Radio Retro

Część 3

Skala

Lampy

wać szkło wokół drucika. Wystarczy odsłonić

W trakcie rozwoju konstrukcji odbiorników

Wszystkie lampy, zwłaszcza stosowane do

go na długości około 1mm i dolutować nowe

stosowano różne skale. Spotkamy okrągłe,

połowy lat 30. wymagają szczególnej troski.

wyprowadzenie (rys. 6).

w kształcie podkowy, dwudzielne, bębnowe,

Już podczas wyjmowania lamp z podstawek

kwadratowe, prostokątne pionowe i poziome.

należy zachować ostrożność. Lampy z coko−

Także stosowane materiały były różnorodne:

łami bakelitowymi należy chwytać wyłącz−

papier, metal, szkło, celuloid itp. Ze względu

nie za cokół. Mocno osadzone, można lekko

na delikatność konstrukcji i funkcje dekora−

podważyć wkrętakiem. Inne próby wyjmo−

cyjne, wszystkie wymagają szczególnej tro−

wania mogą spowodować zerwanie drucików

ski. Przed rozpoczęciem prac z podstawą

wyprowadzonych z lampy.

Rys. 5

aparatu skalę należy zdemontować. Po czy−

Lampy z cokołami całoszklanymi oraz

szczeniu i ewentualnych naprawach, skalę

z metalowymi pierścieniami wyjmujemy bez

Rys. 6

przechowujemy w bezpiecznym miejscu do

przechylania. Kiwanie lampą grozi pęknię−

czasu zakończenia renowacji podstawy.

ciem szklanej bańki. Po wyjęciu lampy, nale−

W dalszej kolejności,

Czyszczenie skali to operacja niezbędna do

ży omomierzem sprawdzić włókno żarzenia.

po starannym odtłuszcze−

zachowania estetyki odbiornika, ale niebez−

Lampy przepalone są bezużyteczne. Ładniej−

niu powierzchni szkła

pieczna dla skali. Czyszczenie wykonujemy

sze egzemplarze mogą stanowić jedynie

spirytusem, trzeba dokle−

bardzo ostrożnie i bez użycia środków che−

efektowny eksponat.

ić kapturki do lampy

micznych.

Do klejenia poluzowanych cokołów radzę

i przylutować naprawio−

Skale papierowe czyścimy na sucho. Ce−

stosować klej typu cyjanopan. Słabo widocz−

ne wyprowadzenie. Ze

luloidowe i z innych ówczesnych tworzyw

ne napisy na lampie można odczytać w świe−

względu na odmienność

czyścimy lekko zwilżoną ściereczką.

tle słonecznym lub w zaciemnionym pomie−

konstrukcji, proponuję

Szklane, opisane trwałymi farbami czy−

szczeniu, oświetlając pod różnymi kątami

przykleić kapturek anody klejem cyjanopano−

ścimy także tylko zwilżoną wodą ściereczką.

powierzchnię lampy, silnym strumieniem

wym a kapturek siatki, szybko schnącym kle−

Skale takich odbiorników jak AGA, Pio−

światła. Pomocne będzie przecieranie po−

jem dwuskładnikowym.

nier, Mazur, Syrena i wiele innych, w tym

wierzchni lampy suchą szmatką i pokrycie

Po naprawie warto lampę sprawdzić

także aparatów międzywojennych, wykona−

warstewką pary wodnej (chuchając).

w przyrządzie do badania lamp lub lepiej w in−

ne były mniej trwałą techniką. Do ich czy−

Zdarza się, że w lampach typu RENS ...

nym sprawnym odbiorniku.

szczenia używamy małego zwitka papieru to−

odłamane jest wyprowadzenie anody (rys. 4),

Biały (mleczny) wewnętrzny nalot w lam−

aletowego. Czyścimy ostrożnie, właściwie

a w lampach AF3, AL2 itp. wyprowadzenie

pie świadczy o nieszczelności szklanej bańki.

tylko pomiędzy napisami.

siatki sterującej (rys. 5). Wyprowadzenie tych

W miejsce próżni dostało się powietrze i lam−

Zarysowania tła, uzupełnienia napisów moż−

elektrod znajduje się na wierzchołku lampy

pa jest całkowicie bezużyteczna.

