TURYSTYKA A ÅšRODOWISKO PRZYRODNICZE
WPROWADZENIE
Turystyka rozwija się w ogromnej mierze dzięki walorom środowiska przyrodniczego.
Walory te mają najczęściej charakter dóbr publicznych, korzystanie z których nie podlega
regulacji rynku i uniknięcie ich niszczenia jest bardzo trudne. Dlatego turystyka, jako jedna z
największych gałęzi gospodarki, musi zostać poddana dokładnej analizie pod kątem jej relacji
ze środowiskiem.
Relacje turystyki ze środowiskiem dokumentują dość liczne opracowania. Jednakże
dotyczą one przede wszystkim lokalnego wpływu turystyki na środowisko i szczególnych
środowisk (wyjątkowo atrakcyjnych i jednocześnie bardzo wrażliwych, jak obszary
nadmorskie czy góry). Często brakuje w nich całościowego spojrzenia, a prezentowane dane
są raczej fragmentaryczne. W związku z tym panuje przekonanie, że kwestia wpływu
turystyki na środowisko jest słabo rozpoznana i dopiero staje się ważnym, przyszłościowym
polem badań1. Niezbędna jest więc rygorystyczna dyskusja o relacjach między turystyką a
środowiskiem i odzwierciedlające je użyteczne modele konceptualne, które w literaturze
przedmiotu pojawiajÄ… siÄ™ rzadko2.
Celem niniejszego wykładu jest przedstawienie systematycznego i ogólnego
spojrzenia na relacje między turystyką a środowiskiem (w szczególności wpływu turystyki na
środowisko), jako podstawy dalszych, kompleksowych badań.
1. ZAKRES RELACJI MI
DZY TURYSTYK
A ÅšRODOWISKIEM
Rozpatrując związki między turystyką a środowiskiem i jego ochroną, należy
uwzględnić następujące zagadnienia:
1) walory środowiska przyrodniczego (atrakcyjność przyrodniczą) jako warunek rozwoju
turystyki,
2) obniżenie dostępności i jakości przyrodniczych zasobów i walorów turystycznych oraz
jakości wypoczynku wskutek degradacji środowiska,
3) oddziaływania turystyki na środowisko (zarówno dominujący  negatywny, jak i
pozytywny) i ich skutki (w tym stanowiÄ…ce element p. 2),
4) kierunki i sposoby ograniczania negatywnych wpływów turystyki na środowisko.
Relacje te mają wymiar i obiektywny, i subiektywny. Elementy środowiska
obiektywnie istnieją, ale subiektywna jest ocena, które z nich są pożądane, jako cel podróży
turystycznej. Zmiany stanu środowiska pod wpływem antropopresji obiektywnie zachodzą,
ale kryteria oceny tych zmian sÄ… subiektywne. Dopuszczalny rodzaj i skala zmian jest kwestiÄ…
decyzji społecznej, a nie obiektywnych zjawisk przyrodniczych. Wielu turystów uważa np.,
1
C.M.Hall, Geography of tourism, in: Geography, ed. M.Sala, in: Encyclopedia of Life Support Systems
(EOLSS), Developed under the Auspices of the UNESCO, Eolss Publishers, Oxford, UK 2003,
http://www.eolss.net, p.13, data wejścia 10.05.07.
2
C.M.Hall, S.Page, Geography of Tourism and Recreation: Environment, Place and Space, Routledge,
Florence, KY 2001, p.152. Przykład takiego modelu w literaturze polskiej można znalez
ć w: A.Krzymowska-
Kostrowicka, Geoekologia turystyki i wypoczynku, PWN, Warszawa 1997, s.130 i nast.
że  nie ma problemu, póki środowisko wygląda czysto i zielono . Tymczasem chociażby na
Hawajach, uchodzących za raj dla turystów, można w trakcie pobytu nie zobaczyć rodzimych
gatunków, a tylko introdukowane bądz
zawleczone. Także uznanie, co oznacza ekologicznie
odpowiedzialna turystyka, jest kwestią ludzkiej percepcji i wartościowania. Taki ogląd relacji
między turystyką a środowiskiem jest zbieżny z ogólnym stwierdzeniem, że problemy
środowiskowe są przede wszystkim problemami społecznymi3.
Związki między turystyką a środowiskiem są zatem kulturowo specyficzne 
zmieniają się w czasie i przestrzeni w relacji do sytuacji ekonomicznej, środowiskowej i
społecznej.
2. ZALEŻNOŚĆ TURYSTYKI OD WALORÓW I JAKOŚCI ŚRODOWISKA
Turystyka jest fundamentalnie i jednoznacznie zależna od środowiska. Jej rozwój
warunkowany jest między innymi istnieniem odpowiednich walorów przyrody i krajobrazu.
Walory te stanowią często rdzeń produktu turystycznego. Są one istotnym motywem
wyjazdów turystycznych, decydują bądz
współdecydują o atrakcyjności miejsca wypoczynku
i satysfakcji turystów.
Na znaczenie środowiska w turystyce należy jednak spojrzeć w szerszej perspektywie
 nie tylko przyrodniczych walorów turystycznych, ale zasobów środowiska. Przyrodnicze
zasoby turystyczne to ogół zasobów przyrody wykorzystywanych w turystyce. Przyrodnicze
walory turystyczne natomiast stanowi ta część zasobów, które są przedmiotem
zainteresowania turystów.4
Przystosowanie i konsumpcja walorów turystycznych (budowa i funkcjonowanie
infrastruktury turystycznej, dotarcie do walorów itd.) wymaga zużywania energii i materii
czerpanej ze środowiska. Zasoby są więc zawsze wykorzystywane w turystyce, nawet w
takich jej formach (np. zwiedzanie zabytków), w których walory środowiska nie są celem
podróży. Jednakże bez przyrodniczych walorów turystycznych możliwości i skala rozwoju
turystyki byłyby bardzo ograniczone. Walory mają bowiem kluczowe znaczenie dla rozwoju
wszystkich głównych rodzajów turystyki: wypoczynkowej, krajoznawczej i kwalifikowanej.
Wyrazem tego jest choćby sezonowe zróżnicowanie turystyki wynikające z cyklicznej
zmienności środowiska w czasie.
Świadomość zależności turystyki od walorów i jakości środowiska przyrodniczego
dobitnie i powszechnie pojawiła się jednak dopiero w naszych czasach. Turyści stają się coraz
bardziej świadomi tejże zależności i swoich wymagań w zakresie przyrodniczych warunków
wypoczynku, np. w połowie lat dziewięćdziesiątych około 90% turystów europejskich
uważało stan środowiska za jeden z najważniejszych kryteriów wyboru miejsca wypoczynku5.
