1
Rodzajnik
Rodzajnik – specyficzny rodzaj przedimka, który oprócz właściwej przedimkowi kategorii określoności bądź
nieokreśloności, wyznacza dodatkowo kategorię rodzaju gramatycznego, choć nie we wszystkich językach jest to ścisłe wyznaczenie w każdym przypadku – np. formy liczby mnogiej rodzajników niemieckich ( die) lub francuskich ( les) pełnią wyłącznie funkcję przedimków, gdyż w żaden sposób nie określają rodzaju gramatycznego następującego po nich rzeczownika.
Rodzajnik może zostać użyty nie tylko przed rzeczownikiem, lecz także przed konstrukcją rzeczownikową, a niekiedy również przed przymiotnikiem lub liczebnikiem użytym rzeczownikowo.
Występowanie rodzajników w różnych językach
Rodzajniki mogą poprzedzać rzeczownik (jak np. w języku niemieckim czy francuskim), bądź też występować po nim (jak w niektórych językach bałkańskich – bułgarskim, rumuńskim i albańskim czy językach skandynawskich).
Rodzajniki, podobnie jak przedimki, dzielą się na:
• określone;
• nieokreślone.
W językoznawstwie wyróżnia się również tzw. przedimek zerowy, tj. taką sytuację, gdzie przedimka/rodzajnika nie stosujemy, chociaż wynikałoby to ze struktury zdania.
W większości języków (np. polskim, rosyjskim, łacinie, chińskim czy koreańskim) rodzajniki nie występują w ogóle, a ich funkcję pełnią inne części mowy lub sama forma rzeczownika.
W tłumaczeniach na język polski rodzajniki najczęściej są pomijane. Jednak w języku polskim również można zaobserwować proces identyczny do tego, który spowodował powstanie rodzajników w innych językach
indoeuropejskich (w języku praindoeuropejskim rodzajników nie było). W poniższych zdaniach zaimki wskazujące ten/ta/to wyraźnie pełnią funkcję identyczną do przedimka określonego: Co z tą Polską?
Ten Tomek jest nie do wytrzymania.
Co mam z tym Robertem zrobić?
Rodzajniki języka bułgarskiego
Język bułgarski posiada określone formy rodzajnika.
Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki
l. poj. -ът, -a, -ят, -я
-тa
-тo
l. mn.
-тe
-тa
• Forma rodzajnika dla rzeczowników rodzaju męskiego liczby poj. bywa pełna -ът, -a i krótka -ят, -я. Krótka forma pochodzi od pełnej. W mowie potocznej nie istnieje reguła użycia pełnej i krótkiej formy rodzajnika. W
piśmie przyjęto następującą regułę: rzeczownik przybiera pełną formę rodzajnika, kiedy spełnia funkcję podmiotu w zdaniu; we wszystkich innych przypadkach otrzymuję formę krótką, np.:
Учeникът (podmiot) чeтe книгa. – (ten) Uczeń czyta książkę.
Книгaтa (podmiot) ce чeтe Учeникa. (dop.dalsze) – (ta) Książka jest czytana przez (tego) ucznia.
• Wszystkie rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na spółgłoskę mają formę rodzajnika -ът, -a, np.: нoж "nóż" – нoжa / нoжът , шaл "szal" – шaлa / шaлът , фpизьop "fryzjer" – фpизьopa / фpизьopът
2
• Wszystkie rzeczowniki męskie z przyrostkiem -тeл, -ap, -й mają formę rodzajnika -ят, -я, np.: aптeкap "aptekarz" – aптeкapят / aптeкapя , пpиятeл "przyjaciel" – пpиятeлят /пpиятeля
• Rzeczowniki rodzaju męskiego z zakończeniem -a, -я otrzymują formę rodzajnika -тa, podobnie jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego.
• Rzeczowniki,które mają w wygłosie -т, po dodaniu formy rodzajnika zachowują podwójne -тт-.
• Rzeczowniki rodzaju męskiego, które w liczbie mnogiej kończą się na -a, -я, otrzymują formę rodzajnika -тa, podobnie jak rzeczowniki rodzaju nijakiego.
• Przymiotniki rodzaju męskiego mają formę rodzajnika ят, я – Добрият приятел.
