż dziecko odtworzy kon-

nie dobrego kontaktu z dzieckiem. Rozpo-tekst i dopiero potem kontynuować prze-

czynając przesłuchanie należy więc powi-

słuchanie.

tać dziecko, używając jego imienia, przed-

Kolejną techniką, którą powinno się wy-

stawić się i nawiązać rozmowę na temat,

korzystać podczas przesłuchania dziecka

który nie będzie wiązał się z ewentualnym

jest swobodna relacja. Jednym z celów tej konfliktem przeżywanym przez dziecko

fazy jest ustalenie strategii dla części,

(jakim mogą być np. problemy szkolne czy

w której będą zadawane pytania. Warto

kontakty z otoczeniem). Można więc roz-

więc robić krótkie notatki i rejestrować

począć od pytań dotyczących zaintereso-

tematy, do których można wrócić przy

wań dziecka czy ulubionych sposobów

zadawaniu pytań.

spędzania wolnego czasu.

Aby uzyskać swobodną narrację, należy

Następna faza obejmuje wyjaśnienie

poprosić dziecko, aby opowiedziało, w spo-

celu przesłuchania. Osoba przesłuchująca sób narracyjny, swoje wspomnienia doty-powinna wskazać dziecku potrzebę szcze-

czące wydarzenia. Ważne jest, aby nie prze-

gółowej informacji i wyjaśnić mu, że tylko

rywać dziecku w czasie jego swobodnej

ono posiada wszystkie informacje. Warto

narracji, nie zadawać też wtedy szczegóło-

zaznaczyć, że zadanie nie będzie łatwe

wych pytań. Pomocną techniką może być

i będzie wymagało od dziecka dużej kon-

powtarzanie ostatniej wypowiedzi dziec-

centracji. Należy też zachęcić dziecko, aby ka swoimi własnymi słowami, bez doda-opisywało wszystko, co przyjdzie mu do gło-

wania żadnych szczegółów. Należy więc

wy, kiedy o tym pomyśli. Dotyczy to rów-

używać techniki aktywnego słuchania.

nież szczegółów, które mogą wydawać się

Koehnken zwraca też uwagę na kilka

błahe lub powtarzają się. Warto też przy-

problemów praktycznych, które mogą

pomnieć dziecku, aby nie zgadywało i nie

wystąpić w fazie swobodnej relacji i daje

wymyślało rzeczy, których nie pamięta.

wskazówki, jak osoba przesłuchująca po-

Kolejne fazy przesłuchania wiążą się już

winna się zachować. Dziecko może np.

ze stosowaniem określonych technik wspo-

zatrzymać się w czasie swobodnej relacji,

magania pamięci, z których pierwszą jest

nawet jeśli ma więcej do powiedzenia.

rekonstrukcja kontekstu zdarzenia.

Należy wówczas okazać cierpliwość i za-

Kontekst może być odtworzony przez

chować milczenie, nawet jeśli przerwy

bezpośrednią prośbę skierowaną do dziec-

w relacji są długie. Trzeba bowiem pa-

ka, aby pomyślało o wszystkich środowi-

miętać, że jest to faza przed zadawaniem

skowych i osobistych okolicznościach wy-

pytań i cisza, jako środek do uzyskania

darzenia lub przez zadawanie konkret-

bardziej wypracowanych odpowiedzi,

nych pytań, które zmuszą go do myślenia

jest szczególnie efektywna, jeśli po niej

o nim. Dla osiągnięcia efektów w tej fazie

następują pytania otwarte. Kiedy od-

przesłuchania pomocne może być prze-

nosi się wrażenie, że dziecko zakończyło

strzeganie następujących zaleceń:

swoją narrację, nie należy od razu za-

– poproszenie dziecka, aby uważnie słu-

dawać pytania, a raczej zachęcić dziecko,

chało instrukcji. Podkreślenie, że chce mu

aby przypomniało sobie więcej mówiąc:

się pomóc, aby przypomniało sobie wszyst-

„czy pamiętasz coś jeszcze?” – i odczekać

ko, co się zdarzyło;

kilka sekund.