Tymczasem nasilanie degradacji środowiska siłą rzeczy ogranicza ilość wartościowych
turystycznie terenów. Człowiek potrafi wpływać na poprawę jakości bazy turystycznej i
dostępności komunikacyjnej, ma natomiast skromne możliwości odtwarzania, powiększania i
tworzenia nowych, przyrodniczo-krajobrazowych walorów turystycznych. Organizatorzy
turystyki muszą zatem dbać już nie tylko o jakość usług turystycznych, ale i zachowanie
środowiska wypoczynku jako warunku utrzymania atrakcyjności turystycznej.
Powyższe stwierdzenie nie bierze co prawda pod uwagę, że szeroko rozumiane zasoby
środowiska mają charakter dynamiczny i kompleksowy  ewoluują wraz z potrzebami,
3
D.Ludwig, R.Hilborn, C.Walters, Uncertainty, resource exploitation and conservation. Lessons from history,
 Science 1993, Vol.269, No.5104, p.17, 36.
4
np. B.Meyer, Turystyka jako ekonomiczny czynnik kształtowania przestrzeni, Wyd. Naukowe Uniwersytetu
Szczecińskiego, Szczecin 2004, s.112.
5
V.T.C.Middleton, R.Hawkins 1998, cyt. za: P.Bohdanowicz, Turystyka a świadomość społeczna, Wyd. Adam
Marszałek, Toruń 2006, s.141.
2
preferencjami, możliwościami technologicznymi społeczeństwa. Zatem pojęcie atrakcyjności
turystycznej może ulegać zmianom. W rzeczywistości niektóre nowe tereny z biegiem czasu
mogą zostać uznane za atrakcyjne turystycznie ze względu na posiadane zasoby i walory
przyrody (czego przykładem może być rozwój turystyki na takich obszarach, jak na przykład
Antarktyda). Jednakże nasilanie się degradacji środowiska dotyczy zarówno miejsc obecnie
atrakcyjnych turystycznie, jak i tych, które wraz za zmianami preferencji turystów mogłyby
się nimi stać.
3. TURYSTYKA JAKO SPRAWCA DEGRADACJI ÅšRODOWISKA
Nie da się rozdzielić przyrody i turystyki, ale i nie można uniknąć między nimi
konfliktów6. Kiedy presja turystyczna na środowisko była jeszcze stosunkowo niewielka, a
wymagania turystów względem jakości środowiska wypoczynku nie tak mocno i
powszechnie uświadomione, uważano, że turystyka może rozwijać się w zgodzie ze
środowiskiem bez specjalnych starań ze strony jej organizatorów i uczestników. W
rzeczywistości turystyka tak bardzo związana z czystym, nieskażonym i nienaruszonym
środowiskiem przyrodniczym, ma niszczący wpływ na walory turystyczne środowiska. W
wielu opracowaniach wskazywano, że znaczące skutki środowiskowe rozwoju turystyki mogą
wystąpić w miejscach wypoczynku nawet przy małej intensywności użytkowania i w krótkim
horyzoncie czasowym7. Tymczasem ogromna dynamika rozwoju turystyki powoduje wzrost
intensywności i czasu użytkowania walorów przyrodniczych, czego konsekwencją jest
nasilanie skutków środowiskowych związanych z tym sektorem ludzkiej działalności.
Niektórzy autorzy uważają, że w zakresie w jakim turystyka jest działalnością
wykorzystującą zasoby środowiska i  przetwarzającą je w celu sprzedaży konsumentom,
zasadniczo nie różni się od innych sektorów gospodarki, nawet takich jak petrochemia czy
górnictwo metali8. Nie jest to stwierdzenie w pełni uzasadnione. Występują różnice w
relacjach ze środowiskiem w porównaniu do innych sektorów. Można je ująć następująco9:
·ð w innych sektorach zasoby sÄ… pozyskiwane w jednym miejscu, a konsumowane w innym,
w turystyce przynajmniej walory przyrodnicze konsumowane sÄ… w miejscu ich
występowania;
·ð w innych sektorach techniki, które degradujÄ… miejsce wystÄ™powania zasobów nie majÄ…
wpływu na produkt, zatem nie ma motywacji do proekologicznego działania.
Cechą charakterystyczną wpływu turystyki na środowisko jest więc silne sprzężenie zwrotne
 turystyka wpływa ilościowo i jakościowo na środowisko, a to z kolei negatywnie oddziałuje
na turystykÄ™.
Identyfikacja, kategoryzacja i ocena wpływu turystyki na środowisko jest bardzo
trudna. Wynika to z następujących przyczyn10:
6
R.Kurczewski, Przyroda i turystyka  małżeństwo z rozsądku, w: Turystyka w badaniach naukowych. Prace
przyrodnicze i humanistyczne, red. J.Krupa, J.Biliński, WSIiZ, Rzeszów 2006, s. 15. (15-21)
7
D.Newsome, S.A.Moore, R.K.Dowling, Natural Area Tourism: Ecology, Impacts and Management, Channel
View Publications, Clevedon 2002, p.83.
8
B.Garrod, A.Fyall, Beyond the rhetoric of sustainable tourism?,  Tourism Management 1998, Vol.19, No.3,
p.199. (199-212)
9
L.Frändberg, Tourism as victim, problem or solution: Story lines of a complex industry  environment relation,
in: Tourism, Recreation, and Climate Change, ed. C.M.Hall, J.E.S.Higham, Channel View Publications,
Tonawanda, NY 2005, p.278. (273-285)
10
W.Kurek, Turystyka zrównoważona  turystyka przyszłości, w: Turystyka czynnikiem integracji
międzynarodowej, red. J.Biliński, D.Sawaryn, WSIiZ, Rzeszów 2003, s.107; A.Mathieson, G.Wall 1982, cyt. za:
C.M.Hall, Geography of Tourism and Recreation: Environment, Place and Space, Routledge, Florence, KY
2001, p.153.
