OPIEKA PIEL
GNIARSKA
NAD OSOBAMI Z CHOROBAMI
7
UKA
ADU KR
ŻENIA
Anna Hajduk, Dorota Kaszuba
Cele rozdziału
Po zapoznaniu się z treścią rozdziału uczący się powinien umieć:
rozpoznać problemy pielęgnacyjne, określić cele działań
pielęgniarskich, sprecyzować interwencje pielęgniarskie w wybranych
chorobach układu krążenia,
zaplanować opiekę pielęgniarską nad pacjentem poddawanym
specjalistycznym badaniom diagnostycznym,
scharakteryzować wskazówki edukacyjne dla pacjenta z chorobami
układu krążenia, dotyczące dalszego postępowania leczniczego,
dietetycznego oraz pielęgnacyjnego.
Słowa kluczowe
nadciśnienie tętnicze, wady serca, choroba niedokrwienna serca, niewydol-
ność serca, EKG metodą Holtera, echokardiografia, koronarografia
97
7.1. Pielęgnowanie chorych z nadciśnieniem tętniczym
Obraz kliniczny
Nadciśnienie tętnicze (hypertonia arterialis) definiuje się jako utrwalone
podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi e" 140/90 mm Hg. Nadciśnienie
dzieli się na: pierwotne oraz wtórne. Do czynników, które mogą się przyczy-
niać do powstawania choroby, zalicza się czynniki genetyczne, zmiany ak-
tywności układu renina angiotensyna i układu współczulnego (jego wzmo-
żona aktywność) oraz czynniki środowiskowe (nadmierne spożywanie soli,
niska aktywność fizyczna, otyłość, stres psychiczny).
Obraz kliniczny nadciśnienia tętniczego pierwotnego jest niecharakte-
rystyczny, choroba najczęściej przebiega bezobjawowo. Mogą wystąpić bóle
głowy, nudności, wymioty, nadmierna nerwowość, bezsenność.
Przyczynę podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi udaje się ustalić
u niewielkiego odsetka chorych. Najczęściej nadciśnienie tętnicze występu-
je w wyniku choroby miąższowej nerek, nieco rzadziej na skutek zwężenia
jednej lub kilku tętnic nerkowych, guza chromochłonnego, pierwotnego hi-
peraldosteronizmu, zwężenia cieśni aorty.
Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi według aktualnych wy-
tycznych ESH i ESC wynoszą: wartość skurczowa 120 129 mm Hg, roz-
kurczowa 80 84 mm Hg. Następstwem nadciśnienia tętniczego może być:
uszkodzenie i miażdżyca naczyń krwionośnych, udar krwotoczny lub niedo-
krwienny, przerost mięśnia sercowego, zawał mięśnia sercowego, niewydol-
ność krążenia i/lub nerek.
Tabela 7.1. Klasyfikacja ciśnienia tętniczego krwi. Wytyczne ESH i ESC
Ciśnienie Skurczowe (mm Hg) Rozkurczowe (mm Hg)
Optymalne < 120 < 80
Prawidłowe 120 129 80 84
Wysokie prawidłowe 130 139 85 89
Nadciśnienie 1. stopnia (łagodne) 140 159 90 99
Nadciśnienie 2. stopnia (umiarkowane) 160 179 100 109
Nadciśnienie 3. stopnia (ciężkie) e" 180 e" 110
Izolowane nadciśnienie skurczowe e" 140 < 90
98
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: ból i zawroty głowy wynikające z wahań ciśnienia
tętniczego krwi.
Cel opieki:
unormowanie ciśnienia tętniczego krwi,

przygotowanie do samoopieki,

zapobieganie urazom.

Działania pielęgniarskie:
nauczenie pacjenta i/lub jego rodziny samodzielnych pomiarów ciśnie-

nia tętniczego krwi (pomiary powinny być wykonywane również przed
zażyciem leków, by uzyskać informacje o czasie utrzymywania się efektu
terapeutycznego, oraz podczas gorszego samopoczucia),
poinformowanie pacjenta o symptomach mogących świadczyć o zwyżce

ciśnienia tętniczego krwi,
uświadomienie choremu konieczności systematycznego przyjmowania

leków przeciwnadciśnieniowych (inhibitory konwertazy angiotensyny 
inhibitory ACE, antagoniści wapnia, diuretyki tiazydowe, �-blokery, an-
tagoniści aldosteronu, diuretyki pętlowe i inne) zgodnie z zaleceniem
lekarza oraz skontaktowania się z lekarzem w przypadku braku efektów
terapeutycznych,
pomoc pacjentowi w zmianie stylu życia (zmniejszenie masy ciała u osób

z nadwagą lub otyłością, ograniczenie spożycia chlorku sodu < 5 g
dziennie, zaprzestanie palenia tytoniu, ograniczenie nadmiernego picia
alkoholu, zwiększenie spożycia owoców i warzyw, a zmniejszenie przyj-
mowania tłuszczów nasyconych),
zalecenie choremu aktywności fizycznej, która reguluje poziom ciśnie-

nia tętniczego krwi (polecane są ćwiczenia aerobowe),
zwrócenie pacjentowi uwagi na powolną zmianę pozycji ciała.

Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia powikłań narządowych
w przebiegu nadciśnienia tętniczego.
Cel opieki:
zapobieganie stanom zagrożenia życia,

zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań.

Działania pielęgniarskie:
zachęcenie chorego do wykonywania samodzielnych pomiarów ciśnie-

nia tętniczego krwi za pomocą sprawdzonego urządzenia (najlepiej apa-
ratu półautomatycznego); pouczenie pacjenta, aby pomiary wykonywał
w pozycji siedzącej po kilku minutach odpoczynku,
określenie wartości docelowych ciśnienia tętniczego krwi, do utrzymania

których chory powinien dążyć  co najmniej < 140/90 mm Hg u wszyst-
kich chorych oraz < 130/80 mm Hg u chorych na cukrzycę,
pouczenie chorego o konieczności prowadzenia  książeczki chorego

z nadciśnieniem tętniczym , którą należy przedstawić lekarzowi w cza-
sie wizyty kontrolnej,
99
 zalecenie pacjentowi regularnego przyjmowania leków przeciwnad-

ciśnieniowych oraz poinformowanie go, aby samodzielnie nie zmieniał
leczenia,
pomaganie we wprowadzaniu prozdrowotnego stylu życia,

uświadomienie choremu potrzeby pozostania pod stałą opieką lekarza

rodzinnego, specjalisty kardiologa lub hipertensjologa oraz konieczno-
ści okresowych badań kontrolnych (EKG, badanie dna oka, oznaczenie
stężenia kreatyniny, cholesterolu, potasu w surowicy, glukozy w osoczu,
badanie ogólne moczu i inne w zależności od zlecenia lekarskiego),
wskazanie pacjentowi na konieczność natychmiastowego kontaktu z le-

karzem w przypadku wystąpienia niepokojących dolegliwości: silnych
bólów głowy z towarzyszącymi zawrotami i zaburzeniami widzenia, sil-
nego bólu wieńcowego, zaburzeń rytmu serca, silnej lub długotrwałej
duszności, zaburzeń świadomości, zasłabnięcia, omdlenia,
wskazanie na konieczność szybkiego kontaktu, lecz nie natychmiasto-

wego przy okresowych odchyleniach wartości ciśnienia tętniczego krwi,
wystąpieniu nowych objawów lub nasileniu objawów przewlekłych,
poinformowanie chorego o konieczności unikania sytuacji, które mogą

wyzwolić dolegliwości wymagające natychmiastowej pomocy lekarskiej
(duży wysiłek fizyczny, silne emocje, nadużywanie alkoholu, przebywa-
nie w wysokich temperaturach, przerwanie przyjmowania leków, spoży-
cie zbyt dużej dawki leku).
Problem pielęgnacyjny: nadmierne napięcie emocjonalne wynikające z nie-
umiejętności radzenia sobie w sytuacjach stresowych.
Cel opieki:
zmniejszenie niepokoju,

zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.

Działania pielęgniarskie:
wskazanie pacjentowi metod radzenia sobie w sytuacjach stresowych

oraz z nadmiernym napięciem emocjonalnym,
zachęcenie chorego do aktywnego spędzania wolnego czasu i podejmo-

wania ćwiczeń relaksujących,
wyjaśnienie pacjentowi konieczności podejmowania próby obiektywnej

oceny wydarzeń i wysuwania wniosków,
zapewnienie wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych dla pacjenta,

