OPIEKA PIEL
GNIARSKA
NAD OSOBAMI Z CHOROBAMI
9
UKA
ADU POKARMOWEGO
Dorota Talarska, Magdalena Strugała
Cele rozdziału
Po zapoznaniu się z treścią rozdziału uczący się powinien umieć:
zaplanować opiekę nad osobami ze schorzeniami układu

pokarmowego,
podjąć odpowiednie interwencje w celu rozwiązania występujących

problemów pielęgnacyjnych i zapobieżenia potencjalnym,
przeprowadzić edukację dotyczącą stylu życia, badań diagnostycznych

oraz postępowania w okresie zaostrzeń choroby w obrębie przewodu
pokarmowego.
Słowa kluczowe
zapalenie żołądka i jelit, choroba wrzodowa żołądka i jelit, zapalenie trzust-
ki, zapalenie pęcherzyka żółciowego i wątroby, gastroskopia, kolonoskopia,
USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa
147
9.1. Pielęgnowanie chorych z zapaleniem i chorobą
wrzodową żołądka i dwunastnicy
Obraz kliniczny
Zapalenie żołądka
Zapalenie błony śluzowej żołądka jest konsekwencją zaburzenia równo-
wagi między czynnikami agresywnymi a mechanizmami zapewniającymi
ochronę i integralność błony śluzowej żołądka. Podział zapaleń na ostre
i przewlekłe oparty jest głównie na nasileniu objawów klinicznych i długo-
ści ich występowania.
Do najczęstszych czynników wywołujących ostre zapalenie żołądka za-
licza się: spożycie alkoholu, leki, np. kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe
leki przeciwzapalne (NLPZ), czynniki infekcyjne (bakterie  zwłaszcza He-
licobacter pylori, grzyby i wirusy), zatrucia pokarmowe (paciorkowce, gron-
kowce, Proteus, Escherichia coli), zaburzenia neurogenne i endokrynne,
kwasicę oddechową i metaboliczną, oparzenia, napromieniowanie, stres.
Zapalenie może mieć przebieg od łagodnego, z tendencją do szybkiego
przemijania, do zapalenia krwotocznego i nadżerkowego. Objawy zależą od
nasilenia choroby. Zazwyczaj są to: bóle i ucisk w dołku podsercowym, wy-
mioty, przy współwystępującym zapaleniu jelit  biegunka prowadząca do
odwodnienia. W ostrym krwotocznym zapaleniu żołądka może dojść do za-
paści z powodu znacznej utraty krwi. Postępowanie terapeutyczne zależy od
nasilenia objawów.
Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia żołądka są: infekcja Heli-
cobacter pylori, mechanizmy autoimmunologiczne oraz drażniące działanie
leków i żółci. Wyróżnia się dwa systemy klasyfikacji przewlekłego zapale-
nia żołądka: klasyfikację ABC  opartą na kryteriach etiologicznych i histo-
logicznych, oraz klasyfikację z Sydney. Objawy choroby są niecharaktery-
styczne, np. uczucie pełności i bóle w nadbrzuszu, wzdęcia, utrata łaknienia.
Wtórnie mogą się dołączyć: nadpobudliwość, zaburzenia snu, niedokrwi-
stość. Dolegliwości często nasilają się po spożyciu tłustych, pikantnych po-
traw oraz w wyniku przemęczenia i zdenerwowania. Leczenie ukierunkowa-
ne jest na czynnik przyczynowy oraz zależy od nasilenia wydzielania kwasu
żołądkowego.
Wrzód żołądka i dwunastnicy
Wrzód trawienny to ograniczony ubytek błony śluzowej sięgający poza blasz-
kę mięśniową z naciekiem zapalnym i martwicą. Może mieć charakter ostry
lub nawracający. Powstaje tylko w tych odcinkach przewodu pokarmowego,
w których dochodzi do kontaktu z kwasem solnym i z pepsyną  najczęściej
w żołądku i dwunastnicy. Czynnikiem etiologicznym u 90 95% pacjentów
z wrzodem dwunastnicy i 70 80% z wrzodem żołądka jest Helicobacter py-
lori. Pozostałymi czynnikami są: sytuacje stresowe (oparzenie, uraz wielo-
narządowy, uraz czaszkowo-mózgowy, zatrucie egzo- i endogenne, utrata
148
bliskiej osoby), leki, zwłaszcza niesteroidowe leki przeciwzapalne, palenie
tytoniu, alkohol, czynnik genetyczny w chorobie wrzodowej dwunastnicy
oraz osoby z grupą krwi 0, obecność innych chorób (np. marskość wątroby,
przewlekła niewydolność nerek, choroby płuc). Do objawów wrzodu trawien-
nego zalicza się przede wszystkim ból umiejscowiony w zależności od lokali-
zacji zmian. We wrzodzie żołądka występuje najczęściej w nadbrzuszu, w doł-
ku podsercowym, do 1 2 godzin po posiłku. Towarzyszą mu zgaga i odbijania.
We wrzodzie dwunastnicy pojawiają się bóle głodowe: w nocy, w dużych od-
stępach między posiłkami  łagodnieją po spożyciu posiłku i ponownie nasila-
ją się po upływie 2 3 godzin. Zlokalizowane są zazwyczaj na prawo od pępka.
Dodatkowo mogą się pojawić utrata apetytu oraz nieregularne wypróżnienia.
Wrzód trawienny może przebiegać także bezobjawowo lub w postaci nasi-
lonych dolegliwości występujących podczas powikłań, takich jak: perforacja,
krwawienie, zwężenie odz
wiernika i penetracja wrzodu.
Leczenie wrzodu żołądka i dwunastnicy ma na celu zniesienie dolegli-
wości bólowych, gojenie się owrzodzenia oraz zapobieganie nawrotom i po-
wikłaniom. Najczęściej jest to leczenie eradykacyjne, połączone ze stosowa-
niem leków neutralizujących kwas żołądkowy, leków osłonowych, zmianą
diety i eliminacją używek.
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Zapalenie żołądka
Problem pielęgnacyjny: uczucie pobolewania w nadbrzuszu spowodowane
procesem zapalnym błony śluzowej żołądka.
Cel opieki:
zmniejszenie dolegliwości bólowych,