3
·ð turystyka stanowi kompleks bardzo różnorodnych dziaÅ‚aÅ„ (wielu różnorodnych
podmiotów) w sposób mniej lub bardziej bezpośrednio związanych z wypoczynkiem;
·ð turystyka jest integralnie powiÄ…zania z innymi dziaÅ‚ami gospodarki, zatem trudno jest
odróżnić środowiskowe konsekwencje turystyki od tych, które są związane z innymi
czynnikami społecznymi i ekonomicznymi;
·ð oddziaÅ‚ywania turystyczne rodzÄ… wiele zależnoÅ›ci przyczynowo-skutkowych w różnych
skalach czasowych i przestrzennych,
·ð zmiany Å›rodowiska wywoÅ‚ane rozwojem turystyki nakÅ‚adajÄ… siÄ™ na zmiany na naturalne;
·ð czÄ™sto nie ma szczegółowej inwentaryzacji stanu i procesów Å›rodowiska poprzedzajÄ…cej
rozwój turystyki, a więc i punktu odniesienia dla oceny zmian;
·ð Å›rodowiskowe skutki turystyki sÄ… bardzo niejednorodne, majÄ… charakter kumulatywny, w
rzeczywistości tworzą skomplikowaną, trudną do opisania sieć przyczynowo-skutkową
wynikającą z powiązań elementów środowiska;
·ð istnieje możliwość czasowej i przestrzennej separacji zmian Å›rodowiska od ich przyczyn;
·ð koncentracja w dotychczasowych badaniach na lokalnym wymiarze oddziaÅ‚ywania
turystyki oraz na najbardziej atrakcyjnych turystycznie środowiskach (np. plaże, góry),
które często są ekologicznie wrażliwe.
3.1. Etapy oddziaływania turystyki na środowisko
Presja turystyki na środowisko związana jest z każdym etapem działalności
turystycznej, począwszy od produkcji dóbr i infrastruktury niezbędnych do świadczenia usług
turystycznych, aż po aktywność turystów. Rysunek 1 przedstawia główne etapy presji sektora
turystycznego na środowisko.
Zaliczenie wpływów na środowisko, związanych z produkcją dóbr i tworzeniem
infrastruktury niezbędnych do rozwoju turystyki, jako oddziaływań sektora turystycznego jest
w znacznej mierze kwestią arbitralną. Wyprodukowany samochód czy stworzona
infrastruktura drogowa mogą służyć zarówno turystyce, jak i innej działalności. Trudno zatem
jednoznacznie  rozliczyć ich koszty środowiskowe na turystyczne i nieturystyczne. W
przypadku produkcji dóbr takich jak narty, skutki środowiskowe ich wytworzenia z dużą
dokładnością można uznać za całkowicie związane z turystyką, ale zalicza się je raczej do
oddziaływań sektora przemysłowego. Natomiast w odniesieniu do wytwarzania dóbr takich
jak hotel, ekologiczne konsekwencje jego budowy standardowo zalicza się do wpływów
sektora turystycznego, ale można je uznać ze element oddziaływań sektora budowlanego.
Wspólne oddziaływanie wytworzenia i konsumpcji usługi turystycznej na środowisko
wynika z nierozdzielności obu procesów. Widać to bardzo wyraz
nie analizując świadczenie
usług hotelarskich i związane z tym zużycie wody czy energii elektrycznej. Oczywiście nie
zawsze świadczenie i konsumpcja usługi wiąże się z bezpośrednim oddziaływaniem na
środowisko. Przykładem może być wypożyczanie nart. Dopiero aktywność turystów (zjazd,
bieg) wpływa w takiej sytuacji na środowisko. Natomiast kiedy usługą jest także odpłatne
udostępnianie stoku narciarskiego (w tym choćby sztuczne naśnieżanego), pojawia się
oddziaływanie na środowisko związane bezpośrednio ze świadczeniem usługi turystycznej.
4
Rysunek 1. Etapy presji sektora turystycznego na środowisko
Działania związane z turystyką
Działania gospodarcze Działania turystów
Produkcja dóbr i tworzenie
infrastuktury niezbędnych
Świadczenie usług Aktywność
do świadczenia usług
Konsumpcja usług
turystycznych turystów
turystycznych i aktywności
turystów
WPA
YW NA ÅšRODOWISKO
y
ródło: opracowanie własne.
3.2. Czynniki degradacji środowiska przez sektor turystyczny
Do podstawowych czynników sprawczych degradacji środowiska w sektorze
turystycznym standardowo zalicza się11:
·ð transport turystyczny,
·ð infrastruktura turystyczna i Å›wiadczone przez niÄ… usÅ‚ugi turystyczne, głównie noclegowe i
żywieniowe,
·ð formy aktywnoÅ›ci turystów.
Wielkość oddziaływań na środowisko, jakie się z nimi wiążą zależy od wielu
dodatkowych parametrów. Przede wszystkim należy wśród nich wymienić:
·ð wielkość ruchu turystycznego (intensywność i czas trwania);
·ð stosowane technologie (np. rodzaj i efektywność silników w pojazdach stosowanych w
podróżach turystycznych, systemy oszczędzania wody i urządzenia oczyszczające w
obiektach bazy noclegowej);
·ð strukturÄ™ przestrzennÄ… zagospodarowania obszarów turystycznych (np. lokalizacja i
koncentracja bazy);
·ð kulturÄ™ turystów (np. stosowanie siÄ™ lub nie do zakazów i nakazów).
Spośród głównych czynników sprawczych największe oddziaływanie na środowisko
zwiÄ…zane jest z transportem turystycznym. WedÅ‚ug Gösslinga transport odpowiada nawet za
94% globalnego zużycia energii i zarazem emisji ekwiwalentu dwutlenku węgla w sektorze
turystycznym12. Zgodnie z całościową oceną presji turystyki na środowisko w austriackim
11
np. D.Newsome, S.A.Moore, R.K.Dowling, Natural Area Tourism: Ecology, Impacts and Management,
Channel View Publications, Clevedon 2002, p.83.
12
S.Gössling, Global ... op.cit.
5
Tyrolu, transport turystyczny jest odpowiedzialny za 40-60% oddziaływania (świadczenie
innych usług turystycznych oraz aktywność własna turystów po 20-30%)13.
Ogromna część negatywnych negatywnych oddziaływań turystyki na środowisko
związana jest z jej masową, dominującą formą14. Rozwój turystyki masowej w małym stopniu
uwzględnia kwestie środowiskowe wskutek dążenia przedsiębiorstw działających w tym
sektorze do obniżenia kosztów usług, wynikającego z kolei z zachowań większości turystów
poszukujących głównie niskokosztowych opcji wypoczynku. Można więc stwierdzić, że
szkody powodowane przez turystykÄ™ nie sÄ… jej produktem per se, ale manifestacjÄ… szerszych
społeczno-środowiskowych zagrożeń będących konsekwencją filozofii rozwojowej
stawiajÄ…cej na pierwszym miejscu zysk i wzrost gospodarczy15.
Turystyka nie jest oczywiście działalnością jednoznacznie i jednostronnie
ekologicznie negatywną. Niesie również korzyści dla przyrody nawet w przypadku braku
proekologicznych regulacji. Przykładowo kontakt z przyrodą może działać edukacyjnie.