Kolejną fazę przesłuchania stanowi za-

– dziecku należy dać wystarczająco du-

dawanie pytań. Przystępując do niej nale-

żo czasu, aby odtworzyło kontekst;

ży wyjaśnić dziecku, że teraz będzie py-

– pytania powinny być zadawane powoli,

tane o szczegóły związane z wydarzeniem.

należy celowo robić przerwy;

Warto powiedzieć jeszcze raz, że dziec-

– zadawać pytania pojedynczo;

ko powinno opisać wszystko, co przyjdzie

4

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci mu na myśl, a także przypomnieć, że nie

lub bezpośrednio sugerują odpowiedź

powinno zgadywać lub wymyślać. Moż-

lub przedstawiają fakt nieznany osobie

na też podkreślić, że to może być trudne

przesłuchiwanej. Mogą więc wpływać

zadanie, wymaga więc wysiłku i dużej

zarówno na to, co dziecko ma zakodo-

koncentracji.

wane w pamięci, jak i na to, co dziecko

W tym miejscu celowe wydaje się krót-

mówi, zatem należy ich za wszelką ce-

kie przypomnienie rodzajów stawianych

nę unikać.

pytań, ich zalet i ograniczeń, a także ewen-Jako zasadę ogólną należy przyjąć, że

tualnych konsekwencji, jakie mogą mieć

pytania powinny być tak sformułowane,

dla odpowiedzi udzielanych przez dziecko.

aby nie sugerowały dziecku odpowiedzi,

·

a przede wszystkim by były odpowiednie

Pytania otwarte – pozwalają dziecku

do możliwości rozwojowych dziecka. Prze-

sformułować bardziej wypracowaną

słuchanie poznawcze nie oznacza zada-

i szerszą odpowiedź (np. „jak wyglądał

wania pytań wcześniej przygotowanych,

nauczyciel?”). Przesłuchaniu należy na-

a wręcz przeciwnie – muszą być one na bie-

dać taką strukturę, aby większość in-

żąco dostosowywane do procesu wydoby-

formacji uzyskać z narracyjnych odpo-

wania informacji z pamięci.

wiedzi dziecka na pytania otwarte.

Zadawanie pytań jest związane z akty-

· Pytania zamknięte – wywołują ściśle wizowaniem obrazów wyobrażeniowych

określone odpowiedzi, składające się

u osoby przesłuchiwanej. Zadanie dziecku

z jednego słowa lub krótkiej frazy (np.

pytania o jakiś element wydarzenia powo-

„jakiego koloru były jego spodnie?”).

duje, że dziecko korzysta z obrazu wyobra-

Użycie pytań zamkniętych jest często

żeniowego tego elementu i „wyczytuje” żą-

konieczne dla uzyskania pewnych in-

daną informację. Na przykład, jeśli prosi się, formacji. Ten typ pytań ma jednak sze-aby opisało swojego nauczyciela, w świado-

reg wad i powinno się go unikać.

mości dziecka powstanie jego obraz. Jeśli

· Pytania ograniczonego wyboru – dostar-następne pytanie dotyczy tego samego ob-

czają ograniczonej liczby alternatyw,

razu (np. jak był ubrany?) dziecko będzie

z których dziecko musi wybrać właści-

używać tego samego obrazu. Jeśli jednak

wą odpowiedź. Należy zdecydowanie

kolejne pytanie odnosi się do innego obrazu unikać pytań tego typu, ponieważ istot-

(np. „kto jeszcze był w pokoju?”), pierw-

nie ograniczają one ilość uzyskanych in-

szy obraz zostaje porzucony, a dziecko two-

formacji. Jeśli nie można ich uniknąć,

rzy nowy obraz, odpowiedni do pytania.

to w każdym razie pytanie te powinny

Każdy akt przywoływania nowego obrazu

być jak najprostsze i koncentrować się

przerywa proces przeszukiwania pamięci

na jednej osobie lub przedmiocie.

i wymaga wysiłku umysłowego. W konse-

· Pytania złożone – są to pytania, które kwencji przeskakiwanie z jednego obrazu

zawierają wiele pytań pomocniczych.

na drugi poważnie ogranicza ilość infor-

Dziecko często popełnia błędy, odpo-

macji, które dziecko sobie przypomina.

wiadając na te pytania, ponieważ trud-

Koehnken wielokrotnie podkreśla, że

no jest je dziecku przyswoić i jedno-

kluczem do udanego przesłuchania jest za-

cześnie przeszukiwać pamięć. Zamiast

dawanie pytań w takim porządku, aby zmi-

zadawać pytania złożone, powinno za-

nimalizować liczbę momentów, w któ-

dawać się pytania proste, dając dziec-

rych dziecko musi tworzyć obraz wyobra-

ku czas na odpowiedź na każde z nich.

żeniowy. Kiedy taki obraz został już przy-

· Pytania złożone gramatycznie – są to py-wołany, następne pytania powinny być

tania, które dziecku trudno zrozumieć,

do niego dostosowane. Dopiero po wyczer-

i należy dzielić je na dwa lub trzy krótsze.

paniu jego zawartości należy zadawać py-

· Pytania naprowadzające – pośrednio tania aktywizujące następny obraz.