w razie potrzeby umożliwienie choremu kontaktu z psychologiem,

udział w leczeniu farmakologicznym (podanie leków uspokajających

zleconych przez lekarza).
100
7.2. Pielęgnowanie chorych z zaburzeniami rytmu serca
Obraz kliniczny
Arytmie serca mogą stanowić poważne zagrożenie życia. W zaburzeniach
rytmu i przewodnictwa wyróżnia się: zaburzenia rytmu przebiegające z wol-
ną czynnością serca (bradyarytmie) oraz zaburzenia rytmu przebiegające
z szybką czynnością serca (tachyarytmie), w tym arytmie nadkomorowe
i komorowe.
Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe, mogące towarzyszyć różnym
chorobom serca, są również arytmiami występującymi powszechnie u osób
zdrowych. Przebiegają zwykle bezobjawowo, tylko czasami pacjent odczu-
wa nierówne bicie serca lub przerwy w jego pracy. Zapis EKG jest podsta-
wowym badaniem diagnostycznym. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe
rzadko wymagają leczenia.
Częstoskurcz nadkomorowy (tachycardia supraventricularis) jest to każdy
rytm serca > 100 uderzeń na minutę. Pacjent odczuwa kołatanie serca, za-
wroty głowy, dyskomfort w klatce piersiowej, duszność, lęk. Może dojść do
zasłabnięcia lub omdlenia. Częstoskurcz najczęściej przebiega napadowo.
Migotanie przedsionków (fibrillatio atriorum) jest to szybki i nieupo-
rządkowany rytm przedsionków, zakłócający hemodynamikę skurczu, o róż-
norodnych przyczynach sercowych i pozasercowych. Może przebiegać bez-
objawowo, choć najczęściej występują objawy kliniczne, tj. kołatanie serca,
omdlenia, zawroty głowy, zmniejszona tolerancja wysiłku.
Komorowe zaburzenia rytmu serca (arrhythmia ventricularis) mogą wy-
stępować pod postacią dodatkowych skurczów komorowych, częstoskurczu
komorowego, migotania i trzepotania komór. Dodatkowe pobudzenia ko-
morowe często przebiegają bezobjawowo, niekiedy obecne są takie objawy,
jak kłucie w okolicy serca, zawroty głowy, spadek ciśnienia. Migotanie ko-
mór prowadzi do zatrzymania akcji serca.
Zaburzenia automatyzmu i przewodnictwa mogą mieć charakter stały
lub przejściowy. Wiążą się z dysfunkcją węzła zatokowo-przedsionkowego.
Do objawów klinicznych można zaliczyć napady utraty przytomności (ze-
spół MAS  Morgagniego Adamsa Stokesa), zawroty głowy, zmniejszoną
tolerancję wysiłku.
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: uczucie duszności oraz dyskomfortu w klatce pier-
siowej spowodowane częstoskurczem nadkomorowym.
Cel opieki:
przerwanie napadu częstoskurczu,

uspokojenie pacjenta.

Działania pielęgniarskie:
podanie leków zleconych przez lekarza (powodujących przerwanie na-

padu),
101
 wykonanie zabiegów zwiększających napięcie nerwu błędnego: próba

Valsalvy  podczas testu badany wydmuchuje powietrze przez nos, przy
zamkniętych ustach i uciśniętych skrzydełkach nosa; polecenie pacjen-
towi zanurzenia twarzy w zimnej wodzie; podanie zimnego napoju; uci-
skanie na tylną ścianę gardła,
poinformowanie chorego o konieczności unikania czynników, któ-

re mogą wyzwolić napad częstoskurczu nadkomorowego (nadużywanie
kawy, papierosów, alkoholu, stres, duży wysiłek fizyczny, obfity posiłek).
Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia zasłabnięć i omdleń z powo-
du niedotlenienia mózgu na tle zaburzeń rytmu serca.
Cel opieki:
unormowanie pracy serca,

wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca,

zapobieganie urazom.

Działania pielęgniarskie:
regularne kontrolowanie i odnotowywanie pomiarów tętna i ciśnienia

tętniczego krwi,
podawanie leków na zlecenie lekarza w zależności od rodzaju zaburzeń

rytmu,
przy zawrotach głowy ułożenie chorego w pozycji płaskiej z uniesionymi

kończynami dolnymi,
powiadomienie lekarza o każdym pogorszeniu stanu zdrowia,

uspokojenie chorego.

Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia nagłego zatrzymania krąże-
nia z powodu migotania komór.
Cel opieki:
wczesne wykrycie zaburzeń rytmu serca,

zapobieganie nagłym zgonom sercowym.

Działania pielęgniarskie:
kontrolowanie podstawowych parametrów życiowych pacjenta (oddech,

tętno, ciśnienie tętnicze krwi) oraz zapisu EKG,
w sytuacji migotania komór podjęcie działań resuscytacyjnych według

ERR (Europejska Rada Resuscytacji) z wykonaniem defibrylacji elek-
trycznej,
po unormowaniu pracy serca przy wskazaniach do wszczepienia kardio-

wertera-defibrylatora (ICD) przygotowanie chorego do zabiegu.
ICD to urządzenie, które wszczepia się w okolicę lewego mięśnia pier-
siowego w celu zapobiegania nagłym zgonom sercowym, potrafiące wykry-
wać oraz automatycznie przerywać migotanie komór i częstoskurcz komo-
rowy za pomocą defibrylacji impulsem działającym bezpośrednio na serce
lub stymulacją przeciwczęstoskurczową.
102