Użycie form z rodzajnikiem
Formy z rodzajnikiem zawsze oznaczają przedmiot dokładnie określony lub znany już poprzednio, np.: 1. gdy wspomniano przedmiot po raz kolejny w tekście lub rozmowie, np.:
Cпирам пpeд eднa къщa.Къщaтa e гoлямa. Пpeд нeя имa гpaдинa. Гpaдинaтa e пълнa c кpacиви цвeтя. –
Zatrzymuję się przed jakimś domem. Dom (ten) jest duży. Przed nim znajduje się ogród. Ogród (ten) jest pełen ładnych kwiatów.
2. gdy z sytuacji lub kontekstu wiadomo o jaki przedmiot chodzi, np.:
Oтвopи пpoзopeцa! – Otwórz okno! (np.: ... które jest przed tobą)
Moля дaй ми книгaтa! – Proszę cię, daj mi książkę! (tzn. książkę, którą widzisz przed sobą lub o której jest mowa)
3. gdy przedmiot wysuwa się na plan pierwszy jako przedstawiciel grupy pokrewnych przedmiotów, jest uważany za przedstawiciela rodzaju (gatunku), np.:
Bълкът e xищнo живoтнo. – Wilk jest zwierzęciem drapieżnym.
Жeнaтa e oпopa нa ceмeйcтвoтo. – Kobieta jest ostoją rodziny.
4. gdy rzeczownik występuje w liczbie mnogiej, ogarniając wszystkie określone nim pojęcie, np.: Eзepaтa ca пo-мaлки oт мopeтaтa. – Jeziora (wszystkie) są mniejsze niż morza.
5. gdy po rzeczownikach występują krótkie formy zaimków dzierżawczych, np.: пaлтoтo мy – jego płaszcz , дeцaтa ни – nasze dzieci
Jeżeli rzeczownik występuje wraz z przymiotnikiem, tworząc grupę imienną, rodzajnik dodawany jest do pierwszego wyrazu grupy imiennej – przymiotnika (w języku bułgarskim przymiotnik stoi przed rzeczownikiem) Добрият студент.
Użycie form bez rodzajnika
Nie używa się rodzajników:
a) przy imionach (nazwach) własnych
wyjątki: Дyнaвът – Dunaj , Aлпитe – Alpy itd.
b) jeżeli rzeczownik pospolity oznacza tytuł
Дoктop Пeeв нaпpaви oпepaция. – Doktor Peew przeprowadził operację.
c) w różnych wyrażeniach, jak np.:
нa пaзap – po zakupy (na targ) , нa paзxoдкa – na spacer , нa yчилищe – do szkoły itd.
3
Rodzajniki w języku francuskim
W języku francuskim wyróżnia się rodzajniki nieokreślone (fr. articles indéfinis) oraz rodzajniki określone (fr.
articles définis).
Rodzajniki nieokreślone
Rodzajniki nieokreślone poprzedzają rzeczowniki rodzaju męskiego (un) i żeńskiego (une) w liczbie pojedynczej oraz w liczbie mnogiej (des). Użycie rodzajnika nieokreślonego oznacza, że podmiot, o którym mowa, pozostaje bliżej nieznany mówiącemu.
Rodzajniki nieokreślone w liczbie pojedynczej posiadają tę samą formę co liczebniki główne jeden i jedna.
Znaczenie części zdania un i une wynika z jego kontekstu. Przykład:
Une hirondelle est revenue.
Zdanie to przetłumaczyć możemy zarówno Przyleciała jakaś jaskółka jak również Przyleciała jedna jaskółka, zależnie od kontekstu wypowiedzi.
Rodzajniki określone
Rodzajniki określone porzedzają rzeczowniki rodzaju męskiego (le) i żeńskiego (la) w liczbie pojedynczej oraz w liczbie mnogiej (les). Użycie rodzajnika określonego oznacza, że podmiot, o którym mowa, jest mówiącemu znany.
