Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 71
Leczenie zaburzeł

autystycznych
Anita Brył
ska
Od wielu lat stosowane są róŻne metody terapii osób z autyzmem dzie-
ci´cym. NiezaleÅ»nie od podejĘcia, naleÅ»y wyraÄ™nie podkreĘliç, Å»e skuteczna
forma pomocy zawsze opiera si´ na indywidualnej pracy z osobÄ… auty-
stycznÄ…. Im wczeĘniej terapia zostanie podj´ta, tym lepsze b´dÄ… równieÅ»
rokowania, co oznacza niezwykle waÅ»nÄ… rol´ wczesnej diagnozy auty-
zmu. Bardzo istotna w prowadzeniu skutecznej terapii jest wspó"praca
z rodziną i osobami z najbliŻszego otoczenia dziecka. Brak jakichkolwiek
form pomocy, zw"aszcza w przypadku ma"ych dzieci, najcz´Ä˜ciej powo-
duje pog"´bianie si´ deficytów w zakresie zachowaÅ‚
spo"ecznych, izola-
cj´ od Ęwiata zewn´trznego i ca"kowitÄ… niezdolnoĘç do samodzielnego
funkcjonowania w przysz"oĘci. Procedury terapeutyczne, stosowane d"u-
gotrwale, ukierunkowane sÄ… przede wszystkim na popraw´ komunikacji
spo"ecznej dziecka, rozwój mowy oraz nauk´ zachowaÅ‚
spo"ecznych.
Nie ustalono do tej pory uniwersalnej metody leczenia dzieci
z autyzmem, dlatego zaleca si´ stosowanie wielu metod i technik,
które dostosowuje si´ indywidualnie do potrzeb.
Niezwykle waŻnym elementem w pracy z dzieckiem autystycznym jest
stworzenie pewnej sta"ej i przewidywalnej struktury otoczenia (sta"e
miejsce i czas terapii, ten sam terapeuta, sta"y charakter zaj´ç i organiza-
cji czasu, jasny, jednoznaczny j´zyk wypowiedzi).
Wi´kszoĘç programów terapeutycznych opiera si´ na zasadach terapii
behawioralnej, polegajÄ…cej na stopniowej modyfikacji zachowania,
71
Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 72
i tzw. ustrukturalizowanego nauczania, dostosowanego do moŻliwoĘci
i potrzeb dziecka. W zakres oddzia"ywał
terapeutyczno-edukacyjnych
wchodzÄ…: praca nad kontaktem dotykowym i wzrokowym (stymulacja
prawid"owego rozwoju percepcji), praca nad rozwojem mowy i stymulo-
wanie ogólnego rozwoju dziecka, praca nad procesami uwagi, rozwijanie
umiej´tnoĘci w dziedzinie socjalizacji, samodzielnoĘci i samoobs"ugi, mo-
toryki ma"ej, funkcji poznawczych, komunikowania si´.
SpoĘród róŻnych procedur i metod terapeutycznych stosowanych
wprzypadku dzieci z autyzmem dzieci´cym naleÅ»y wymieniç:
techniki niedyrektywne,
terapi´  holding ,
metod´ opcji Barry ego i Suzi Kaufmanów,
techniki behawioralne,
zmodyfikowanÄ… metod´ dobrego startu,
metod´ stymulacji seryjnych powtórzeÅ‚
,
metod´ ruchu rozwijajÄ…cego Weroniki Sherborne,
model TEACCH jako program kompleksowej pomocy osobom au-
tystycznym.
Techniki niedyrektywne, zazwyczaj w formie zabawowej, sÄ… stoso-
wane na pierwszym etapie leczenia. Procedura ta zak"ada stworzenie
dziecku atmosfery swobody, ca"kowitej akceptacji i zapewnienie mu
moÅ»liwoĘci wyraÅ»ania swoich uczuç. W trakcie spotkaÅ‚
to dziecko kieruje
ich przebiegiem, terapeuta nie przyspiesza terapii, ale  podąŻa za dziec-
kiem , angaÅ»uje si´ w jego zabawy, naĘladuje je itp. Nadrz´dnym zada-
niem jest nawiązanie kontaktu z dzieckiem, co jest moŻliwe tylko wtedy,
gdy dziecko czuje si´ akceptowane i bezpieczne. InnÄ… metodÄ… terapii jest
 holding (ang. przytulanie, trzymanie), czyli metoda wymuszonego
kontaktu, którÄ… mogÄ… stosowaç rodzice dziecka. Polega ona na przytula-
niu dziecka nawet wbrew jego woli, cz´sto przy oporze, a jej celem jest
budowanie lub przywrócenie wi´zi emocjonalnej pomi´dzy matkÄ…
a dzieckiem. Metoda opcji Barry ego i Suzi Kaufmanów, cz´sto koja-
rzona z holdingiem, opiera si´ na ca"kowitej akceptacji dziecka i na swo-
istym podÄ…Å»aniu za dzieckiem i wchodzeniu w jego Ęwiat. Post´powanie
terapeutyczne polega przede wszystkim na naĘladowaniu zachował

dziecka, co pozwala na wzbudzenie zainteresowania dziecka otoczeniem,
na odkrywanie jego potrzeb i zainteresował
, pokazywanie Ęwiata ze-
wn´trznego, równieÅ» na budowanie poczucia bezpieczeÅ‚
stwa.