Ponadto skupienie się wyłącznie na negatywnych skutkach turystyki może powodować
odwrócenie uwagi od wpływu innych form gospodarowania na środowisko. Tymczasem
względne oddziaływanie turystyki (w przeliczeniu na jednostkę wytworzonego produktu)
prawdopodobnie jest mniejsze niż w przypadku większości innych działań gospodarczych
człowieka.
3.3. Przestrzenne ujęcie oddziaływania turystyki na środowisko
Kwestia transportu wprowadza jako niezwykle istotny, a często pomijany aspekt
przestrzenny analiz wpływu turystyki na środowisko. Ocenia się bowiem, że około 90%
zużycia energii w turystyce związane jest z transportem do i z destynacji16. Według innych
danych mniej niż ź zużycia paliw zużywanych przez turystów wykupujących 2-tygodniowe
wakacje w kraju rozwijającym się przypada na aktywność w obszarze recepcji. Reszta
pochodzi z transportu lotniczego.17 Fakt ten ma dwie istotne konsekwencje: praktycznÄ… i
poznawczÄ….
Z punktu widzenia działań na rzecz ekologizacji turystyki kluczowym czynnikiem
staje się zmiana czasowo-przestrzennych charakterystyk podróży turystycznych w kierunku
ograniczenia ich częstotliwości i długości (wydłużenie czasu trwania pobytu, promocja
turystyki krajowej, promocja w krajach bliskich destynacji), a także wprowadzanie sposobów
i środków transportu mniej uciążliwych dla środowiska.
Problemy związane z transportem turystycznym dobitnie wskazują, że turystyka ma
nie tylko lokalny, ale i globalny wpływ na środowisko. Skupienie się na obszarach recepcji
turystycznej automatycznie eliminuje w badaniach oddziaływania turystyki poza nimi (rys. 2).
13
G.Langer, Tourismus und Umwelt: Überlegungen zur relativen Gewichtung von Umweltbelastungen,  Revue
de tourisme 1995, Vol.50, No 4, p.60-78.
14
Niemiecka Rada Konsultacyjna d/s. Zmian Globalnych (WBGU) wśród 16 tzw. syndromów zmian globalnych
wyróżniła Mass Tourism Sydrome, patrz: WBGU, World in Transition: The Research Challenge, Springer
Verlag, Berlin 1996, s.119-120.
15
C.Southgate, R.Sharpley, Tourism, development and the environment, in: Tourism and Development:
Concepts and Issues, eds. R.Sharpley, D.J.Telfer, Channel View Publications, Clevedon 2002, p.256. (231-262)
16
L.Mastny, Travelling Light: New Paths for International Tourism, Worldwatch Paper 159, 2001, s.28.
17
S.Gössling, Sustainable tourism development in developing countries: Some aspects of energy use,  Journal of
Sustainable Development 2000, Vol.8, No.5, p.410-425.
6
Rysunek 2. Aspekty przestrzenne relacji między turystyką a środowiskiem
Inne działania gospodarcze
i społeczne
TURYSTYKA
oddziaływanie w
oddziaływanie w obszarze
obszarach generujÄ…cych
recepcji turystycznej
i tranzytowych
środowisko lokalne środowisko globalne*
walory i inne zasoby
* - precyzyjnie: środowisko
zasoby i walory
poza obszarami recepcji
turystyczne środowiska
turystycznej,
w tym w skali globalnej
y
ródło: opracowanie własne.
W ujęciu lokalnym (regionalnym) z reguły rozważa się kwestię zmian przyrodniczych
powstających w obszarach recepcji turystycznej. Tymczasem owe zmiany występują również
w obszarach generujÄ…cych ruch turystyczny oraz obszarach tranzytowych. W przypadku
obszarów z
ródłowych ruchu oddziaływania związane są z rozwojem i funkcjonowaniem
infrastruktury (np. lotniska) oraz firm obsługi ruchu turystycznego (touroperatorzy). Tutaj
także zaczyna się środowiskowe oddziaływanie transportu turystycznego. W obszarach
tranzytowych głównym czynnikiem oddziaływania jest transport oraz obiekty noclegowe i
żywieniowe wykorzystywane w drodze do celu podróży.
3.4. Środowiskowe oddziaływania i skutki turystyki
Czynniki sprawcze generują różnorodne  zestawy bezpośrednich oddziaływań na
środowisko. Na przykład z wędrówkami pieszymi związane jest niszczenie (wydeptywanie)
roślinności, zmiany gleb i powierzchni ziemi, a także  szczególnie jeśli niska jest kultura
zachowań turystów  hałas i odpady. Oczywiście skala skutków wędrówek zależy także od
gęstości sieci szlaków i wielkości ruchu turystycznego.
Zarazem oddziaływania tego samego typu powstają jako efekt różnych czynników
sprawczych. Hałas może być efektem wykorzystania zmechanizowanych środków transportu,
imprez masowych (np. koncertów, zawodów sportowych) na powietrzu, zachowań turystów
podczas wypoczynku itp.
Zgeneralizowaną strukturę oddziaływań turystyki na środowisko i ich skutków
przedstawiono na rysunku 3. W rzeczywistości struktura ta jest niezwykle skomplikowana.
Stanowi ona sieć przyczynowo-skutkową, możliwą do odwzorowania (w przybliżeniu)
7
jedynie w konkretnych przypadkach. Szerszy zakres negatywnych skutków środowiskowych
turystyki przedstawia natomiast tabela 1.
W ostatnich latach przedmiotem zainteresowania badaczy jest skala oddziaływań
turystyki na środowiska. W ujęciu globalnym Kasprzyk ocenia udział turystyki w degradacji
środowiska na 5-7%. Dla porównania przemysł przyczynia się do degradacji środowiska
naturalnego w 40 %, budownictwo w 20 %, komunikacja i rolnictwo po 15 %).18 Niestety nie
ma informacji o rodzaju wskaz
ników, za pomocą których oszacowano powyższe wielkości.
CzÄ…stkowe dane dotyczÄ…ce najbardziej uniwersalnych jednostkowych wskaz
ników obciążenia
środowiska (zużycie energii i emisja gazów cieplarnianych) wydają się jednak potwierdzać tę
skalę zagrożenia. Szacuje się, że na przełomie wieków sektor turystyczny (głównie transport
turystyczny) odpowiadał za około 3,2% światowego zużycia energii i emisję 5,3% globalnej
ilości ekwiwalentu dwutlenku węgla, przy czym nie zostało uwzględnione zużycie energii i
emisje gazów cieplarnianych związane z budową i utrzymaniem infrastruktury19. Szacunki z
początku lat dziewięćdziesiątych określały emisje tlenków azotu i dwutlenku węgla wyłącznie
z transportu lotniczego w celach turystycznych na 3% globalnej emisji20.