5

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci Aktywizowanie obrazów wyobrażenio-Jak wynika z licznych badań przyta-

wych rozpoczyna się już w fazie odtwarza-

czanych w literaturze przedmiotu, których

nia psychologicznego i środowiskowego

tematyką było sprawdzanie skuteczności

kontekstu wydarzenia, na temat którego

i efektywności poszczególnych technik

dziecko jest przesłuchiwane. Kontekst jest

przesłuchania poznawczego u dzieci,

specyficzny, odnosi się bowiem do jakiegoś

najlepsze wyniki uzyskiwano przede

szczególnego momentu tego wydarzenia. wszystkim stosując dwie techniki wyżej Próbując aktywizować ten obraz, należy

opisane, tzn. odtworzenie kontekstu wy-

możliwie najwierniej odtworzyć opis miej-

darzenia i spontaniczną relację uzupeł-

sca dokonany przez dziecko, uwzględnia-

nianą pytaniami szczegółowymi zgodnie

jąc oryginalne słownictwo i sposób, w jaki

z omówioną procedurą.

dziecko opowiadało. Po odtworzeniu kon-

W niektórych przypadkach, zwłaszcza

tekstu należy poprosić dziecko, aby w swo-

u dzieci starszych o prawidłowym pozio-

im umyśle stworzyło możliwie wyraźny

mie rozwoju poznawczego, w sytuacji, kie-

obraz miejsca zdarzenia. Zabiera to trochę

dy ważne jest uzyskanie jeszcze większej

czasu, dlatego ważne jest, aby osoba prze-

liczby szczegółów dotyczących konkretnej

słuchująca milczała, kiedy dziecko rozwija

okoliczności wydarzenia, można także

ten obraz. Przy tym poleceniu pomocne jest

podjąć próbę zastosowania techniki odwró-

czasem poproszenie dziecka, aby zamknę-

conego porządku przypominania. Dziecko ło oczy. Instrukcji takiej należy jednak

może rozpocząć takie opowiadanie od

udzielać wyłącznie wówczas, kiedy ma się

ostatniego wydarzenia lub innego ważne-

pewność, że nie wzbudza to lęku u dziecka.

go faktu, który już opisało, a następnie

Badanie obrazów wyobrażeniowych

opowiedzieć, co zdarzyło się przedtem.

przywoływanych przez dziecko w toku

Można tu użyć informacji pochodzącej ze

przesłuchania ma istotne znaczenie dla

swobodnej relacji dziecka (zapisanej w no-

jego efektywności. Koehnken zaleca prze-

tatkach), gdyby dziecko nagle się zatrzy-

strzeganie w związku z tym następują-

mało. W przypadku stosowania tej tech-

cych wskazówek:

niki skuteczna może być instrukcja (suge-

– rozpoczynanie od pytania otwartego,

rowana przez Geiselmana,) „opowiedz

aby dziecko mogło dostarczyć wyczer-

tak, jakby film był pokazywany od końca”

pującej odpowiedzi;

(Geiselman i in. 1988).

– sformułowanie bezpośredniej prośby

Jak wynika z literatury przedmiotu, zro-

skierowanej do dziecka, aby spróbo-

zumienie instrukcji dotyczącej techniki

wało przypomnieć sobie jak najwięk-

zmienionej perspektywy, tzn. relacja z per-szą liczbę szczegółów;

spektywy innej osoby uczestniczącej w zda-

– zadawanie pytania powoli, z rozmysłem,

rzeniu, niż przesłuchiwane dziecko, może

tak aby dziecko mogło utrzymać w my-

nasuwać dzieciom pewne trudności, zwłasz-

śli powstały obraz;

cza dzieciom młodszym. Jeśli jednak podej-

– zadawanie wyłącznie pytań związa-

muje się próbę jej zastosowania, przydatna

nych ze sprawą, a nie odbieganie od

może być instrukcja „opowiedz mi, co mógł-

tematu relacji;

by widzieć twój miś, gdyby tam był”.

– kontynuowanie badania obrazu za pomo-

Ostatnią fazą przesłuchania jest jego

cą bardziej szczegółowych pytań dopiero

zamknięcie. Koehnken podkreśla znacze-wtedy, kiedy dziecko dostarczyło odpo-

nie jego prawidłowego dokonania dla dziec-

wiedzi na pierwsze, otwarte pytanie;

ka. Kończąc przesłuchanie, powinno dą-

– przy braku odpowiedzi na pytanie po-

żyć się do pozostawienia pozytywnego wra-

wtarzanie go w tej samej formie naj-

żenia przeprowadzonych czynności. Moż-

częściej nie daje efektów, lepiej sfor-

na to zrobić poprzez: podziękowanie dziec-

mułować je w inny sposób.