na wykonać przy użyciu tuszu, wodoodpornych

i ulega uszkodzeniu w wyniku nieumiejętnej

Należy nadmienić, że istnieją sposoby re−

pisaków, farb do witraży lub kolorowych folii.

obsługi odbiornika.

generacji zużytych lamp. Do regeneracji

Przy zastosowaniu technik fotograficznych

nadają się lampy tzw. nóżkowe (RE...) oraz

lub kserograficznych możliwe jest odtworzenie

bocznostykowe serii A i E. Konstrukcja kato−

skali. Warunkiem będzie posiadanie skali orygi−

dy tych lamp pozwala na ich ograniczoną re−

nalnej. Kopię na folii lub błonie fotograficznej

generację. Oczywiście lampy nie mogą być

należy umieścić pomiędzy dwoma odpowie−

zupełnie pozbawione emisji. Mimo tego sku−

dnio przyciętymi kawałkami cienkiego szkła.

Rys. 4

tek regeneracji jest raczej mierny.

Tematu regeneracji nie będę rozwijał ze

Jeżeli odłamany drucik wystaje około

względu na konieczność budowy specjalnego

1mm ponad powierzchnię szkła to naprawa

urządzenia. Posiadacze przyrządów do badania

będzie prosta. Należy oczyścić wystający dru−

lamp mogą eksperymentować podgrzewając

cik oraz przygotować zakończony “oczkiem”

katodę nieco większym napięciem żarzenia.

odcinek srebrzanki φ0,5mm i długości około

Przy okazji uprzedzam, że zużyta lampa EM4,

30mm. Następnie “oczko” pobielamy cyną

tzw. “oko magiczne”, jest prawie całkowicie

i bez nadmiernego nagrzewania dolutowuje−

odporna na wszelkie próby regeneracji.

my do wystającego wyprowadzenia. Gdy wy−

W przypadku braku lamp oryginalnych,

prowadzenie odłamane jest równo z po−

możliwe jest stosowanie lamp zastępczych

wierzchnią zatopionego szkła, należy drob−

o zbliżonych parametrach. Zamienniki moż−

nym pilnikiem, najlepiej diamentowym, spiło−

na stosować nawet wtedy, gdy cokół lampy

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

89

Radio Retro

zastępczej jest innego typu i w żaden sposób

wach stalowych, mimo że fabrycznie zabez−

nii z cyframi i literami o wysokości około

nie pasuje do oryginalnej podstawki. W ta−

pieczone były powłoką cynku, farbą lub po−

3,5mm. Kalkomania dostępna jest w sklepach

kim przypadku należy skonstruować “cokół

włoką niklu.

papierniczych. Przed naniesieniem znaków

redukcyjny”, składający się ze starego coko−

W przypadku podstawy cynkowanej lub

należy ustalić odległość napisu od podstawek,

łu pasującego do oryginalnej podstawki

niklowanej próbujemy wszelkie zabrudzenia

tak aby nie przesłonił go cokół wstawionej

w odbiorniku oraz podstawki pasującej do

i ślady korozji usunąć bez całkowitej rozbiór−

lampy. Teraz symetrycznie od osi podstawki

lampy zastępczej. Końcówki lutownicze obu

ki aparatu, tym bardziej, że uszkodzenia wy−

przyklejamy odpowiednie znaki. Kalkomania

tych elementów należy połączyć izolowany−

stępują na zewnętrznej stronie. Zeskrobanie

jest mało trwała, dlatego dobrze jest pokryć

mi, możliwie krótkimi odcinkami drutu i na−

ognisk korozji i zastosowanie środka myjące−

napisy lakierem bezbarwnym. W tym celu

stępnie mechanicznie połączyć. Niedopu−

go metale powinno przynieść zadowalający

w kartce papieru wycinamy prostokątny

szczalna jest wymiana podstawek w odbior−

rezultat. Można użyć

otwór o szerokości

niku. Operacja taka często wiąże się z wier−

wielu dostępnych prepa−

około 5mm i nieco

ceniem nowych otworów oraz powiększa−

ratów renowacyjnych

dłuższy od napisu.