SÄ… wskaz
niki sugerujące mniejszy wpływ turystyki na środowisko, jednak nie odnoszą
się one do presji kluczowych globalnie. Dla przykładu, powierzchnia terenów zajętych pod
infrastrukturę związaną z turystyką stanowi 0,34% powierzchni lądów (0,5% powierzchni
biologicznie czynnej)21. Całkowita wielkość konsumpcji wody przez turystykę zagraniczną
wynosi 1,3 km3 czyli zaledwie 0,04% jej globalnego zużycia. W szacunku tym nie
uwzględniono zużycia wody podczas budowy infrastruktury i produkcji żywności
konsumowanej przez turystów22.
Najważniejszą, wspominaną już, cechą ekologicznych skutków turystyki jest fakt, że
ostatecznie mogą one prowadzić do ograniczenia możliwości rozwoju samej turystyki.
Szczególnie oddziaływania globalne (głównie na klimat) mogą mieć istotny i długofalowy
wpływ na rozwój turystyki. Wzrost temperatur, częstsze pożary lasów, wzrost poziomu mórz i
siły wiatrów i inne zmiany środowiska powodowane przez globalne ocieplenie, mogą
 wygonić z parków południowej i wschodniej Afryki gatunki, które turyści przyjeżdżają
oglądać, spowoduje rozprzestrzenianie malarii w basenie Morza Śródziemnego, zagrozi rafom
koralowym, plażom i wybrzeżom państw, szczególnie wyspiarskich, które nieraz ogromną
część dochodów czerpią z turystyki.23 Oczywiście turystyka nie jest głównym sprawcą
globalnego ocieplenia, ale nie należy jej wpływu ignorować.
18
K.Kasprzak 1996, cyt. za: J.Kamieniecka, Ekopolityka w turystyce. Raport o zmianach możliwych i
potrzebnych, Raport Instytutu na Rzecz Ekorozwoju nr 2, Warszawa 1998, s.14.
19
S.Gössling, Global environmental consequences of tourism,  Global Environmental Change: Human and
Policy Dimensions 2002, Vol.12, s.283-302.
20
L.Archer 1994, cyt. za: A.Budeanu, A Tour to Sustainability? A discussion on the potential for tour operators
to promote sustainable tourism, IIIEE Reports 2000:17, Lund 2000,
www.ask.lub.lu.se/archive/00009314/01/Report2000_17.pdf, s.45.
21
S.Gössling, Global ... op.cit.
22
S.Gössling, Tourism s contribution to global environmental change: Space, energy, disease, water, w:
Tourism, Recreation, and Climate Change, ed. C.M.Hall, J.E.S.Higham, Channel View Publications,
Tonawanda, NY 2005, p.294. (286-300)
23
np. L.Mastny, Travelling & op.cit., s.29.
8
Rysunek 3. Struktura ekologicznych oddziaływań i skutków sektora turystycznego
y
ródło: opracowanie własne.
Uwypuklenie globalnych skutków oddziaływania turystyki, do którego dochodzi w
większości poza destynacjami, nie może oznaczać ignorowania wymiaru lokalnego. To
właśnie oddziaływania w skali lokalnej mają bieżący wpływ na walory turystyczne. W
warunkach dominacji na wielu obszarach recepcji turystyki jako sektora gospodarki, jej
wpływ jest najistotniejszy z punktu widzenia celów samej turystyki, ze względu na
bezpośrednie (i w krótkiej perspektywie czasowej) oddziaływanie na walory środowiska,
które są podstawą rozwoju turystyki. Zważywszy, że w regionach turystycznych liczba
turystów niejednokrotnie przewyższa liczbę mieszkańców, a turystyka i działania z nią
powiązane są dominującym sektorem gospodarki, ogólna presja turystyczna na środowisko
musi znacznie przekraczać wskaz
niki globalne. W Hiszpanii przeciętny turysta zużywa 440
litrów wody dziennie (w przypadku wypoczynku z wykorzystaniem basenu i pola golfowego
nawet 880), podczas gdy mieszkaniec tego kraju jedynie 250.24 Na Karaibach turyści
wytwarzają dwa razy więcej odpadów niż tubylcy.25 Według szacunków WWF 54% linii
brzegowej Morza Śródziemnego zostało zurbanizowane, głównie przez budownictwo
związane z turystyką26, a turystyka odpowiada z 7% odprowadzanych do niego ścieków27.
24
WWF, Tourism Threats in the Mediterranean, 2001, www.panda.org, data wejścia 25.05.07.
25
J.Dixon et al., Tourism and the environmant in the Carribean, An economic framework, Environmental
Department Paper No 80, World Bank, Washington DC, 2001, s. 6.
26
WWF, Tourism ... op.cit.
27
Europe s environment: the third assessment, EEA, Copenhagen 2003, s.83.
9
Tabela 1. Åšrodowiskowe konsekwencje turystyki
ASPEKT
POTENCJALNE KONSEKWENCJE
ODDZIAA
YWANIA
zabijanie zwierząt podczas polowań
zabijanie zwierzÄ…t na potrzeby handlu pamiÄ…tkami
migracja zwierząt z (np. wskutek hałasu) i na obszar turystyczny (np. wskutek dokarmiania
przez turystów)
wydeptywanie i niszczenie roślinności przez pieszych i pojazdy
Bioróżnorodność
destrukcja roślinności wskutek zbierania drewna i roślin
zwiększenie ryzyka pożarów ekosystemów
zmiana zasięgu i charakteru zbiorowisk roślinnych wskutek zajmowania terenu pod
infrastrukturÄ™ turystycznÄ…
zanieczyszczenie wód wskutek odprowadzania ścieków, wycieków paliw
zanieczyszczenie powietrza przez emisje z pojazdów, spalanie paliw w celu ogrzewania,
Zanieczyszczenie
oświetlenia
zanieczyszczenie hałasem powodowanym przez transport i turystów
zmiana struktury użytkowania oraz degrdacja gleb (np. ugniatanie) powodujące szybszy spływ
i erozjÄ™
zmiana ryzyka występowania osuwisk ziemi i lawin
Gleba i powierzchnia ziemi
niszczenie utworów geologicznych
niszczenie brzegów rzek i zbiorników wodnych
wyczerpywanie zasobów wód gruntowych i powierzchniowych
zużycie paliw kopalnych dla pozyskania energii na działalność turystyczną
zużycie surowców mineralnych na rozwój zagospodarowania turystycznego
Zasoby naturalne
nadmierna ekploatacja zasobów biologicznych (np. przełowienie)
zmiana warunków hydrologicznych
zmiana struktury użytkowania gleb
budynki i inne elementu zagospodarowania (np. parkingi)
zmiana struktury krajobrazu
Efekty wizualne
zaśmiecenie
ścieki, zakwity glonów
y
ródło: opracowanie własne na podstawie: C.Hunter, H.Green, Tourism and Environment: A
sustainable relationship?, Routledge, London 1995; H.Iwaniuk, Turystyka stymulatorem
ekorozwoju na obszarach przyrodniczo cennych, w: Sterowanie ekorozwojem. T. III.