72
Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 73
Techniki behawioralne w przypadku dzieci z autyzmem to przede
wszystkim techniki warunkowania sprawczego, polegajÄ…ce na analizie
zwiÄ…zków mi´dzy zachowaniem a jego konsekwencjami i kszta"towaniu
zachował
za pomocą wzmocnieł
pozytywnych lub negatywnych. SÄ…
one ukierunkowane na rozwijanie zachował
zwiÄ…zanych z umiej´tnoĘciÄ…
skupiania uwagi na drugiej osobie, uczenie i imitowanie ruchów i dÄ™wi´-
ków, redukcj´ niepoŻądanych zachowaÅ‚
agresywnych, autoagresywnych
i zwiÄ…zanych z autostymulacjÄ… oraz na wykszta"cenie umiej´tnoĘci komu-
nikacyjnych i spo"ecznych.
Z kolei zmodyfikowana metoda dobrego startu s"uŻy usprawnie-
niu i integracji funkcji s"uchowych, wzrokowych i ruchowych. Rozwija
ona percepcj´ i szybkoĘç reakcji, wzmaga koncentracj´ i podzielnoĘç
uwagi, rozwija wyobraÄ™ni´ i pami´ç, kszta"ci zdolnoĘç rozumienia i ope-
rowania symbolami, rozwija myĘlenie matematyczne, percepcj´ pozycji
i ruchów cia"a bez kontroli wzroku, kszta"tuje ĘwiadomoĘç po"oÅ»enia
i wzajemnego ruchu cz´Ä˜ci cia"a wzgl´dem siebie, rozwija sprawnoĘç ma-
nualnÄ… i koordynacj´ ruchowÄ… koÅ‚
czyn górnych i dolnych.
W metodzie stymulacji seryjnych powtórzeł
podstawowÄ… stosowa-
nÄ… technikÄ… jest aktywnoĘç ruchowa. G"ównym celem prowadzonych çwi-
czeł
jest podniesienie liczby bodÄ™ców oddzia"ujÄ…cych na kor´ mózgowÄ…
i uzyskanie nowych po"ączeł
nerwowo-mi´Ä˜niowych. Ukierunkowana ak-
tywnoĘç ruchowa pozwala równieÅ» roz"adowaç napi´cie emocjonalne
dziecka, choç z drugiej strony w czasie çwiczeÅ‚
dziecko moŻe wykorzysty-
waç napi´cie w celu intensyfikacji tempa i rytmu aktywnoĘci.
G"ównym za"oŻeniem metody ruchu rozwijającego Weroniki Sher-
borne jest pos"ugiwanie si´ ruchem jako narz´dziem we wspomaganiu
rozwoju psychoruchowego. åwiczenia przede wszystkim prowadzÄ… do
poznania w"asnego cia"a, pomagajÄ… równieÅ» zdobyç pewnoĘç siebie i po-
czucie bezpieczeł
stwa w kontakcie z innymi osobami, u"atwiajÄ… nawiÄ…zy-
wanie kontaktu i wspó"pracy. Wykonywane w grupie budujÄ… wi´zi gru-
powe i interpersonalne.
KompleksowÄ… pomoc osobom autystycznym zapewnia model
TEACCH, czyli tzw. program Terapii i Edukacji Dzieci Autystycznych oraz
Dzieci z Zaburzeniami w Komunikacji. Zosta" on opracowany przez ame-
rykał
skiego psychologa Erica Schoplera w latach 60. XX wieku. Pierwszy
etap pracy z dzieckiem polega na ocenie poziomu rozwojowego dziecka,
jego profilu psychoedukacyjnego oraz jego deficytów i mocnych stron.
Nast´pnie na tej podstawie opracowywane sÄ… indywidualne programy te-
73
Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 74
rapeutyczne, ukierunkowane na najwaŻniejsze obszary deficytu, takie jak:
naĘladowanie, motoryka ma"a i duŻa, percepcja, koordynacja wzrokowo-
-ruchowa, czynnoĘci poznawcze, komunikacja, mowa czynna, oraz na za-
chowania niepoŻądane. Program realizowany jest przez rodziców we
wspó"pracy z terapeutÄ…, który systematycznie dokonuje oceny post´pów
wrozwoju dziecka i odpowiednio do tego modyfikuje program.