niem otworu na podstawkę. Takie rozwiąza−

np. ZINK62 (duży wy−

Przykładamy tak wy−

nie wnosi odstępstwa od oryginału i powodu−

bór w sklepach elektro−

cięty szablon do kal−

je nieodwracalne uszkodzenie podstawy

nicznych).

komanii i pokrywamy

odbiornika. Oto kilka przykładów możli−

W sytuacjach ekstre−

napis cienką warstwą

wości zastosowania lamp zastępczych: AF3

malnych, gdy podstawa

lakieru w aerozolu.

za AF2, EF9 za 6K7, AL4 za E463, AL1 za

rzadkiego egzemplarza

Tak odnowiona pod−

RES964, EBL21 za EBL1, AZ1 za AZ11,

jest obustronnie mocno

stawa lśni dawnym

AZ4 za RGN2004, ECH81 za ECH21, EL82

skorodowana, musimy

blaskiem.

za AL4.

niestety zdemontować wszystkie elementy,

1. Transformator zasilający

W razie konieczności zastosowania lamp

a podstawę poddać cynkowaniu lub, co gor−

W większości odbiorników transformator

serii E (6,3V) za lampy serii A (4V) nie trze−

sza, niklowaniu. (Do tej pory nie spotkałem

z przełącznikiem napięć zasilających i płyt−

ba dowijać uzwojenia żarzenia. Lampy serii

podstaw chromowanych.) Na tak gruntowną

ką bezpieczników stanowią zwarty zespół.

E pobierają mniejszy prąd, a więc spadek na−

naprawę zasługuje naprawdę cenny odbior−

Całą konstrukcję należy oczyścić z kurzu.

pięcia będzie mniejszy i lampy będą praco−

nik i pod warunkiem, że wszystkie pozosta−

Korozję z części stalowych usuwamy

wać zupełnie poprawnie. W sytuacji odwrot−

łe elementy, jak obudowa, skala, głośnik, są

szczotką drucianą. Po oczyszczeniu przecie−

nej, konieczny będzie odczep uzwojenia ża−

w dobrym stanie.

ramy rdzeń naoliwioną szmatką. Nabierze

rzenia, które nawinięte jako ostatnie jest ła−

Znacznie łatwiejszym zadaniem jest od−

efektownego wyglądu, a olej zabezpieczy

two dostępne. W żadnym wypadku nie moż−

nowienie zewnętrznej powierzchni konstruk−

przed dalszą korozją.

na wykorzystywać uzwojenia żarzenia lampy

cji malowanej. Choć proces ten wymaga spo−

Przeglądamy i ewentualnie naprawiamy

prostowniczej.

ro zachodu, to wynik naszej pracy, efektow−

pozostałe elementy układu: włącznik siecio−

Stosowanie zamiennych lamp w odbiorni−

na podstawa, wynagrodzi włożony trud.

wy, przewód zasilający i wtyczkę.

kach uniwersalnych stanowi odrębny pro−

W pierwszej kolejności należy zdemontować

Wstępne badanie transformatora przepro−

blem. Trzeba obliczyć i zastosować dodatko−

część podzespołów: transformator, konden−

wadzamy przy pomocy omomierza. Uzwoje−

wy opornik dla wyrównania wartości prądu

sator strojeniowy, dławiki, elektrolity, napęd

nie pierwotne posiada opór od 20 do 40Ω.

płynącego w układzie zasilania.

skali i inne, zależnie od konstrukcji aparatu.

Uzwojenie anodowe, dwie połówki po 200

Przypominam o wykonaniu notatek i szki−

do 400Ω. Dalsze pomiary przeprowadzamy

ców ułatwiających ponowny montaż. Można

woltomierzem, na biegu jałowym. Napięcie

pozostawić kłopotliwe w demontażu cewki,

anodowe powinno mieć wartości 2 razy po

filtry p. cz., nitowane podstawki itp. Następ−

250 do 300V. Napięcie żarzenia lampy pro−

nie starannie czyścimy korozję, zabrudzenia

stowniczej 4,2V, a dla pozostałych lamp

i pozostałości starej farby. Po oczyszczeniu

5V (seria A) lub 7V (seria E). Końcówki wy−

postawę należy zmyć benzyną ekstrakcyjną.