eliminowanie czynnika drażniącego błonę śluzową żołądka.

Działania pielęgniarskie:
ustalenie czynnika wywołującego dolegliwości bólowe,

zapoznanie pacjenta ze sposobem odżywiania, uwzględniającym nasile-

nie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (patrz: Wskazówki
edukacyjne dla pacjentów ze schorzeniami układu pokarmowego),
podawanie choremu leków zgodnie ze zleceniem lekarskim (w zależno-

ści od etiologii stanu zapalnego: przy zakażeniu Helicobacter pylori lub
inną bakterią  antybiotyki, przy nadkwaśności  leki zobojętniające lub
hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego),
odstawienie leków (na zlecenie lekarza), używek oraz pokarmów działa-

jących drażniąco na błonę śluzową żołądka,
przygotowanie pacjenta do gastroskopii oraz pobranie materiału do in-

nych badań diagnostycznych (na zlecenie lekarza).
Problem pielęgnacyjny: możliwość odwodnienia z powodu utrzymujących
się wymiotów (w zapaleniu ostrym; w przewlekłym, przebiegającym z nad-
kwaśnością  przy powtarzających się błędach dietetycznych).
149
Cel opieki:
zapobieganie zaburzeniom wodno-elektrolitowym,

zapewnienie pacjentowi warunków do utrzymania higieny osobistej.

Działania pielęgniarskie:
zapewnienie czystej miski nerkowatej i ligniny przy łóżku pacjenta,

ułożenie chorego w pozycji siedzącej lub na boku z uniesioną głową,

umożliwienie pacjentowi częstego płukania jamy ustnej, zwłaszcza każ-

dorazowo po wymiotach,
zaznaczanie w karcie obserwacji czasu wystąpienia wymiotów (na czczo,

po posiłkach) oraz ich częstości, a także rodzaju treści wymiocin,
obserwowanie chorego w kierunku odwodnienia (suchość błon śluzo-

wych, zapadanie się gałek ocznych, obniżone napięcie skóry),
odnotowywanie ilości wypijanych i przetaczanych płynów; doustnie po-

daje się w małych ilościach płyny obojętne: przegotowaną lub niegazo-
waną wodę mineralną, gorzką czarną herbatę, przy dobrej tolerancji sła-
be napary z ziół, np. rumianek, miętę, dziurawiec,
kontrola elektrolitów w surowicy krwi (na zlecenie lekarza),

nawadnianie dożylne zgodnie ze zleceniem lekarskim; przede wszystkim sto-

suje się płyny izotoniczne lub hipertoniczne roztwory NaCl z 10 20% glukozą
i KCl (łatwo dochodzi do hipochloremii, hiponatremii i hipokaliemii),
podawanie leków przeciwwymiotnych przy intensywnych wymiotach (na

zlecenie lekarza),
w miarę poprawy ogólnego stanu pacjenta i motoryki przewodu pokar-

mowego poszerzenie diety.
Problem pielęgnacyjny: uczucie pełności po posiłkach z powodu wzdęć.
Cel opieki:
unormowanie perystaltyki jelit.