ku za jego uczestnictwo i wysiłek, pochwa-

6

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci lenie dziecka za dobry i szczegółowy opis,

Należy jednak podkreślić, że stosowa-

a przede wszystkim zainteresowanie się

nie tej metody wymaga udziału przeszko-

jego wrażeniami i samopoczuciem.

lonych osób. W niektórych krajach pro-

W świetle przytaczanych w literaturze

wadzi się w związku z tym szkolenia dla

wyników badań i doniesień z praktyki

funkcjonariuszy policji. Dla osoby z pew-

przydatność przesłuchania poznawczego

nym doświadczeniem metoda ta nie jest

dla celów sądowych wydaje się niekwe-

też nadmiernie czasochłonna, a uzyska-

stionowana. Oczywiście nie ma potrzeby

nie kompletnych i szczegółowych zeznań

stosowania tej metody w każdej sprawie,

już w czasie jednego przesłuchania po-

istnieją jednak sytuacje, kiedy przepro-

zwala uniknąć powtarzania tej czynno-

wadzanie przesłuchania poznawczego jest

ści wielokrotnie.

w pełni uzasadnione. Sytuacje takie wy-

Nie można też pominąć faktu, iż pro-

stępują w sprawach, w których uzyskanie

cedura ta, uwzględniająca stan psychicz-

od świadka możliwie szczegółowej relacji

ny i możliwości rozwojowe dziecka, mo-

jest niezbędne dla rozstrzygnięcia okre-

że w dużym stopniu przyczynić się do

ślonego problemu, np. przebiegu zdarze-

zminimalizowania ewentualnych nega-

nia, udziału w nim świadka czy sporządze-

tywnych skutków udziału dziecka w czyn-

nie rysopisu sprawcy.

nościach procesowych.

Cognitive interview is a method of supporting memory through enhancing the recalling process. It is used for interviewing witnesses, including child witnesses. The authors present principles of the cognitive interview of children and discuss the stages of the process.

Literatura

Bekerian D., Dennett J., Hill K., Hitchcock R. (1992), Effects of Detailed Imagery on Simulated Witness Recall, w: Psychology and Law. International Pespectives, Walter de Gruyter, New York.

Fisher R., Geiselman R.E. (1992), Memory-Enhancing Techniques for Investigative Interviewing. The Cognitive Interview, Charles Thomas Publisher, U.S.A.

Fisher R., McCauley M.R., (1991), Improving to accuracy of children’s eyewitness memory with the cognitive interview, Florida International University, Miami.

Geiselman R.E., Fisher R.P., MacKinnon D.P., Holland H.I. (1986 ), Enhancement of eyewitness memory with the cognitive interview, „American Journal of Psychology”

nr 99, s. 385–401.

Geiselman R.E., Padilla J. (1988), Interviewing child witnesses with the cognitive interview,

„Journal of Police Science and Administration” nr 16, s. 236–242.

Geiselman R.E. Saywitz K.J., Bornstein G.K. (1988), Interviewing child witnesses with the cognitive interview, „Journal of Police Science and Administration” nr 16, s. 236–242.

Gudjonsson G.H. (1992), Suggestibility: Historical and Theoretical Aspects. The Gudjonsson and Clark Theoretical Model, w: G.H. Gudjonsson, The psychology of interrogations, confessions and testimony, John Wiley & Sons, Chischester.

Gudjonsson G.H. (1997), The Gudjonsson suggestibility scales manual, Taylor & Francis, Psychology Press, U.K.

7

Jaśkiewicz-Obydzińska, Wach / Przesłuchanie poznawcze dzieci Jaśkiewicz-Obydzińska T., Wach E. (2004), Przesłuchanie poznawcze – teoria i praktyka,

„Psychologia i etyka służb kryminalnych” nr 31, s. 219–227.

Kebbell M.R., Wagstaff G.F. (1999), The Effectiveness of the Cognitive Interview, w: D. Canter, L. Alison, Interviewing and Deception, Ashgate, Darmouth.

Koehn Ch., Fischer R.P., Cutler B.L. (1999), Using Cognitive Interviewing to Construct Facial Composites, w: D. Canter, L. Alison, Interviewing and Deception, Ashgate, Darmouth.

Koehnken G. (1993), The Cognitive Interview. A step-by step introdaction, materiały nieopublikowane przekazane Instytutowi w 1995 r.

Mello E.W., Fisher R.P. (1996), Enhancing older adult eyewitness memory with the cognitive interview, „Applied Cognitive Psychology” nr 10, s. 403–417.

Memon A. (2003), Opowiedzieć wszystko: wywiad poznawczy, w: A. Memon, A. Vrij, R. Bull (red.), Prawo i psychologia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

8