Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego
Antygen  substancja, najczęściej białko lub polisacharyd, który wywołuje właściwą odpowiedz
immunologiczną i
reaguje z produktami tej odpowiedzi.
Epitop  jest to miejsce rozpoznawania na antygenie, może występować w większej liczbie
Paratop  część przeciwciała łącząca się z antygenami
Hapten  jest to antygen niepełny, mający co najmniej jeden epitop, nie jest on jednak zdolny do indukcji rozwoju
odpowiedzi immunologicznej bez wczesnego połączenia z białkiem nośnikowym. Uczestniczą one w IV
typie nadwrażliwości.
Odporność nieswoista
1. Cechy
" uczynnienie funkcji litycznych i chemotaktycznych dopełniacza
" działanie opsonin i uczynnienie fagocytozy
" uczynnienie komórek zabójczych
" nie zmienia się w czasie reinfekcji
2. Fagocytoza  uczestniczą w niej komórki niemieloidalne tj. granulocyty, monocyty, makrofagi, komórki
dendrytyczne, komórki śródbłonka i drobnych naczyń żylnych, limfocyty prezentujące antygen
" leukotrieny  aktywują komórki fagocytujące
" neutrofile  drobnoustroje są unieczynniane pozalizosomowo gł. Streptococcus, Staphylococcus
" makrofagi  drobnoustroje unieczynniane są wewnątrzkomórkowo gł. Mycobacterium, Listeria, wirusy;
rozpoznają też własne komórki organizmu przeznaczone do fagocytozy
" fazę przylegania ułatwiają receptory dla Fc i C3b na powierzchni komórek fagocytujących oraz należące do
białek adhezyjnych  integryny
3. Mechanizmy zabijania zależne od tlenu:
" oksydaza NADPH
" O2 , H2O2, rodniki hydroksylowe
" kwas podchlorowy, chloraminy
Reaktywne formy tlenu są dezaktywowane przez dysmutazę ponadtlenkową, katalazę glutationu
4. Opsonizacja  jest to proces opłaszczania komórki drobnoustroju przez: Ig1, Ig3 oraz składniki dopełniacza,
wzmacniający fagocytozę  czynniki opłaszczone są łatwiej rozpoznawane przez komórki żerne.
5. Mikroorganizmy wykształciły wiele mechanizmów obronnych chroniących je przed fagocytozą:
" hamowanie zakwaszania faogosomu (Mycobacterium tuberculosis)
" hamowanie fuzji lizosomu z fagosomem (Toxoplasma gondii)
" dziurawienie fagosomu (Listeria, Shigella)
" przeżywanie wewnątrz fagolizosomu (Leishmania, Salmonella typhiurium)
6. Układ dopełniacza  zespół około 30 białek, które zaliczane są do odporności wrodzonej, ale współdziałają
również z mechanizmami odporności nabytej.
a) ulegają aktywacji w sposób kaskadowy
b) mechanizmy efektorowe aktywacji:
" opsonizacja drobnoustrojów  przyłączenie się do nich białka C3b dopełniacza, co czyni je podatnymi na
fagocytozę
" składnik C3 przyłączając się do kompleksów immunologicznych, ułatwia ich sfagocytowanie
" wywoływanie lizy komórek atakowanych
" aktywacja leukocytów
M.P. 1
Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego
c) aktywacja układu dopełniacza jest kaskadową reakcją, prowadzącą do powstania aktywnej konwertazy,
przekształcającej białko C3 do białek C3a i C3b. Aktywacja może odbyć się na dwa sposoby:
" Drogą klasyczną (zależna od przeciwciał)  współdziała z odpornością nabytą, zapoczątkowują ją
kompleksy antygen  przeciwciało zawierające IgM lub IgG, innymi czynnikami aktywującymi te drogę
są:
- ciałka powstałe z komórek obumarłych w wyniku apoptozy
- białko C reaktywne
- złogi cholesterolu
- kardiolipina, plazmina, kalikreina
" Drogą alternatywną (nie zależy od obecności przeciwciał)  aktywowana przez:
- endotoksyny bakteryjne (np. LPS)
- kompleksy immunologiczne zawierające IgG, IgA i IgE
- niektóre wirusy i grzyby
- bakterie Gram dodatnie i Gram ujemne
" Drogą lektynową  podobna do drogi alternatywnej, ale zapoczątkowywana niezależnie od kompleków
immunologicznych
- rolę immunoglobulin pełnią nieswoiście wiążące cukry  kolektyny, białka z domenami lektynowymi
np. białka surfaktantu płucnego, lektyna wiążąca mannozę (MBL)
- MBL  przypomina C1q, wiąże więc proteazy serynowe MASP 1 (odpowiednik C1r) i MASP 2
(odpowiednik C1s)