DuÅ»e znaczenie ma trening umiej´tnoĘci spo"ecznych polegajÄ…cy na
uczeniu adekwatnych zachował
w sytuacjach Życia codziennego (robie-
nie zakupów, korzystanie z komunikacji publicznej), a takŻe na uczeniu
czynnoĘci samoobs"ugowych (samodzielne ubranie si´, jedzenie, korzy-
stanie ze sprz´tów gospodarstwa domowego). PodejĘciami wykorzysty-
wanymi dodatkowo jest muzykoterapia, która zmniejsza poziom l´ku,
pobudza do zabawy i kontaktów z rówieĘnikami, oraz hipoterapia, dzi´-
ki której tworzy si´ zwiÄ…zek emocjonalny mi´dzy dzieckiem a koniem,
awkonsekwencji poprawiajÄ… si´ relacje ze Ęwiatem zewn´trznym.
Post´powanie z dzieckiem z rozpoznanym zespo"em Aspergera po-
winno byç kompleksowe i dotyczyç wszystkich Ęrodowisk, w których
dziecko funkcjonuje. PodstawowÄ… kwestiÄ… jest prowadzenie psychoedu-
kacji majÄ…cej na celu uĘwiadomienie otoczeniu, a wi´c rodzicom, na-
uczycielom i innym dzieciom, problemów i ograniczeł
wynikajÄ…cych
z obecnoĘci zaburzenia. Konieczne jest dostosowanie metod nauczania
do moŻliwoĘci dziecka i indywidualizacja procesu dydaktycznego. Dziec-
ko z zespo"em Aspergera powinno uczyç si´ w klasie integracyjnej. Kolej-
ną, niezmiernie waŻną kwestią jest dąŻenie do uspo"ecznienia dziecka, co
moÅ»e dokonywaç si´ poprzez angaÅ»owanie go w dzia"alnoĘç róŻnego ro-
dzaju klubów, organizacji, kó" zainteresował
(takŻe za poĘrednictwem
Internetu). Pomocna moÅ»e okazaç si´ równieÅ» obecnoĘç osoby wspierajÄ…-
cej  trenera, który doradza i pomaga w trudnych sytuacjach, np. na te-
renie szko"y. KlasycznÄ… metodÄ… pracy z osobami z zespo"em Aspergera
jest tworzenie schematów post´powania, u"atwiajÄ…cych rozumienie czy-
tanych tekstów, ale równieŻ intencji innych osób (Kto? Co zrobi"? Gdzie?
Kiedy? Dlaczego?). Niejednokrotnie podejmowane są próby prowadze-
nia terapii poznawczo-behawioralnej ukierunkowanej na specyficzne
objawy zaburzenia. Warto jednak pami´taç o tym, Å»e techniki te mogÄ…
okazaç si´ równieÅ» skuteczne w przypadku powik"aÅ‚
zaburzenia, np. ze-
spo"ów depresyjnych czy l´kowych. Bardzo duÅ»e znaczenie ma takÅ»e
udzia" osoby cierpiącej na zespó" Aspergera w grupowym treningu
umiej´tnoĘci spo"ecznych, który umoÅ»liwia nauczenie si´ prawid"o-
74
Komender Autyzm rozdz.qxd 25/6/09 2:34 Page 75
wych interakcji spo"ecznych za pomocÄ… zaplanowanych zaj´ç dotyczÄ…-
cych okreĘlonych sfer funkcjonowania.
W niektórych przypadkach autyzmu dzieci´cego czy teÅ» zespo"u Asper-
gera stosowane jest leczenie farmakologiczne, które jest g"ównie lecze-
niem objawowym i ma na celu zmniejszenie nasilenia objawów najbardziej
zaburzajÄ…cych funkcjonowanie pacjenta. Objawami, na które najcz´Ä˜ciej
ukierunkowane jest leczenie farmakologiczne, sÄ…:
napady padaczkowe (leki najcz´Ä˜ciej stosowane to karbamazepina
i kwas walproinowy; warto pami´taç, Å»e benzodiazepiny i fenobar-
bital mogÄ… nasilaç draÅ»liwoĘç, zachowania agresywne, upoĘledzaç
moŻliwoĘci poznawcze),
objawy obsesyjno-kompulsywne i nasilone rytua"y, objawy l´kowe
(inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, np. fluoksetyna, flu-
woksamina, sertralina),
nadmierna impulsywnoĘç, zachowania agresywne i samouszkadza-
jÄ…ce (neuroleptyki, np. haloperidol, risperidon, olanzapina; inne,
np. propranolol),
zaburzenia uwagi i nadmierna ruchliwoĘç (leki psychostymulujÄ…ce,
np. metylfenidat, moÅ»e jednak nasilaç sztywnoĘç w zachowaniu
i objawy obsesyjno-kompulsywne),
labilnoĘç nastroju (karbamazepina, preparaty litu),
obniŻony nastrój (fluoksetyna, fluwoksamina, sertralina),
stereotypie ruchowe (buspiron).
Podejmowano takŻe próby leczenia deficytów w zakresie interakcji
spo"ecznych i komunikacji za pomocą neuroleptyków.