Wraz z wykształceniem się gospodarki rynkowej pojawia się rynek. Na ogół rynek kojarzony jest z określonym miejscem. Analizując procesy gospodarcze pod pojęciem rynku rozumie się pewne procesy, w ramach których kupujący i sprzedający określają co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach. Ten proces rynkowy ma charakter dynamiczny, zmienia się bowiem zarówno podaż towarów jak i popyt na towary.

W każdej gospodarce rynek składa się z kilku segmentów, które można podzielić na jeszcze mniejsze. Na ogół mówi się o 3 podstawowych, ściśle ze sobą powiązanych częściach rynku:

- rynek dóbr i usług

- rynek pracy

- rynek finansowy.

Rynek finansowy – można określić jako ogół transakcji finansowych zawieranych przez podmioty dysponujące nadwyżką pieniądza oraz podmioty odczuwające jego niedobór.

Także – jako mechanizm zetknięcia popytu i podaży na kapitały (zasoby) pieniężne.

Najważniejsza funkcja – transformacja aktywów dokonywana przez pośredników finansowych.

Istnieją dwa typy (modele) systemu finansowego, rozróżniane w zależności od sposobu równoważenia popytu na środki finansowe z ich podażą:

- system anglosaski (angloamerykański, rynkowo zorientowany) – kluczową rolę w równoważeniu popytu z podażą środków finansowych odgrywa mechanizm rynków finansowych. Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków. Banki są wykorzystywane przede wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt. Podstawowy dopływ kapitału odbywa się przez emisję papierów wartościowych i giełdę. Bardzo dużą rolę odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki inwestycyjne (świadczą usługi związane z operacjami papierami wartościowymi, nie zajmują się tradycyjna działalnością depozytowo – kredytową)

- system kontynentalny (reński, niemiecko-japoński, bankowo zorientowany) – zarówno krótkookresowe jak i długookresowe potrzeby przedsiębiorstw są zaspokajane przede wszystkim poprzez kredyty bankowe, występują długotrwałe powiązania (również kapitałowe) z bankami.

Banki mają charakter uniwersalny (tzn. łączą działalność kredytowo – depozytową z operacjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi).

Podział RF ze względu na kryterium czasowe:

- rynek pieniężny – realizowane są operacje krótkoterminowe, tzn. do 1 roku

- rynek kapitałowy – realizowane są operacje średnio- i długoterminowe, tzn. > 1roku 1

ryn fin

Na rynku pieniężnym dokonywane są krótkoterminowe operacje równoważące popyt z podażą kapitału pożyczkowego o krótkich terminach płatności. Operacje na tym rynku m.in. zabezpieczają bankom utrzymanie płynności przez wzajemne lokaty i kredyty. Konkurencja panująca na tym rynku powoduje, że różnice cenowe walorów (instrumentów) takiego samego typu i o takim samym terminie wykupu są wyrównywane przez grę podaży i popytu.

Instrumenty rynku pien:

- bony skarbowe – krótkoterminowe papiery wartościowe na okaziciela emitowane przez SP, jedne z najbardziej bezpiecznych instrumentów na r.p., instrument finansowania wydatków rządowych;

- bony pieniężne NBP – zdematerializowane pap. wart. emitowane przez NBP, zdobyte za ich pomocą środki są przeznaczane na realizację funkcji BC;

- krótkoterminowe papiery dłużne CP (commercial papers) – emitowane przez przedsiębiorstwa o uznanej pozycji w celu zdobycia środków na finansowanie działalności zarówno bieżącej jak i inwestycyjnej;

- certyfikaty depozytowe – emitowane przez banki komercyjne papiery wartościowe na okaziciela (można powiedzieć, że są odmianą wkładów terminowych);

- lokaty międzybankowe – związane są z nadwyżkami ponadobowiązkowych rezerw gotówkowych banków, które mogą być umieszczane w BC lub odpożyczane na procent innym bankom, którym chwilowo brakuje środków (np. w celu poprawy płynności).

Na rynku tym dokonywane jest także finansowanie działalności pomiotów gospodarczych przez zaciąganie kredytów i pożyczek krótkoterminowych.

Rynek kapitałowy umożliwia gromadzenie środków dla operacji średnio- i długoterminowych, w postaci długoterminowych lokat w bankach i papierach wartościowych, np. akcjach i obligacjach.

Emitujące papiery wartościowe przedsiębiorstwa zdobywają w ten sposób środki pieniężne na rozwój.

Akcje – papier wartościowy poświadczający współwłasność firmy. Oprócz tego, że posiadacz akcji jest współwłaścicielem firmy, uzyskuje również prawo do uczestniczenia w podziale zysków firmy poprzez otrzymywanie dywidendy. Różne rodzaje a. – na okaziciela, imienne, zwykłe, uprzywilej.