Działania pielęgniarskie:
zwrócenie pacjentowi uwagi na dokładne żucie pokarmu, spokojne spoży-

wanie posiłku i nieprowadzenie w jego trakcie entuzjastycznych rozmów,
odnotowywanie częstości wypróżnień oraz konsystencji stolca,

eliminowanie w diecie pokarmów tłustych, wzdymających, zapierających,

z nadmierną ilością błonnika, cukrów prostych, używek (patrz: Wskazówki
edukacyjne dla pacjentów ze schorzeniami układu pokarmowego),
stosowanie ziół poprawiających motorykę jelit (mięta, dziurawiec).

Problem pielęgnacyjny: utrata apetytu z powodu nudności oraz odbijania
(nadkwaśność).
Cel opieki:
poprawa łaknienia,

ustąpienie objawów dyspeptycznych.

Działania pielęgniarskie:
stosowanie diety uwzględniającej pokarmy niedrażniące i zobojętniają-

ce kwas żołądkowy (patrz: Wskazówki edukacyjne dla pacjentów ze scho-
rzeniami układu pokarmowego),
150
 zachęcanie pacjenta do wypijania płynów między posiłkami, a ograni-

czenia ich podczas jedzenia,
- w przypadku niedokrwistości w zapaleniu typu A uzupełnienie pozajelito-
wo witaminy B12,
- umożliwienie choremu płukania jamy ustnej środkami neutralizującymi
przykre zapachy, np. z dodatkiem mięty, wody utlenionej.
Wrzód żołądka i dwunastnicy
Problem pielęgnacyjny: ból brzucha spowodowany podrażnieniem niszy
wrzodowej przez kwas żołądkowy.
Cel opieki:
zmniejszenie dolegliwości bólowych,

zobojętnienie kwasu żołądkowego.

Działania pielęgniarskie:
podanie choremu leków hamujących wytwarzanie kwasu solnego oraz

zobojętniających kwas żołądkowy; w przypadku zakażenia Helicobacter
pylori terapia antybiotykowa (na zlecenie lekarza),
przygotowanie pacjenta do badania endoskopowego  gastroskopii (na

zlecenie lekarza),
wyjaśnienie choremu konieczności unikania: leków, używek oraz po-

karmów zwiększających wydzielanie kwasu żołądkowego, nadmiernego
wysiłku fizycznego oraz rozładowywania silnych napięć emocjonalnych
(patrz: Wskazówki edukacyjne dla pacjentów ze schorzeniami układu po-
karmowego).
Problem pielęgnacyjny: niechęć do zmiany sposobu odżywiania z powodu
przyzwyczajeń oraz nieznajomości szkodliwego oddziaływania niewłaściwej
diety.
Cel opieki:
przekonanie o konieczności przestrzegania diety,

utrzymanie prawidłowej masy ciała,

zapobieganie objawom dyspeptycznym.

Działania pielęgniarskie:
wyjaśnienie pacjentowi wpływu rodzaju oraz czasu spożywania pokar-

mów i używek na występowanie dolegliwości ze strony przewodu pokar-
mowego,
zapoznanie chorego z odmiennością diety w zależności od okresu cho-

roby (patrz: Wskazówki edukacyjne dla pacjentów ze schorzeniami układu
pokarmowego),
nauczenie pacjenta obliczania wskaz
nika masy ciała BMI oraz zasad do-

boru pokarmów w celu utrzymania prawidłowej masy ciała,
ukazanie choremu konsekwencji dla organizmu wynikających z niewła-

ściwego doboru pożywienia i nieregularnego spożywania posiłków (zbyt
niska masa ciała, nadwaga, nudności, wymioty, wzdęcia, zaparcia),
konstruowanie przykładowych jadłospisów z pacjentem i jego rodziną.

151
Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia powikłań z powodu niewy-
gojonej niszy wrzodowej.
Cel opieki:
eradykacja owrzodzenia,

umiejętność rozpoznania przez pacjenta objawów sugerujących wystą-

pienie powikłań.
Działania pielęgniarskie:
omówienie z chorym charakterystycznych objawów świadczących o roz-

woju powikłań choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
wyjaśnienie pacjentowi konieczności dokończenia antybiotykoterapii

i regularnego stosowania przepisanych leków,
ukazanie choremu szkodliwego działania leków, np. niesteroidowych le-

ków przeciwzapalnych, oraz używek na błonę śluzową żołądka,
zmobilizowanie pacjenta do regularnych wizyt u lekarza gastroenterolo-

ga lub internisty.
152