Regionalne i gospodarcze aspekty rozwoju, red. B.Poskrobko, WPB, Białystok 1998, s.158,
D,Zaręba, Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa 2000, s.17.
Ekologiczne skutki rozwoju turystyki nie zależą tylko od skali i sposobu
oddziaływania, ale także od cech samej przyrody  jej odporności i elastyczności względem
oddziaływań turystycznych. W naukach o turystyce funkcjonuje pojęcie chłonności, będące
odpowiednikiem szerszej kategorii pojemności środowiska (carrying capacity). Bywa ono
podstawą określania dopuszczalnej wielkości i form ruchu turystycznego. Jednakże jest to
podejście zbyt redukcjonistyczne, nie odzwierciedlające złożoności relacji turystyki i
środowiska.
Każda obecność w środowisku wpływa na przyrodę. Konsekwencje owej obecności
zależą od wielu czynników: formy wypoczynku, aktywności i zachowań turystów. Ale skutki
 danego ruchu turystycznego mogą być zmienne w zależności od zmian w środowisku
wynikających z zaburzeń naturalnych bądz
powodowanych przez pozaturystyczne
oddziaływanie człowieka. Niebagatelne znaczenie mają też oczekiwania społeczne odnośnie
stanu środowiska. W różnych warunkach społecznych i środowiskowych może być
akceptowany różny poziom zmian wywołanych turystyką. Ze względu na wielość czynników
obiektywnych i subiektywnych wpływających na ocenę chłonności, wydaje się więc raczej, że
10
granicą wielkości dopuszczalnego ruchu turystycznego nie powinna być określona ilość
turystów, ale ocena zmian w ekosystemach powodowana przez działalność turystyczną.
4. OCHRONA ÅšRODOWISKA W SEKTORZE TURYSTYCZNYM
Wobec opisanych powyżej zjawisk, ekologizacja stała się istotnym wyzwaniem dla
całego sektora turystycznego. Z procesem tym wiąże się jednak wiele problemów.
Ekologizacja turystyki przede wszystkim nie może być rozpatrywana jako izolowany
cel. Jej wdrażanie musi uwzględniać realizację innych celów rozwoju sektora turystycznego.
Najpełniej wyraża się to w koncepcji turystyki zrównoważonej, rozumianej jako sposób
organizacji i funkcjonowania sektora turystycznego jako całości (na danym obszarze), służący
osiągnięciu satysfakcjonujących celów społecznych i gospodarczych bez naruszania bazy
zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz integrującego turystykę z innymi
dziedzinami ludzkiej działalności. Turystyka zrównoważona ma więc do spełnienia
następujące cele:
·ð ekologiczne  musi zapewnić zachowanie Å›rodowiska;
·ð ekonomiczne  musi być dochodowa i wspierać rozwój lokalnych gospodarek;
·ð kulturowe  musi być zintegrowana z materialnym i niematerialnym Å›rodowiskiem
kulturowym oraz zapewniać jego utrzymanie i wzbogacanie;
·ð spoÅ‚eczne - musi przynosić korzyÅ›ci spoÅ‚ecznoÅ›ciom lokalnym i być przez nie
akceptowana oraz zapewniać satysfakcję z wypoczynku turystom.
Jednak osiąganie tych celów jest wzajemnie powiązane, zatem nie da się
maksymalizować ich wszystkich jednocześnie. Można je tylko optymalizować, ale konkretny
sens optymalizacji zależy od zróżnicowanych wartości, interesów, dążeń interesariuszy
sektora turystycznego. Trudno więc oczekiwać, że ekologizacja oznacza minimalizację presji
na środowisko zgodnie z wiedzą przyrodniczą i możliwościami technologicznymi.
Wymagany stopień ekologizacji staje się w ogromnej mierze kwestią polityczną.
Proponowane rozwiązanie obejmuje uczestnictwo w definiowaniu, planowaniu i wdrażaniu
zrównoważonej turystyki wszystkich zainteresowanych i stworzenie w tym celu
odpowiednich instytucji i procedur.
Szczególnym problemem wydaje się brak możliwości pogodzenia znacznego
ograniczania presji turystycznej na środowisko i ostrych wymagań ochronnych z rosnącym
popytem turystycznym i dążeniem społeczności obszarów recepcji do osiągania korzyści
ekonomicznych. Turystyka spełniająca surowe wymagania ekologiczne prawdopodobnie nie
byłaby w stanie przyjąć stu procent obecnego i wciąż rosnącego ruchu turystycznego.
Jedynym rozwiązaniem byłby zakaz lub ograniczenie podróży, ale w liberalnym
społeczeństwie jest to nie do pomyślenia.28 Jednocześnie dążenie do wprowadzania
ograniczeń odnośnie wielkości i dopuszczalnych form ruchu turystycznego będzie ograniczać
korzyści ekonomiczne uzyskiwane przez społeczności lokalne.
Częstokroć rozwiązanie problemów ekologicznych związanych z turystyką dostrzega
się w specyficznych, alternatywnych formach turystyki, w szczególności w ekoturystyce.
Ekoturystyka stanowi być może zalążek i rdzeń ekologizacji turystyki, ale nie jest działaniem
spójnym i wystarczającym. Wynika to z następujących przyczyn:
1. Ekoturystyka oznacza ruch turystyczny do obszarów cennych przyrodniczo, często
leżących na uboczu współczesnej masowej turystyki Obszary te niejdnokrotnie mogą być
28
T.Kirstges, Basic questions of  sustainable tourism : Does ecological and socially acceptable tourism have a
chance?,  Current Issues in Tourism 2002, Vol.5, No.3/4, p.179. (173-192)
11
nieodporne na oddziaływanie człowieka29. Zatem ekoturystyka może stwarzać równie
istotne (choć nie tożsame) zagrożenie jak turystyka masowa, ponieważ ta druga nie
wymaga koniecznie odwiedzania miejsc o wysokiej bioróżnorodności. Ponadto
ekoturystykę i inne alternatywne formy turystyki można traktować jako pierwszy etap w
cyklu turystycznym, prowadzÄ…c ostatecznie do rozwoju masowej turystyki w nowych
destynacjach30. Można więc uznać, że dostrzeganie rozwiązania problemów
ekologicznych turystyki w jej alternatywnych formach jest w jakimÅ› sensie
odpowiednikiem starej, niesprawdzonej strategii ochrony środowiska opartej na zasadzie
the solution of pollution is dillution (najlepszym sposobem usuwania zanieczyszczeń jest
ich rozcieńczenie)31.