Rodzajniki określone liczby pojedynczej zmieniają się w l', jeśli poprzedzany bezpośrednio rzeczownik zaczyna się fonetycznie od samogłoski:
un pilote → le pilote (pilot ) une raison → la raison (powód, racja)
un oiseau → l' oiseau (ptak ) une âme → l'âme (dusza)
un horison → l'horison (horyzont ) ale:
un haut-parleur → le haut-parleur (głośnik ) Stosowanie rodzajników
• Ze wględu na brak możliwości określenia rodzaju lub liczby rzeczownika na podstawie jego formy (odmiennie niż w języku polskim), użycie rodzajnika jest niezbędne dla określenia tych cech, np.: un Polonais – des Polonais ( Polak – Polacy)
• Ze względu na jednakową wymowę lub pisownię niektórych rzeczowników, użycie rodzajnika pozwala na ich rozróżnienie, np.:
le poste – la poste ( posterunek , placówka – poczta)
• Rodzajnik nieokreślony jest używany w zdaniach mających charakter prawdy ogólnej. Zdanie: Un chien ne trahit jamais son maître.
oznacza Żaden pies nie zdradzi nigdy swojego pana
• Rodzajnik nieokreślony w liczbie mnogiej ( des) prawie zawsze zamienia się w de w zdaniu przeczącym: Michel mange des fruits. / Michel ne mange jamais de fruits. ( Michał jada owoc e. / Michał nigdy nie jada owoców. )
• Rodzajnik des zamienia się również w de jeśli pomiędzy nim a rzeczownikiem, który określa, znajduje się część zdania pełniąca również rolę określenia:
4
un fruit délicieux → des fruits délicieux ( smaczny owoc → smaczne owoce ) un délicieux fruit exotique → de délicieux fruits exotiques ( smaczny owoc egzotyczny → smaczne owoce egzotyczne )
• Rodzajnik określony w liczbie pojedynczej może służyć określeniu również zbiorowości lub gatunku. W zdaniu: Le chien est le meilleur ami de l'homme. ( Pies jest najlepszym przyjacielem człowieka)
ludzki.
• Rodzajnik określony jest również używany w celu wyrażenia szacunku dla jakiejś funkcji, np.: Monsieur le Président ( Pan Prezydent).
• Ze względu na rolę rodzajników, są one używane w większości konstrukcji, także tam, gdzie nie występowałyby one w odpowiednim zdaniu w języku angielskim, np.:
(ang.) Maize is a grain – (fr.) Le maïs est une céréale ( Kukurydza zalicza się do zbóż).
• Rodzajniki mogą nie być stosowane przed nazwami własnymi (z wyjątkiem takich, których stanowią integralną część, np.: Le Havre, La Haye), dotyczy to zwłaszcza imion, nazwisk, nazw miast, w przypadku nazw państw,
pasm górskich lub rzek zaimki są z kolei zwykle używane. Są również często opuszczane w tytułach i hasłach reklamowych.
Jeśli rodzajniki są używane do nazw własnych, to wyłącznie określone. Użycie nieokreślonych jest możliwe w celu nadania zdaniu specyficznego sensu, np. zdanie:
Jamais fortune n’a trahi une France rassemblée ( Charles de Gaulle) można tłumaczyć jako Szczęście nigdy nie opuściło zjednoczonej Francji, przy czym należy rozumieć, że nie chodzi o "konkretną", aktualną Francję lecz o "każdy" kraj, noszący tę nazwę w przeszłości.
• Rodzajniki nie są stosowane, jeśli rzeczownik jest określany przez niektóre zaimki, które przejmują jego funkcję np.:
une robe – cette robe ( (jakaś) sukienka – ta/tamta sukienka)
• Specyficzną formą rodzajnika nieokreślonego jest rodzajnik cząstkowy. Składa się on z przyimka de, połączonego z rodzajnikiem określonym le (du), la (de la) lub l' (de l') i jest używany dla określenia pewnej części (ilości) obiektów niepoliczalnych, zwykle nieożywionych lub abstrakcyjnych, np.:
Je bois du lait. ( Piję mleko. ),
Elle a de la grâce. ( Ona ma (sporo) wdzięku. )
rodzajnik cząstkowy występuje jedynie w liczbie pojedynczej, chyba że określany rzeczownik nie posiada liczby pojedynczej, wtedy rodzajnik cząstkowy przyjmuje formę des. Może to prowadzić do pomyłki z rodzajnikiem nieokreślonym w liczbie mnogiej, który posiada tę samą formę, należy więc pamiętać, że des poprzedzające rzeczownik, który może występować w liczbie pojedynczej jest rodzajnikiem nieokreślonym a nie sciągniętym.