d) wspólnym ogniwem trzech dróg aktywacji jest białko C3, które rozpada cię do C3b. W dalszych etapach
przyłącza się C5 tworząc tzw. kompleks ataku błony komórkowej (MAC), który po polimeryzacji wytwarza
otworki w błonie komórkowej, doprowadzając do lizy drobnoustrojów
e) hamowanie dopełniacza odbywa się przez:
" czynniki osoczowe I i H
" występujące na komórkach receptory dla fragmentów dopełniacza aktywowane drogą alternatywną
" patologiczne zmiany w układzie dopełniacza:
- kłębuszkowe zapalenie nerek
- RZW
- nadwrażliwość typu III
- napadowa nocna hemoglobinouria
- jad kobry
Immunoglobuliny
1. Mogą zawierać 3 rodzaje markerów:
" izotypowe  uwarunkowane różnicami łańcuchów H i L
" allotypowe  zależne od obecności w H i L różnych aminokwasów w określonej pozycji łańcucha
" idiotypowe  związane z różnicami w budowie części zmiennych łańcuchów polipeptydowych
2. IgG  zdolne do przechodzenia przez łożysko zapewniając odporność niemowląt
" Ig1 3  wiążą się one z dopełniaczem
" Ig1 i Ig3  są opsoninami
" biorą udział we wtórnej odpowiedzi
" obecne w surowicy
3. IgM  pierwsze w rozwoju osobniczym
" wiążą dopełniacz
" stanowią pierwotną odpowiedz
immunologiczną
M.P. 2
Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego
4. IgA  wydzieliny i okolice błon śluzowych (ślinie, łzach)
" stanowią odporność przeciwzakaz
ną
5. IgE (reagina)
" w fizjologii występują w stężeniach niewykrywalnych
" wzmagają odpowiedz
alergiczną
" stanowią o odporności przeciwpasożytniczej
" biorą udział w reakcjach nadwrażliwości
Antygeny zgodności tkankowej (MHC / HLA)
1. MHC klasy I  występują na wszystkich komórkach organizmu poza erytrocytami
" umożliwiają odróżnienie komórek własnych od obcych i ich ewentualną eliminację np. przez komórki NK
" wiążą peptydy z białek egzogennych, białek wirusowych uczestnicząc w odpowiedzi przeciwzakaz
nej.
2. MHC klasy II  występują na komórkach klasy APC  prezentujących antygen, a więc na makrofagach,
komórkach denrytycznych, a także na limfocytach B, pobudzonych limfocytach T, komórkach Langerhansa
" prezentują białka endogenne
" są niezbędne do przekazywania informacji o antygenie
Przeszczepy
a) Autogeniczny (autologiczny)  polega na przeniesieniu własnej tkanki lub narządu z jednego miejsca na drugie,
np. przeszczep skóry
b) Izogeniczny (syngeniczny)  polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami identycznymi
genetycznie np. bliz
niętami jednojajowymi
c) Allogeniczny (także: alogeniczny)  polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami tego samego
gatunku, o podobnym, ale nie jednakowym genotypie, np. człowiek człowiek
d) Ksenogeniczny (heterologiczny)  polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami różnego
gatunku np. świnia człowiek
1. MHA  słabe antygeny transplantacyjne
" zdolne do indukcji limfocytów Tc i odpowiedzi prowadzącej do odrzucania przeszczepu nawet w
przypadkach zgodności w o obręgie MHC
2. Proces odrzucania przeszczepu jest odczynem zapalnym wywołanym swoistą reakcją immunologiczną
" odrzucanie nadostre (minuty od przeszczepu)
" odrzucanie przyspieszone (do 24h)
" odrzucanie ostre (dni, miesiące)
" odrzucanie przewlekłe (po roku)
Najlepsze wyniki przyjmowania ma przeszczep o zgodności HLA DR i HLA B
3. Choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD Graft-Versus-Host Disease)
" kompetentny odpornościowo przeszczep umieszczony u odpornościowo upośledzonego biorcy powoduje
atak przeszczepionej tkanki na biorcę
" limfocyty T przyjęte od dawcy naciekają na obce dla nich tkanki gospodarza i doprowadzają do ich
niszczenia. Najczęściej zajmowanymi narządami są skóra, przewód pokarmowy i wątroba. Usunięcie
zawiesiny limfocytów z materiału przeszczepowego zmniejsza ryzyko GVHD. Z drugiej strony,
nieobecność leukocytów w przeszczepie wzmaga ryzyko reakcji gospodarz przeciwko przeszczepowi i w
efekcie odrzucenia przeszczepu.