prowadzeń poszczególnych uzwojeń są łatwo

Pozostawione na podstawie elementy i otwo−

dostępne na podstawkach lampowych.

ry szczelnie osłaniamy taśmami samoprzy−

Jeżeli transformator na biegu jałowym

lepnymi, nie zapominając o najdrobniejszych

pracuje stabilnie i nie wzrasta temperatura

Podstawa (chassis)

elementach, jak śrubki i nity. Małe krążki ta−

rdzenia, to możemy przyjąć, że będzie także

W trakcie rozwoju konstrukcji odbiorników,

śmy można wykroić wycinakiem rymarskim

sprawny pod pełnym obciążeniem.

podstawy wykonywane były z drewna, gru−

na podkładce z grubej blachy miedzianej lub

bego preszpanu, bakelitu, aluminium i blachy

aluminiowej. Znaki fabryczne wykonane

stalowej.

techniką kalkomanii osłaniamy warstwą tłu−

Na górnej części umieszczano: transfor−

szczu. Nie można ich zaklejać, ponieważ ule−

mator sieciowy, cewki, filtry pośredniej czę−

gną zniszczeniu podczas odklejania taśmy.

stotliwości, kondensatory elektrolityczne,

Malowanie z zachowaniem oryginalnej

oporniki redukcyjne, napęd skali i lampy.

kolorystyki proponuję wykonać wygodnymi

Pod podstawą zaś: podstawki lampowe, prze−

w użyciu farbami w aerozolu. Po kilku godzi−

łącznik zakresów, potencjometry, kondensa−

nach możemy usunąć osłaniające taśmy i po−

tory lub ich bloki, oporniki i przewody połą−

zostawiamy postawę do całkowitego wysch−

czeniowe. Stosowano także wiele innych

nięcia.

rozwiązań konstrukcyjnych znacznie odbie−

Bywa, że na podstawie obok podstawek

gających od tej normy.

lampowych firmy umieszczały napisy doty−

Upływ czasu i warunki przechowywania

czące typów zastosowanych lamp. Napisy te

spowodowały najwięcej zniszczeń na podsta−

bardzo łatwo odtworzyć używając kalkoma−

90

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

Radio Retro

W przypadku ujawnienia niesprawności,

3. Przełącznik zakresów

Wszystkie rodzaje przełączników powin−

transformator należy naprawić. Nie zalecam

Wśród przełączników zakresów fal spotyka−

ny pewnie pracować. Po oczyszczeniu i na−

stosowania transformatora zastępczego. Ope−

my następujące konstrukcje:

prawach należy zastosować współczesny śro−

racja taka wymaga przeróbek mechanicznych

❖ Przełączniki przyciskowe (rys. 7). Kłopo− dek do konserwacji styków.

i stanowi niedopuszczalne odstępstwo od

tliwe w użyciu z powodu styków pokrywają−

konstrukcji oryginalnej.

cych się tlenkami i kurzem. Wymagają prze−

4. Cewki

Podobnie należy postąpić z dławikiem za−

mycia spirytusem lub benzyną. Grubsze war−

Stan cewek poszczególnych obwodów ma

silacza. Opór uzwojenia dławika wynosi od 2

stwy tlenków należy usunąć drewienkiem lub

znaczny wpływ na jakość odbioru. Na szczę−

do około 3kΩ.

w ostateczności bardzo drobnym pilnicz−

ście większość obwodów musi być ekranowa−

kiem. Przełączniki tego typu były stosowane

na i z tego względu cewki osłonięto tzw. kub−

w starszych typach odbiorników.

kami. Dostęp do cewek starszych modeli jest

stosunkowo łatwy, do innych utrudniony,

a w niektórych modelach Philipsa niemożliwy

bez zniszczenia dolnej części kubka. Zdejmo−

wanie ekranu, zwłaszcza w superheterodynach

może nastąpić tylko wtedy, gdy mamy pew−

Rys. 7

ność wewnętrznego uszkodzenia cewki lub

kondensatora. Główne punkty lutownicze ze−

❖ Przełączniki płaskie (rys. 8, rys. 8a). społów cewek i filtrów pośredniej częstotliwo−

Konstrukcja nowocześniejsza. Podczas

ści usytuowano w dolnej części korpusu i do−

przełączania zachodzi proces samooczy−

stępne są one od spodu podstawy. Obwody

szczania styków. Czasami konieczne jest

i filtry p.cz. są fabrycznie zestrojone i nieprze−

dogięcie blaszek stykowych. Do doginania

myślana ingerencja może tylko zaszkodzić.

należy użyć specjalnego narzędzia (rys. 9).