Inną możliwą pomyłką jest zrozumienie konstrukcji przyimka de + rodzajnik określony jako rodzajnika cząstkowego, np.:
(1) Je parle de l'eau.
(2) Je veux de l'eau.
Zdanie (1) oznacza Mówię o wodzie, zdanie (2) – Chcę (trochę) wody. Rozróżnienie wymaga znajomości reguł
konstrukcji zdań z czasownikami parler ( mówić) i vouloir ( chcieć).
• Specyficzną formą rodzajnika określonego jest rodzajnik ściągnięty. Rodzajniki le oraz les ulegają ściągnięciu, gdy określane rzeczowniki byłyby poprzedzone przyimkami à lub de:
5
à z le przechodzi w au a z les w aux: Une tarte au potiron. / Une tarte aux pruneaux. ( Placek z dynią. / Placek z suszonymi śliwkami. ) de z le przechodzi w du a z les w des: La maison du voisin. / La maison des voisins. ( Dom sąsiada. / Dom sąsiadów. ) rodzajniki la i l' nie ulegają ściągnięciu.
Rodzajnik ściągnięty du może być pomylony z rodzajnikiem cząstkowym, który ma tę samą formę. Podobnie rodzajnik ściągnięty des może być pomylony zarówno z rodzajnikiem cząstkowym jak i rodzajnikiem nieokreślonym.:
J'aime le parfum du lilas – J'ai cueilli du lilas. (Lubię zapach bzu – Zbierałem bez ) J'aime le parfum des fleurs. J'ai cueilli des fleurs. ( Lubię zapach kwiatów – Zbierałem kwiaty.
Podobnie jak w przypadku rodzajnika cząstkowego, rozróżnienie wymaga znajomości reguł konstrukcji zdań z czasownikami aimer ( lubić, kochać) i cueillir ( zbierać, gromadzić).
• Rodzajniki nie są z reguły tłumaczone na język polski, z wyjątkiem sytuacji gdy jest to niezbędne dla zachowania zrozumiałości zdania. Zależnie od kontekstu używa się wtedy takich słów jak: jakiś, nieokreślony, jeden dla zaimka nieokreślonego oraz ten, konkretny dla określonego.
Rodzajniki w języku hiszpańskim
Rodzajniki w języku hiszpańskim mogą być:
• określone (artículo determinado)
• nieokreślone (artículo indeterminado)
Rzeczowniki w rodzaju męskim posiadają rodzajnik w liczbie pojedynczej el, natomiast w liczbie mnogiej odpowiednikiem jest los.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego posiadają rodzajnik la i odpowiednio dla liczby mnogiej rodzaju żeńskiego las. W
przypadku rodzajnika nieokreślonego są to odpowiednio un (r. męski) i una (r. żeński). W liczbie mnogiej rodzajnik nieokreślony przyjmuje formy unos dla rodzaju męskiego i unas dla rodzaju żeńskiego[1] .
Przykłady:
• la mentira → kłamstwo
• la lámpara → lampa
• el teléfono → telefon
Rodzajniki języka niemieckiego
W języku niemieckim wyróżnia się następujące rodzajniki:
• nieokreślone (niem. der unbestimmte Artikel);
• określone (niem. der bestimmte Artikel).
• zerowy
Pierwsze dwa odmieniają się przez przypadki.
6
Rodzajnik nieokreślony
W języku niemieckim rozróżniamy dwa rodzajniki nieokreślone:
• ein – dla rodzaju męskiego oraz nijakiego;
• eine – dla rodzaju żeńskiego.
Najczęściej rodzajników tych używa się, gdy
• mówimy o czymś po raz pierwszy;
• po wyrażeniu es gibt (jest, są, znajduje się).
Rodzajniki określone
Wyróżniamy trzy niemieckie rodzajniki określone:
• die – jest to rodzajnik oznaczający rodzaj żeński
• der – rodzajnik rodzaju męskiego.