2. Ekoturystyka jest rozwiązaniem cząstkowym  prostym mikro-rozwiązaniem złożonych
makro-problemów32. Oznacza bowiem dążenie do zmniejszania pojemności recepcyjnej,
odchodzenia od wielkich projektów turystycznych, preferowania rozwiązań lokalnych,
małej skali, ustanawiania ograniczeń intensywności ruchu turystycznego. Nie wyeliminuje
zatem masowej turystyki, ponieważ nie zapewni obsługi wielkiej masy turystów oraz
satysfakcjonujących efektów ekonomicznych, a więc i nie rozwiąże jej problemów
ekologicznych.
Należy zatem ekologizować każdą tradycyjną formę turystyki, w tym turystykę
masową, np. poprzez zapewnienie, aby jej infrastruktura w coraz większym stopniu
uwzględniała wymagania ochrony środowiska. Niewątpliwie będą one z reguły mniej
 ekologiczne niż np. ekoturystyka, ale zważywszy współzależność celów trwałego rozwoju
turystyki, zróżnicowane przestrzenie warunki środowiska (jego chłonność i odporność na
presję turystyczną) i wymagania ochrony, w określonych obszarach recepcji turystyka
masowa może i musi zostać uznana za dopuszczalną. Utrzymanie destynacji masowej
turystyki jest zarazem niezbędne, aby ograniczyć  odpływ turystów do nienaruszonych
jeszcze środowisk.
Kolejne przesłanki ekologizacji turystyki masowej można sformułować następująco:
1. Środowisko znajduje się pod presją innych sektorów gospodarki. Skoro turystyka zależy
od zasobów i stanu środowiska, sektor turystyczny musi dbać o środowisko. W takiej
sytuacji  rozmiar jest ważny, wielcy aktorzy mają np. większe możliwości lobbowania.
2. Wielcy touroperatorzy mają środki i umiejętności marketingowe, by móc skutecznie
upowszechniać idee ekologizacji turystyki wśród milionów swoich konsumentów.
3. Wielkie podmioty mają wpływ na dostawców i dystrybutorów, przez co mogą wpłynąć na
wdrażanie odpowiednich działań w łańcuchu dostaw.33
4. Inwestycje w ekologizację infrastruktury masowej turystyki mogą być efektywne
ekonomicznie ze względu na efekt skali.
5. Małe, często rodzinne przedsiębiorstwa, które stanowią bardzo istotny element sektora
turystyki alternatywnej trudniej przestawić na  proekologiczne rozwiązania, ze względu
na ograniczenia skali, możliwości czasowe, eksperckie i finansowe34.
29
J.Jarviluoma, Alternative tourism and the evolution of tourist areas,  Tourism Management 1992, Vol.13,
No.1, p.118-120.
30
D.N.Zurick, Adventure travel and sustainable tourism in the peripheral economy of Nepal,  Annals of the
Association of American Geographers 1992, Vol.82, No.4., p.608-628; L.Twining-Ward, Towards sustainable
tourism development: observations from a distance,  Tourism Management 1999, Vol.20, p.187-188.
31
E.P.Odum, Podstawy ekologii, PWRiL, Warszawa 1982, s.515.
32
B.Wheeller, Tourism s troubled times: Responsible tourism is not the answer,  Tourism Management 1991,
Vol.12, No.1, p.93. (91-96)
33
J.Clarke, A framework of approaches to sustainable tourism,  Journal of Sustainable Tourism: 1997, Vol.5,
No.3, p.227-228. (224-233)
12
Prawdopodobne jest, że usługodawcy i operatorzy turystyki masowej nie są chętni do
samoistnej, proekologicznej regulacji swej działalności, ponieważ dążą przede wszystkim do
ograniczania kosztów35.
Do głównych kierunków ekologizacji sektora turystycznego należą:
·ð zmiany technologiczne produktu turystycznego i transportu,
·ð zmiany wzorców zachowaÅ„ turystycznych i transportowych,
·ð wÅ‚aÅ›ciwe ksztaÅ‚towanie struktury przestrzennej obszarów recepcji,
·ð zmiany w organizacji i zarzÄ…dzaniu.
Zakres zmian technologicznych, zarówno prostych, jak i wymagających
nowoczesnych technologii, możliwych do wprowadzenia w sektorze turystycznym jest
ogromny. Można je stosować do ograniczania zużycia każdego wykorzystywanego zasobu
przyrody i minimalizacji każdego oddziaływania na środowisko praktycznie w odniesieniu do
całego zakresu usług turystycznych. Na przykład w odniesieniu do oszczędzania wody i
zapewnienia jej czystości możliwe jest między innymi:
·ð wykorzystanie urzÄ…dzeÅ„ regulujÄ…cych pobór wody (np. perlatory, regulatory ciÅ›nienia
strumienia, stopery czasowe wody, ekotoalety),
·ð systemy powtórnego wykorzystania wody, np. do podlewania trawników,
·ð systemy odzyskujÄ…ce parÄ™ wodnÄ… z urzÄ…dzeÅ„,
·ð stosowanie detergentów nie zawierajÄ…cych szkodliwych substancji,
·ð stosowanie Å›rodków czystoÅ›ci o ograniczonej szkodliwoÅ›ci dla Å›rodowiska.
W celu oszczędzania energii można np.:
·ð projektować obiekty turystyczne w sposób zapewniajÄ…cy maksymalne wykorzystanie
naturalnego światła dziennego,
·ð stosować energooszczÄ™dne z
ródła światła i urządzenia,
·ð dopasować z
ródła światła do charakteru pomieszczeń,
·ð automatycznie wyÅ‚Ä…czać zbÄ™dne urzÄ…dzenia i oÅ›wietlenie (np. czujniki ruchu),
·ð stosować karty magnetycznych uruchamiajÄ…cych urzÄ…dzenia i oÅ›wietlenie w pokojach,
·ð stosować urzÄ…dzenia do regulacji natężenia Å›wiatÅ‚a (np. sÅ‚absze oÅ›wietlenie nocne ciÄ…gów
komunikacyjnych, oświetlenie sektorowe),
·ð utrzymywać zróżnicowanÄ… temperaturÄ™ w zależnoÅ›ci od charakteru pomieszczenia,
·ð docieplić obiekt (izolacja cieplna budynku, docieplone okna).