Obligacje – papier wartościowy dłużny, oznaczający nabycie przez jego posiadacza prawa do uzyskania w określonym terminie sumy pieniężnej określonej w obligacji oraz ewentualnych odsetek. Inaczej mówiąc jest to potwierdzenie, że emitent obligacji zaciągnął u posiadacza obligacji określoną kwotę pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu na określonych wcześniej warunkach.

2

ryn fin

Zarówno rynek pieniężny jak i kapitałowy dzieli się na pierwotny, na którym następuje wprowadzenie danego instrumentu do obrotu, i rynek wtórny, na którym obraca się tymi instrumentami.

Instytucje finansowe

Instytucje finansowe zajmują się bądź pośrednictwem w dystrybucji instrumentów finansowych, rozumianych w skrócie jako roszczenia lub zobowiązania finansowe, bądź kreowaniem instrumentów finansowych.

Pierwsze mają za zadanie usprawnienie obrotu już istniejącymi lub wprowadzanymi na rynek instrumentami. Zaliczają się do nich przede wszystkim domy/ biura maklerskie oraz instytucje trudniące się tzw. bankowością inwestycyjną (investment banking).

Drugie instytucje tworzą własne instrumenty, które mają za zadanie pośredniczenie w przepływie siły nabywczej. Można wśród nich wyodrębnić dwie grupy:

- instytucje niedepozytowe – nie kreujące depozytów, czyli ich funkcjonowanie nie jest bezpośrednio związane z tworzeniem pieniądza. Można do nich zaliczyć m.in.: firmy ubezpieczeniowe, fundusze powiernicze, emerytalne

- instytucje depozytowe – czyli banki.

Instytucjami, które usprawniają obrót niektórymi instrumentami finansowymi poprzez umożliwienie emitentom sprzedaży pap. wart. na rynku pierwotnym, a inwestorom obrót na rynku wtórnym są domy maklerskie. Transakcje zawierane są przez maklerów, czyli osoby posiadające licencje przyznawane przez KNF po zdaniu odpowiednich egzaminów.

Domy maklerskie dokonują operacji na rynku finansowym we własnym imieniu, na rachunek własny lub klienta. Są one jedynymi instytucjami mającymi prawo zajmowania się obrotem publicznym. Prowadzenie działalności maklerskiej wymaga uzyskania zezwolenia KNF.

Działalność ta obejmuje wykonywanie czynności związanych z publicznym obrotem papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu publicznego.

Dom maklerski nie może nabywać na własny rachunek pap. wart. podmiotów, od których jest zależny.

Warunkiem uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej przez bank jest organizacyjne i finansowe wydzielenie działalności maklerskiej w ramach banku.

Pod koniec lat 90. w Polsce na domy maklerskie, w których banki posiadają znaczące udziały, przypadało ponad 90% obrotów.

3

ryn fin

Główne cechy charakterystyczne systemów finansowych bankowo i rynkowo zorientowanych Przedmiot porównania

System rynkowo zorientowany

System bankowo zorientowany

Finansowanie podmiotów

Duże znaczenie finansowania

Duże znaczenie finansowania

niefinansowych

wewnętrznego, finansowanie

zewnętrznego, finansowanie

(przedsiębiorstw)

zewnętrzne za pośrednictwem

zewnętrzne oparte na

anonimowych rynków

indywidualnie negocjowanych

kapitałowych, nacisk na

kredytach bankowych, nacisk na

krótkookresowe pasywne

długookresowe, aktywne, bliskie

stosunki między instytucjami

stosunki między instytucjami

finansowymi a przedsięb.

finansowymi a

niefinansowymi, brak udziału

przedsiębiorstwami, udział

banków w kapitale przedsięb.

banków w kapitale przedsięb.

Typy i rola instytucji

Wysoka specjalizacja instytucji, Niski stopień specjalizacji, banki

finansowych

banki zorientowane na

uniwersalne nastawione na

krótkoterminowa działalność

długookresową działalność

pożyczkową, duża skłonność do pożyczkową, niższa skłonność

tworzenia innowacji

do tworzenia innowacji

finansowych

finansowych

Polityka pieniężna

Nacisk na kontrolę podaży

Nacisk na kontrolę akcji

pieniądza, operacje otwartego

kredytowej banków, kredyt

rynku

refinansowy

Mechanizm płatniczy

Transfer debetowy (czeki), izby

Transfer kredytowy (giro),

rozliczeniowe

poczta

Źródło: E. Bogacka –Kisiel Banki i systemy bankowe w Wybrane problemy finansów i bankowości, AE we Wrocławiu, 1998

4

ryn fin