• das – rodzajnik rodzaju nijakiego
• die – rodzajnik oznaczający liczbę mnogą (odmieniany przez przypadki inaczej niż rodzajnik die dla rodzaju żeńskiego)
Zastosowanie
Rodzajników określonych używamy, gdy mówimy o danej rzeczy po raz kolejny (za pierwszym razem używamy rodzajnika nieokreślonego!). Gdy w poprzednim zdaniu mówiliśmy o ein Mann (jakimś mężczyźnie), mówiąc o nim znowu, powiemy już der Mann (ten mężczyzna). Jak już wspomniano, szczególną rolę w języku niemieckim pełni rodzajnik die. Oznacza on nie tylko rodzaj żeński. Używamy go również, gdy mówimy o rzeczach w liczbie mnogiej (der Mann([ten] mężczyzna), ale die Männer ([ci] mężczyźni).
Rodzajnika określonego używamy również, gdy:
• mówimy o rzeczach jedynych na świecie, niepowtarzalnych (Księżyc, Słońce);
• przy większości nazw geograficznych (góry, rzeki, morza).
• przy nazwach krajów o rodzaju innym niż nijaki lub występującymi w liczbie mnogiej (die Bundesrepublik Deutschland, der Iran, die Vereinigten Staaten)
Rodzajnik zerowy
Rodzajnik zerowy, a właściwie przedimek zerowy, jest sztucznym terminem lingwistycznym, określającym sytuację, w której nie stosuje się rodzajnika. Rodzajnik zerowy mamy więc wtedy, gdy nie stosujemy rodzajnika, chociaż wynikałoby to ze struktury zdania. Kiedy "nie" używamy rodzajnika (używamy rodzajnika zerowego):
• przed Herr (pan) oraz Frau (pani), przed tytułami zawodowymi i naukowymi (np. Professor) oraz szlacheckimi ( Herzog, Prinz) i nazwami pełnionych funkcji ( Präsident), gdy wyrazy te występują przed nazwiskiem
• przed większością nazw państw i miast (tj. przed tymi, które posiadają rodzaj nijaki);
• przed nazwami narodowości i zawodów (profesji) w orzeczniku
• gdy mówimy o materiałach, z których coś jest wykonane (po przyimku aus, np. aus Papier = "z papieru");
• po zaimkach nieokreślonych, np. viel (dużo), wenig (mało), etwas (trochę)
• po zaimkach dzierżawczych, np. mein (mój)
• gdy mówimy o jednostkach miary (ilość, waga, objętość).
7
Rodzajniki w języku włoskim
Rodzajnik w języku włoskim występuje w dwóch formach: określony ( determinativo) i nieokreślony ( indeterminativo).
• Rodzajnik określony:
• Rodzaj męski:
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
Stosowanie
il
i
przed spółgłoską
lo
gli
gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, pn, s + spółgłoska, j, x, y, z
l'
gli
przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę
Przykłady:
• il cane – pies; i cani – psy
• lo specchio – lustro; gli specchi – lustra
• l'elefante – słoń; gli elefanti – słonie
• Rodzaj żeński:
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
Stosowanie
la
le
przed spółgłoską
l'
le
przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę
Przykłady:
• la casa – dom; le case – domy
• l'amica – przyjaciółka; le amiche – przyjaciółki
• Rodzajnik nieokreślony:
• Rodzaj męski:
Liczba pojedyncza
Stosowanie
un
przed spółgłoską, przed samogłoską
uno
gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, s + spółgłoska, z
Przykłady:
• un fiore – kwiat
• un amico – przyjaciel
• Rodzaj żeński:
8
Liczba pojedyncza
Stosowanie
una
przed spółgłoską
un'
przed samogłoską
Przykłady:
• una donna – kobieta
• un'amica – przyjaciółka
Zobacz też
Przypisy
[1] Współczesny słownik hiszpańsko-polski i polsko-hiszpański. Poznań: LektorKlett, 2008, s. 1023. ISBN 978-83-7429-367-9.
9
Źródła i autorzy artykułu
Rodzajnik Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24454963 Autorzy: Delimata, Eswues, Fringo, Googl, Grzegorz.Janoszka, Kicior99, Madcap, Maire, Malarz pl, Mikiapole3, Monopol, OTB, Odoaker, PMG, Pawelpanas, Qurqa, Reytan, Sliwers, 12 anonimowych edycji Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/