M.P. 3
Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego
Nadwrażliwość
1. Nadwrażliwość  jest to wynik nabytej i nadmiernej odpowiedzi immunologicznej zależnej od pamięci
immunologicznej dla alergenu lub antygenu.
2. Typy nadwrażliwości wg. Gela i Coombsa
" typ I, II i III  należą do reakcji antygen przeciwciało  nadwrażliwość wczesna
" typ IV  reakcja typu komórkowego, zależna od limfocytów T i makrofagów  nadwrażliwość póz
na
Typ I  reakcje typu anafilaktycznego, czyli natychmiastowego, zapoczątkowuje połączenie się alergenu ze
swoistymi IgE, które są związane z receptorami błonowymi komórek tucznych i bazofilów.
" uwalniane są mediatory: histamina, serotonina, PAF
" mediatory powodują skurcz mięśni gładkich, zwiększają przepuszczalność naczyń krwionośnych oraz są
bezpośrednią przyczyną wystąpienia objawów klinicznych
" atopia  jest to dziedziczna skłonność do reakcji typu natychmiastowego przy kontakcie z pospolitymi
alergenami; u osób atopowych dochodzi do wzmożonej sytezy IgE  testy skórne z alergenami są pozytywne
" schorzenia atopowe:
- astma
- alergiczny nieżyt nosa
- atopowe zapalenie skóry
- katar sienny
- nadwrażliwość na jad owadów
Anafilaksję można wywołać u każdego, a atopię tylko u osób predysponowanych.
Typ II  reakcje typu cytotoksycznego, czyli nadwrażliwość związana z cytotoksycznością komórkową zależną od
przeciwciał IgG, IgM, IgA
" pojawia się gdy przeciwciało wiąże się z autoantygenami lub obcym antygenem na powierzchni komórki,
doprowadzając do fagocytozy, cytotoksyczności komórek NK lub lizy wywołanej aktywacją dopełniacza
" przykłady:
- choroby poprzetoczeniowe
- niezgodność w zakresie czynnika Rh matki i płodu
- niektóre nabyte niedokrwistości hemolityczne
- choroba hemolityczna noworodków
- udział w patogenezie chorób autoimmunizacyjnych:
o przewlekłe zapalenie tarczycy
o zespół Goodpasture a
o miastenia
- reakcja na leki, wiążące się z elementami morfotycznymi krwi i jako hapteny indukują reakcje przeciwciał
Typ III  reakcje wywołane powstawaniem kompleksów immunologicznych, odkładających się w tkankach i
narządach, dających w następstwie uszkodzenia tkankowe zależne od aktywacji dopełniacza i komórek
efektorowych
" IgG, IgA, IgM
" przykłady:
- zjawisko Arthusa (reakcja lokalna)  miejscowy odczyn wywołany podaniem antygenu osobie z dużym
stężeniem przeciwciał. Reakcja taka może wystąpić w płucach ( płuco farmera ), u osób uczulonych na
antygeny promieniowców w wilgotnym sianie oraz w chorobie hodowców gołębi, a niekiedy także u
cukrzyków leczonych długotrwale insuliną
M.P. 4
Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego
- choroba posurowicza (systemowa)  przebiega z nadmiarem antygenu  odczyn ogólnoustrojowy na
wprowadzoną pozajelitowo obcogatunkową surowicę (najczęściej końska przeciwtężcowa lub
przeciwbłonicza) lub leki takie jak penicylina, sulfonamidy, preparaty jodowe
" choroby będące następstwem tworzenia kompleksów immunologicznych:
- związane z przetrwałą infekcją  długotrwałe zakażenie w niewielkim stopniu ze słabą odpowiedzią
humoralną prowadzi do przewlekłego tworzenia kompleksów. Choroby o tej etiologii to: trąd, malaria,
WZW, gronkowcowe zapalenie wsierdzia
- spowodowane chorobą autoimmunizacyjną  utrzymująca się produkcja autoprzeciwciał wobec