Nieco śmielej można postąpić z wiekowy−

Przełączniki płaskie występują w wielu po−

mi odbiornikami reakcyjnymi. Przez lata

2. Kondensator strojeniowy

wojennych aparatach.

kurz i zanieczyszczenia dostały się także do

Kondensator strojeniowy należy do najważ−

zamkniętych zespołów cewek. Po ostrożnym

niejszych i zarazem najdelikatniejszych ele−

oczyszczeniu należy sprawdzić stan koń−

mentów każdego odbiornika.

cówek. Często bywa, że są odłamane.

Pod względem zastosowanej izolacji, dzielą

się one na kondensatory z dielektrykiem powie−

trznym i stałym. Kondensatory powietrzne

składają się z jednej lub kilku sekcji i zwane są

agregatami. Z dielektrykiem stałym, zwykle

pojedyncze, były stosowane w prostych odbior−

nikach reakcyjnych. Bardzo podatne na zanie−

czyszczenia i kurz są kondensatory powietrzne

i one wymagają szczególnej troski. Należy

Rys. 8a i 8b

skrupulatnie oczyścić całą konstrukcję, tak aby

podczas obracania blachy rotora w żadnym

Rys. 9

punkcie nie dotykały blach statora. W przypad−

ku mocno zabrudzonego kondensatora trzeba

Cewki dla zakresów fal średnich i długich

wymontować go z podstawy i poddać kąpieli

nawijano na tzw. lica. Lica są bardzo kłopotli−

w wodnym roztworze węglanu amonowego

we w lutowaniu, a trudność polega na tym, że

(dwie łyżki węglanu amonowego na około 0,5

drucików jest kilkanaście a każdy z nich bardzo

litra wody). Mycie z użyciem pędzelka należy

cienki, pokryty emalią, np. lica 20x0,05. Od do−

przeprowadzić w przewiewnym miejscu.

❖ Przełączniki klawiszowe (rys. 10). Posia−

kładności czyszczenia i lutowania lic zależą pa−

Lśniący czystością agregat płuczemy

dają własności samoczyszczące. Bywa, że

rametry cewki. Jeżeli tylko jedna żyłka nie zo−

w wodzie i suszymy. Łożyska statora należy

urywa się zaczep plastikowego suwaka. Wte−

stanie przylutowana lub będzie zerwana, to

zakroplić olejem maszynowym. Nie wolno

dy należy dobrać inny suwak z identycznego

zmienią się parametry cewki. Dobry sposób

poruszać naciętych fragmentów skrajnych

przełącznika lub zregenerować uszkodzony.

usunięcia emalii z żyłek polega na rozgrzaniu

rotora. Służą one do fabrycznego zestrojenia

Przełączniki klawiszowe stanowią ostatnią

lic nad płomieniem do czerwoności i szybkim

kondensatora. Na koniec sprawdzamy omo−

generację przed “isostatami”.

zanurzeniu w spirytusie. Lic nie wolno rozgrze−

mierzem, czy nie występują zwarcia pomię−

wać do białości, bo ulegnie stopieniu. Teraz ła−

dzy rotorem i sekcjami statora.

Rys. 10

two oczyścić i pobielić wszystkie żyłki lic. Zde−

montowane kubki ekranujące warto poddać ką−

pieli czyszczącej w roztworze węglanu amonu.

Zamocowane do podstawy zmyć zwilżoną

szmatką. W ten sposób odświeżone wyglądają

bardzo efektownie. Czyszczenie mechaniczne

z użyciem nawet bardzo drobnego papieru

ściernego jest dopuszczalne tylko w przypadku

mocno zniszczonych powierzchni.

Antoni Iwanczewski

Ciąg dalszy za miesiąc.

E l e k t r o n i k a d l a W s z y s t k i c h

91