Generalnie raczej nie należy oczekiwać, że turyści będą chętnie, z własnej woli
wybierać formy wypoczynku i zachowania turystyczne optymalne z punktu widzenia ochrony
środowiska. Pogląd, że turyści mogą w swej zasadniczej masie zachowywać się
odpowiedzialnie w stosunku do środowiska jest wręcz naiwny. Podstawowym celem turystów
jest konsumpcja doświadczenia turystycznego, należy więc ich traktować przede wszystkim
jak konsumentów36, i w konsekwencji w przewidywaniu ich zachowań uwzględniać
społeczne i kulturowe czynniki wpływające na konsumpcję turystyczną. A prawda jest taka,
że jedynie mniej niż jeden procent konsumentów zachowuje się proekologicznie w sposób
spójny i konsekwentny.37 Tym niemniej należy podejmować działania służące edukacji i
informowaniu turystów w zakresie ochrony środowiska, a w efekcie np. rezygnowali z
bardziej uciążliwych środowiskowo formy transportu (np. z samolotu) i wypoczynku (np.
34
K.Hobson, S.Essex, Sustainable tourism: A view from accomodation businesses,  The Service Industries
Journal 2001, Vol.21, No.4, p.136. (133-146)
35
S.Curtin, G.Busby, Sustainable destination development: the tour operator perspective,  International Journal
of Tourism Research 1999, Vol.1, p.135-147.
36
B.McKercher 1993; cyt. za: R.Scharpley, The consumption of tourism, in: Tourism and Development:
Concepts and Issues, eds. R.Sharpley, D.J.Telfer, Channel View Publications, Boca Raton FL 2002, p.300.
37
R.Scharpley, The consumption ... op.cit., p.300-310.
13
rekreacja z wykorzystaniem sprzętu motorowego), nie śmiecili w miejscu wypoczynku,
oszczędzali wodę i energię w hotelu itp.
Właściwa lokalizacja i rozmieszczenie przestrzenne infrastruktury turystycznej i
obszarów o dopuszczonych określonych funkcjach turystycznych może również służyć
ograniczeniu presji na środowisko. Nie ma tu jednak jednoznacznych wskazań, jak to robić,
np. w zależności od warunków destynacji korzystniejsza bywa albo koncentracja, albo
dekoncentracja bazy turystycznej.
W celu implementacji wskazanych działań niezbędne są instrumenty wymuszające
proekologiczne zmiany zachowań wszystkich uczestników sektora turystycznego. Propozycję
ich zestawienia w odniesieniu do poszczególnych turystycznych czynników degradacji
środowiska przedstawia tabela 2.
Należy zwrócić uwagę na ilościową  nierównowagę instrumentów podażowych i
popytowych  instrumenty związane są przede wszystkim z oddziaływaniem na podaż
turystyczną. Ta nierównowaga ma uzasadnienie. Skoro małe są szanse uczynienia turystów
 proekologicznymi , odpowiedzialność za ekologizację należy związać z destynacją 
produktami i regionami turystycznymi. Zwiększanie proekologicznej oferty turystycznej
będzie wymuszać zmiany w popycie. Oczywiście nie oznacza to, że należy zignorować
działania i instrumenty bezpośrednio skierowane na kształtowanie proekologicznego popytu.
Autor jest jednak przekonany, że na krótką metę większe znaczenie od edukacji miałyby
instrumenty o charakterze marketingowym. Jest to jednak tylko hipoteza wymagajÄ…ca
empirycznej weryfikacji.
Na koniec należy zwrócić uwagę, że wszelkie działania ekologizacyjne w obszarze
recepcji będą nieskuteczne, jeśli ograniczą się wyłącznie do turystyki. Konieczne są także
równoległe działania w innych sektorach gospodarki, niekolizyjne ze środowiskiem i
turystykÄ….
ZAKOC
CZENIE
Badania relacji turystyka  środowisko muszą być podejmowane jako istotny warunek
skutecznej ekologizacji sektora turystycznego. Powyższe rozważania wskazują, że istnieje
wiele czynników, które niezwykle utrudniają stworzenie funkcjonalnego schematu
badawczego i przeprowadzenie analiz w zakresie relacji turystyka  środowisko. Znaczący
wpływ ma tu złożoność obiektywnej,  fizycznej natury tych relacji. Przede wszystkim
jednak związek między turystyką a środowiskiem musi być analizowany jako kwestia
społeczna, a nie czysto przyrodnicza i techniczna. Zarazem ogólne modele muszą być
modyfikowane i dostosowywane do celu i zakresu konkretnego badania.
14
Tabela 2. Instrumenty ekologizacji turystyki
Aspekt oddziaływania
infrastruktura wielkość
Rodzaj
transport
turystyczna i rozmieszczenie formy zachowania
instrumentu (infrastruktura
(technologie ruchu wypoczynku turystów
i środki)
i lokalizacja) turystycznego
Planowanie
strategiczne i + + + +
przestrzenne
Oceny chłonności + + +
OOS + + +* +*
Zakazy (plus sankcje) + + + + +
Opłaty + + +
Normy + +
Audyty i atesty +
Ekokategoryzacja i
+
ekoetykietowanie
Kodeksy
postępowania i
+ + (?) + (?)
dobrowolne
zobowiÄ…zania
Instrumenty finansowe + +
Inwestowanie władz
publicznych w + +
infrastrukturÄ™
Informacja (w tym
+ + + + +
wskaz
niki) i marketing
Edukacja + + + +
* - w przypadku strategicznych (strategie rozwoju turystyki) OOS
y
ródło: opracowanie własne
Pytania
1. Jakie można wyróżnić aspekty relacji między turystyką a środowiskiem i jego ochroną?
2. Czym różni się pojęcie przyrodniczych zasobów turystycznych od przyrodniczych
walorów turystycznych?
3. W czym tkwi specyfika oddziaływania turystyki na środowisko przyrodnicze?
4. Jakie zjawiska utrudniają ocenę wpływu turystyki na środowisko?
5. Przedstaw czynniki degradacji środowiska przez sektor turystyczny.
6. Omów przestrzenne aspekty oddziaływania turystyki na środowisko.
7. Podaj przykłady skutków oddziaływania turystyki na środowisko.
8. Czy ekoturystyka jest dobrym sposobem na ekologizacjÄ™ turystyki?
9. Jakie są główne kierunki działań na rzecz ekologizacji turystyki?
10. Poda przykłady działań na rzecz ochrony środowiska w sektorze turystycznym.
11. Wymień przykłady instrumentów ochrony środowiska w turystyce i przedstaw zakres ich
oddziaływania.
15