autoantygenu prowadzi do tworzenia się kompleksów, układy usuwające je są przeładowane i dlatego
odkładają się w tkankach. Choroby o tej etiologii to: RZS, toczeń układowy, zapalenie wielomięśniowe
- w następstwie inhalacji materiału antygenowego  kompleksy immunologiczne powstają po ekspozycji na
antygeny zewnątrzpochodne  postacie tej choroby to zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie
pęcherzyków płucnych po powtarzających się ekspozycjach na antygen
Typ IV  nadwrażliwość typu póz
nego, zależy od obecności uczulonych uprzednio limfocytów T, które po
powtórnym zatknięciu się z antygenem produkują cytokiny, wywołując szereg reakcji zapalnych
" objawy kliniczne ustępują dopiero po 24 72 h od chwili kontaktu uczulonej osoby z antygenem
" przykłady :
- nadwrażliwość kontaktowa  kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk) w miejscu kontaktu z alergenem
(niklem, chromianami). W jej rozwoju kluczową role pełnią keranocyty i komórki Langerhansa. Ten typ
nadwrażliwości odpowiada za wyprysk kontaktowy.
- reakcja tuberkulinowa  polega na rozwoju stwardnienia i obrzęku w miejscu podania rozpuszczalnego
antygenu, występuje u osób które zetknęły się z prątkami gruz
licy. Zachodzi głównie z udziałem
makrofagów i limfocytów T.
- nadwrażliwość ziarniniakowa  w wyniku utrzymywania się w makrofagach drobnoustrojów lub innych
cząstek, których komórka nie jest w stanie zniszczyć. Tworzą się ziarniaki z komórek nabłonkowatych i
komórek olbrzymich, brak w nich limfocytów. Choroby mające podłoże nadwrażliwości ziarniniakowej to:
trąd, gruz
lica, sarkoidoza, chorobę Leśniowskiego Crohna
W odróżnieniu do innych typów nadwrażliwości, typ ziarniniakowy może mieć maksymalny czas
występowania do 21 28 dni
Niedobory odporności
1. Pierwotne niedobory odporności
a) Niedobory zależne od limfocytów B  związane z zaburzeniami wytwarzania przeciwciał, są najczęściej
wykrywane i mają różny charakter. Mogą dotyczyć poszczególnych klas przeciwciał, ale też przeciwiał
skierowanych przeciwko określonym rodzajom genów lub może też być bardziej uogólnione, aż do pełniej
agammaglobulinemii
" choroba Brutona agammagobulinemia sprzężona z choromosomem X
" niedobór IgA
" niedobór IgG, IgA ze zwiększonym stężeniem IgM
b) Niedobory zależne od limfocytów T  często łączą się z niedorozwojem grasicy i innymi wadami
rozwojowymi, u młodych chorych występują ciężkie i długie zakażenia mikroorganizmami
oportunistycznymi, czasami podanymi w postaci szczepionek
" ciężka złożona niewydolność układu immunologicznego (SCID)
" zespół Di George a (wrodzony nieprawidłowy rozwój grasicy)
" zespół Widkotta i Aldricha (upośledzenie dojrzewania limfocytów T)
" dziedziczna ataksja i teleangiektazja
M.P. 5
Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego
c) Defekty układu dopełniacza
" niedobór inhibitora C1  wrodzony obrzęk naczynioruchowy (obrzęk Quinckego)
d) Defekty fagocytozy
" przewlekła choroba ziarniniakowa  niezdolność tworzenia rodników tlenowych i nadtlenku wodoru,
jako wynik niedoboru oksydazy NADPH
" choroba upośledzonego przylegania  brak cząstek adhezyjnych (LAD)
2. Nabyte niedobory odporności
" białaczki
" leczenie cytostatyczne i immunosupresyjne
" następstwo uszkodzeń popromiennych
" AIDS
M.P. 6